szótár 1 - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Polsko Węgierska Encyklopedia
-
Wersja 01 01 2017.
M
3492
me [dźwięk wydawany przez meczącą owcę lub
kozę] – (hangutánzó szócska) birka vagy
kecske hangja
mea culpa (mea maxima culpa) [wym. mea kulpa
(mea maks-ima kulpa)] [1. moja wina
(moja bardzo wielka wina) – formuła
modlitewna wyrażająca żal za grzechy;
2. zwrot oznaczający przyznanie się do
błędu] – mea culpa (mea maxima culpa); a
gyónási formula egyik kifejezése (a. m. az én
vétkem); "én vétkem", bűnbánatot kifejező,
hibát, mulasztást elismerő szavak. (Teljes
alakban: mea culpa, mea maxima culpa: én
vétkem, én igen nagy vétkem.)
meander (inaczej zakole) [1. kolisty zakręt
koryta rzeki; 2. ornament w formie linii
załamującej się wielokrotnie pod kątem
prostym; 3. fragment koryta rzeki o
kształcie przypominającym pętlę lub łuk]
– meander; (gör.) meander; (művészet)
kígyóvonal, kígyószerű díszítmény –
ismétlődőszögletes alakzatokban, bonyolult
formákban
tekergőző
díszítő
vonal
(Maiandros folyó nevéből); (földrajz) éles
folyókanyarulat
meandrowy [przymiotnik od: meander],
meandryczny, -a, -e – meander-, meanderes
mebel (tsz.: meble) [mebel, мебель; przenośny
sprzęt będący częścią wyposażenia
mieszkania, biura itp.] – bútor
mebelek [zdrobnienie od: mebel] – bútorocska
meblarski, -a, -ie – bútormeblarstwo [dziedzina wytwórczości dotycząca
elementów wyposażenia wnętrz – głównie
mebli]
–
bútorasztalosság;
műbútorasztalosság
meblarstwo artystyczne – bútorművesség,
műbútorasztalosság
meblarz [stolarz meblowy - zawód] – műasztalos;
bútorasztalos,
műbútorasztalos;
bútorkereskedő
meble bejcowane – pácolt bútor
meble biurowe – irodabútor
meble dębowe – tölgyfabútor
meble do pokoju dziecięcego – gyerekbútor,
gyerekszoba bútor
meble fornirowane – furnírozott bútor v. bútorok
meble gdańskie [masywne, ciemne, bogato
rzeźbione meble, wykonywane w XVII–
XVIII w. w Gdańsku] – gdańsk-i bútor
meble gięte – hajlított bútor
meble intarsjowane – intarziás bútor
meble kolonialne – koloniálbútorok; dörzsölt,
fényezetlen fából készült nehezebb kivitelű
bútorok, csavarvonalas oszlopdíszítéssel
meble kuchenne – konyhabútor
meble ludowe – népi v. népies bútor
meble nabyte na licytacji – árverésen vett v.
vásárolt bútor
meble niewygodne – kényelmetlen bútor
meble nowoczesne – modern bútor
meble ogrodowe – kerti bútor
meble orzechowe – diófa bútor
meble praktyczne – praktikus bútor
meble rzeźbione – faragott bútor
meble sosnowe – fenyőfabútor, fenyőbútor
meble staromodne – divatjamúlt, ódivatú, ósdi
bútor
meble stylowe – stílbútor v. stílbútorok
meble tapiecerowane – kárpitozott bútor
meble tradowane – foglalt v. lefoglalt bútorok
meble wiedeńskie – hajlított bükkfabútor
meble wygodne – kényelmes bútor
meble wyściełane – kárpitozott bútor
meble z drzewa jesionowego – kőrisfabútor
meble z drzewa sosnowego – fennyőbútor
meble z litego drewna – tiszta fából készült bútor
meble z połyskiem – politúrozott bútor
meble zniszczone – kopott bútor
meblościanka [zestaw szafek i półek tworzących
obudowę ściany lub przegrodę dzielącą
wnętrze] – bútorfal, beépített szekrény,
térelválasztó (szekrény, polc), szekrénysor
Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU
Wydanie poprawione i rozszerzone
3493
meblować [urządzać mieszkanie, biuro itp.,
wstawiając tam meble] – bútorozni,
bebútorozni; berendezni
meblować się [meblować własne mieszkanie lub
biuro] – berendezkedni; berendezni v.
bebútorozni a lakást
meblowanie – bebútorozás, berendezés
meblowanie mieszkań – a lakások berendezése
meblowanie się – bútorvásárlás
meblowóz [zob. wóz meblowy] – bútorszállító
kocsi
meblowy, -a, -e – bútor-,
mecenas [1. osoba lub instytucja wspierająca
rozwój sztuki, literatury i nauki; 2. tytuł
stosowany
grzecznościowo
wobec
adwokatów; też: osoba tak tytułowana; 3.
imię greckie; Gaius Cilnius Maecenas (ur.
ok. 70 p.n.e., zm. 8 p.n.e.) - rzymski
polityk, doradca i przyjaciel Oktawiana
Augusta, poeta i patron poetów, między
innymi
Wergiliusza,
Horacego
i
Propecjusza. Jego nazwisko stało się
nazwą protektora sztuki i nauki. 4.
Mecenas to we współczesnej polszczyźnie
określenie adwokata i radcy prawnego.
Stosowane jest jako zwrot grzecznościowy
w pismach i w przypadku bezspośredniego
zwracania się do osoby adwokata lub
radcy prawnego, również w takich
sytuacjach w stosunku do aplikantów tych
zawodów prawniczych. 5. Mecenas sztuki
- od nazwiska Gajusza Cilniusza Mecenasa
- osoba lub instytucja, popierająca rozwój
literatury i sztuki, która udziela wsparcia
finansowego
artystom,
instytucjom
kulturalnym lub naukowym bez żadnych
zobowiązań ze strony obdarowywanej.] –
mecénás; műpártoló, műbarát; a tudományok
és művészetek bőkezű pártfogója (az i.e. I.
században élt Maecenas gazdag római polgár
nevéből); (adwokat) ügyvéd
mecenaska [forma żeńska od: mecenas] – női
mecénás v. pártfogó
mecenasostwo [1. wspieranie artystów, pisarzy,
uczonych; 2. zajęcie adwokata; 3. mecenas
z żoną] – mecénásság; az ügyvéd és
felesége, az ügyvédék
mecenasowa [pot. żona mecenasa] – a támogató v.
az ügyvéd felesége
mecenasować [1. wspierać artystów, pisarzy i
uczonych, zwłaszcza finansowo; 2. pełnić
obowiązki adwokata] – mecénáskodni,
ügyvédeskedni, pártfogolni
mecenasowski, -a, -ie – mecénási, pártfogói;
mecénás-
-
Wersja 01 01 2017.
mecenat [pomoc udzielana artystom, pisarzom i
uczonym] – a tudományos és a művészetek
pártfogása
mech [1. drobna roślina tworząca gęste darnie w
miejscach wilgotnych; 2. małe, delikatne i
gęste włoski] – moha; zuzmó; bolyh, pihe
mech płonnik, płonnik pospolity (Polytrichum
commune Hedw) [jest pospolity na
podmokłych i bagiennych siedliskach, np.
w wilgotnych i bagiennych borach. Jest
olbrzymem w świecie mchów] – óriás
szőrmoha
(Polytrichum
commune);
vénuszfodorka (Adiantum raddianum)
mechacić [sprawiać, że tkanina staje się
kosmata] – bolyhozni
mechacić się [o tkaninach: stawać się kosmatym]
– bolyhosodni
mechanicznie – gépiesen
mechaniczność – gépiesség, gépszerűség
mechaniczny, -a, -e [1. dotyczący mechaniki;
2. wyposażony
w
mechanizm;
3. wykonywany za pomocą maszyny lub
mechanizmu; 4. wykonywany w sposób
automatyczny, niewymagający myślenia]
– (gör.) mechanikai, mechanikus; gépies,
mechanikus;
gépi,
vmely
gépezet
segítségével működő; gépesített, gépszerű;
erőművi; a mechanikára v. mechanizmusra
vonatkozó, azon alapuló; (átv.) tudat nélkül,
gépiesen, ösztönszerűen végrehajtott
mechaniczna impedancja charakterystyczna –
komplex mechanikai impedencia
mechaniczna impedancja przeniesienia –
mechanikai impedencia
mechaniczna muzyka – mechanikus zene;
lemezről, magnetofonról stb. lejátszott zene
mechaniczna robota – gépies munka
mechaniczne uszkodzenie – mechanikus, gépi hiba
mechaniczny materializm – (gör.) mechanikus v.
mechanisztikus materializmus; (filozófia) a
világ egész minőségi sokféleségét, a fejlődés
minden bonyolult és sokoldalú törvényét a
mechanika
törvényeire
visszavezető
antidialektikus filozófiai irányzat
mechaniczny seks – gépies szex
mechaniczny zapis dźwięku – mechanikai
hangrögzítés (hangfrekvenciás rezgések
felvétele és lejátszása kizárólag mechanikai
eszközök – pl. gramofon – felhasználásával)
mechanik [1. osoba zajmująca się obsługą oraz
naprawą maszyn i urządzeń; 2. specjalista
w dziedzinie mechaniki 3. specjalista w
dziedzinie
mechaniki;
4.
osoba
zatrudniona przy obsłudze lub naprawie
różnego rodzaju maszyn i urządzeń
technicznych] – (gör.) mechanikus (jestem
3494
mechanikiem);
gépész,
gépkezelő;
műszerész, szerelő
mechanik ciągnikowy – traktoros, traktorszerelő
mechanik do pralki – mosógépszerelő
mechanik hutniczy – kohógépész
mechanik precyzyjny – műszerész, finomszerelő
mechanik radiowy – rádióműszerész, rádiószerelő
mechanik
samochodowy
–
autószerelő,
gépkocsiszerelő
mechanik wodociągowy – vízvezetékszerelő
mechanika [1. dział fizyki zajmujący się
badaniem
ruchu,
równowagi
i
wzajemnego oddziaływania ciał; 2. dział
techniki zajmujący się zagadnieniami
konstruowania maszyn, aparatów i
narzędzi; 3. układ i sposób działania
mechanizmów] – (gör.) mechanika; a
fizikának a mozgásokkal és az erre ható
erőkkel foglalkozó ága; géptan, erőműtan
mechanika analityczna – analitikai mechanika
mechanika klasyczna [dział mechaniki w fizyce
opisujący ruch ciał (kinematyka), wpływ
oddziaływań na ruch ciał (dynamika) oraz
badaniem równowagi ciał materialnych
(statyka). Mechanika klasyczna oparta
jest na prawach ruchu (zasadach
dynamiki) sformułowanych przez Isaaca
Newtona, dlatego też jest ona nazywana
„mechaniką
Newtona”
(Principia).
Mechanika klasyczna wyjaśnia poprawnie
zachowanie się większości ciał w naszym
otoczeniu.] – klasszikus mechanika [az
anyagi test mozgásának törvényszerűségeivel
foglalkozik. A fizikának ezt a fejezetét
ugyanakkor newtoni mechanikának is
nevezzük (a fizikusról, aki ezeket a
törvényszerűségeket először felfedezte)]
mechanika kwantowa [1. dział fizyki zajmujący
się badaniem ruchu mikrocząstek; 2.
(fizyka kwantowa, teoria kwantowa) –
teoria poszerzająca zakres mechaniki na
czasoprzestrzenie
i
energie
gdzie
predykcje mechaniki klasycznej nie
sprawdzały się. Opisuje przede wszystkim
obiekty o bardzo małych masach i
rozmiarach
np.
atom,
cząstki
elementarne itp. Jej granicą dla średnich
rozmiarów lub średnich energii czy pędów
jest mechanika klasyczna.] – (lat.+gör.)
kvantummechanika; az elemi részeczkék
fizikájának elmélete; a mechanikának az
atomméretekben lejátszódó jelenségeket
tanulmányozó ága
mechanika nieba [nauka o wzajemnym
oddziaływaniu i ruchach ciał niebieskich]
– égi mechanika [a csillagászat egyik ága,
-
Wersja 01 01 2017.
mely az égitestek mozgásának dinamikai
leírásával foglalkozik]
mechanika płynów [nauka o równowadze i
ruchu cieczy i gazów oraz zanurzonych w
nich ciał stałych] – folyadék mechanika
mechanika precyzyjna [dział nauki i techniki
zajmujący się badaniem i konstrukcją
drobnych mechanizmów i przyrządów
precyzyjnych] – precíziós mechanika
mechanistyczny, -a, -e – gépies, mechanikus
mechanizacja [wprowadzanie do przemysłu,
rolnictwa itp. maszyn zastępujących pracę
ręczną lub siłę pociągową zwierząt] –
mechanizáció; gépiesítés, gépesítés
mechanizacja całkowita – teljes gépesítés
mechanizacja ciężkich robót – nehéz munkák
gépesítése
mechanizacja kompleksowa – komplex gépesítés
mechanizacja pracy biurowej – irodai munka
gépesítése
mechanizacja
procesów
pracy
–
a
munkafolyamatok gépesítése
mechanizacyjny,
-a,
-e
[związany
z
mechanizacją] – mechanizációs; gépiesítési
mechanizator
[osoba
zajmująca
się
mechanizacją,
wprowadzająca
mechanizację do jakiejś dziedziny życia] –
gépesítő
mechanizatorski, -a, -ie – gépesítő-; gépesítői
mechanizm [1. zespół współpracujących ze sobą
części
maszyny
lub
przyrządu,
wykonujących jakąś pracę; 2. sposób, w
jaki coś powstaje, przebiega lub działa; 3.
najmniejszy, samodzielny zespół ruchowy
(łańcuch kinematyczny z jednym członem
nieruchomym), część maszyny zdolna do
przekazywania
ruchu]
–
(gör.)
mechanizmus; (műszaki) gépezet, szerkezet,
mű, mozgást végző technikai berendezés;
összefüggő,
egymás
után
lejátszódó
mozgások, folyamatok öszessége, rendszere;
szerkesztés
mechanizm cen – ármechanizmus
mechanizm
ekonomiczny
–
gazdasági
mechanizmus
mechanizm
jarzmowy
[mechanizm
przekształcający obrotowy ruch korby w
prostolinijny ruch suwaka] – jármos
mechanizmus
mechanizm kierowniczy – kormányszerkezet
mechanizm kobiety – a nő mechanizmusa
mechanizm kredytowy – hitelmechanizmus
mechanizm młoteczkowy – kopogógép
mechanizm monetarny – pénzmechanizmus
3495
mechanizm myślenia kobiety – a női gondolkodás
mechanizmusa; a nő gondolkodásának
mechanizmusa
mechanizm napędowy – hajtómű
mechanizm napędowy przesuwa taśmę –
szalagtovábbító mechanizmus
mechanizm obronny; mechanizm defensywny –
elhárító mechanizmus [defense mechanizm]
[Freud pszichoanalitikus elméletében az ego
által a szorongás elhárítása vagy csökkentése
érdekében alkalmazott stratégia. Tudattalan
szabályozás, mely valamilyen cselekvésben
vagy cselekvés elkerülésében nyilvánul meg,
és megakadályozza azoknak a személyes
motívumoknak a felismerését, amelyek az
önértékelést fenyegetik, vagy a szorongást
növelik. Példái az elfojtás, a tagadás és a
projekció.]
mechanizm państwowy – államgépezet
mechanizm podawczy – adogató gépezet
mechanizm
podejmowania
decyzji
–
döntéshozatali mechanizmus
mechanizm podnoszący – emelőszerkezet
mechanizm poruszsjący (coś) – hajtómű
mechanizm rozrządczy, rozrządowy [zob.
rozrząd w zn. 1.] – rendező mechanizmus
mechanizm
różniczkowy
[mechanizm
w
podwoziu samochodu, umożliwiający
poruszanie się kół samochodu na
zakrętach z różną szybkością] – (gépk)
differenciál, kiegyenlítőmű
mechanizm rynkowy – piaci mechanizmus
mechanizm
samonastawny
[mechanizm
nastawiający się samoczynnie] – önbeálló
mechanizmus [amely biztosítja, hogy a
szerkezet teljes fordulatot téve jusson az
alapállásba]
mechanizm społeczny – társadalmi mechanizmus
mechanizm sprzęgła – kuplungszerkezet
mechanizm sterowy – kormányberendezés
mechanizm taśmowy – szalagvezető szerkezet
(szedőgépen)
mechanizm zarządzania – irányítási mechanizmus
mechanizm zegar, mechanizm zegarka – óramű,
óraszerkezet
mechanizm zegarowy [urządzenie w zegarach,
rejestratorach itp. odmierzające czas na
zasadzie zliczania drgań mechanicznych
wahadła lub balansu] – órás szerkezet
mechanizm
zwrotniczy
[część
układu
kierowniczego samochodu, umożliwiająca
skręcanie kół] – váltó
mechanizmowy, -a, -e [przymiotnik od:
mechanizm] – gépezeti; szerkezeti
-
Wersja 01 01 2017.
mechanizmy obronne [1. reakcje psychiczne
umożliwiające złagodzenie lub likwidację
stresu bez zmiany sytuacji, która go
wywołała; 2. pojęcie wprowadzone przez
twórcę psychoanalizy, Zygmunta Freuda i
przejęte przez współczesną psychologię.
Oznacza metody radzenia sobie z
wewnętrznymi
konfliktami
w celu
ochrony osobowości (ego), zmniejszenia
lęku, frustracji i poczucia winy. Na ogół są
one nawykowe i nieuświadomione.] –
védekező
mechanizmusok;
elhárító
mechanizmus [defense mechanizm] [A
pszichológiai szakirodalomban a védekezési
mechanizmusok
vagy
elhárító
mechanizmusok tudattalan lelki működések.
Funkciójuk megakadályozni, az olyan „én”-t
személyesen érintő mozzanatok felismerését,
amelyek fenyegetik az önértékelést vagy
szorongáshoz, stresszhez vezethetnek. A
pszichológia pszichoanalitikus irányzatának
képviselői vizsgálták meg, megfigyeléseik
alapján írták le, nevezték el azokat.]
mechanizować
(fr.
mécanicer,
niem.
mechanisieren) [przeprowadzać proces
mechanizacji; zastępować pracę mięśni,
pracą
rąk,
pracą
maszyn
lub
mechanizmów] – (gör.) mechanizálni;
gépesíteni; elgépesíteni, gépiessé tenni
mechanizować się – gépesedni, elgépiesedni
mechanoterapia [gimnastyka lecznicza za
pomocą przyrządów i aparatów] –
mechanoterápia; azoknak az eljárásoknak az
összessége, amelyeknél mechanikai energiát
állítunk
a
gyógyítás
szolgálatába
(gyógytorna, masszázs)
mechatronika [1. Istota mechatroniki polega na
dodawaniu (w coraz większym stopniu)
rozwiązań
elektronicznych
do
mechanizmów w celu uzyskania możliwie
najlepszych
efektów.
2.
Słowo
mechatronika pojawiło się po raz pierwszy
w roku 1969 w Japonii. Zostało
wprowadzone przez T. Mori z japońskiej
firmy Yaskawa. Do wczesnych lat 80. XX
wieku termin mechatronika oznaczał
mniej więcej tyle co zelektryfikowany
mechanizm. W połowie lat 80. XX wieku
w Europie przez mechatronikę zaczęto
rozumieć nową dziedzinę, która zapełniła
lukę, jaka istniała wówczas między
inżynierią mechaniczną a elektroniką. W
Stanach Zjednoczonych jednak niechętnie
odnoszono się do samego terminu
mechatronika preferując zamiast niego
określenie
inżynieria
systemów.
W
kolejnych
latach
definiowano
mechatronikę na różne sposoby. Zgodnie
z definicją przyjętą przez International
3496
Federation for the Theory of Machines and
Mechanism
mechatronika
jest
"synergiczną kombinacją mechaniki
precyzyjnej, elektronicznego sterowania i
systemowego
myślenia
przy
projektowaniu produktów i procesów
produkcyjnych". 3. Mechatronikę można
dziś określić jako dziedzinę inżynierii,
która stanowi połączenie inżynierii
mechanicznej,
elektrycznej,
komputerowej, automatyki i robotyki,
służącą projektowaniu i wytwarzaniu
nowoczesnych urządzeń.] – mechatronika
[1. a gépészet, az elektronika és a
számítógépes irányítás egymás hatását
erősítő integrációja; 2. A gépészet, az
elektronika és az intelligens számítógépes
irányítás egymás hatását erősítő integrációja
a gyártmányok és folyamatok tervezésében
és létrehozásában]
-
Wersja 01 01 2017.
coś nadzwyczajnego] – (közb.) gazdagság,
vagyon; különlegesség, nagy dolog
mecz, match [spotkanie sportowe rozegrane
między pojedynczymi zawodnikami lub
dwiema drużynami] – (ang.) match, meccs;
(sport) mérkőzés, focimeccs; sporttalálkozó,
verseny; forduló
mecz baseballu – baseball mérkőzés
mecz bokserski – ökölvívómérkőzés
mecz drugoligowy – másodosztályú mérkőzés
mecz eliminacyjny – selejtező, selejtező mérkőzés
mecz finałowy – döntő, döntő mérkőzés
mecz hokejowy – hokimeccs, jégkorong mérkőzés
mecz ligowy – bajnoki mérkőzés
mecz międzynarodowy – nemzetközi mérkőzés;
országok közötti mérkőzés
mecz międzyszkolny – iskolák közötti mérkőzés
mecz mistrzowski; mecz o mistrzostwo – az
elsőségért vívot mérkőzés
mecz odbędzie się w niedzielę – a meccs vasárnap
lesz; a meccset vasárnap rendezik; a meccs
vasárnap kerül megrendezésre
mecz piłki nożnej – labdarúgó-mérkőzés,
futballmeccs, focimeccs
mecz pucharowy – kupamecc
mecz rewanżowy – visszavágó mérkőzés
mecz sparingowy – edzőmérkőzés
mecz tenisowy – teniszmérkőzés
mecz towarzyski [mecz, którego wynik nie jest
brany pod uwagę w żadnej klasyfikacji
oficjalnej] – edzőmérkőzés, barátságos
mérkőzés
mecz zakończył się remisem – a meccs
döntetlennel fejeződött be; a meccs
döntetlenre végződött
meczeć [o owcy, kozie: wydawać głos] – mekegni;
bégetni
A mechatronika kapcsolata más tudományágakkal
mechaty, -a, -e [pokryty meszkiem] – pelyhes,
bolyhos
mechmerajda [pochwa lub kobieta lekkich
obyczajów] [Teatr Śląski im Stanisława
Wyspiańskiego w Katowicach] – hüvely, tok;
könnyű erkölcsű nő
mecyje [1. jid. meccije 'jw.' od hebr. měciā 'rzecz
znaleziona;
osobliwość';
pot.
coś
nadzwyczajnego; specjał, frykas; 2. pot.
Błękitny Meczet (właściwie Meczet Sułtana
Ahmeda, tur. Sultanahmet Camii lub Sultan Ahmet
Camisi) - zbudowany z polecenia sułtana Ahmeda I
meczet w Stambule, który jest jednym z ostatnich,
a zarazem najwspanialszych przykładów tzw.
"klasycznego okresu" sztuki islamskiej w Turcji. –
Kék Mecset
3497
meczet
(arab.
masdżid)
[1.
świątynia
muzułmańska; 2. miejsce upadania (na
twarz), miejsce modlitwy) [muzułmańska
budowla kultowa przeznaczona do
wspólnych modłów; pierwsze meczety
były wzorowane na domu Mahometa;
obejmowały
zamknięty,
kwadratowy
dziedziniec (sahn), otoczony kolumnadą
(riwak) i nakrytą budowlę po stronie kibli,
która od VIII wieku miała przynajmniej
jeden minaret. Pośrodku dziedzińca
zwykle znajduje się studnia, basen (hauz)
lub fontanna (midha), służące do
rytualnych ablucji.] – (arab meszdzsid)
mecset (kisebb rangú muszlim közösségi
imahely, ahol a pénteki prédikációt a hutbét
nem lehet elmondani); mohamedán templom,
rendszerint kupolával és karcsú toronnyal;
dzsámi
Meczet Gazi Kasıma Paszy (węg.: Gázi Kászim
pasa dzsámija, tur: Gazi Kasım Paşa Camii)
lub Kościół Matki Boskiej Gromnicznej w
Peczu lub Śródmiejski kościół Matki
Boskiej
Gromnicznej
[najbardziej
monumentalne
dzieło
tureckiej
architektury islamu na Węgrzech. Jest
zlokalizowany w Peczu. Stanowi jeden z
symboli tego miasta. Pierwotne wymiary,
długość i szerokość to sto kroków.
Obecnie funkcjonuje jako świątynia
katolicka. Udostępniony do zwiedzania.] Gázi Kászim pasa dzsámija v. Belvárosi
Gyertyaszentelő Boldogasszony-templom [a
magyarországi
török-iszlám
építészet
legmonumentálisabb alkotása, Pécs egyik
jelképe, Európa legészakibb épségben
maradt dzsámija. A dzsámit Gázi Kászim
1543-1546 között építtette. Eredeti mérete
hosszában és szélességében száz lépés. Ma
katolikus
templomként
működik.
Látogatható.]
Gázi Kászim pasa dzsámija
medal [1. krążek z metalu ozdobiony reliefem,
wydawany dla uczczenia jakiejś osoby lub
wydarzenia bądź przyznawany jako
odznaczenie państwowe lub nagroda za
wybitne
osiągnięcia;
2.
niewielki,
najczęściej okrągły lub owalny, płaski
wytwór metalowy (odmiana wieloboczna
-
Wersja 01 01 2017.
jest
zwana
plakietką),
wykonany
zazwyczaj techniką odlewu lub bicia. Jest
zwykle ozdobiony po jednej lub obu
stronach reliefem. Często jest zawieszony
na wstążce. Pierwsze medale epoki
nowożytnej pochodzą z XIV-wiecznych
Włoch, a rozkwit medalierstwa przypada
na wieki XV i XVI.] – (fr.) médaille; érem;
(na pamiątkę) emlékérem; (jako nagroda)
(fr.-lat.) (wojsko) érdemérem, kitüntetés
medal olimpijski – olimpiai érem
medal wojskowy – katonai érem v. érdemrend,
kitüntetés
medalier [medalier, Медальер] – érmevéső
medaliera
[szafka
z wieloma płytkimi
szufladami, służąca do przechowywania
oraz ekspozycji medali i monet] –
érmeszekrény
medalierski, -a, -ie – érmevésői
medalierstwo
[sztuka
projektowania
i
wykonywania medali] – éremművészet
medalik [mały medal z wizerunkiem Chrystusa
lub świętych, zwykle noszony na
łańcuszku na szyi przez katolików] –
érmecske, kis érem, medál
medalikorze
[ludzie z Częstochowy] –
[Słowniczek
języka
śląskiego]
częstochowaiak
medalion
medalion [1. ozdoba w kształcie płaskiego,
okrągłego pudełeczka z miniaturą,
fotografią lub inną pamiątką w środku;
2. płaskorzeźba lub malowidło w owalnym
lub okrągłym obramieniu; 3. okrągły lub
owalny kotlet niepanierowany; 4. ozdoba
w
formie
miniaturowego
pudełka
przeznaczona do zawieszania na szyi.
Zwykle owalny lub w kształcie serca. Na
wierzchu
emaliowany,
wysadzany
szlachetnymi kamieniami lub malowany.
Obecnie w środku umieszcza się
fotografię, niegdyś była to skrytka na
kosmyk włosów ukochanego. 5. mała,
płaska skrytka, zwykle w formie owalnej;
zawieszona na łańcuszku na szyi
przechowywała w zamknięciu złotym lub
srebrnym czyjeś włosy lub fotografię.
Modna zwłaszcza w romantyzmie.] – (fr.)
medalion, medallion; 1. nyakérem, a
3498
nyakban hordott, gyakran kis tokot is
tartalmazó érem; éremkép; 2. fali v.
padlódísz [kerek vagy elliptikus keret,
befoglaló forma], bútor díszítés; (dania
główne) szűzérmék, sertésjava
medalionik [zdrobnienie od: medalion] –
érmecske
medalionowy, -a, -e [przymiotnik od: medalion]
– medálos, medálmedalista [uczestnik zawodów sportowych,
konkursu itp. odznaczony medalem; też:
rasowe zwierzę odznaczone medalem na
wystawie], medalistka – (arany, ezüst,
bronz) érmes (sportoló); díjnyertes (állat)
medalowy, -a, -e – érem-, medál-; érmes
medalowe miejsce [pozycja w zawodach, wyścigu
itp., za którą przyznaje się medal] – arany,
ezüst-,
bronzérmes;
dobogósok;
helyezettek, érmesek
media [1. zob. mass media; 2. Okablowanie lub
przewody wykorzystywane do przesyłania
sygnałów
sieciowych.
Typowym
przykładem są kable koncentryczne,
optyczne lub ze skrętką. Istnieje wiele
różnych typów mediów.] – média;
adathordozó,
tömegkommunikációs
eszközök; reklámhordozók, reklámeszközök
media [gaz, woda, elektryczność itp., w które
wyposażony jest budynek] – közmű (víz,
gáz, elektromosság stb.)
Media Catalog Number (Numer Katalogowy
Dysku) – (inf.) media catalog number
Media Control Interface (MCI) [stworzony
przez Microsoft oraz IBM interfejs
programowy dla systemu Microsoft
Windows oraz OS/2 umożliwiający
korzystanie ze sprzętu multimedialnego,
takiego jak odtwarzacze CD-Audio.
Programista
może
z
łatwością
programować MCI po prostu wysyłając
komendy w postaci ciągów znaków. MCI
został porzucony na rzecz DirectX] – MCI,
(Media Control Interface = médiavezérlő
interfész; médiavezérlő csatoló) [1. Egy a
Windows-hoz
(és
más
operációs
rendszerekhez is pl. OS/2) tartozó software,
miáltal a médialejátszó eszközök, mint pl. a
videorecorder, képlemezjátszó, CD-ROM
meghajtók, stb. irányíthatóak. 2. Egy a
Windows-hoz
(és
más
operációs
rendszerekhez is pl. OS/2) tartozó software,
miáltal a médialejátszó eszközök, mint pl. a
videorecorder, képlemezjátszó, CD-ROM
meghajtók, stb. irányíthatóak. 3. Windows
által használt közegvezérlő multimédiás
perifériák és állományok kezelésére.]
media cyfrowe [to dowolna forma (lub format)
prezentacji i użytkowania treści (np.
-
Wersja 01 01 2017.
tekstowych,
graficznych,
audiowizualnych), które są zapisywane,
odtwarzane, dystrybuowane i edytowane
przy użyciu urządzeń, nośników i
systemów elektronicznych, działających w
oparciu o informacje przetwarzane w
systemie cyfrowym.] – elektronikus média
Przykłady mediów cyfrowych
 Internet – internet
 strona internetowa – internetes oldal
 DVD – DVD
 Ebook i biblioteka cyfrowa – elektronikus
könyvtár; e-könyvtár, e-könyv
 e-prasa – e-újság, e-sajtó (pl. ORIGO)
 telewizja cyfrowa – diditális tévé
 wiadomości sms – SMS- hírek
 poczta elektroniczna – elektronikus posta (email)
 gra komputerowa – számítógépes játék,
videojáték
 fotografia cyfrowa – számítógépes forográfia,
digitális v. számítógépes fényképezés
 VoIP
 oraz wiele spośród mediów interaktywnych –
számos más interaktív médiacsatorna
media
interaktywne [kompilacja technik i
środków
przekazu
medialnego,
umożliwiających
wzajemne,
zwrotne
komunikowanie i różnorodną aktywność.
Zachodząca poprzez media interaktywne
relacja ma charakter dialogu pomiędzy
człowiekiem (użytkownikiem), a innymi
osobami, urządzeniami, lub programami
komputerowymi. Przekaz ten umożliwia
zwrotne oddziaływanie stron (interakcja) i
realizowany jest poprzez tzw. interfejs –
mechaniczny, programowy, biotechniczny
lub inny – który pośredniczy w wymianie
informacji pomiędzy użytkownikiem i
urządzeniem.] – interaktív média [Az
interaktív média legelső megnyilvánulását
talán a 19. századi regénysorozatokban
figyelhetjük meg, ahol az olvasók levelek
révén befolyásolhatták a cselekményt. A
televízió
a
hagyományos
tömegkommunikáció domináns műfajaként
jelent meg, ám a hatvanas évektől kezdve
Amerikában elterjedt a villanykapcsolós,
majd
pedig
a
telefonszavazós
véleménynyilvánítás. A nyolcvanas években
terjedtek ez az olyan megoldások, amelyek
során a tévénézőknek a történet bizonyos
pontjain több választási lehetőséget kínáltak
fel, és a szavazás eredménye döntötte el a
cselekmény folytatásának irányát. A
televíziózás napjainkban kialakuló legújabb
generációja, a digitális televízió legnagyobb
újdonsága az interaktivitás felé való nyitás: a
3499
néző maga választhatja ki, hogy melyik
műsort mikor és hányszor nézi meg. A film
meglehetősen alacsony interaktivitással
rendelkező médium, hiszen a történet
időbelisége
valamint
az
ok-okozati
viszonyok rendszere nem igazán teszi
lehetővé a befogadói befolyást – ennek
ellenére történt néhány ezzel kapcsolatos
mozgóképes kísérlet. Filmmel kapcsolatos
interaktivitásnak szokták tekinteni a lejátszás
és rögzítés befolyásolására alkalmas
technikák (videó, VCD, DVD, stb.)
megjelenését. Az interaktivitás hangsúlyos
megjelenését a számítógépes programokban
és kifejezetten a játékokban figyelhetjük
meg: a számítógépes játékok annál
érdekesebbek, minél többfajta verzió között
választhat minél több ponton a felhasználó.
Az internet megjelenése és ezzel az online
média
elterjedése
az
interaktív
tartalomszolgáltatás
új
dimenzióját
teremtette meg.]
Media Player {rzecz.}; Odtwarzacz {m.} [komp.]
– MediaPlayer - 'MediaPlayer'–lejátszó
[Microsoft audio-video lejátszóprogramja
(kliense); a MediaPlayer a RealPlayer és a
Quicktime lejátszók vetélytársa; kezelt
állománytípusok: ASF, AVI, WAV, MPEG,
MP3, QuickTime, RealAudio, RealVideo,
stb; ezek között vannak elözetes tárolásra és
valós idejű átvitelre alapozott a/vállományok; a lejátszóprogram ingyen
letölthető, a kóder -mint a legtöbb estbencsak pénzért kapható]
media strumieniowe [to technika dostarczania
informacji multimedialnej na życzenie.
Najpopularniejsze media strumieniowe
opierają
się
na
transmisji
skompresowanych
danych
multimedialnych poprzez Internet. Nie
należy mylić mediów strumieniowych z
multimedialnymi
formatami
plików
(AVI).] – streaming media (audio, video) (folyamatosan) áramló, pergő, 'élőben'
követhető médiumok (audio, video) [1.
egyidejű,
vagy azonnali adatfolyam,
általában tömörített multimédiás információ
interneten keresztül való kézbesítése, amely
a bináris számítógépes fájlformátumokhoz
(például AVI) viszonyítva kevésbé célozza
meg a videotartalom teljes hűségű
visszaállítását, elsősorban az azonnaliságra
összpontosít. 2. az Interneten használatos,
valós idejű hang- és mozgókép-átvitelt
szolgáló eljárás, amely a csomagokban
érkező adatokat folyamatos felépítésűre,
'pergőre' változtatja; az így érkező a hang- és
videóállományok már az átvitel folyamán
lehallgathatók, illetve megtekint- hetők,
-
Wersja 01 01 2017.
ellentétben pl. az AU és WAV hang-,
valamint
a
MOV
és AVI
video
állományokkal; utóbbikat először teljes
egészükben tárolni kell; a folyamatosító
kliens program (pl. a RealPlayer) az
állomány első adatait tárolja és csak
továbbiak megérkezése után kezdi el a
lejászást; az eljárás -a fenti példábanállandó, legalább 2 kbps-es átviteli
sebességet feltételez, legalább 28,8 kbps-es
modemmel; a kiszolgáló oldalon specialis,
ma még költséges, enkóder-programok
szükségesek (pl. a NetShow Theatre Server
program); a gyakorlatban ezeket ma még
inkább csak rádió- és TV-adók használják
élő internet-közvetítésekre; a nézőknek szánt
dekóderprogramok, tehát
a lejátszók
ingyenesek; a szabványosítás terén nagy
csaták folynak: nem csak azért, mert a
folyamatos audió és video átvitelére
idöközben több műszaki megoldás is
született, hanem azért is, mert a zene- és
filmipar is érdekelt a csata kimenetelében...;
40 cég, köztük a Netscape és a Progressive
Networks közös javaslatot nyújtott be Real
Time Streaming Protocol (RTSP) név alatt az
Internet
Engeneering
Task
Force
szabványügyi hivatalnál; Microsoft már több
egymástól eltérő technológiát vásárolt ezen a
téren; a NetShow béta-változata már
lehívható a web-területükről; a harmadik
szereplő a Apple közismert QuickTime 4.0
(MPEG-4) változatával (itt az enkóder
program is
ingyenes), negyedik a
Macromedia, melynek Director és Flash
programjaik
szintén
alkalmaznak
a
fentiekhez hasonló eljárásokat; igazi
jelentőséget az audio-video folyamatosítás
akkor fog kapni, amíkor az internethálózatok elég gyorsak lesznek pl. MPEG-1
minőségű filmek továbbítására (>1,5 Mbps);
tekintve a tét súlyát végleges szabványok
még az ezredfordulóra sem várhatók; a
DUNA-TV és a BBC már naponta
közvetítenek RealVideo formátumban]
Media (starożytne państwo) [starożytne państwo
na terenach zachodniej części obecnego
Iranu, utworzone przez indo-irańskie
plemiona Medów.] – Méd Birodalom [az
indoiráni médek birodalma volt az i. e. 7. és
6. században. Legnagyobb kiterjedése idején
Anatóliától Közép-Ázsiáig és Indiáig terjedt.
Terjeszkedése során megdöntötte a Lüd
Birodalmat és Babilonnal szövetségben az
Asszír Birodalmat. Fővárosa a Zagroszhegységbeli Ekbatana volt, aminek levéltárát
még nem ásták ki, ezért viszonylag keveset
tudunk a birodalomról, a szomszédok
beszámolóira kell támaszkodnunk.]
3500
media salutis [środki zbawienia] – media salutis;
a kegyelem eszközei
mediacja [pośredniczenie w sporze mające na
celu ułatwienie stronom dojście do
porozumienia], mediatorstwo – mediáció,
közvetítés (pośrednictwo)
mediacyjny, -a, -e [pośredniczący w sporze,
mający doprowadzić do zażegnania albo
złagodzenia konfliktu pomiędzy stronami
(np. komisja mediacyjna)] – mediációs;
közvetítési, egyeztetési
medialny, -a, -e [1. mający związek z medium i
zjawiskami
parapsychicznymi;
2.
odnoszący się do mass mediów; 3.
dotyczący strony zwrotnej czasownika;
4. w statystyce: średni, środkowy] –
médiumra vonatkozó, médiumi; médiamedianta (łac. medians - rozdzielający pośrodku)
[1. trzeci i szósty stopień w skali durowej
lub molowej; też: akord zbudowany na
którymś z tych stopni; 2. to w skali
durowej lub molowej nazwa III (medianta
górna Mg) lub VI (medianta dolna Md)
stopnia gamy.] – mediáns, középső hang
mediator1 (gr. plektron πλῆκτρον) [płytka
(potocznie zwana kostką, piórkiem) do gry
na kitarze, domrze, mandolinie, gitarze] –
plektrum (pengető), plektron
mediator2
[zob.
neuroprzekaźnik]
–
ingerületátvivő
anyagok
v.
neurotranszmitterek
mediator3 [osoba pośrednicząca w sporze,
mająca doprowadzić do ugody między
spierającymi się stronami], mediatorka –
(pośrednik) mediator, közvetítő (ffi/nő)
mediator [zob. Pośrednik] – mediator; közbenjáró
[Isten és ember között Jézus Krisztus az
egyedüli közbenjáró.]
mediatorski, -a, -ie [mający na celu zażegnanie
albo złagodzenie konfliktu pomiędzy
stronami
(np.
rola
mediatorska);
rozjemczy, pojednawczy] – közvetítői,
közvetítési
Mediatrix – Pośredniczka [Maryja jako
Pośredniczka] – Mediatrix; Mária, mint
társmegváltó, a római katolikus tanítás
szerint.
mediewalny, -a, -e [1. dotyczący średniowiecza;
2. średniowieczny] – középkori
mediewista [specjalista w zakresie mediewistyki,
badacz
dziejów
średniowiecza],
mediewistka – középkorkutató (ffi/nő)
mediewistyczny, -a, -e [dotyczący mediewistyki
(np.
historiografia
mediewistyczna,
spotkania
mediewistyczne)];
średniowieczny – középkorkutatási
-
Wersja 01 01 2017.
mediewistyka [dział historii zajmujący się
badaniem dziejów średniowiecza] –
középkorkutatás
medio (łac.) – a hónap közepe; (a hónap) közepén
mediować [pośredniczyć w sporze, prowadzić
rozmowy
mające
doprowadzić
do
zażegnania albo złagodzenia konfliktu
pomiędzy stronami] – meditálni
Mediolan (łac. Mediolanum, wł. Milano, ang./fr.
Milan, niem. Mailand) [miasto i gmina w
północnych Włoszech, stolica prowincji
Mediolan i regionu Lombardia.] – Milánó
(olaszul Milano, lombardul Milan) [ÉszakOlaszország
legnagyobb,
Olaszország
második legnagyobb városa, Lombardia
régió székhelye]
mediować między dwiema stronami – közvetíteni
két fél között
medioznawstwo [Na medioznawstwo (nauki o
mediach) składa się szereg przedmiotów
akademickich traktujących o treści,
historii, znaczeniu i skutkach różnych
mediów. Uczeni z dziedziny nauk o
mediach skupiają swoją uwagę na różnych
tematami:
politycznej,
społecznej,
ekonomicznej czy kulturalnej roli jaką
pełnią media lub na wpływie jaki
wywierają.]
–
kommunikációés
médiatudomány
medium [1. (nośnik) Medium (liczba mnoga
media) pochodzi od łacińskiego słowa "coś
pomiędzy". Oznacza nośnik czegoś. Może
to być informacja albo fala. Zależnie od
zastosowania służy do transmisji albo
przechowywania. 2. (l.mn. media) (osoba)
Medium oznacza osobę, która twierdzi, że
komunikuje się z duchami albo innymi
niewidzialnymi siłami. – osoba podatna na
sugestię
i
hipnozę,
skłonna
do
somnambulizmu; osoba uważana przez
spirytystów za zdolną do odczuwania
zjawisk telepatycznych, „wywoływania
duchów” itp.; ośrodek (przewodzący); 3.
(l.mn. media) przekaźniki, środki a.
systemy przekazu wiadomości i rozrywki,
takie jak RTV, gazety, magazyny, plakaty,
filmy, książki, płyty gramofonów i
laserofonów, taśmy magnetofonów i
kasetofonów,
magnetowidy
(magnetoskopy, wideomagnetofony) itd.;
zob. też mass media, mixed media; muz.
średni rejestr w danej skali głosu.] – (lat.
közepe vminek, közvetítő) médium; 1. a
spiritizmusban a szellemek megjelenését
közvetítő személy; a spiritiszták elképzelése
szerint az emberek és a szellemi világ között
közvetítő
személy;
szuggerálható,
hipnotizálható egyén; 2. (vegytan) közeg;
3501
(fizika) az a közeg, melyben a folyamat
lejátszódik
medium; nośnik {m.} [komp.] - médium, közeg
[információt közvetítő alkalmatosság, közeg;
a kifejezés egyaránt használatos információt
tároló közegekre (újság, könyv, CD, stb.),
mint információs rendszerekre: (radio, TV,
Internet, stb.)]
Medium Access Control [podwarstwa warstwy
łącza danych zarządzająca dostępem do
medium
transmisyjnego
oraz
adresowaniem.
Stanowi
interfejs
pomiędzy warstwą fizyczną a podwarstwą
Logical Link Control (LLC).] – MAC
(Media Access Control) [1. A hálózati kártya
fizikai címe. Ez a cím minden hálózati
kártyában egyedi. 2. Hálózati eszközök
egyedi
azonosítására
használható,
programmal kiolvasható száma.]
mediumiczny, -a, -e (fr. médiumique od medium)
[psychol.
wykazujący
cechymediummedialny] – médiumos
mediumizm [zob. parapsychologia; spirytyzm] –
médiumos jelenségek
Medowie [1. lud indoeuropejski zamieszkujący
w starożytności północno-wschodni Iran.
2. byli potomkami Madaja, syna Jafeta.
Mieszkali w okolicy Morza Kaspijskiego.
Tworzyli silne państwo w wiekach VIIIVII przed Chrystusem. Byli pobici przez
Persów. Żydzi z Medii byli obecni na
zebraniu
podczas
wylania
Ducha
Świętego.] – MÉDEK [1. Egykor hatalmas
birodalom lakói, birodalmuk a Káspi-tótól
nyugatra és délre terült el (2Kir 17,6; 18,11;
Eszt 1,19; Dán 5,28). 2. ókori indoiráni nép
volt, birodalmuk központja a Kaszpitengertől délnyugatra elterülő hegyvidéken
helyezkedett el az i. e. 1. évezred első
felében. A médek a perzsával rokon
indoiráni nyelvet beszéltek, eredetileg törzsi
formában éltek, egyesek nomád életmódot
folytattak, mások erődített falvakban laktak.
Az asszír források először i. e. 835-ben
említik őket. Ekkoriban jelentek meg az
Urmia-tó szomszédságában, miután Asszíria
megsemmisítette a korábban az ottani
hegyvidéket uraló Urartut és így szabaddá
vált az út Mezopotámia felé a kimmerek,
szkíták, médek, perzsák és mások számára.]
Medresa albo madrasa (z arab. ‫مدر سة‬, madrasa =
szkoła) [teologiczna szkoła muzułmańska,
początkowo mieszcząca się przy meczecie,
później samodzielna, w której nauczano
Koranu, prawa oraz języka arabskiego.
Od około X wieku medresy uzyskały
pewną samodzielność, zaczęto wykładać w
nich także nauki ścisłe.] – medresze (arab
-
Wersja 01 01 2017.
nyelven: ‫مدر سة‬, madrasa tsz.: ‫مدارس‬,
madāris) [1. muzulmán főiskola teológusok
és jogászok képzésére; 2. a középkori iszlám
világra jellemző iskolarendszer. Funkcióját
tekintve megfelelt a nyugati típusú, középés felsőfokú képzéstípusoknak, amelyben az
oktatók igyekeztek koruk ismert tudományos
eredményeit a legmagasabb szinten átadni.
A szó gyökere a háromtagú arab ‫د‬-‫ر‬-‫( س‬d-rs), amely tanítást, vagy tanulást jelent. A
(‫ ة(م ف عل‬formula hozzáadásával (a hely, ahol
"valami" történik) alakult ki az elnevezés
mai alakja: „a hely, ahol a tanulás / tanítás
történik”. A szó mint jövevényszó eredeti
értelmében van jelen sok arab/iszlám
befolyásoltságú ország nyelvében, például
urdu, bengáli, hindi, perzsa, török, kurd,
indonéz, maláj és a bosnyák nyelvekben.
Önmagában a szó általában nem jelöli a
képzés típusát (alsó- vagy felsőszintű,
magán vagy állami, egyházi vagy világi), de
például az Oszmán Birodalomban a
medresze szó csak az alacsonyabb szintű
oktatást jelölte, a tanulók a megfelelő
képesítéseket szakirányú képzések során
szerezték meg. A héber nyelvben a
hangzásban hasonló „midrasha” szó
jelentése szintén a „tanulás helye”. ― A
középkori hódoltság idején Magyarország
területén számos medresze működött: a
budai vár területén hét, a Vízivárosban öt.
Pécsett öt medresze, Egerben és Eszéken
pedig négy-négy medresze működött.]
Medulla oblongata [Rdzeń przedłużony - część
mózgu (dokładniej tyłomózgowia) o
kształcie ściętego stożka, łączy rdzeń
kręgowy z móżdżkiem (tyłomózgowiem
wtórnym).] – (lat.) Medulla oblongata;
gerincvelő
Medulla spinalis [Rdzeń kręgowy to część
ośrodkowego
układu
nerwowego,
przewodząca
bodźce
pomiędzy
mózgowiem a układem obwodowym.] –
(lat.) Medulla spinalis; agyvelő
meduza [1. gr. Médousa 'Meduza', zool. płciowa
postać
krążkopławów
i
licznych
stułbiopławów, o ciele w kształcie parasola
a. dzwonu jedna ― Głowę Gorgony
Meduzy, której spojrzenie zamieniało
ludzi w kamień, ściął Perseusz i darował
Atenie; bogini umieściła ją na swej tarczy;
― z dwóch form morfologicznych
parzydełkowców.
Jest
swobodnie
unoszona przez toń morską. Płciowa
postać krążkopławów i niektórych
stułbiopławów. Ma kształt parasola. Z
zapłodnionych jaj meduzy rozwija się
planula, a z niej polip. 2. zwierzę morskie
o przezroczystym, galaretowatym ciele w
-
Wersja 01 01 2017.
kształcie dzwonu lub parasola] – I. (gör.)
Medúza, meduza; Medúza, az egyik Gorgó
az ókori görög mitológiában, kígyó hajú női
szörny, aki a Hesperidák kertjét őrizte;
akinek pillantásától az emberek kővé
változtak; Perszeusz fejét levágta és Athéné
pajzsára tűzte; II.
(állat) medúza; a
tömlőbelűek osztályába tartozó állat; tengeri
csillag
bioenergoterapia).]
alternatív
gyógymódok [azok a kezelések, amelyek a
jelenkorban a konvencionális európai
kórházi kezelés és gyógyszerezés helyett
alkalmaznak. Beszélhetünk ugyanakkor
kiegészítő (complementary) gyógymódokról,
amelyeket a hagyományos terápiával együtt
alkalmaznak, hogy javítsák annak hatását. A
két
típusú
nem
konvencionális
gyógymódtípust lefedi a kiegészítő és
alternatív gyógymódok (complementary and
alternative medicine (CAM)) kifejezés,
amelybe így beletartoznak a nemtudományos,
spirituális
és
vallási
összefüggésű gyógyítási módszerek éppúgy,
mint az Európán kívül alkalmazott
hagyományos módszerek.]
3502

medycyna [1. nauka o chorobach ludzi oraz o
sposobach ich leczenia; 2. kierunek na
wyższej uczelni, obejmujący studia w tym
zakresie] – (lat.) medicina, orvosság;
orvostudomány (orv.); gyógyászat, orvostan;
(wydział) orvosi kar; orvoskar
medycyna holistyczna [medycyna opierająca się
na założeniu, że stan umysłu, ducha i ciała
wzajemnie wpływają na siebie i że należy
leczyć cały organizm, a nie tylko jego
chorą część] – holisztikus gyógyászat
medycyna
kosmiczna
[dział
medycyny
zajmujący
się
badaniem
wpływu
warunków lotu kosmicznego i przestrzeni
kosmicznej na organizm] – [repülés és az
űrhajózás orvostana] űrhajózási orvostan;
kozmikus gyógyászat; a kozmikus energia
rezgéseinek a szervezetre való hatása és
szimbólumokkal való gyógyítás
medycyna morska [dział medycyny zajmujący
się leczeniem chorób związanych z pracą
na morzu] – tengergyógyászat; tengerészeti
egészségügy
medycyna naturalna – természetgyógyászat
medycyna niekonwencjonalna [metody leczenia
wcale lub słabo akceptowane przez
medycynę
opartą
na
badaniach
naukowych. Zalicza się do niej zarówno
metody leczenia, które w opinii większości
lekarzy
są
bezwartościowe
(np.
bioenergoterapia), jak i takie, których
pewne elementy zaadaptowano do
medycyny
głównego
nurtu
(np.
akwaterapia i fitoterapia). Część metod
leczenia
zaliczanych
do medycyny
niekonwencjonalnej ma swoje źródło w
wielowiekowej
tradycji
(np.
akupunktura),
a
inne
powstały
stosunkowo niedawno (np. homeopatia i









akupresura – leczenie uciskiem określonych
miejsc ciała
akupunktura – leczenie igłami wbijanymi w
określone miejsca na ciele
apiterapia – leczenie produktami pszczelimi
aromaterapia – leczenie zapachami
bioenergoterapia – leczenie bioenergią
fitoterapia
–
leczenie
ziołami
(ziołolecznictwo)
germańska nowa medycyna
hipnoterapia – leczenie hipnozą
homeopatia – leczenie zdynamizowanymi
roztworami wodnymi danej substancji, która
jest najczęściej pochodzenia roślinnego lub
mineralnego
klawiterapia
–
leczenie
pobudzające
klawikami na strefy, punkty i receptory
biologicznie czynne
kręgarstwo – manipulacja kręgosłupem
urynoterapia – leczenie moczem
metoda aleksandra
metoda feldenkraisa
metoda batesa - metody leczenia oczu





medycyna nuklearna [dział medycyny zajmujący
się badaniem wpływu promieniowania na
organizm
i
leczeniem
chorób
popromiennych] – nukleáris medicina
medycyna przemysłowa, medycyna pracy [dział
medycyny zajmujący się leczeniem chorób
spowodowanych szkodliwymi warunkami
pracy]
–
ipari
gyógyászat;
üzemegészségügy,
munkaegészségügy,
foglalkozás-egészségügy [Magyarországon
1995 óta (89/1995. VII.14 Korm. rend) a
munkáltató minden munkavállalója számára
köteles
biztosítani
a
foglalkozásegészségügyi szolgáltatást]
medycyna sądowa [dział medycyny zajmujący
się eskpertyzą lekarską na potrzeby
śledztwa i sądu] – törvényszéki orvostan;
nyomozói v. bírósági medicina
3503
medycyna społeczna [dział medycyny badający
związek między stanem zdrowia ludności
a warunkami życia społecznego] –
társadalom-egészségügy;
társadalmi
gyógymód
medycyna sportowa – sportgyógyászat
medycyna zapobiegawcza – betegségmegelőző
orvostudomány
medyczka [potocznie o studentce medycyny] –
(lat.) medika; orvostanhallgatónő
medycznie – orvostanilag
medyczno-sanitarny dotyczący spraw zdrowia i
higieny] – orvos-egészségügyi
medyczny, -a, -e (med.) [związany z medycyną,
dotyczący medycyny, odnoszący się do
medycyny] – orvostudományi, orvostani,
orvosi (orv.)
medycyny sprzęt pomocniczy – orvosi
segédeszközök
medyk [1. pot. student medycyny; 2. daw. lekarz]
– (lat.) medikus; (lekarz) orvos, (student)
orvostanhallgató, orvosnövendék
medykament [1. łac. medicamen(tum) 'lek,
plaster, maść; trucizna; czary' od
medicare, medicari 'leczyć' z medicus,
przest. lek(arstwo). 2. lekarstwo] –
orvosság
medytacja (łac. meditatio - zagłębianie się w
myślach, rozważanie, namysł) [1. głębokie
rozważanie jakiegoś problemu; 2. w
niektórych
religiach
i
systemach
filozoficznych: wprowadzenie umysłu w
stan najwyższego skupienia, mające na
celu samopoznanie, samodoskonalenie,
kontakt z Bogiem lub będące celem
samym w sobie; 3. wiersz liryczny o
charakterze
refleksyjnym;
4. średniowieczny utwór prozą poświęcony
rozmyślaniom o męce Chrystusa Praktyki
mające na celu samodoskonalenie,
zalecane
szczególnie
przez
religie
Wschodu, takie jak buddyzm, zen, taoizm,
konfucjanizm, hinduizm, a ostatnio także
przez
niektóre
szkoły
psychoterapeutyczne. Elementy medytacji
dają
się
również
zauważyć
w
chrześcijaństwie i
islamie.
Wbrew
źródłosłowowi nie ma ona nic wspólnego z
namysłem, często jest wręcz jego
przeciwieństwem.] – (lat.) meditáció,
meditálás;
elmélkedés,
gondolkodás,
bölcselkedés,
szemlélődés;
töprengés;
tépelődés; elmélyedő szemlélődés (a
misztikában az ismeretszerzés első állomása)
[1. meditáció rendszerint olyan lelkiállapotra
utal, amikor a testet tudatosan ellazítjuk, és
szellemünket átengedjük a nyugalomnak és a
belsőnkre való koncentrálásnak. A cél a lelki
-
Wersja 01 01 2017.
béke, megnyugvás keresése. Ilyenkor sikerül
a környezetből kikapcsolódni, úgyhogy
pszichológiai szempontból az élményt akár
megváltozott tudati állapotnak is lehetne
nevezni. 2. Módosult tudatállapot, melyben
az egyén erősen relaxált, elhatárolva érzi
magát a külvilágtól, elveszti ön-tudatosságát,
és úgy érzi, egy szélesebb értelmű tudatosság
részese. Ez a meditatív állapot bizonyos
rituálék, például a légzés szabályozása, a
figyelem
éles
beszűkítése
vagy
jógatesthelyzetek felvétele segítségével
érhető el. A meditáció egyik kommercializált
formáját transzcendentális meditáció néven
reklámozzák]
medytacje [modlitwy i rozmyślania religijne;
też: drukowany zbiór takich rozmyślań] –
meditációk
medytacyjny, -a, -e [związany z medytacją] –
(lat.) meditációs
medytować – (lat.)
meditálni; elmélkedni,
bölcselkedni,
gondolkodni,
töprengeni,
tűnődni
medytować nad czym – elmélkedni vmi fölött;
töprengeni
medytowanie
–
meditálás;
elmélkedés,
bölcselkedés
medytujący,
-a
–
meditáló;
elmélkedő,
gondolkodó, töprengő
Mefiboszet (niszczący wstyd) [1. Syn Jonatana, a
wnuk Saula. Gdy miał 5 lat wypadł z rąk
niańki i uszkodził sobie ciało w taki
sposób, że okulał na obydwie nogi. Z
wdzięczności do Jonatana, Dawid kazał go
odszukać, dał mu wszystkie posiadłości
Saula i ustanowił Sibę jego sługą. Dawid
dał mu na czas jego życia miejsce przy
stole królewskim. Siba oczernił go później
przed Dawidem, powiedziawszy, że
Mefiboszet żąda korony królewskiej, po
czym Dawid dał Mefiboszeta posiadłości
Sibie, przekonany jednak później o
niewinności Mefiboszeta, przyznał je
obojga. Zwany Meribbaalem. 2. Syn Saula
i Resfy.] – MÉFIBÓSET (aki ráfúj a
szégyenképre; a szégyen terjesztője,
félretevője; bálványt leromboló; Baál
kisugárzása v. kijelentése) [1. Az 1Krón 8,34
és 9,40-ben "Méribbaál". 2. Saul (1) és
Rispa fia (2Sám 21,8). 3. Jónatán (2) fia,
Saul (1) unokája; baleset következtében
nyomorék lett; Saul és Jónatán halála után
Dávid megtisztelte és a királyi asztalnál
gondoskodott róla (2Sám 4,4; 9,6-13; 16,1-4;
19,24-30; 21,7).]
Mefisto [1. Mefisto: diabeł kusiciel z opowieści o
Fauście; 2. mężczyzna o demonicznym
wyglądzie] – (Mephistopheles) Mefisztó,
3504
Mefisztofelész a sátán, az ördög neve Goethe
„Faust” c. drámájában; az ördög v. a pusztító
szellem neve, mely valószínűleg Hermes
Megisztofiel melléknevéből származik; sátán,
ördög
mefistofelesowy, -a, -e – mefisztói, ördögi, sátáni
mega- [1. pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na wielkie rozmiary lub duże
natężenie tego, co jest nazwane przez
drugi człon; 2. pierwszy człon wyrazów
złożonych oznaczających jednostki miary
milion razy większe od podstawowych] –
(gör.) mega-, nagy-, óriás-; millió- (10 a
hatodikon; 106) [A mega görög szó,
milliószorost jelent. A kilo számítástechnikai
jelentésmódosulásához
hasonlóan
a
számítástechnikában
a
mega
egy
mennyiségnek nem 106-szorosát, hanem
kilo*kilo, azaz 1024*1024=220=1048576szorosát jelenti.]
megabajt [1. jednostka pojemności dysków i
pamięci komputera równa 1 048 576
bajtów; 2. (skrót MB, formalnie: mebibajt
skrót MiB) – jednostka używana w
informatyce
oznaczająca
~
milion
(dokładnie: 1 048 576 ~ 1 000 000 = 106
bajtów). Jednostka wykorzystywana do
określania pojemności pamięci różnych
urządzeń: komputerów, stacji dysków,
Pendrive, a także nośników pamięci
(dysków, płyt CD).] – MegaByte (MB);
megabájt, MB (1 048 576 bájt); 2^20 byte,
kb. 10^6 byte
Megaceros
(Megaloceros
giganteus)
[zob.
megaloceros] – Megaceros; a pleisztocén
időszakban élt óriási termetű, a mai
dámvaddal rokon agancsos ősállat
megafon [1. głośnik o dużej mocy, instalowany w
miejscach
publicznych;
2. przenośne
urządzenie składające się z mikrofonu i
głośnika tubowego] – megafon, szócső,
tölcsér,
hangtölcsér
(szabadtéri
hangközvetítéshez
használt,
nagy
teljesítményű, fémmembrános hangszóró);
hangerősítő, hangszóró (feltalálója Edison; a
-
Wersja 01 01 2017.
halk hangokat transzformátor segítségével
felerősíti); (vasúti) hangosbemondó
megafon
megaherc; megahertz (też: MHz) – MHz,
megahertz, egymillió hertz
megalit (gr. wielki kamień z gr. μέγας «megas» wielki, λίθος «lithos» - kamień) [1. wielki
blok kamienny lub budowla z takich
bloków,
służące celom
sakralnym,
pochodzące głównie z okresu neolitu; 2.
duży,
nieobrobiony
lub
częściowo
obrobiony
kamień
stanowiący
samodzielną
budowlę
lub
element
większej budowli z takich kamieni
(wykonanej bez użycia zaprawy), o
charakterze kultowym, grobowym lub
(prawdopodobnie)
związanymi
z
obserwacjami
astronomicznymi,
wzniesionej w czasach prehistorycznych.
Megality znajdują się w różnych
miejscach na świecie (Europa, Ameryka,
Azja,
Australia,
wyspy
Oceanu
Spokojnego).] – (gör.) megalit; a történelem
előtti korból származó, faragatlan nagy
kövekből álló emlékoszlop v. síremlék
megalityczny, -a, -e – (gör.) megalit-; megalitikus
megaloceros [olbrzymi jeleń kopalny] –
Megaceros
megaloman [człowiek mający przesadnie
wysokie wyobrażenie o własnej wartości;
pyszałek], megalomanka – nagyzási
hóbortban szenvedő (ffi/nő)
megalomania,
megalomaństwo
[przesadne
przekonanie o swojej wartości] – (gör.)
megalománia; nagyzási hóbort, nagyzolás
megalomański,
-a,
-ie
[zarozumiały,
pyszałkowaty] – megalomán-, nagyzási
hóbortban szenvedő
Megapiksel (skrót: Mpx, Mpix) to wielkość
opisująca liczbę elementarnych punktów
matrycy CCD. Przedrostek mega oznacza
milion, a zatem jeden megapiksel to jeden
milion pikseli odwzorowanych przez
matrycę. Jednostka ta jest używana
najczęściej w cyfrowych aparatach
fotograficznych i kamerach wideo oraz
telefonach komórkowych jako jednostki
3505
obrazującej możliwą wielkość tworzonego
obrazu.]
–
megapixel [a digitális
fényképezőgépek, webkamerák és még
néhány
képdigitalizáló
eszköz
felbontóképességének jellemzésére szolgáló
mutatószám. Azt mutatja meg, hogy az adott
eszközben hány darab fényérzékelő elem
található,
vagyis
milyen
maximális
felbontásban tud digitális képet alkotni. A
ma használatban lévő készülékek többsége
több millió képpontra (pixelre) bontja a
digitalizálandó képet, ezért vált közkeletűvé
a „mega” prefixummal ellátott egység,
mintha mértékegység lenne: 1 megapixel =
1 000 000, azaz egymillió képpont. A
megapixelben megadott felbontóképesség
vagy képpontszám meghatározható a
digitalizáló mátrixban lévő függőleges
oszlopok és vízszintes sorok számának
összeszorzásával. Például ha egy digitális
fényképezőgépben a képérzékelő CCD
chipen 1536 sorban soronként 2048 darab
fényérzékelő pont van integrálva, akkor az
3,1 megapixelt jelent (1536 × 2048 =
3 145 728).]
Megatherium; Megatherium americanum [to
największy gatunek wymarłego leniwca
Megatherium. Pojawił się 1.9 miliona lat
temu w Ameryce Południowej, a później
po połączeniu kontynentów również w
Ameryce Północnej.] – Megatherium; kihalt
óriáslajhár, amerikai ásatásokban találták
meg számos csontvázát
-
Wersja 01 01 2017.
(skrót: MW)] – megawatt; (fizika) az
elektromos energia mértékegysége; 1 millió
watt
Megiddo * Magieddon [Tel Megido (hebr.: ‫לת‬
(‫ –מגידו‬wzgórze położone w północnym
Izraelu, w południowej części Doliny
Jezreel w Dolnej Galilei. Wzgórze należy
do grzbietu górskiego Karmel. Przy
wzgórzu leży kibuc Megiddo.] –
MEGIDDÓ (csapatok helye, tömegek,
seregek tábora; magasztosság) (héberül ‫מגידו‬,
arabul ‫المجیدو‬, ógörögül: Μεγιδδώ/Μαγεδδών,
latinul Mageddo, akkádul MAGIDDU,
MAGGADU, MAGIDDA és MAKIDA,
egyiptomiul Maketi, Mektej, Makitu vagy
Makedo) [Város a Gáza és Damaszkusz közti
fontos útvonalon, amely a tengerpartot
összekötötte Jezréel síkságával (Józs 12,21;
17,11;
Bír
1,27;
5,19).
Salamon
megerősítette a várost (1Kir 9,15). Ott halt
meg a sebesült Aházia (2), Júda királya (2Kir
9,27), és ott esett el Jósiás (1) király a Nékó
fáraó elleni ütközetben (2Kir 23,29-30;
2Krón 35,20-27); nagyszabású ásatások
során sok, archeológiailag értékes anyag
került
elő
innen.
Lásd
még:
ARMAGEDDON.]
megiera [1. łac. Megaera z gr. Mégaira; jędza,
wiedźma, piekielnica, sekutnica; 2. kobieta
kłótliwa, zła, mściwa; złośnica, jędza] –
(gör.-lat.) megéra; rosszindulatú, civakodó
nő (a fúriák egyikének, Megairá-nak a
nevéből); házsártos asszony, fúria
Mekka (pełna nazwa: Makkah al-Mukarramah,
znana również jako Makka, Mecca) [święte
miasto islamu, miasto w zachodniej części
Arabii Saudyjskiej, stolica prowincji AlHidżaz, położona u podnóża masywu
górskiego (277 m n.p.m.) Dżabal alKarnajt, w wąskiej i piaszczystej Dolinie
Abrahama. Zamieszkuje ją ok. 1 mln
ludzi.] – Mekka; muzulmán zarándokhely
Szaúd-Arábiában; valamely meghatározott
cél érdekében messze földről tömegesen
látogatott hely
megatona [1. jednostka masy lub siły równa
milionowi ton; 2. jednostka masy równa
milionowi ton (skrót: Mt); 3. jednostka
masy równa milionowi ton (109 kg), w
systemie SI występująca pod skrótem Mt,
lub rzadziej MT.] – megaton; egymillió
tonna trinitrotoluol robbanásának erejét
kifejező mértékegység (a mega és tonna
szavak összevonásából)
megawat [1. jednostka mocy elektrycznej i
mechanicznej równa milionowi watów; 2.
jednostka mocy równa milionowi watów
3506
Meklemburgia (niem. Mecklenburg - kalka
obodrzyckiej nazwy Weligard, staroniem.
mikile - wielki) [to kraina historyczna
położona pomiędzy rzekami Łaba a
Recknitz, zajmuje płaskie i faliste tereny
Pojezierza Meklemburskiego. Obecnie jest
to zachodnia i największa część kraju
związkowego
Meklemburgia-Pomorze
Przednie
(niem
MecklenburgVorpommern) jest krajem związkowym
(Bundeslandem) Republiki Federalnej
Niemiec.) (Mecklenburg-Vorpommern) w
RFN.] – Meklenburg
meklenburski, -a, -ie – meklenburgiMeksyk (Meksykańskie Stany Zjednoczone, hiszp.
– México, Estados Unidos Mexicanos,
Méjico, nah. Mēxihco) [kraj w Ameryce
Północnej.
Sąsiaduje
ze:
Stanami
Zjednoczonymi (na północy); Oceanem
Spokojnym (na zachodzie i południu);
Zatoką
Meksykańską
i
Morzem
Karaibskim (na wschodzie); Gwatemalą i
Belize (na południu i południowymwschodzie).] – Mexikói Egyesült Államok,
röviden Mexikó (spanyolul Estados Unidos
Mexicanos vagy México) [észak-amerikai
ország, államformája elnöki szövetségi
köztársaság]
Meksyk (hiszp. Ciudad de México, nah.
Tenochtitlán) [stolica Meksyku, położona
na wyżynie leżącej w środkowej części
kraju] – Mexikóváros (spanyolul: Ciudad de
México, D.F., ejtsd: [szjudá-de-méchiko], f.)
[Mexikó fővárosa és legnagyobb városa. A
világ harmadik legnagyobb városa 22,1
millió fővel. A várost Tenochtitlán néven az
aztékok alapították 1325 körül.]
meksykanin [mieszkaniec miasta Meksyk] –
mexikói ffi; Mexikó város lakója
Meksykanin – (obywatel państwa, obywatel
Meksyku a. Meksykupaństwa) mexikói ffi.
meksykanka [1. mieszkanka Meksyku, miasta; 2.
ozdobna, kolorowa opaska noszona na
przegubie dłoni, wykonywana z muliny] –
mexikói nő
Meksykańczyk [obywatel Meksyku (państwa)],
Meksykanka
[obywatelka
Meksyku
(państwa)] – mexikói (ffi/nő)
-
Wersja 01 01 2017.
meksykański, -a, -ie [związany z Meksykiem] –
mexikói
mel [pozaukładowa jednostka wysokości
dźwięku określana metodami akustyki
psychologicznej]–
mel (hangmagasság
mértékegysége. Az abszolút hallásküszöb
felett lévő 1000 Hz frekvenciájú, 40
decibeles hang hangmagassága 1000 mel v.
40 phon hangosságszinten normális kétfülű
hallásnál 1000 mel=1000 Hz)
melać [1. mleć; 2. wulg. pluć] – [Słowniczek
języka śląskiego] őrölni, darálni; köpni; köni
egyet, leköpni
melancholia (gr. μελαγχολια) [1. stan głębokiego
przygnębienia
i
apatii;
2. nastrój
łagodnego smutku i głębokiej zadumy; 3.
to w języku potocznym zasmucenie
związane ze wspomnieniami, stan lekkiego
przygnębienia. W dawnym języku
medycznym stosowano ten zwrot na
określenie schorzenia, które obecnie znane
jest jako depresja. W literaturze pięknej
występuje również pojęcie melancholijny
oznaczający stan permanentnego smutku,
nostalgii (np. Postać Hamleta).] – (gör.)
melancholia; melankólia; búskomorság,
mélabú
melancholiczny, -a, -e; melancholijny, -a, -e –
(gör.) melankólikus; mélabús, búskomor;
méla
melancholijnie
–
(gör.)
melancholikusan,
melankólikusan
melancholijność – (gör.) melankólia; mélabú,
búskomorság, mélabús állapot
melancholik (gr. mélanos – czarny + chole – żółć;
prawdopodobnie stąd m.in. "czarne
myśli") [1. jeden z typów temperamentu
wg klasyfikacji Hipokratesa (człowiek,
którego charakteryzują powolne, słabe
lecz długotrwale reakcje uczuciowe);
2. człowiek ze skłonnością do melancholii
lub ogarnięty melancholią (apatią,
smutkiem, przygnębieniem, niechęcią do
życia); 3. to osoba o pesymistycznym,
lękowym, negatywnym podejściu do
przyszłości, życia, samego siebie, a także
codziennych spraw.], melancholiczka –
mélabús, búskomor (ffi/nő)
Melanchton a. Filip Melanchton (właściwie
Philipp Schwartzerd ur. 16 lutego 1497 roku
w Bretten w Palatynacie, zm. 19 kwietnia
1560 roku w Wittenberdze) [reformator
religijny, najbliższy współpracownik
Marcina Lutra, współtwórca reformacji,
profesor uniwersytetu w Wittenberdze,
zreorganizował szkolnictwo i wprowadził
szkołę humanistyczną w Niemczech, która
stała się wzorcem dla szkół na Śląsku i
Pomorzu.] – Philipp Melanchthon (eredeti
nevén: Philipp Schwartzerdt) (Bretten
(Pfalz), 1497. február 17. – Wittenberg,
1560. április 19.) [német teológus,
reformátor, Luther munkatársa.]
3507
Philipp Melanchthon 1532
Melania [imię żeńskie pochodzenia greckiego.
Wywodzi się od słowa oznaczajacego
"czarna". Zdrobnienia: Melcia, Melusia,
Melanka.] – Melani, Melánia [A görög
eredetű Melasz névnek a női párja. Jelentése:
fekete, sötét]
melanż [z fr. mélange, 1. pomieszanie różnych
rzeczy, stylów lub cech; 2. połączenie
kilku nitek o różnych barwach; też:
przędza o takim połączeniu nitek lub
dzianina z takiej przędzy; 3. mieszanina
(potocznie także przyprawa) - pojawiająca
się w powieści Franka Herberta Diuna
substancja o niezwykle skomplikowanej
budowie chemicznej i działaniu na
organizm.
Zapachem
i
smakiem
przypominała cynamon.] – (fr.) mélange
keverék, egyveleg, elegy; (nici, nić)
egyszeres fonal, cérna, szövet és kötött
kelme, különböző színű – bikolor (kétszínű)
és multikolor (több színű) – szálakból.
Legalább kétszínű, kevert fonal, amely
összemosott, kevésbé tiszta színhatást
eredményez.
melanż, mieszanka [przędza otrzymywana
z mieszanki różno-kolorowych włókien w
odpowiednich proporcjach, w celu
osiągnięcia żądanego wyglądu. Stosowana
głównie w materiałach z wełny. Melanż
może być także otrzymywane poprzez
zastosowanie włókien, które są odporne na
barwienie; włókna nie barwią się kiedy
tkanina lub dzianina jest barwiona w
jednym kawałku, dając tkaninie wygląd
melanżu.] – melanzs fonal [Különböző színű
szálak
keverékéből
font
fonal.
Leggyakrabban
gyapjúszövetekhez
használják. Ez a hatás elérhető oly módon is,
hogy a fonalgyártáskor bizonyos színezékkel
színezhető és nem színezhető szálakat
kevernek össze. Az ilyen fonalból gyártott
-
Wersja 01 01 2017.
kelmét színezik; ez esetben a nem színeződő
szál fehér marad (esetleg színeződik ugyan,
de más árnyalatúra) és elüt a másik típusú
száltól,
ugyancsak
melanzs
hatást
eredményezve.]
melanżowy, -a, -e [przymiotnik od: melanż] –
keverékes, elegyes
melanżować – keverni, elegyíteni
melanżer [gniotownik służący do zgniatania
masy czekoladowej ] – keverő, elegyítő;
keverőkészülék
melasa [1. gęsty, ciemnobrunatny syrop, będący
produktem ubocznym przy wyrobie
cukru; 2. ciemnobrązowy, lepki syrop,
powstający jako produkt uboczny podczas
produkcji cukru] – (fr.) melasz, szirup;
nyúlós, édeskés oldat; a cukorgyártás
mellékterméke
melasowy, -a, -e – melasz-, szirupus
melba [lody waniliowe z kremem i konfiturami
lub owocami] – melba (gyümölcsös
vaniliafagylat)
Melcha, Milka (rada) [1. Córka Harana, żona
Nachora. 2. Córka Selofchada.] – MILKA
(tanács, tanácsolás; tanácsadónő; királynő)
[1. Hárán (1) leánya, Náhor (2) felesége és
Lót húga (1Móz 11,27-29). 2. Célofhád
leánya (4Móz 26,33; 36,11-12; Józs 17,3-4).]
Melchior [imię męskie pochodzenia semickiego.
Pochodzi od słowa oznaczającego "Bóg
jest moją światłością", "król światła".
Imię przypisywane jednemu z trzech
mędrców (królów, magów) z Nowego
Testamentu.] – Menyhért [héber eredetű
férfinév, jelentése: fény királya.]
Melchizedech
Melchizedech (lunula) [jest to przyrząd,
kształtem do księżyca na nowiu podobny,
złożonych z dwóch półksiężyców, których
rogi są zwrócone do góry tak wysoko, aby
pół Hostii mogły objąć, a grzbiety ich
rozsuwane
lub
rozchylane,
są
przytwierdzane do maleńkiego wałeczka.
Hostia przenajświętsza wkłada się w
melchizedech między dwa półksiężyce,
sam zaś melchizedech wkłada się do
monstrancji (...). Melchizedech powinien
być złoty lub srebrny, ale pozłacany,
3508
chyba żeby i na to nie było stać, ale
pozłocenie
w
każdym
razie
jest
nieuchronne.] – (lat.) lunula, holdacska [1.
mindaz, ami alakjára nézve az újhold kicsiny
sarlójához hasonlít, végre a fehér folt a
körmök tövében. 2. a félhold alakú tartóban
(lunula) helyezték el az ostyát.]
Melchizedek
(hebr.
‫)מֶ ָלצ־יִּכְדַמ‬
(król
sprawiedliwości,
mój
król
jest
sprawiedliwością) [1. postać biblijna
pojawiająca się z Księdze Rodzaju 14,1820, przedstawiona jako kapłan El-Eljona
(„Boga Najwyższego”) i król Szalemu
(Salemu,
prawdopodobnie
obecnej
Jerozolimy). Wyniósł chleb i wino na
powitanie Abrama przybywającego po
wygranej bitwie. W Starym Testamencie
wspominany jest także w Ps 110,4. Do jego
postaci nawiązuje List do Hebrajczyków.
2. rozwierany uchwyt w kształcie księżyca
do przytrzymywania Hostii w kustodii i
monstrancji; 3. był królem Salemu
(Szalemu) tzn. pokoju. Nie miał początku
ani końca; nie był mianowany kapłanem
przez ludzi, jak Aaron. Jest typem
Chrystusa.] – (héb.) MELKISÉDEK
(igazság királya, az én királyom igazságos)
[1. az Ószövetségben Sálem királya és ElEljon (= a magasságbeli Isten) papja.2.
Sálem (1) ("Jeruzsálem") királya és papja; a
Magasságos nevében megáldotta Ábrahámot,
és tizedet vett tőle (1Móz 14,18-20);
Krisztusnak, mint királynak és papnak
előképe (Zsid 5,6-10; 6,20; 7).]
meldować [1. składać meldunek o stanie,
przebiegu
lub
wykonaniu
czegoś;
2. zawiadamiać o przybyciu lub obecności
kogoś;
3. zgłaszać
władzom
administracyjnym swój lub czyjś pobyt w
jakimś miejscu; też: przyjmować takie
zgłoszenia; 4. w niektórych grach w karty:
zgłaszać posiadanie króla i damy w tym
samym kolorze; też: wykładać jedną z
tych kart z jednoczesnym zgłoszeniem
liczby punktów w ten sposób uzyskanych]
– jelenteni; (na zamieszkanie) bejelenteni,
értesíteni; lakók könyvébe beírni v. bevenni
meldować co drogą służbową – jelenteni vmit
szolgálati úton
meldować gościa – bejelenteni a vendéget
meldować kogo na podstawie dowodu osobistego
– személyazonossági bizonyítvány alapján
bejelenteni vkit
meldować kogoś w mieszkaniu – bjelenteni vkit a
lakásba
meldować komu o kim/czym – jelentést tenni
vkinek vkiről/vmiről
meldować lokatora – bejelenteni a lakót
-
Wersja 01 01 2017.
meldować się [1. zgłaszać swoje przybycie,
stawiać się na wezwanie; 2. zgłaszać
władzom administracyjnym swój pobyt w
jakimś
miejscu]
–
jelentkezni,
bejelentkezni; bejelenteni magát
meldować się komu, meldować się u kogo –
jelentkezni vkinél
meldować się na pobyt czasowy – ideiglenesen
bejelentkezni
meldować się na pobyt stały – állandóra
bejelentkezni
meldować się u swego szefa – jelentkezni a
főnöknél
meldowanie – jelentés, bejelentés
meldowanie się – jelentkezés
melduję poslusznie… – (wojsko) tisztelettel
jelentem…
meldunek [1. krótka informacja ustna lub na
piśmie o stanie, przebiegu lub wykonaniu
czegoś;
2. zgłoszenie
władzom
administracyjnym swojego lub czyjegoś
pobytu uprawniające do zamieszkiwania
w jakimś miejscu; 3. w niektórych grach
w karty: dama i król w tym samym
kolorze; też: wyłożenie jednej z tych kart z
jednoczesnym zgłoszeniem liczby punktów
w ten sposób uzyskanych] – jelentés,
bejelentés, jelentkezés
meldunek czasowy [meldunek upoważniający do
zamieszkiwania gdzieś tylko przez pewien
czas] – időszakos jelentés
meldunek informacyjny – tájékoztató jelentés
meldunek końcowy – zárójelentés
meldunek okresowy – ideiglenes bejelentő
meldunek sytuacyjny – helyzetjelentés
meldunki radiowe – rádiójelentésekmeldunkowy, -a, -e [przymiotnik od: meldunek]
– jelentő, bejelentő; jelentkezési
melina [1. pot. kryjówka dla przestępców i
rzeczy skradzionych; 2. pot. mieszkanie, w
którym nielegalnie sprzedaje się alkohol
lub narkotyki; 3. posp. podrzędny lokal, w
którym gromadzą się pijacy i prostytutk]
– búvóhely, barlang, üreg; bűntanya
meliniarz [1. pot. osoba zajmująca się nielegalną
sprzedażą alkoholu lub narkotyków w
swoim
mieszkaniu;
2. pot.
osoba
ukrywająca u siebie przestępców i rzeczy
skradzione] – tolvajoknak éjjeli menedéket
v. menedékhelyet adó; alkolhollat v.
kábítószerrel ellátó ffi
meliniarski, -a, -ie – alkolholt adó v. kábítószerező
meliniara [kobieta zajmująca się nielegalną
sprzedażą alkoholu w mieszkaniu, albo
przechowująca u siebie skradzione
przedmioty lub przestępców] – tolvajoknak
3509
éjjeli menedéket v. menedékhelyet adó;
alkolhollat v. kábítószerrel ellátó nő
melinować [pot. «ukrywać kogoś lub coś,
zwłaszcza
przestępców
lub
rzeczy
kradzione] – rejtegetni vkit/vmit; falazni
vkinek
melinować się [pot. ukrywać się w jakimś
bezpiecznym dla siebie miejscu] –
rejtőzködni, bujkálni
melior aliqua quam nulla lex - lepsze jakieś prawo
niż żadne – (lat.) melior aliqua quam nulla
lex; jobb valamilyen törvény, mint egy sem
Melior est conditio possidentis (D. 20.1.10) [1.
sytuacja (pozycja) posiadacza jest lepsza;
2. Lepsze jest stanowisko tego, który
posiada.] – (lat.) Melior est conditio
possidentis; In pari delicto (potior/melior est
conditio possidentis) – a tulajdonos v.
birtokos helyzete jobb
melioracja [zabiegi mające na celu trwałe
polepszenie
rolniczych
zdolności
produkcyjnych gleb, wykonywane za
pomocą maszyn melioracyjnych] – (lat.)
melioráció,
meliorizáció;
javítás,
(mezőgazdaság)
talajjavítás,
termőföldjavítás;
a
talaj
gyökeres
megjavítása



melioracje wodne - regulują stosunki wodne
w glebie przez odwadnianie i nawadnianie
agromelioracje - polepszają glebę przez
długo
działające
zabiegi
uprawowe
(marglowanie gleb)
fitomelioracje - przez zalesianie stoków itp.
melioracyjny, -a, -e [związany z melioracją] –
meliorációs; talajjavító, talajjavítási,
meliorować – talajjavítást eszközölni v. végezni;
meliorálni
meliorowanie – melioráció; talajjavítás,
melioryzacja [nadawanie wyrazom zabarwienia
dodatniego] – (nyelvtan) meliorizáció;
meliorálás; talajjavítás; a talaj gyökeres
megjavítása
(lecsapolás,
alagcsövezés,
öntözés, a futóhomok. megkötése stb. által)
melisa (pszczelnik) [1. śródziemnomorska bylina
o szaro owłosionej łodydze, jajowatych
liściach i cytrynowym zapachu; 2. napar
lub przyprawa z liści tej rośliny] – méhfű
-
Wersja 01 01 2017.
Melisa lekarska, (Melissa officinalis L.) [gatunek
byliny z rodziny jasnotowatych. Ludowe
nazwy: rojownik, pszczelnik, matecznik,
starzyszek, cytrynowe ziele. Melisa
lekarska pochodzi z południowej Europy,
obecnie jest znana i uprawiana na całym
świecie, również w Polsce.] – citromfű
(Melissa officinalis) [az árvacsalánfélék
(Lamiaceae) családjába tartozó, kellemes,
citromra emlékeztető illatú, fehér virágú,
évelő növény. A Közel-Keletről származik, a
mediterrán éghajlatot kedveli. Vadon csak
szórványosan fordul elő, de kertekben
sokfelé megtalálható. Népies neve: orvosi
citromfű, citromszagú melissza, méhfű,
mézfű, igaz nádrafű, macskaméz, mézelke.]
Melita [to dzisiejsza wyspa Malta na Morzu
Śródziemnym. Tam zatrzymał się Paweł
przez trzy miesiące po rozbiciu okrętu w
drodze do Rzymu. Mieszkańcy tej wyspy
byli bardzo uprzejmi. Paweł uczynił tam
dwa cudy: jeden przez oderwanie
jadowitej żmii, która go ukąsiła. Został
zachowany przy życiu. Drugi cud uzdrowienie ojca naczelnika wyspy
Publiusza.] – MELITA (mézfolyam) [Málta
szigetének bibliai neve; Szicíliától mintegy
90 km-nyire délre található a Földközitengerben; Pál ott hajótörést szenvedett
Róma felé tartó utolsó utazásában (ApCsel
27,28).]
melizmat (gr.) [figura melodyczna śpiewana na
jednej sylabie tekstu. W praktyce oznacza
to, że na jednej samogłosce wykonuje się
wiele dźwięków. Melizmat na słowie
Alleluia w Vigilia Nativitatis Melizmatyka
jest charakterystyczna dla śpiewu
ambrozjańskiego,
chorału
gregoriańskiego (zwłaszcza na słowach
Amen lub Alleluja) i muzyki orientalnej.
Jest często stosowana w charakterze
ornamentyki muzycznej we współczesnej
muzyce popularnej. Jej użycie jest
charakterystyczne w twórczości takich
wokalistek jak Whitney Houston, Mariah
Carey
czy
Christiny
Aguilery.
Rozbudowane melizmaty na słowie
Alleluja są nazywane jubilacjami. W
muzyce średniowiecznej przyczyniły się
do
powstania
nowych
gatunków
muzycznych – tropów i sekwencji.] melizma (görög 'ének', 'dal') [a vokális
zenében alkalmazott olyan technika, amikor
a szöveg egy-egy szótagjára egy dallamot,
dallamrészt énekelnek. Az ilyen éneklést
melizmatikusnak nevezzük, szemben a
szillabikus énekléssel, amikor minden egyes
szótaghoz csak egy hang tartozik. A
fogalmat leggyakrabban a középkori egy- és
többszólamú
énekekkel
kapcsolatban
használják, de alkalmazható a barokk zene, a
gospel, vagy akár a mai szórakoztatózene
egyes irányzatai kapcsán is. A melizmatika a
közép- és közel-keleti vokális zenében
nagyon elterjedt, ahogy a természeti népek
zenéjében is. Az európai népzenében is
megtalálható,
elsősorban
azoknál
a
népeknél, amelyek zenéje erős keleti hatást
tükröz, mint például a dél-spanyol flamenco
vagy a dél-balkáni népdalok. Az európai
középkor
vokális
egyházi
zenéjébe
valószínűleg közvetetten a zsidó kultikus
éneklés nyomán, a világi énekekbe, a
trubadúr-dalokba, minnesang-ba pedig a
középkori arab éneklés hatására kerülhetett.]
3510
Mello, Millo [1. Wały obronne. 2. Przekład tej
nazwy nie jest zbyt ścisły: wg Biblii
Gdańskiej ''wszystek dom Mello''; wg
Biblii Tysiąclecia ''cały gród Millo''; wg
Przekładu Jakuba Wujka ''wszystkie
domy miasta Mello'' i ''miasteczko
Mello''.] – MILLÓ (teltség, feltöltés, sánc,
bástya, tömör torony, terasz) [Kőből és
földből készült gát. 1. Régi erődítmény
Sikemben (3) vagy Sikem közelében (Bír
9,6.20). A 2Kir 12,20-ban: "Bét-Milló". 2.
Feltöltött erődítmény, közvetlen északra Sion
hegyétől (2Sám 5,9; 1Kir 9,15.24; 11,27).]
"mellitus" - "słodki jak miód" – mellitus;
mézédes
[pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na ich związek znaczeniowy z
pieśnią, śpiewem, melodią, muzyką»] –
(gör.) melo-; ének-, zene
melodeklamacja [1. deklamowanie utworów
literackich
przy
akompaniamencie
muzyki; 2. śpiewne wykonanie tekstu,
kształtowane przez melodykę mowy,
zachowujące jej intonację, rytm i metrum;
akcenty słowne tekstu. W znaczeniu
pierwszym, ścisłym, występuje m.in. w
wodewilach,singspielach,
francuskich
operach
komicznych,
niemieckiej
balladzie wokalnej.] – versmondás,
prózamondás zenei kísérettel v. aláfestéssel
melodeklamator, melodeklamatorka
–
versmondó, prózamondó (ffi/nő)
melodia (z gr. melodia = sposób śpiewania, szereg
zespołów dźwięków) [1. ciąg następujących
po sobie dźwięków, uporządkowanych
według zasad tonalnych, rytmicznych i
formalnych, tworzących pewną całość;
melo-
-
Wersja 01 01 2017.
2. to obok rytmu i harmonii jeden z
podstawowych elementów muzyki; 3.
śpiewne, płynne brzmienie wyrazów, zdań,
mowy; 4. daw. intonacja; 5. jest
to następstwo dźwięków różnej wysokości,
które są ujęte w logiczną strukturę
formalną,
opartych
na
określonej
prawidłowości rytmiczno-metrycznej] –
(gör.) melódia, dallam (egymás után
következő hangok sora, amelynek magassága
bizonyos szabályok szerint változik);
hajlékony
dallamvonal;
a
hangok
egymásutánisága
melodia ozdobna zróżnicowana zmianami rytmu
– díszített dallam
melodia przyszłości – (átv.) a jövő zenéje
melodie ludowe – népi dallamok
melodramat [1. patetyczny, sentymentalny
dramat
o
sensacyjnej
fabule
i
moralizującej
tendencji,
operujący
banalnymi środkami art.; w XVIII w.
utwór dramatyczny (zwł. wł.) z muzyką i
melodeklamacją; 2. (gr.) gatunek literacki
lub filmowy o sensacyjnej fabule, zwykle
miłosnej,
nasyconej
patetycznosentymentalnymi efektami i kończącej się
z reguły pomyślnie dla bohaterów
szlachetnych, a źle dla tzw. „czarny
charakterów”. Początki melodramatu
sięgają XVIII wieku, kiedy był to utwór
dramatyczny opatrzony muzyką.Schemat
Miłości w melogramacie ; Miłość +
Przeszkoda nie do pokonania = cierpienie .
Melodramat zatem to film o miłości
trudnej lub niemożliwej do pokonania .] –
(gör.) melodráma; (színház) zenekísérettel
előadott költői v. drámai mű; hatásvadászó,
érzelgős rémdráma, jelenet
melodramatyczny, -a, -e - – melodrámai
melodycznie – melodikusan
melodyczność – vminek melodikus volta
melodyczny, -a, -e – melodikus, dallamos
melodyjka [1. zdrobnienie od: melodia; 2.
prosta,
nieskomplikowana
melodia;
śpiewka] – melódiácska, dallamocska
melodyjność – dallamosság
melodyjny, -a, -e [przyjemnie brzmiący] – (gör.)
melodikus; dallamos, zengzetes; (dallam)
fülbemászó
melodyk [muzyk kształtujący linię melodyczną
utworu] – dallamos zenét v. melódiát játszó
musikus
melodyka [1. sposób tworzenia i rozwijania
melodii, charakterystyczny dla jakiegoś
utworu, stylu, kompozytora lub epoki; 2.
ogół zjawisk w zakresie melodii,
cechujących utwór muz., twórczość
3511
kompozytora, okres hist., styl muz. itd.; 3.
Melodyka - termin ten ma szerszy zakres
znaczeniowy od terminu melodia. Jest to
zespół cech melodii charakterystycznych
dla
danego
stylu,
epoki,
grupy
kompozytorów np: melodyka barokowa,
melodyka
w
utworach
Fryderyka
Chopina. Melodyka to element muzyczny,
który porządkuje następstwo dźwięków o
różnych wysokościach i różnym czasie
trwania. Wyróżniamy dwa główne rodzaje
melodyki:] – (gör.) melodika; (zene)
dallamképzéstan
meloman
[zapalony
miłośnik
muzyki],
melomanka – zenebarát, zenekedvelő,
zenerajongó; zenebolond (ffi/nő)
melomania [umiłowanie muzyki] – melománia;
zenerajongás
melomański, -a, -ie – zenebarát, zenekedvelő,
zenerajongó; zenebolond
melon (łac. Cucumis melo), melony [1. to roślina z
jadalnym owocem należąca do rodziny
jednorocznych roślin dyniowatych. 2. fr.
(chapeau) melon 'melonik'; melon bot.
'melon' z późn.łac. melo dpn. melonis, skr.
od melopepo 'ogórek; melon; dynia' z gr.
melopépōn 'melon'; mēlon 'jabłko; owoc';
pépōn 'dojrzały, miękki, miły; arbuz'.; bot.
roślina jednoroczna z dyniowatych
pochodząca ze zwrotnikowej Azji i Afryki,
o dużych, kulistych, jadalnych owocach w
twardej okrywie; owoc tej rośliny] –
sárgadinnye (Cucumis melo) [a tökfélék
(Cucurbitaceae) családjába tartozó faj.
Ázsiai eredetű gyümölcs (termesztési
technológiáját
illetően
zöldség).
Álterméséért már 4000 évvel ezelőtt is
termesztették Perzsiában és Afrikába]
melon miodowy [(Cucumis melo) roślina roczna
z rodziny
dyniowatych
pochodząca
z Afryki Północnej lub Azji, uprawiany
w ciepłych obszarach świata. Owoce
smaczne, aromatyczne zjadane głównie na
surowo. Najbardziej znane odmiany to:
kantalupa, żółty, galia, zielony. Wszystkie
odmiany melonów łagodnie stymulują
pracę nerek i działają przeczyszczająco.] –
sárgadinnye
-
Wersja 01 01 2017.
melonik – kis sárgadinnye
melonik [1. sztywny, zazw. czarny kapelusz
męski o półkulistej główce i wąskim, nieco
podgiętym rondku; 2. męskie nakrycie
głowy; wąskie rondo z delikatnie
podwiniętymi brzegami, sztywne i owalną
górą. Zazwyczaj czarne lub szare. W
połowie XIX wieku przestało być zwykłym
cylindrem i zostało skomponowane
z męskim strojem wierzchnim. Pomimo,
że w dzisiejszych czasach wyszło z mody,
nadal
przypomina
o
typowym
wyposażeniu
każdego
Londyńczyka
(razem z parasolem). 3. rodzaj męskiego
nakrycia głowy, kapelusz z niewielkim
rondem o podwiniętej do góry krawędzi i
wypukłym półkulistym (podobnym do
połówki melona) denkiem. Niemiecka
nazwa takiego kapelusza (Melone),
podobnie jak francuska (chapeau melon)
oraz jeszcze w kilku innych językach
także nawiązuje do podobieństwa do tego
owocu. 4. rodzaj kapelusza męskiego z
niewielkim rondem wywiniętym do góry i
charakterystyczną półkolistą główką. Jej
kształt podobny jest nieco do połówki
melona, stąd też nazwa tego kapelusza
często nawiązuje do podobieństwa do tego
owocu (pol. melonik; niem. melone; franc.
chapeau
melon).
Dosyć
twardy,
zaprojektowany w Anglii w 1849 roku,
jako ochrona dla jeźdźców przed nisko
wiszącymi gałęziami.] – keménykalap
[Keskeny, felcsapott karimával rendelkező,
kemény, gömbölyű tetejű férfikalap. Színe
általában fekete, kivételesen szürke. A 19.
század közepén a cilindert váltotta fel és a
férfiak utcai öltözködésének elmaradhatatlan
kelléke lett. Habár manapság általában már
nem hordják, Angliában az üzleti életben
még ma is viselik (esernyővel együtt).]
3512
melonowiec [wysoka drzewiasta bylina o
jadalnych, żółtopomarańczowych owocach
przypominających melony, uprawiana w
strefie międzyzwrotnikowej] – papája,
papaja v. dinnyefa
Melonowiec właściwy (Carica papaya L.)
[nazywany przeważnie papają, czasami
melonowym drzewem - gatunek rośliny z
rodziny melonowcowatych (Caricaceae).
Pochodzi z Ameryki Środkowej. Obecnie
uprawiany w tropikach i subtropikach.] – papája, papaja v. dinnyefa
melotron
[1.
elektroniczny
instrument
klawiszowy;
2.
wielogłosowy,
skomputeryzowany,
klawiszowy
instrument elektroniczny naśladujący
dźwięki
instrumentów
tradycyjnych,
zwany "organami smyczkowymi".] –
melotron
melopeja,
melopea
[rodzaj
starogreckiej
śpiewanej deklamacji] – (gör.) melopea; az
éneklés művészete a görögöknél
Melpomene (Śpiewająca) [w mitologii greckiej
jedna z Muz. Była muzą tragedii, a jej
atrybutem była maska tragiczna. Często
przedstawiana na koturnach, które nosili
aktorzy w tragedii.] – (gör.: Μελπομένη;
jelentése „dal”, „melódia”) görög mitológiai
alak, a tragédia, a dráma és a gyászének
múzsája, kilenc nővérével együtt Zeusz
főisten és Mnémoszüné istennő lánya. Annak
ellenére hogy alakja a tragédiához kötődik,
éneke vidám és örömteli volt.
Melton (ang. Melton Mowbray – nazwa miasta w
hrabstwie Leicestershire) [1. gruba tkanina
wełniana z krótkim włosem; 2. miękka
tkanina wełniana, drapana jednostronnie,
co upodabnia jej prawą stronę do
zamszu. Używana na stroje do polowań,
jazdy konnej, ubrania wierzchnie. 3.
melton - o średniej masie wełniana
tkanina która jest miękka i ciepła w
dotyku i ma częściowo sfilcowaną
powierzchnię,
nadając
tkaninie
charakterystyczny circassian lub inny
diagonalny splot. Produkowana z przędzy
czesankowej i zgrzebnej, i często
ozdabiana paskami. Lekka tkanina tego
-
Wersja 01 01 2017.
typu jest wykorzystywana na męskie
garnitury, a nieco cięższa na damskie i
męskie płaszcze. Nazwa pochodzi od
angielskiego
miasta
Melton,
gdzie
produkowano tę tkaninę. 3. miękka i
ciepła tkanina wełniana, o częściowo
sfilcowanej powierzchni. Produkowana z
przędzy czesankowej i zgrzebnej, bardzo
często ozdabiana paskami. Lżejsze typy
tego materiału wykorzystywane są na
garnitury lub stroje do konnej jazdy,
cięższe świetnie nadają się do produkcji
płaszczy zarówno kobiecych jak i
męskich.] – (daw) könnyű gyapjúszövet
(Melton Mowbray város nevéből); Meltonszövet [Közepes súlyú, puha, meleg gyapjú
típusú szövet, kallózott, bolyhos felülettel,
ami elfedi a szövet cirkász- vagy más
sávolykötésű szerkezetét. Fésült és kártolt
fonalakból gyártják, gyakran csíkokkal
mintázzák.
A
könnyebb
változatát
férfiöltönyök, a nehezebbet női és
férfikabátok készítésére használják. Nevét az
angliai Melton városról kapta, ahol először
készítettek ilyen szövetet.]
melting pot [1. współistnienie i wymieszanie się
różnych ras, grup i mniejszości etnicznych
w jakimś kraju; 2. teoria powstawania
nowych społeczeństw w wyniku asymilacji
mniejszości etnicznych i zlania się różnych
kultur] – (ang.) melting pot; olvasztótégely;
kisebbség, nemzetiség beolvadása
mem [wprowadzone przez Richarda Dawkinsa
określenie jednostki ewolucji kulturowej,
będące odpowiednikiem genu jako
jednostki ewolucji biologicznej. Memy,
zdaniem Dawkinsa, rozprzestrzeniają się i
przemieszczają
pomiędzy
ludzkimi
mózgami i innymi nośnikami informacji.
Potocznie mem może oznaczać dawkę
informacji o szczególnie zaraźliwej
naturze, która skłania nas do jej
rozpowszechniania.]
–
„mém”
[A
viszonylag pontatlan másolás a természetes
kiválasztódás alapja, a „mém” egy
információs egység, amelyre jellemző, hogy
utánzás során másolódik egyik emberi
agyból a másikba, amely lehet egy stílus, egy
viselkedési szokás, vagy egy eszme is. A
„mém”-ekkel
kapcsolatos
elmélet
legfőképpen Richard Dawkins nevéhez
kapcsolódik. „Dawkins szerint a mémek – a
kultúra alapegységei – önálló szaporodásra
3513
képes replikátorok, voltaképpen egy egészen
új “élőlénytípus” képviselői. Az emberi
agyak – és a mémek tárolására és
továbbmásolódására alkalmas könyvek,
lemezek, számítógépes hálózatok stb. – a
mémek számára csak élőhelyet jelentenek. A
mémek nem minket szolgálnak, hanem csak
saját lemásolódásukra képesek. Tudatunk,
kultúránk csak tenyészhely a számukra,
amely evolúciójuk színtere és eredménye is
egyben.”]
MEMBRA PRAECIPUA ECCLESAE
–
MEMBRA PRAECIPUA ECCLESAE [Az
egyház előkelő tagjai. A reformáció idején a
fejedelmeket címezték így, akikre Luther,
mint "szükség-püspökökre" a tartományi
egyházak vezetését bízta.]
membrana [1. sprężysta płytka przetwarzająca
drgania mechaniczne w fale akustyczne
lub odwrotnie; 2. w instrumentach
perkusyjnych: naprężona błona lub skóra
wprawiana w drgania przez uderzenie lub
pocieranie; 3. zob. przepona w zn. 2.; 4.
cienka folia usytuowana pomiędzy
warstwą
materiału
tekstylnego
a
podszewką.] – (lat.) membrán, (élővilág,
vegytan) hártya, (fizika, műszaki) zárólemez;
kifeszített lemez; (távközlés) memrán
[rugalmas lemez, amely az elektromos
rezgéseket
hangrezgéssé
v.
ezeket
elektromos rezgéssé alakítja; telefon,
hangszóró
stb.
rezgő
lemeze;
a
hangszóróknak vagy fejhallgatóknak az a
része, amely az elektromos jel rezgésének
ütemében
mozgásba
hozza
a
levegőmolekulákat, illetve a mikrofonoknak
az
a
része,
amelyet
a
levegő
nyomásváltozása mozgásba hoz]; (text)
membrán [Finom, vékony műanyag fólia,
amit két kelmeréteg közé helyeznek el.];
(folia) membrán [Leheletvékony fólia, amely
a külső anyag és a bélés között helyezkedik
el, illetve a felső anyaggal vagy a béléssel
bondírozzák (ekkor laminált vagy direkt
laminált anyagnak is nevezik). Ezáltal a
szabadban használt (outdoor) ruházat
ellenállóvá válik a vízzel és a széllel
szemben, de légáteresztő marad, azaz a
nedvesség (izzadság) kifelé párologhat.]
membrana dzielona – körcikkmembrán
membrana głośnika – hangszórómembrán [a
hangszórónak
az
elektromechanikai
átalakítóhoz mereven kapcsolt, mechanikai
rezgést (hangot) keltő felülete]
membrana nieodbijająca – visszaverődésmentes
membrán (tölcsér)
membrana płaska – dugattyúmembrán
membrana ruchoma – flexibilis membrán
-
Wersja 01 01 2017.
membrana stożkowa – kónuszos membrán
membrana węglowa (mikrofonu) – szénmembrán
membranowy, -a, -e [przymiotnik od:
membrana] – membránmemento [1. ostrzeżenie, przestroga; 2. w liturgii
katolickiej: modlitwa w intencji osoby
żyjącej lub zmarłej] – (lat.) mementó,
emlékezzél; emlékeztető jel
memento mori! [pamiętaj o śmierci – słowa
pozdrowienia i pożegnania, używane w
zakonach
trapistów,
kartuzów
i
kamedułów] – (lat.) memento mori!;
(Halandó létednek tudatában élj.) emlékezz a
halálra! készülj a halálra! gondolj a halálra!
(a
karthauzi
szerzetesek
köszöntése;
Horatius)
Memfis [hebr. Nof. Miasto w Dolnym Egipcie.
Jego upadek był przepowiedziany przez
Ezechiela.] – NÓF (felemelkedés, magaslat;
önteni, locsolni) ["Memfisz"-nek is nevezik;
Alsó-Egyiptom fővárosa a Nílus nyugati
partján, a mai Kairótól mintegy 30 km-nyire
délre; a próféták megjövendölték pusztulását
(Ézs 19,13; Jer 2,16; 44,1; 46,14.19; Ez
30,13.16). A Hós 9,6-ban: "Móf".]
memłać [1. zob. mamlać w zn. 1.; 2. pot. brudzić i
gnieść coś] – csámcsogni; érthetetlenül
beszélni
memorabilis
[godny
pamięci]
–
(lat.)
memorabilis; emlékezetreméltó
memorandum [1. łac. memorandum 'to, co
należy pamiętać (z r.nij. od memorandus z
memorare 'przypominać') i późn.łac.
memoriale 'pamiętnik' (z łac. r.nij. od
memorialis 'pamiątkowy' z memoria
'pamiętać') od memor 'pamiętliwy;
wdzięczny; pamiętny' nie podpisane,
nieformalne
pismo
dypl.,
będące
konspektem,
streszczeniem,
krótkim
wyłuszczeniem
jakiejś
sprawy
lub
zestawieniem faktów a. zagadnień (por.
Aide-mémorire; pro memoria); przest.
notatka
dla
pamięci;
2.
pismo
dyplomatyczne bez adresu, podpisu i
pieczęci,
przedstawiające
najczęściej
poglądy rządu na sprawy będące
przedmiotem
rokowań]
–
(lat.)
memorandum;
emlékirat,
jegyzék;
ünnepélyesebb átirat, beadvány; emlékeztető,
javaslat
memoria
(pamięć)
–
(lat.)
memória;
emlékezőtehetség, emlékezet [Medal „Pro
Memoria”: Emlékérem] [műsz. 1 magnók
szolgáltatása: a számláló nulla-állásában a
készülék automatikusan stopra áll, 2.
rádióvevők
szolgáltatása:
különféle
adóállomások
frekvenciájának
3514
programozása, 3. a számítástechnikában (és a
digitális hangtechnikában is) az adatok
tárolására szolgáló egység.]
memoriał [1. pismo skierowane do władz,
zawierające prośby lub uwagi w ważnych
dla ogółu sprawach; 2. zawody sportowe
organizowane w celu uczczenia czyjejś
pamięci; 3. księga handlowa przeznaczona
do księgowania obrotów bezgotówkowych,
4. pismo do władz uzasadniające projekt
lub prośbę a. wyjaśniające sprawę;
zawody sport. o memoriał (ku czci)
nieżyjących zasłużonych sportowców] –
napló, emlékeztető; üzleti napló; emlékirat
memoriałowy, -a, -e [przymiotnik od: memoriał]
– naplómemory (pamięć) [urządzenie w komputerze
służące
do
przechowywania
i
udostępniania danych] – (ang.) memoery 'memória', (digitáslis) tár [elsősorban
félvezető kivitelezésű tárakat értünk alatta
(RAM, ROM, PROM, stb.), ellentétben a
szintén digitális jelek tárolására használt
floppy-, merev- és CD-lemez, valamint DAT
szalagtárolókkal,
melyek
mechanikus
meghajtókat igényelnek; félvezető memóriák
gyorsabbak
mint
a
mechanikus
kivitelezésűek, de megabájtonkint többe is
kerül- nek; számítógépekben legfontosabb
alkalmazásuk a központi, vagy operatív
memória és a gyorsítótár (cache memory)]
memoryzować – (lat.) memorizálni; könyv nélkül
megtanulni; szó szerint emlékezetbe vésni
memrystor (ang. memristor) [jeden z czterech
podstawowych
biernych
elementów
elektronicznych (trzy pozostałe to opornik
(rezystor),
kondensator
i
cewka).
Memrystor ("memory resistor" - opornik
z pamięcią) działa jako pojedyncza
komórka pamięci, może być użyty do
przechowywania jednego bitu informacji,
rezystancja memrystora może być
sterowana prądowo. Memrystory mogą
być używane do budowy tranzystorów o
znacznie mniejszych wymiarach niż na to
pozwalały wcześniejsze technologie, a
także do konstrukcji pamięci trwałych o
znacznie większej gęstości zapisu danych
niż tradycyjne dyski twarde, ale o
szybkości pracy zbliżonej do pamięci
DRAM.] – memrisztor; emlékező ellenállás
[ New York Times: A Hewlett-Packard,
vagyis a HP tudósai bejelentették, hogy
jelentős előrehaladást értek el a miniatűr
kapcsolók új osztályának kutatásában. Ezek
a memrisztoroknak nevezett eszközök a
hagyományos tranzisztorokat válthatják fel a
számítógépekben. Mindez már azt jelenti,
-
Wersja 01 01 2017.
hogy a számítógépek chipjei egyre jobban
megközelíthetik az atomi méreteket.]
memuar [Pamiętnik (dawniej: memuar) –
gatunek literatury stosowanej, relacja
prozatorska o zdarzeniach, których autor
był
uczestnikiem
bądź
naocznym
świadkiem. Pamiętnik (w przeciwieństwie
do dziennika) opowiada o zdarzeniach z
pewnego dystansu czasowego, w związku z
czym kształtuje się dwupłaszczyznowość
narracji: autor pamiętnika opowiadać
może nie tylko o tym, jak zdarzenia
przebiegały, może ujawniać również swoje
stanowisko wobec nich w momencie
pisania.] – (fr.) memoár; (irodalom)
emlékirat; (magyarul emlékirat), egy prózai,
epikus műfaj; közzétett önéletrajz. Jelentős
darabjainak jórésze a szépirodalom része
memuarowy, -a, -e – memoárménage à trois [wym. menaż a trua] [trójkąt
małżeński] – (fr.) ménage à trois; szerelmi
háromszög
Menachem * Manachem – MENÁHEM
(megvigasztalt, vigasztaló) [Izráel királya,
istentelen ember, elődjét, Sallumot (1)
megölte (2Kir 15,13-22).]
menaż [1. przestarzale: a) kasyno wojskowe b)
gospodarstwo domowe 2. dawniej:
oszczędne gospodarowanie] – (fr.) menáge,
menázs; háztartás; ellátás (katonaságnál)
menażer [1. manager; fr. ménagerie 'menażeria'
od ménager 'oszczędzać; pokierować
czym; obmyślić' z ménage 'gospodarstwo
(domowe); małżeństwo' 2. Menedżer,
menadżer (z angielskiego - "manager"),
osoba zarządzająca przedsiębiorstwem
względnie wydzielonym obszarem jego
działalności. Termin menedżer wywodzi
się z języka angielskiego od słowa manage
- "zarządzać", "kierować" i jest związany
z wyłonieniem się tzw. kapitalizmu
menedżerskiego, który charakteryzował
się powstawaniem spółek anonimowego
kapitału
(spółka
kapitałowa)
i
oddzieleniem w związku z tym funkcji
własności przedsiębiorstwa od funkcji
zarządzania jego działalnością.] – (ang.)
manager, menedzser; egy vállalat v.
vállalkozás irányítását, vezetését végző
szakember
menażeria [1. dzikie zwierzęta zgromadzone w
celu pokazywania ich publiczności;
2. miejsce lub pomieszczenie, w którym
trzymane są takie zwierzęta; 3. grupa osób
o różnorakich charakterach i różnym
wyglądzie; 4. zbiór dziwacznych lub
śmiesznych
przedmiotów;
5.
przedsiębiorstwo obwożące na pokaz
3515
dzikie
zwierzęta
w
klatkach;
pomieszczenie,
gdzie
zwierzęta
te
pokazywane są publiczności.] – (fr.)
menazséria; állatsereglet, állatkert
menażeryjny, -a, -e – menazséria-; állatkerti
menażka [1. blaszane naczynie z pokrywką,
używane do posiłków w wojsku i na
obozach turystycznych ;2. naczynie do
pobierania a. przenoszenia posiłków lub
przygotowywania ich w warunkach
obozowych] – (fr.) menáge, menázs; több
edényből álló ételhordó; (wojsko) csajka
menażki [dwa lub trzy naczynia nakładane
jedno na drugie i połączone wspólną
rączką, służące do przenoszenia posiłków]
– csajka; ételhordó
mendel [1. piętnaście sztuk czegoś; 2. piętnaście
snopków zboża, ustawionych razem] – 15
darab, kereszt (tizenöt kéve)
mendel jaj – 15 db tojás
mendelista
[zwolennik
mendelizmu],
mendelistka – mendelizmus híve, követője
(ffi/nő)
mendelizm [biol. 1. teoria genetyczna w biologii,
przyjmująca, że czynniki dziedziczne w
procesie rozmnażania osobników nie
ulegają zmianie, lecz rozdzielają się i łączą
ze sobą, tworząc różne kombinacje cech;
2.
zasady rządzące dziedziczeniem,
sformułowane przez czeskiego mnicha
augustiańskiego Johanna Gregora Mendla
(1822-84) na podstawie jego badań nad
krzyżowaniem rośliny samopylnej grochu siewnego.] – mendelizmus; 1. az a
felfogás, amely szerint az élő szervezet
különleges,
mechanikusan
átöröklött,
véletlenül társult, kereszteződött tényezők
határozzák meg (G. Mendel osztrák
szerzetes, biológus nevéről); 2. a kísérleti
öröklési tudomány egyik ága, mely
keresztezéssel
az
egyének
közötti
különbségek átöröklésének menetét vizsgálja
mendoweszka (wesz łonowa, Phthirius pubis)
[maleńki owad z rzędu wszy; pasożyt
zewn. człowieka, żywi się krwią; żyje gł. w
okolicy łonowej] – (állat) lapostetű
mendykanci (łac. mendicare - żebrać) [zob. też
zakony żebrzące] [zakony powstałe w XIII
w. w Europie, praktykujące ubóstwo nie
tylko
indywidualne,
lecz
także
wspólnotowe, z możliwością korzystania z
kwesty jako środka utrzymania w razie
konieczności; łączące życie zak. z posługą
kapłaństwa (kaznodziejstwo wędrowne,
misje zewn., duszpasterstwo i apostolat
liturg. we własnych kościołach), gł. w
miastach,
gdzie
zakładali
swoje
konwenty.] – mendikánsok (lat. mendicare -
-
Wersja 01 01 2017.
koldulni) [lásd még kolduló rendek] [a XIII.
század folyamán Európában alapított rendek, a
szegénységet nemcsak egyenként, hanem
közösségben is gyakorolták, önmagukat
alamizsnálkodásból tartották fönn; a szerzetesi
életet összekötötték a papi szolgálattal (vándor
prédikálással, külső misékkel, lelkipásztori és
apostoli
feladatok
ellátásával
saját
templomukban) főleg városokban alapították
konventjeiket.]
mendykant – mendikáns; kolduló barát
''Mene, Mene, Tekel, Uparsin'' (słowa te podane
w języku chaldejskim znaczą: liczony,
liczony ważony, podzielony) [napis ten
ukazał się w nocy na uczcie Baltazara.
Wytłumaczenie tych słów jest podane we
wszystkich przekładach i dlatego służą
każdemu czytającemu je dzisiaj jako
oskarżenie i naglą do załatwiania spraw z
Bogiem, póki czas łaski trwa.] – MENE,
MENE, TEKEL, UFARSZIN [Négy arám
szó,
amelyet
így
fordíthatunk:
"megszámláltattál,
megszámláltattál,
megmérettél és könnyűnek találtattál". Ez a
titokzatos írás jelent meg hirtelen annak a
csarnoknak a falán, amelyben Belsazár király
nagy tivornyát rendezett, amelyben a
templomi szent edényekből ittak (Dán 5).]
menedżer, menadżer, manager [wym. menedżer,
menadżer] [1. kierownik, zarządca
przedsiębiorstwa; manager, menadżer; 2.
osoba organizująca występy estradowe lub
imprezy sportowe, kierująca sprawami
kontraktowymi artystów lub sportowców,
opiekująca się ich interesami; menadżer,
menażer, manager, agent; 3. osoba
zarządzająca przedsiębiorstwem lub jego
częścią;
4. osoba
zajmująca
się
organizowaniem
występów
artysty,
sportowca, zespołów artystycznych lub
sportowych i dbająca o ich interesy] –
(ang.)
menedzser;
1.
vállalkozás
üzletvezetője, gazdasági irányítója; egy
vállalkozást vezet, intézi a pénzügyeit,
lehetőségeket teremt számára, részesedés
fejében; 2. előadóművészek fellépésének,
körútjának anyagi, szervezési előkészítője; 3.
igazgató, vállalkozó
Menedżer okien [to program kontrolujący
położenie i wyświetlanie okien aplikacji w
X Window System, graficznym interfejsie
użytkownika w systemach uniksowych,
pozwalającym
użytkownikowi
na
interakcję
z wieloma programami
równocześnie. Każdy program posiada
swoje własne niezależne okno, a kiedy
dostępny jest menedżer okien, interakcja
między X-serwerem a jego klientami jest
3516
przekierowywana przez menedżera okien.
Inaczej niż na platformach Microsoft
Windows i Mac OS X, które zawsze
dostarczały jeden własny system kontroli i
obsługi wyświetlanych na ekranie okien, X
Window System pozwala użytkownikowi
na wybór jednego z wielu menedżerów
okien.] – WM,
Window Mananger;
(ablakkezelő) [az ablakok rendezése
céljából] ]; X window manager vagyis az
ablakkezelő (X ablakkezelő) [egy olyan
szoftver, ami az ablakok elhelyezését és
megjelenítését vezérli az X Window System
alatt. Többnyire a Unix-szerű rendszereken
használják.]
menedżer plików (ang. file manager) [jest to
program komputerowy służący do
zarządzania strukturą plików, katalogów i
woluminów] – fájlkezelő [olyan program,
amelynek fő feladata, hogy a fájlokkal
végzendő műveleteket (másolás, tömörítés,
törlés stb.) megkönnyítse, valamint az
operációs rendszer parancsokkal való
vezérlését kiváltsa]
menedżerski, menadżerski, managerski, -a, -ie –
(ang.) menedzseri
menedżersko,
menadżersko
–
(ang.)
menedzserien; menedzseri módon
menedżerka, menadżerka – (ang.) menedzser nő
menedżerstwo,
menadżerstwo
–
(ang.)
menedzseri foglalkozás, menedzserség
menedżerować,
menadżerować
–
mednedzserkedni
menel [posp. człowiek z marginesu społecznego],
menelka – társadalman kívüli (ffi/nő)
MENESR (fr. ministère de l'Éducation nationale de
l'enseignement supérieur et de la recherche)
Francuskie
Ministerstwo
Edukacji
Narodowej, Szkolnictwa Wyższego i
Badań (Francja) – Francia Nemzeti.
Közoktatásii, Felsőoktatás és Kutatási
Minisztérium (MENESR)
menhir [1. podłużny blok kamienny ustawiony
pionowo na ziemi, mający charakter
kultowy, pochodzący głównie z okresu
neolitu; 2. w kulturze celtyckiej
nieociosany lub częściowo obrobiony głaz
ustawiony pionowo na grobie zmarłego.
Spotykany
w
Anglii,
Bretanii,
Skandynawii, ale znany jest także w
Afryce, Azji i Ameryce, gdzie pełnił
prawdopodobnie
funkcje
kultowe.
Menhiry pochodzą głównie z neolitu (od
IV tysiąclecia p.n.e.) i wczesnej epoki
brązu] – (kelta) menhir; kőkorszakbeli
kőoszlop; a kőkorszakból fennmaradt
faragatlan, álló kőoszlop
-
Wersja 01 01 2017.
meningitis
[Zapalenie
opon
mózgowordzeniowych (łac. menigitis) - choroba
zakaźna wywoływana przez wirusy lub
bakterie, rzadziej przez pierwotniaki i
pasożyty] – (lat.) meningitis; (orvosi)
agyhártyagyulladás; az agyhártya gyulladása,
amelyet
rendszerint
baktériumok
(Meningokokkusz) okoznak
menisk [gr. mēnískos zdrobn. od mēnē 'księżyc',
1. wypukłe lub wklęsłe zakrzywienie
powierzchni cieczy w pobliżu ścianek
naczynia; 2. szkło optyczne wypukłe z
jednej, a wklęsłe z drugiej strony; 3. zob.
łękotka; 4. zakrzywiona, wypukła (m.
górny) a. wklęsła (m. dolny) powierzchnia
cieczy w pobliżu ścianek naczynia;
soczewka wklęsłowypukła] – (gör.)
meniszkusz; félhold alakú tárgy v. díszítés;
sarló alakúra csiszolt lencse; (földtan)
felszíngörbület; holdsarló; (fizika) folyadék
szintje kidomborodó v. behajló felszínnel
menisk, meniscus (gr. μηνίσκος meniskos) –
(meniscus) ízületi porcogó a térdízületben
mennica [1. wytwórnia monet, medali i stempli,
podległa władzom państwowym; 2. to
zakład zajmujący się produkcją (biciem)
monet, medali oraz stempli. Pojęcie
mennicy jest z reguły utożsamiane z
pojęciem mennicy państwowej mającej
monopol na bicie monet obiegowych i
medali oraz odznaczeń państwowych.
Pierwsze znane dziś mennice powstały w
VII w. p.n.e. w Azji Mniejszej] –
pénzverde, pénzverő (intézet)
mennictwo [bicie monet, orderów, medali i
innych
wartościowych
rzeczy
sygnowanych godłem państwowym] –
pénzverés
Mennonici
[chrześcijańskie
wyznanie
protestanckie
o
charakterze
ewangelikalnym, powstałe w roku 1539 w
Holandii. Jeden z nurtów anabaptyzmu,
wywodzący nazwę od swego założyciela –
Menno
Simmonsa
(1496-1561).]
–
mennoniták;
újrakeresztelők;
szigorú
életszabályt követelő protestáns irányzat,
illetőleg ennek tagjai (a 16. sz.-i holland
alapító, Menno Simons nevéről) [a mérsékelt
keresztelőkből kivált szabadegyház tagjai. A Hollandiában, Frízföldön és az AlsóRajnánál
meghonosodott
keresztelők
radikális ágának a münsteri katasztrófában
(1535) történt letörése után Menno Simons
(1496-1561), aki addig kat. pap volt,
Witmarsumban
(Frízföld)
1536:
újrakeresztelkedett, 1537: egy Obbe Philips
vezetése
alatt
álló
leeuwardeni
3517
-
Wersja 01 01 2017.
keresztelőcsop.
legidősebb elöljárójává
(presbiterévé) választották.]
menniczy, -a, -e – pénzverdei
meno [mniej; np. meno vivo – nie tak prędko] –
(zene) meno; kevésbé
meno mosso [1. wolniej, niż wskazywało
poprzednie oznaczenie tempa; 2. mniej
ruchliwie] – (ol.) meno mosso; (zene)
kevésbé élénken (adandó elő); kevesebb
lendülettel
menopauza [okres w życiu kobiety po
klimakterium, gdy wskutek zaniku
czynności jajników całkowicie ustaje
miesiączkowanie] – (orvosi) menopauza
(menopausa); elvirágzás, elvirulás; (orv.) a
változás kora, változókor; klimaktérium,
klimax; a fogamzásképesség, illetve a női
ivari ciklus végleges megszűnése [1. (gör.), a
menstruáció elmaradása a változás korában;
a havibaj (menstruáció) szünetelésének az
ideje, vagyis az az időköz, amelyik az egyik
havibaj végétől a másiknak kezdetéig tart;
rendesen 21-24 nap. M.-nak hivják néha a
havibajnak az 50. évvel bekövetkező teljes
szünetelését is.]
menopauzalny, -a, -e – menopauza-
nyolc plusz egy ágú gyertyatartóval, mely a
makkabeusoknak a szír túlerőn i. e. 165-ban
aratott csodálatos győzelmét ünneplő
nyolcnapos ünnep jelképe.]
mens [myśl, umysł, rozum] – (lat.) mens; elme,
értelem
mensa [1. główna część ołtarza w formie płyty
lub skrzyni na nóżkach; 2. główna część
ołtarza; 3. świadczenie kleru na
utrzymanie biskupa] – mensa; asztal; 1.
(egyház) az oltár fedő kőlap; menza; asztal
alakú oltár; az oltár asztal-lapja; 2.
(étkezde),(lat.)
mensa
academica
(diákasztal); olcsó közös étkezde, diákétkező
mensa ołtarza a. mensa (z łac. stół, tablica) [płyta
stanowiąca blat ołtarza w Kościele
katolickim. Mensa jest oparta na
podstawie (stipes), której rolę pełnią np.
nogi, blok kamienny, skrzynia (sarkofagu)]
– 1. oltárasztal [a szentélynek, egyben a
templomnak is legszentebb bútora]; 2.
menza (mensa) [Az oltár vízszintes része,
közepén az oltárkővel; szembeoltárnál az
egész asztalformájú oltárt menzának nevezik.
A menza alépítménye a tömb, illetve
szarkofág alakú stipes]
Menora
Menora (hebr. ‫[ )מנורה‬jest siedmioramiennym
kandelabrem
i
symbolem
Izraela
umieszczanym na paszportach, na
urzędach państwowych, etc. Ten ozdobny
świecznik był używany przez Żydów w
Przybytku i Świątyni Jerozolimskiej.
Menora jest jednym z najstarszych
symboli narodu żydowskiego. Według
tradycji symbolizuje on krzew gorejący,
który zobaczył Mojżesz na górze Synaj.
Jedna z najstarszych menor w Europie
znajduje się w Kołobrzegu.] – menóra [1.
vallási szertartásokhoz használt hétágú, vagy
kilencágú gyertyatartó a zsidóknál amely a
jeruzsálemi Szentélyben is használatos volt;
2. A zsidóság egyik legrégebbi jelképe, a
menóra egy hétágú gyertyatartó, amely a
Mózes által látott égő csipkebokrot
szimbolizálja.
Eredetileg
a
menóra
olajlámpás volt, csak sokkal később, a
gyertya feltalálása után vált gyertyatartóvá.
A menóra nem tévesztendő össze a
hanukiahnak (néha chanukiahnak) nevezett
menstruacja
menstruacja (miesiączka, ang.
period, łac.
menses) [krwawienie miesięczne —
fizjologiczne zjawisko polegające na
cyklicznym złuszczaniu się nabłonka
macicy (endometrium) pod wpływem
charakterystycznych
zmian
stężenia
hormonów
płciowych
(estrogenu
i
progresteronu), wynikających z układów
wzajemnych sprzężeń zwrotnych między
gonadami, przednim płatem przysadki
mózgowej i podwzgórzem.] – (lat.)
menstruáció; havi tisztulás a nemileg érett
nőknél, havi vérzés, hószám; a meg nem
termékenyített petesejt távozása a méhből [1.
a menstruáció rendszeres időközönként
jelentkező
vérzés,
amely
a
méh
nyálkahártyájának lelökődéséből adódik.
Átlagos esetben 28 naponként következik be
3518
és 4-5 napig tart. Rendszerint 45-50. életév
betöltésével megszűnik.
2. a méh
nyálkahártyának
a
megtermékenyülés
elmaradását
követő,
vérzéssel
kísért
lelökődése]
menstruacyjny,
menstrualny,
-a,
-e
–
menstruációs
menstruować – (lat.) menstruálni; havi vérzése van
mensura (organy) [1. w poligrafii: przymiar
przeznaczony do pomiaru długości
kolumny; 2. w filozofii: zasada homo
mensura (człowiek miara) - zasada
mówiąca, że człowiek jest miarą
wszystkich rzeczy] – (lat.) mensura,
menzura [(lat.) mérés, mérték. Mensura a
kémikusok által használt, rendszerint
porcelánból
vagy
üvegből
készült,
beosztással ellátott mérőpoharak; mensura
temporis a zenében; mensura praetoriana,
(méróasztal); mensurabilis: mérhető.], faktúr
(orgona)
mentalnościowy, -a, -e [przymiotnik od:
mentalność] – mentalitási; lelki alkati
mentalność [1. swoisty dla kogoś sposób
myślenia i postrzegania rzeczywistości; 2.
późn.łac. mentalis 'umysłowy' od łac. mens
dpn. mentis 'umysł'; umysłowość; swoisty,
charakterystyczny dla jednostki a. grupy
społ. sposób myślenia, uwarunkowanie
biol. i społ.] – (lat.) mentalitás; lelki alkat,
észjárás, gondolkodásmód, gondolkozásmód;
lelkiség, lelkivilág, lelki alkat; érzület
mentalność kołchozowa wśród Polaków –
kolhozmentalitás a lengyelek körében
mentalnie – mentálisan
mentalny, -a, -e [dotyczący właściwości umysłu
lub sposobu myślenia] – (lat.) mentális; 1.
értelemre (mens); 2. állra (mentum)
vonatkozó [trening mentalny: mentális
tréning]
mente captus łac., [wym. kap...] ograniczony
umysłowo, tępy, jołop, półgłówek – (lat.)
mente captus; eszét vesztő, megtébolyodott
mente et malleo [łac., myślą i młotem (dewiza
geologów i archeologów)] – „ésszel és
kalapáccsal” végzett munka
mentol [związek organiczny występujący w
olejku miętowym] – (lat.) mentol; 1.
(vegytan) szerves vegyület, a mentaolaj
legfőbb alkotórésze; 2. a borsosmenta
könnyen illó, kellemes szagú olaja (cukorkák
és szájvizek stb. illtosítására használják)
mentolowy, -a, -e – mentolos, mentol
Mentor
[mieszkaniec
Itaki,
przyjaciel
Odyseusza. Wyruszając pod
Troję
Odyseusz powierzył mu opiekę nad żoną Penelopą, synem - Telemachem i domem.
-
Wersja 01 01 2017.
Postać
Mentora
przybrała
Atena,
towarzysząc
Telemachowi
w
poszukiwaniu ojca.] – Mentor (az
Odisszeában szereplő Mentór, Télemakhosz
nevelője)
mentor [od imienia Mentora, przyjaciela
Odyseusza i wychowawcy jego syna
Telemacha w Odysei Homera (2, 225 i
nast.); postać Mentora często przybierała
bogini Atena (2, 267; 22, 205; 24, 546);
doświadczony
doradca,
przewodnik
(życiowy), wychowawca, nauczyciel —
1. doświadczony,
mądry
doradca,
nauczyciel i wychowawca; 2. ktoś, kto
stale poucza innych; 3. roślina o
utrwalonych cechach, na której zaszczepia
się młody pęd, aby nabrał tych cech] –
mentor; tanácsadó, vezető, nevelő
mentoring [doradztwo (zwykle nieodpłatne,
pomiędzy dwoma znającymi się podmiotami).] – (ang.) mentoring; tanácsadás
mentorka – mentor (nő); tanácsadó, vezető, nevelő
(nő)
mentorować – oktatni, kioktatni
mentorować komu – oktatni, nevelni vkit
mentorski, -a, -ie [(dokuczliwie, apodyktycznie)
moralizatorski] – mentor-; oktató-, nevelő
mentorski ton – oktató hang
mentorsko – oktatóan, nevelően
mentorstwo [bycie mentorem; cechy mentora] –
mentorság; mentori, tanácsadói, vezetői,
nevelői foglalkozás
mentyk (węg. mente) [1. szamerowana (zdobiona
naszytymi pętlami) kurtka podbita
futrem, narodowy ubiór węgierski w XVIXVIII wieku. Zakładana była na dolman
(płaszcz). Powszechna w wojsku. Nosili ją
huzarzy; 2. (u Zygmunta Glogera) kaftan
huzarski, który noszono narzucony na
lewe ramię. Według przepisu ubiorów dla
wojsk Księstwa Warszawskiego mundur
galowy oficerów obydwuch pułków
huzarów
był:
„mentyk
suknem
karmazynowem
podszyty,
siwymi
barankami obłożony, podług długości talii
od 18 do 20 guzików o pięciu rzędach;
plecionka srebrna, galon wązki naokoło,
równie i z tyłu sznytasem w guście
huzarskim wyszyty. Do munduru małego
na zimę mentyk z sukna granatowego
siwymi barankami obszyty, na 5 pętlic
przerabianych
jedwabiem
karmazynowym i srebrem z przodu
zapinany”. B. Gemb. 3. wierzchni
narodowy ubiór węgierski, krótki płaszcz
noszony w XVI-XVIII wieku na dolmanie;
mente] – mente [1. a dolmány fölött viselt
3519
bő,
változó
hosszúságú
felsőkabát
(megfelelője a német "mantel" s a francia
"manteau"); 2. (nép) a legbecsesebb férfi és
női posztóujjas, amelyet esetenként férfiak s
nők felváltva is viseltek. Bő, térdig érő
változata a hosszú mente (Nyitra m., Őrség),
ill. öreg mente (Debrecen) mellett,
általánosan a derékban szabott rövid mente
(Őrség, Mátraalja), kurta mente (Debrecen)
formában terjedt el. Kék, fekete, ritkábban
zöld vagy veres posztóból készült,
rendszerint
bélelten
téli,
ritkábban
béleletlenül, nyári használatra. Bélése és
szegése fekete vagy fehér bárányprémből, a
módosabb
parasztságnál
rókaprémből
készült, amelyet a rókamálas mente
(Felföld), déc mente (Vas m.) elnevezések is
megőriztek. Díszeként fém (réz, ólom, ezüst)
vagy zsinóros gombolását képezték ki, mint
a kapuvári szerszámos mentén, kivarrott
menték a Felföldön voltak. – Férfiak és nők
egyaránt, télen felöltve, nyáron díszruhaként
panyókára
vetve
viselték,
ekkor
mentekötővel erősítették fel, amely a
vagyonosabb parasztság körében ezüstlánc is
lehetett (Debrecen, Szeged, Kisalföld,
Csallóköz, Érsekújvár vidéke, Ny-Dunántúl).
– A mente különböző változatai, amelyek
főleg
hosszának
és
ujjformájának
módosulásaiban
jelentkeztek,
az
úri
viseletben az 15. sz. óta nyomon
követhetők.]
menu [wym. menü] [1. (jadłospis) zestaw dań
składających się na posiłek; 2. spis potraw
w restauracji, jadłospis; 3. w komputerze:
lista funkcji programu do wyboru,
wyświetlana na ekranie monitora; lista
dostępnych opcji wyświetlanych na
monitorze komputera] – (fr.) menü; előre
meghatározott ételsor; étlap, ételek; étrend
menu abonamentowe – előfizetéses menü
menuet [1. fr. menuet 'jw.' od menu 'drobny;
drobiazgi; jw.' z łac. minutus, lekki,
wytworny taniec dworski w tempie
umiarkowanym, w takcie trójdzielnym,
rozpowszechniony we Francji i Anglii w
XIV-XVIII w.; 2. francuski taniec
-
Wersja 01 01 2017.
dworski; też: muzyka do tego tańca] – (fr.)
menüett,
minét;
(zene)
mérsékelt,
háromnegyedes ütemű régi francia tánc;
Haydn és Mozart korabeli szimfónia és
szonáta harmadik tétele
menuetowy, -a, -e [przymiotnik od: menuet] –
(fr.) menüettmenzura [łac. mensura 'miara' od metiri
'mierzyć', 1. proporcje między częściami
instrumentu, wpływające na barwę
dźwięku; 2. czas trwania jednego dźwięku
w stosunku do drugiego; 3. miara
kolumny drukarskiej; 4. w szermierce:
odstęp między dwoma przeciwnikami;
5. zob. menzurka] – (lat.) manzúra; mérték,
méret [a latin mensura szóból ered, és zenei
szakkifejezésként
is
mértéket
jelent,
pontosan egy hangszer jellemző távolságait
v. távolsági viszonyait jelöli.]; mérce;
(vegytan) mérőhenger; beosztásos edény
folyadékok térfogatának mérésére; (zene)
hangjegyek
időmérete,
egymáshoz
viszonyított mértéke; (sport) vívótávolság
menzuralny, -a, -e – menzúra-; menzúrás;
mértékes
menzurka [1. walcowate naczynie szklane z
podziałką, używane w laboratoriach; 2.
laboratoryjny
cylinder miarowy
z
podziałką do mierzenia objętości cieczy] –
mércécske, mérőhenger
mer [fr. maire 'jw.' z łac. maior, 1. urzędnik
państwowy
we
Francji;
urzędnik;
odpowiednik burmistrza we Francji,
prezydenta miasta w Rosji lub na
Ukrainie; 2. we Francji - obieralny
przewodniczący
rady
municypalnej
(gminy, okręgu w Paryżu), będący
zarazem reprezentantem władzy adm.; 3.
w gminach mer (burmistrz) jest
wybierany równocześnie z radą gminy w
wyborach powszechnych i bezpośrednich;
4. jednostka podstawowa makrocząsteczki
otrzymanej przez polimeryzację] –
polgármester; község, körzet; (gr. meros –
część) mer; részecske
Merary, Merari (moja gorzkość) [trzeci syn
Lewiego. Jego potomkowie (Meraryci)
byli odpowiedzialni za transport cięższych
części przybytku, do czego mieli 4 wozy i 8
wołów. W Kanaan mieli 12 miast.] –
MÉRÁRI
(keserű,
szerencsétlen,
boldogtalan, szomorú, izgatott; gondom)
[Lévi (1) legkisebbik fia, a méráriták ősatyja
(4Móz 3,17.33-37; 4Móz 26,57; Józs
21,7.37-40).]
Merceda [imię żeńskie, pochodzi od wyrażenia
[Maria] de las Mercedes (po polsku łaski
pełna, a chodzi o Matką Boską)] –
3520
Mercédesz [spanyol eredetű női név, a María
de Mercede (Fogolykiváltó Szűz Mária)
kifejezésből származik. Maga a szó a latin
merces (bér) szóból ered, és arra a
váltságdíjra utal, ami a 13. századi
Spanyolországban a mórok fogságába esett
keresztények
kiváltására
gyűjtött
a
"mercedarius" szerzetesrend.]
Mercedes [popularnie używana nazwa marki
samochodów i firmy Mercedes-Benz] –
Mercedes márkájú autó
mercedes [samochód marki Mercedes] –
Mercedes (autómárka); Mercedes márkájú
autó
merceryzacja [1. (naz. J. Marcer, chemik ang.,
1791–1866)
technol.
proces
uszlachetniania włókien lub tkaniny
bawełnianej przez działanie na nie
roztworem wodorotlenku, gł. ługu
sodowego, przeprowadzany dla nadania
połysku miękkości oraz zwiększenia
wytrzymałości; 2. nadawanie przędzy lub
tkaninie bawełnianej połysku i podatności
na barwienie przez działanie na nie
roztworem ługu sodowego; 3. od nazwiska
chemika ang., wynalazcy tego procesu
technol.: John Mercer (1791-1866);
nadawanie przędzy, tkaninie bawełnianej
a. włóknom sztucznym wytrzymałości,
połysku i podatności na barwienie przez
działanie na nie roztworem wodorotlenku
(np. sodowego) na maszynach zwanych
merceryzarkami.]
–
mercerizálás;
selymesítés
merceryzowanie [wykończenie stosowane do
bawełnianych tkanin, w którym stosuje się
na tkaninę zimny
roztwór sody
kaustycznej, i równocześnie nacisk.
Wykończenie tworzy trwały jedwabny
połysk
i
wzrasta
wypełnienie
i
wytrzymałość tkaniny.] – mercerezés
[Pamutfonalak és -kelmék kikészítési
eljárása, amelynek során a fonalat ill. kelmét
kifeszített állapotban hideg nátronlúggal
kezelik. Ennek hatására a pamutszálak
-
Wersja 01 01 2017.
megduzzadnak, kisimulnak és fényessé
válnak, egyúttal színezékfelvevő képességük
és szakítószilárdságuk is megnő. Tartós
kikészítés, a hatás megmarad. Az elnevezés a
feltalálóra, J. Mercerre utal, aki 1844-ben
szabadalmaztatta ezt az eljárást.]
merdać — merdnąć [o psach: machać, kręcić
ogonem] – megcsóválni
merdnąć ogonem – farkat csóválni; (pies) csóválja
a farkát
meretricium [nierząd, prostytucja] – (lat.)
meretricium; erkölcstelenség, feslettség,
prostitúció; kéjnőadó [a Caligula által
életbeléptetett kéjnőadó, a meretricium,
amelyet nemcsak a prostituált nőkre, hanem
a leánykereskedőkre és kerítőkre is kiróttak]
mereżka [fr. ajour 'dziurka; przezrocze;
mereżka; ażurek' od à jour dosł. 'do dnia',
1. ażur materia z regularnym (zazw.
dekoracyjnym) układem otworów a.
spleciona w siatkę; techn., pot. odpad
powstający przy wycinaniu na prasie. 2.
ażurowy przebity gęsto i regularnie
otworami; przeświecający; 3. rodzaj haftu
ażurowego; 4. haft ażurowy, powstający
przez łączenie nitek pozostałych po
wyciągnięciu z materiału pasma nitek do
nich prostopadłych; 5. ażurowa ozdoba
bielizny lub bluzek, powstała przez
wyciągnięcie z tkaniny nitek osnowy lub
wątku i przez różnorodne wiązanie nitek
pozostałych. 6. haft ozdobny ażurowy.
Technika
wykonania
polega
na
wyciagnięciu z tkaniny części nitek
osnowy. Są one wysnuwane zawsze w
jednym kierunku. Brzegi mereżki (tam
gdzie nie wyciąga się nitek) obrębia się
różnymi ściegami, przez co pozostałe nitki
dzielą się na pęczki.] – áttörés, azsúr
mereżkarka – azsúrozó nő
mereżkowy, -a, -e; mereżkarski, -a, -ie – áttört,
azsúrozott
Meriba * Rafidym – MÉRIBA (viszály, civakodás,
pörlekedés, elégedetlenség, ellenszegülés) [1.
Hely neve Sínaitól (2) északnyugatra, ahol
Isten vizet fakasztott az izráelitáknak a
sziklából (2Móz 17,1-7). Lásd még:
MASSZA (2). 2. Hely, nem messze KádesBarneától, ahol Isten ugyancsak vizet
fakasztott a sziklából a népének (versengés
vizei); mivel Mózes itt engedetlen volt Isten
kifejezett parancsával szemben, nem
mehetett be az ígéret földjére (4Móz 20,113).]
Meribbaal * Mefiboset – Méribbaál (Baált
legyőző; Baál terjesztője) [Lásd: Méfibóset]
3521
merit system [1. śrdw.łac. meritorius 'zasłużony'
z łac. 'zyskowny' od meritum 'zasługa' z
r.nij. od meritus p.p. od merere, mereri
'zarobić; zasłużyć'; ang., dosł. 'system
zasług';
system
mianowania
i
awansowania na stanowiska w urzędach
publ. tylko osób mających odpowiednie
kompetencje (zazw. w drodze egzaminów
konkursowych); 2. system mianowania na
stanowiska osób mających najwyższe
kwalifikacje,
zazwyczaj
w
drodze
konkursu]
–
[(lat.)
meritorius;
érdeméleges]; (ang.) merit system; lényegi
rendszer
meritum [1. istota sprawy; 2. właściwa, istotna
treść sprawy; zasadniczy przedmiot
sprawy (w odróżnieniu od jej cech
formalnych); dawn. zasługa;] – (lat.)
meritum; érdem, lényeg; vminek érdemleges
része
 Meritum de condignoi meritum de
congruo* [to dwe sytuacje, które
domagają się nagrody wg prawa
naturalnego, po sprawiedliwości, i wg
prawa Bożego, po nagrodzie. Zarówno
nagroda i kara wynikają z naszych
wolnych wyborów, czyli z daru wolnej
woli. Apostoł napisał:„Albowiem, nie jest
niesprawiedliwy Bóg, aby zapomniał
roboty waszej i miłości, którąście okazali
w imię Jego” (Hebr 6,10) — *Zasługą
(meritum) jest ta właściwość czynu,
dzięki której jest on godzien nagrody.
Zasługa bywa dwojaka: albo słuszna (de
condigno), gdy wartość czynu równa się
nagrodzie, albo stosowna (de congruo),
gdy tej równości nie ma, gdy mianowicie
użyczona
nagroda
pochodzi
z
łaskawości i szczodrobliwości, nie zaś
wymiaru
sprawiedliwości.
Zasługę
pierwszego rodzaju (de condigno)
posiada jedynie czyn moralnie dobry i
nadnaturalny, wykonany w stanie łaski:
istotna zasługa zależy właśnie od stanu i
godności osoby zasługującej (ks. dr
Antoni Bobrowski, Teologia moralna,
Włocławek 1945, cz. I, t. 1, s. 205).] –
MERITUM
DE CONGRUO; A
skolasztikus teológia szerint olyan érdem,
amelyet Isten csak irgalmasságból vesz
tekintetbe. — Ellentéte: MERITUM DE
CONDIGNO; Az olyan érdem, amelyre
joggal lehet hivatkozni Isten színe előtt.
meritum sprawy – az ügy v. a dolog lényege
merkantylista [zwolennik merkantylizmu] – (fr.lat.) merkantilista; merkantilizmus híve,
képviselője
-
Wersja 01 01 2017.
merkantylistyczny,
-a,
-e
[związany
z
merkantylizmem] – (ol.-ném.) merkantil;
kereskedői, kereskedelmi, üzleti; (fr.-lat.)
merkantilista;
a
merkantilizmussal
kapcsolatos, rá jellemző; a kereskedelemre
vonatkozó
merkantylizm [1. 1. doktryna i polityka
ekonomiczna dominująca w Europie
Zachodniej w XVI i XVII w., według
której zamożność kraju zależy głównie od
ilości
nagromadzonego
kruszcu;
2. postawa polegająca na liczeniu się z tym
tylko, co przynosi korzyści materialne; 3.
wł. mercantile 'jw.' od mercante 'kupiec' z
łac. mercari 'handlować' z merx dpn.
mercis 'towar'; polityka ekon. monarchii
absolutnych XVI-XVIII w., dążąca do
gromadzenia pieniądza kruszcowego gł.
przez rozwój przemysłu chronionego
wysokimi
cłami
przywozowymi
i
popieranie eksportu wyrobów przem.] –
(lat.) merkantilizmus; (közgazdaságtan) a
kereskedelmi
tőke
érdekeit
tükröző
közgazdasági elmélet, amely szerint az
országban minél több nemesfémet kell
fölhalmozni és a külkereskedelmi mérlegnek
aktívnak kell lennie (Colbert); (átv.)
haszonlesés, csak az egyéni érdekekkel való
törődés
merkantylny, -a, -e [kupiecki, handlowy] –
merkantil; kalmárMerkury a. Merkuriusz, Hermes [licząc od
Słońca,
pierwsza
planeta
Układu
Słonecznego.
Była
znana
już
w
starożytności, choć jest najtrudniejsza do
obserwacji spośród wszystkich planet
widocznych gołym okiem. Jako planeta
wewnętrzna znajduje się dla ziemskiego
obserwatora zawsze bardzo blisko Słońca.
Stąd Merkurego dojrzeć można jedynie
tuż przed wschodem lub tuż po zachodzie
Słońca. Planeta ta nie posiada księżyców.]
– (lat.) Merkurius, 1. Merkúr; az ékesszólás,
a kereskedelm, az utak istene, az istenek
hírnöke az ókori római mitológiában; 2.
(csillagászat) Merkur, a naprendszer
legkisebb bolygója; 3. (ang.) Mercury;
amerikai űrrakétatípus
merla, marla [1. cienka, rzadka tkanina
bawełniana;
2. nagumowany
muślin
używany na podkładki usztywniające] –
(szövet) durva muszlin
Merom (wysokie miejsce) * Jeziora – MÉROM
(magaslat, magas hely, a magaslat vize;
árvíz) [Kis tó, nem messze a Jordán
forrásvidékétől, ahol Józsué (1) legyőzte a
szövetkezett északi királyokat (Józs 11,5.7).]
3522
merostwo [1. urząd mera; 2. «biuro mera; też:
budynek, w którym mieści się to biuro;
3. okręg
administracyjny
podległy
merowi; 4. mer z żoną; 5. urząd, godność,
kancelaria mera; budynek kancelarii] –
polgármesteri cím, polgármesteri hivatal;
adminisztrációs körzet; polgármesterék
merta [mirt] – [Słowniczek języka śląskiego]
mirtusz (növ., irnye, Myrtus Tourn.)
Meryba * Refidym – MÉRIBA (viszály,
civakodás,
pörlekedés,
elégedetlenség,
ellenszegülés) [1. Hely neve Sínaitól (2)
északnyugatra, ahol Isten vizet fakasztott az
izráelitáknak a sziklából (2Móz 17,1-7).
Lásd még: MASSZA (2). 2. Hely, nem
messze
Kádes-Barneától,
ahol
Isten
ugyancsak vizet fakasztott a sziklából a
népének (versengés vizei); mivel Mózes itt
engedetlen volt Isten kifejezett parancsával
szemben, nem mehetett be az ígéret földjére
(4Móz 20,1-13).]
merynos (hiszp. merinos) [1. owca o cienkiej,
jedwabistej wełnie; 2. dawna tkanina
wełniana; 3. tkanina lub przędza wełniana
z runa owiec merynosów; 4. bardzo
ceniona wełna owiec o tej samej nazwie.
Zostały one sprowadzone do Hiszpanii z
Azji około XIV wieku. Bardzo dobry dla
celów przemysłowych dzięki odporności
włosa i jego cienkości. Łatwo ulega
spilśnieniu. Używany do wyrobu tkanin
ubraniowych i dzianin.] – (spanyol)
merinói juh v. juhfajta; a legfinomabb
gyapjút adó juhfajta; (textilipar) finom
gyapjúkelme;
fénylő
gyapotv.
gyapjúszövet, három- v. négyfonalas; merinó
gyapjú [A merinó juh nyírt gyapja. A legjobb
gyapjúminőség, a legfinomabb kelmékhez
használják.]
merynos australijski – ausztráliai merinói juh
merynos barwny – tarka v. színes merinói juh
merynos europejski – európai merinói juh
merynosowy, -a, -e [przymiotnik od: merynos] –
merinói
merynosy [owieczki o cienkim, miękkim, długim
runie, sprowadzane z Berberii do
Hiszpanii w XIV wieku. Potem przeszły do
innych krajów, także do Polski. Tkanina z
-
Wersja 01 01 2017.
ich runa zwana w Polsce merynosem;
podobny do niej bywa tybet.] – (spanyol)
merinói
juhok;
(textilipar)
finom
gyapjúkelmék
meryt, meritum [właściwa, istotna treść sprawy;
zasadniczy
przedmiot
sprawy
(w
odróżnieniu od jej cech formalnych);
dawn. zasługa] – (lat.) meritum; érdem;
vminek a lényege, veleje, érdemi része
merit system [ang., dosł. 'system zasług'; system
mianowania i awansowania na stanowiska
w urzędach publ. tylko osób mających
odpowiednie kompetencje (zazw. w drodze
egzaminów konkursowych)] – (ang.) merit
system; érdemrendszer
merytorycznie – érdemeiben
merytoryczny, -a, -e [odnoszący się do meritum]
– érdemi, érdemleges, érdembeni
mesa, messa [pomieszczenie na statku, w którym
się jada posiłki i spędza wolny czas] –
(személyzeti) étkezde hadihajón
Mesach * Miszael – MISÁK (kicsoda Aku [a
holdisten]? a király vendége) [Ezt a babiloni
nevet kapta "Misáel" (3), Júda egyik
fejedelmi ifja, Dániel (3) társa (Dán 1,3-7).]
Mesech, Meszek [1. Syn Jafeta. 2. Wnuk Sema.
Zwany Masz. Są różne przypuszczenia,
jeśli chodzi o potomków Mesecha, syna
Jafeta, na których jednak całkiem polegać
dotychczas nie można.] – MÉSEK (nagy;
szerzemény, birtok; kivonulás; időtartam,
hosszú) [1. Jáfet fia (1Móz 10,2; 1Krón 1,5).
2. Jáfettől származó nép neve (Ez 37,13; 3839). 3. Néptörzs Kédár közelében (Zsolt
120,5). 4. Sém unokája (1Krón 1,17); az
1Móz 10,23-ban: "Más".]
Mesera, Mosera (związany) [miejsce postoju
Izraela na pustyni w drodze do Ziemi
Obiecanej. Było w pobliżu góry Hor. W
Mesera zmarł i pochowany został Aaron.]
– MOSZÉRA v. MOSZÉRÓT (büntetés,
fegyelmezés,
figyelmeztetés;
kötelék,
bilincs) [Az izráeliták egyik szálláshelye a
pusztai vándorlás során ("Moszérót"); (4Móz
33,30-31); itt halt meg Áron és itt temették el
(5Móz 10,6).]
mesjaniczny, -a, -e – (héber-lat.) messianisztikus
v. messzianisztikus; megváltói [Judaizm
mesjaniczny: messianisztikus júdaizmus]
mesjaniczna rola Polski – (tört.) Lengyelország
messianista v. messzianista szerepe
mesjanista
[zwolennik
mesjanizmu]
–
messianizmus v. messzianizmus híve,
követője
mesjanistyczny, mesjaniczny, -a, -e [dotyczący
mesjanizmu
albo
mesjanistów];
3523
mesjański, -a, -ie – (héber-lat.) messianista
v. messzianista
mesjanizm
[1. pogląd
religijno-społeczny,
głoszący wiarę w nadejście Mesjasza,
który przywróci narodom wolność i zbawi
ludzkość;
2. pogląd
historiozoficzny
przypisujący jednostkom lub narodom
szczególne posłannictwo wobec ludzkości i
historii; 3. w Polsce w pierwszej połowie
XIX w.: pogląd przypisujący zależnemu
od trzech zaborców narodowi polskiemu
rolę Mesjasza narodów, który poprzez
swoje cierpienia zbawi całą ludzkość]–
(héber-lat.) messianizmus v. messzianizmus;
(egyház) a megváltás tana, hit a messiás, a
megváltó eljövetelében; megváltói küldetés;
(átv.) vkinek v. vminek (esetleg egy egész
népnek) abban való hite, hogy a világot ő
fogja /ők fogják jobb útra vezérelni
mesjanizm polski [1. wiara w przyjście
Mesjasza; ruch ideologiczny a. system
idei, wg których zbawienie ludzkości (a.
wyzwolenie religijne czy polit. narodu)
nastąpi po przyjściu Mesjasza; mistyczna
wiara w posłannictwo własnego narodu,
wybranego przez Boga do wypełnienia
zbawczej misji; 2. taką nazwę przyjęto
nadawać filozofii polskiej XIX w. obok
nazwy metafizyki polskiej] – (irodalom) hit
a lengyel nép küldetésében (irodalmi
irányzat a XIX. sz.-ban)
Mesjasz (z hebr. ‫ מְ ח־י ֶש‬masiach – pomazaniec) [gr.
Messías od aram. Měszichā, hebr.
Māszīach 'pomazaniec; Mesjasz'; 1. w
Starym Testamencie tytuł nadawany
namaszczonemu królowi lub kapłanowi.
Również
tytuł
wybawcy
narodu
wybranego,
przepowiadanego
przez
proroków i oczekiwanego przez Żydów. W
chrześcijaństwie jeden z tytułów Jezusa –
Mesjasz (Pomazaniec Boży), którego
greckim odpowiednikiem jest Chrystus. 2.
oczekiwany
odkupiciel,
zbawiciel,
pomazaniec boży (zwł. przepowiadany
przez
proroków
St.
Testamentu;
Chrystus).] – (héber Masiách, felkent)
Messiás; (vallás) 1. messiás, a zsidóktól várt
megváltó; 2. (kereszténység) Messiás Jézus
Krisztus [A héber "mássiáh" és a görög
"christos" alapjelentése: "a felkent"; az ÓSZben a fogalmat prófétákra, papokra és
királyokra alkalmazták, akiket szent olajjal
iktattak be tisztségükbe (felkenetés); "az
Úrnak felkentje" és az ennek megfelelő
egyéb kifejezéseket nem a Messiásra
használták, hanem a "Dávid nemzetségéből
való király"-ra, aki Jeruzsálemben uralkodik,
és akit isten megbízásából a főpap kent fel. A
Messiás cím, mint Izráel eszkatologikus
-
Wersja 01 01 2017.
királyának megjelölése, Dán 9,25-26-ot
kivéve, az ÓSZ-ben nem fordul elő; ebben a
jelentésében csak az ÚSZ-ben találjuk, ahol
csaknem kizárólag "Krisztus"-nak nevezik.
Az ÓSZ úgy írja le a Messiást, mint aki
véget vet minden bűnnek és harcnak,
megvalósítja az egész világra kiterjedő
igazságos uralmat, és halála által, mint
helyettes engesztelő áldozat által megszerzi
minden Benne hívő bűnösnek az üdvösséget.
Az ÚSZ-i Messiás-fogalom közvetlenül az
ÓSZ-i tanításból folyik; a Názáreti Jézus a
Messiás; Ő Maga annak mondja magát, és a
tanítványai annak ismerik el (Lk 4,18-19;
ApCsel 4,27; 10,38).]
mesmeryczny, -a, -e [dotyczący mesmeryzmu lub
mesmerystów] – mesmerista
mesmerysta
[wyznawca
mesmeryzmu]
–
mesmerizmus híve v. követője
mesmeryzm (magnetyzm) [1. osiemnastowieczny
pogląd, uznający istnienie w człowieku
uzdrawiających
sił
magnetycznych
przekazywanych przez dotyk lub z pewnej
odległości; też: taka metoda leczenia; 2. od
nazwiska twórcy systemu, lekarza nm.:
Franz Anton Mesmer (1734-1815). –
system leczniczy oparty na rzekomo
istniejącym
w
świecie
"fluidzie
uniwersalnym",
który
w
postaci
„magnetyzmu zwierzęcego” emanuje z
człowieka, reguluje układ nerwowy i leczy
różne choroby; 3. pseudonaukowa,
popularna na początku XIX wieku teoria
Franza Mesmera zakładająca istnienie
emitowanych przez żywe organizmy
fluidów odpowiedzialnych u ludzi za
uczucia i sympatie] – mesmerizmus; delejes
gyógyítás; az ún. állati mágnesség (emberről
emberre áradó delejes áram) és annak a
gyógyászatban
való
gyakorlati
alkalmazásának tana (Franz Anton Masmer
XVIII. sz.-i német orvos nevéből) [1. F.
Mesmer (1734-1815) elmélete, amely szerint
az emberi szervezet titokzatos gyógyító erők
"állati mágnesesség" felett rendelkezik. 2. Az
élő szervezet mágneses kisugárzásának téves
elméletén alapuló, ezt gyógykezelésre
alkalmazó eljárás a 19. században.]
message [dosł. wiadomość. List w poczcie
elektronicznej] – (ang.) message; üzenet
mesto = smutnie – (ol.) mesto; szomorúan,
bánatosan, búsan (zene)
meszek [1. delikatne, gęste, krótkie włoski na
skórze, tkaninie, liściach lub owocach;
2. woskowy nalot pokrywający owoce,
butelki wina itp.] – (od mech) pehely, pihe
[meszek na twarzy: arcpihe]
3524
Meszek (Wlg: Mosoch) [naród w Azji Mniejszej,
wspomniany w tablicy narodów Rdz 10,2
jako pochodzący od Jafeta, syna Noego.
Symbol odległej krainy.] – Mosoch [a
Fekete tengernél lakó nép (Móz. I. 10, 2 )]
meszek płodowy [małe, delikatne włoski na ciele
płodu ludzkiego] – magzatpehely
meszka [zob. mustyk] – muslica; vérszívó rovar
meszne (także: dziesięcina) [1. w dawnej Polsce
nazwa podatku przysługującego parafii za
odprawianie mszy w kościele. O prawo
pobierania od wiernych mesznego parafie
toczyły spory przed sądami, niekiedy
sprzeciwiając
się
administracyjnym
decyzjom biskupów. Pojęcie to zachowało
się m.in. w przysłowiu Bogu wola, chłopu
rola, panu czynsz, a księdzu meszne. W
niektórych okolicach opłata ta nosiła
nazwę mszałki, a jeśli msze odprawiane
były za dusze zmarłych – duchny. 2. (u
Zygmunta Glogera) mszowe, dochód
księdza za odprawianie mszy, dziesięcina
nie snopowa, ale dawana księdzu
pieniędzmi lub ziarnem. Czacki pisze, iż:
Meszne, mszowe czyli missale, stąd wzięło
początek, że przy układzie z plebanem o
dziesięcinę „pleban brał obowiązek
odprawiania mszy”. Ostrowski w „Prawie
Cyw.” mówi, że „Na Rusi meszne
zastępuje w wielu miejscach dziesięcinę”.
Już Zygmunt Stary w r. 1511 zakazuje
brać spisne, t. j. zapłatę za pokwitowanie z
odbioru dziesięciny pieniężnej. (Vol. leg. I,
f. 377).] – (dawno) tized
meszta [regionalnie: pantofel; meszt] – (dawno)
könnyű félcipő
meszty [1. pantofle tureckie, bardzo lekkie,
przeważnie z safianu; 2. dawne pantofle
domowe; 3. dawniej: pantofle pokojowe,
papucie; 4. Pantofle domowe gwarowo] –
török saru v. papucs; házicipő
meta [1. miejsce, w którym kończy się wyścig;
wyznaczone miejsce kończące wyścig;
2. kres lub cel jakiejś działalności; 3. pot.
miejsce, w którym można się zatrzymać,
zamieszkać na jakiś czas lub miło spędzić
czas; 4. pot. miejsce, w którym nielegalnie
sprzedaje się alkohol; 5. pot. kryjówka dla
kogoś będącego w kolizji z prawem; 6.
środ. o tajnym schronieniu, kryjówce na
skradzione rzeczy, dla ludzi w konflikcie z
prawem itp.; 7. przestarzale: odległość;
dziś w wyrażeniach: na dłuższą metę itp.
8. (u Zygmunta Glogera) Pełna życia, ruchu
i wesołości dawna zabawa szkolna
młodzieży narodu rycerskiego, będąca –
jak się wyraża Gołębiowski – ozdobą
każdej zwłaszcza majowej przechadzki,
-
Wersja 01 01 2017.
dzielona przez starszych i młodszych,
dzieci i poważnych dyrektorów. Różnie, w
różnych miejscowościach i czasach była
nazywana, np. plinie od słowiańskiego
plen czyli niewola, gonitwa o więźnie,
obóz, a po szkolnemu captivus.] – méta;
cél, célpont, végpont; távolság, pálya; táv,
köz, (népies) longaméta, labdajáték
Meta – a római hippodromban az a kúp alakú
oszlop, amelyet a versenyzőknek meg ekllett
kerülniük
Meta Sudans
wskazujący na wyższy stopień, następstwo
lub zmienność czegoś] – (gör.) meta-, met-;
-val, -vel, között, túl
metabiologia [Metabiologia to psychologia na
poziomie komórkowym] – metabiologia;
Olyan filozófiai irányzat, amely a
metafizikát biológiai szemlélettel akarja
pótolni.
meta-
metabolia
[przeobrażenie,
metamorfoza,
metabolia, rozwój pośredni, strukturalna
transformacja w rozwoju organizmu,
najczęściej w postaci przekształcenia
postaci larwalnej w dorosłą; zjawisko
znane u bezkręgowców i niektórych
niższych
kręgowców,
kontrolowane
hormonalnie; termin stosowany głównie
do owadów.] – (gör.) metabólia, (élővilág)
alakváltoztatás; a rovarok átalakulásos
fejlődése
metabolizm [1. przemiana materii połączona z
przekształceniami
energii;
wszystkie
procesy biochemiczne zachodzące w
komórkach organizmu, sterowane przez
specyficzną informację; w m. wyróżnia
się: anabolizm – procesy związane z
biosyntezą i wykorzystywaniem energii
oraz katabolizm – procesy rozpadu
związane z uwolnieniem energii; m.
funkcjonuje
zgodnie
z
zasadami
termodynamiki
i
jest
precyzyjnie
regulowany. 2. przemiana materii i energii
- całokształt przemian biochemicznych i
towarzyszących im przemian energii,
zachodzących w komórkach żywych
organizmów i stanowiących podłoże
wszelkich zjawisk biologicznych.] – (gör.)
metabolizmus;
(élővilág)
anyagcsere,
3525
anyagforgalom [a szervezet és a környezet
közötti
anyagés
energiaforgalom
összessége]
metaboliczny, -a, -e – metafizikai, metabolikus;
elvont [zespół metaboliczny: metafizikai
együttes]; (med.) metabolikus (metabolicus);
anyagcseréhez
tartozó
[Metabolicus
acidosis: akkor lép fel, amikor a
szervezetben a savekvivalens anyagok
felszaporodásával járó folyamatok indulnak
be.]
 Syndrom metaboliczny – metabolikus
szindróma (inzulin rezisztencia szindróma)
[egy olyan gyakori állapot, amelyre
elhízás,
magas
vérnyomás,
magas
vércukorszint és kóros vérzsír-összetétel
(diszlipidémia) jellemző.]
metacentrum [jest punktem geometrycznym
statku, którego położenie jest ważne dla
stateczności
statku.]
–
(gör-lat.)
metacentrum; az úszó testnek az a pontja,
melyben a folysadék felhajtóerejének
irányvonala a ferde helyzetbe került
úszástengelyt metszi
metacerkaria [1. jedna z larw cyklu
rozwojowego
przywr
wnętrzniaków.
Powstaje przez otorbienie się cerkarii i
utracenie przez nią ogonka. Taka
incystowana cerkaria jest postacią
inwazyjną. Dostaje się biernie wraz z
pokarmem do organizmu żywiciela
ostatecznego i przekształca się w postać
dorosłą. 2. stadium rozwojowe przywr
digenetycznych (Digenea), będące formą
inwazyjną, przeważnie otoczoną cystą.
Zjedzenie metacerkarii przez żywiciela
ostatecznego jest przyczyną zarażenia się
danym gatunkiem przywry] – farok nélküli
metacercaria lárvák
metadata – (ang.) meta (-data)- 'meta' adatok
[hálózati információs források jellemzőit
meg- jelölő adatok pl. egy Web-oldal
HTML- kódolt, (rejtett) fejlécében; ilyen
jellemzők pl. szerző, téma, műfaj, színvonal,
betűkészet, üzleti érdekeltség, stb; a
metadata szabványok a hatékony keresést és
a tartalomszűrést egyaránt segíthetik]
metafizyczny, -a, -e [1. dotyczący metafizyki
(działu
filozofii);
ontologiczny;
2.
tajemniczy i niezwykły; 3. mętny,
nierealny, wydumany] – (gör.) metafizikus;
metafizikai; a metafizika alapján álló, rá
vonatkozó; antidialektikus; érzékfeletti
metafizycznie – metafizikailag
metafizyczność – vminek metafizikai volta
metafizyk [1. filozof zajmujący się metafizyką;
ontolog; 2. osoba snująca wydumane,
mętne spekulacje] – (gör.) metafizikus;
-
Wersja 01 01 2017.
metafizikai spekulációra hajlamos; a
metafizika híve, követője
metafizyka [1. śrdw.łac. metaphysica (l.mn.) z gr.
(ta) metá (ta) physiká 'te (księgi), które
następują
po
przyrodniczych';
od
dotyczącej tych zagadnień części Dzieł
zebranych Arystotelesa, którą tak nazwał
(wg tradycji) wydawca, Andronikos z
Rodosu (gr. filozof mieszkający w Rzymie
w 1. w. n.e.), gdyż następowała po
"Fizyce"; dział filozofii zajmujący się
przedmiotami
wykraczającymi
poza
doświadczenie i zmierzający do poznania
"istoty" rzeczy; nauka o pierwszych
zasadach bytu; ontologia (i kosmologia a.
gnoseologia);
metoda
w
filozofii
przeciwstawna
dialektyce,
ujmująca
zjawiska statycznie, ahistorycznie i w
izolacji od innych; pot. oderwane od
rzeczywistości,
spekulacje
myślowe,
niezrozumiałe
wywody,
mętne
rozumowanie. 2. jeden z działów filozofii,
nauka
o
bycie;
ontologia
3.
nieodgadniona
istota
czegoś
4. wydumane, mętne spekulacje; 5. nauka
filozoficzna, której przedmiotem są
podstawowe kwestie dotyczące istoty i
przyczyny bytu; 6. rozważania o tym, co
niepoznawalne, tajemnicze, niedostępne
zmysłom i doświadczeniu; 7. rzecz trudna
do zrozumienia ze względu na duży
stopień abstrakcji] – (gör.) metafizika;
(filozófia) az a gondolkozási módszer, amely
a jelenségeket mint különállókat, egymástól
elszigetelteket és változatlanokat szemléli; a
filozófiának a tapasztalat határán túli, az
érzéseinkkel fel nem fogható kérdéseket
tárgyaló része [Eredetileg Aristoteles
müveiben a "Fizika" után következő rész,
amely a dolgok okáról szól, később az
érzékelhető dolgokon túlutaló, a dolgok
eredetét kutató tudomány neve.]
metafora (gr. μεταφορά), inaczej przenośnia [1.
gr. metaphorá 'przeniesienie; przenośnia',
figura
stylist.,
w
której
jeden
przynajmniej wyraz uzyskuje inne,
obrazowe, ale pokrewne znaczenie (np.
pieprzny dowcip); przenośnia; 2. językowy
środek stylistyczny, w którym obce
znaczeniowo wyrazy są
ze
sobą
składniowo zestawione, tworząc związek
frazeologiczny o innym znaczeniu niż
dosłowny sens wyrazów np. "od ust sobie
odejmę", lub "podzielę się z wami
wiadomością".] – (gör. átvitel) metaphora;
metafóra (elterjedtebb, de "helytelen" magyarosodottformában
metafóra)
(ógörög: μεταφορά – átvitel); (irodalom)
szókép,
hasonlat,
képes
kifejezés;
3526
hasonlóságon alapuló nyelvi és fogalmi
azonosítás, képátvitel (pl. az üveg nyaka,
szája) [összevont, egybecsúsztatott hasonlat,
két fogalom, tulajdonság tartalmi-hangulati
kapcsolatán alapuló szókép. Két szerkezeti
eleme van, az azonosító és az azonosítandó.
A hasonlattól formailag annyiban tér el, hogy
nincs benne valamilyen grammatikai jelzés.]
metaforycznie – (gör.) metaforikusan; képletesen,
átvitt értelműen
metaforyczność – vminek metaforikus volta
metaforyczny, -a, -e [obrazowy, wyrażony za
pomocą przenośni] – (gör.) metaforikus;
képes, képletes, átvitt értelmű
metaforyka [zasób metafor i sposób ich
budowania, charakterystyczny dla danego
utworu, autora lub epoki] – (gör.)
metaforika
metagalaktyczny, -a, -e – (gör.) megagalaktikus
metagalaktyka [hipotetyczny układ składający
się z bilionów galaktyk] – (gör.)
metagalaktika; (csillagászat) a napjainkban
ismert valamennyi, a tejúton kívül fekvő
csillagrendszer
metageneza [forma przemiany pokoleń, w której
po pokoleniu zrodzonym drogą płciową
następuje jedno albo kilka pokoleń
powstałych
wskutek
rozmnażania
bezpłciowego] – (gör.) metagenezis;
(élővilág) az ivaros és ivartalan szaporodás
váltakozása egy v. több nemzedéken
keresztül
Metahasło [hasło nadrzędne, które otwiera
drogę do bazy innych haseł. Metahasło
jest stosowane przy tworzeniu baz haseł w
programach lub usługach online, jak np.
PassPack czy PINs. Bezpieczeństwo
wymaga
zapamiętania
hasła
i
niezapisywania go, gdyż ujawnienie jego
zawartości naraziłoby posiadacza bazy na
utratę
kluczowych
danych
zabezpieczających
wiele
innych
produktów i usług, jak np. konta bankowe
czy konta poczty elektronicznej.] - [A
görög "meta" előtag általában a valamin
túl/kívül/felül
stb.
levő
dolgokra
vonatkozik.] „feljebbvaló-jelszó”, amely utat
nyit más jelszóbázisokhoz
metakrytyka [ogół wypowiedzi krytycznych,
których treść dotyczy uprawiania krytyki
literackiej, kryteriów, jakimi posługują się
krytycy, ocen itp. Teksty krytyczne
poświęcone samej krytyce.] – metakritika; a
kritika kritikája [Herder használta először,
így nevezvén el azt a különben igen gyönge
művét, melyben Kant A tiszta ész kritikája c.
művének cáfolására vállalkozott.]
-
Wersja 01 01 2017.
metakrzemian sodu [1. nieorganiczny związek
chemiczny z grupy krzemianów, sól
sodowa kwasu krzemowego. Krzemian
sodu jest otrzymywany poprzez stapianie
dwutlenku krzemu (krzemionki) z
węglanem lub wodorotlenkiem sodu.
Roztwór nasycony krzemianu sodu,
nazywany zwyczajowo szkłem wodnym,
stosowany jest do przeciwogniowej
impregnacji drewna. 2. Szkło wodne:
roztwór wodny krzemianów sodu, potasu
lub sodu i potasu (tzw. szkło wodne
mieszane) o zmiennym składzie i wzorze
ogólnym: mMe2O•nSiO2•xH2O (gdzie:Me
– Na lub K; m, n, x – współczynniki) ‒
Powstaje w wyniku reakcji stopionego
wodorotlenku sodu lub węglanu sodu (lub
odpowiednio wodorotlenku potasu lub
węglanu potasu) z krzemionką.] – vegyt.
nátrium-szilikát (más néven E550, vagy
köznapi nevén folyékony üveg, illetve
vízüveg) [egy nagyon széles körben használt
vegyület, melyet elsősorban cementben,
tűzálló anyagok gyártása során, textil- és
fafeldolgozás során, valamint élelmiszeripari
adalékanyagként alkalmaznak.]
metal [I twarda, nieprzezroczysta substancja o
charakterystycznym
połysku,
odznaczająca
się
dobrym
przewodnictwem
elektrycznym
i
cieplnym; II zob. heavy metal] – fém;
(zene) heavy metal
metal alkaliczny – alkálifém; egyvegyértékű
könnyűfém (lítium, nátrium, kálium,
rubidium, cézium)
metal lekki – könnyű fém
metal nieżelazny – nem vasfém, színesfém
metal panewkowy – fehér fém
metal kolorowy – színesfém
metal szlachetny – nemesfém
metale alkaliczne (litowce, potasowce) [grupa
pierwiastków I grupy układu okresowego
(bez wodoru) o silnych własnościach
metalicznych, tworzących z wodą silnie
zasadowe (alkaliczne) wodorotlenki. Do
metali alkalicznych zalicza się lit, sód,
potas, rubid, cez i frans; 2. to pierwiastki
chemiczne o silnych
własnościach
metalicznych, tworzące samorzutnie w
kontakcie z wodą silnie zasadowe
wodorotlenki. W węższym zakresie,
termin ten oznacza tylko pierwiastki
występujące w pierwszej grupie układu
okresowego pierwiastków, z których
wszystkie wykazują jednoznaczne cechy
metaliczne i alkaliczne. Są to Lit, Sód,
Potas, Rubid, Cez i Frans.] – alkálifémek
[alkálifémek a periódusos rendszer I-es
3527
főcsoportjában, (IUPAC szerinti 1-es
csoportjában) található elemek, a hidrogén
kivételével (bár bizonyos esetekben a
hidrogén is ide sorolható). Az alkálifémek
közé a következő elemek tartoznak: lítium
(Li), nátrium (Na), kálium (K), rubídium
(Rb), cézium (Cs) és a francium (Fr). Az
alkálifémek nagyon reakcióképesek, ezért
elemi állapotban nem találhatóak meg a
természetben.]
Metal Oxid Semiconductor (MOS) [oznacza trzy
podstawowe warstwy przy budowie
tranzystora wg tej technologii: metal jako
przewodnik, tlenek krzemu jako izolator i
krzem jako półprzewodnik] - MOS MetalOxid Semiconductor (fémoxid félvezető,
tranzisztor)
metale ciężkie [1. metale o gęstości większej niż
4,5 g/cm3; 2. metale o gęstości większej od
umownie przyjętej granicy, najczęściej 4,5
g/cm3. Większość znanych metali należy
do metali ciężkich (np. ołów, kadm,
chrom, miedź, nikiel i rtęć). Największą
gęstość, w warunkach standardowych,
wykazują: iryd (22,61 g/cm3), osm (22,57
g/cm3), platyna (21,41 g/cm3), ren, neptun,
pluton, złoto, wolfram oraz uran.] –
nehézfémek [Sűrűség szerint nehézfémnek
szokás nevezni a 4,5 g/cm³-nél, más források
szerint 5 g/cm³-nél nagyobb sűrűségű
fémeket és ötvözeteiket; ilyenkor a
határértéknél
könnyebb
fémek
neve
könnyűfém. Ide tartozik pl. a réz, nikkel,
ólom, vas, platina, urán, stb.]
metale kolorowe, nieżelazne [1. wszystkie metale
i stopy oprócz żelaza i jego stopów; 2.
ogólna nazwa metali i stopów metali
nieżelaznych (nie zawierających żelaza).
Do metali kolorowych zalicza się m.in.:
miedź, cynk, cynę, ołów, aluminium, a do
stopów: mosiądz i brąz. Są to ciała o
charakterystycznym połysku, są dobrymi
przewodnikami cieplnymi.] – színesfémek
[A 4,5 g/cm3-nél nagyobb sűrűségű,
nemesfémnek és nagy olvadáspontúnak nem
nevezthető nem vas fémek gyűjtőneve. Ide
tartozik pl. a réz, nikkel, króm, ólom, ón,
cink, higany]
metale lekkie [1. metale o gęstości mniejszej niż
4,5 g/cm3; 2. to potoczna nazwa metali z I i
II
grupy
układu
okresowego
pierwiastków, czyli łączna nazwa dla
metali alkalicznych i metali ziem
alkalicznych. Ponadto do metali lekkich
zalicza się też niektóre metale z innych
grup układu okresowego: skand, tytan, itr
i glin.] – könnyűfémek [A 4,5 g/cm3-nél
-
Wersja 01 01 2017.
kisebb sűrűségű fémek gyűjtőneve. Ide
sorolják
az
alkálifémeket,
az
alkáliföldfémeket, az alumíniumot és a titánt.
— Az utóbbi időben különösen sok
könnyűfémet illetve ötvözetet használnak a
legkülönbözőbb
célokra:
repülőgépgyártás,
motorblokk,
felni,
szerszámok, stb.]
metale nieszlachetne – nem nemes fémek
metale półszlachetne [metale o właściwościach
zbliżonych
do
właściwości
metali
szlachetnych] – félnemes fém (pl. réz, Cu)
metale półszlachetne [metale o właściwościach
zbliżonych
do
właściwości
metali
szlachetnych] – félnemes fémek
metale przejściowe [to grupa pierwiastków
chemicznych odpowiadająca blokowi d w
okresowym
układzie
pierwiastków.
Pierwiastków
tych
jest
40.]
–
átmenetifémek [a periódusos rendszer azon
elemeit nevezik így, amelyek a d-mezőben
találhatók, beleértve a cinket (Zn),
kadmiumot (Cd) és higanyt (Hg) – ezek a 3–
12. csoport elemei. ]
metale szlachetne [1. metale najbardziej odporne
chemicznie; 2. zwyczajowa nazwa metali
odpornych chemicznie, do których zalicza
się platynowce (ruten, rod, pallad, osm,
iryd i platynę) oraz dwa metale z grupy
miedziowców: srebro i złoto (miedź, ze
względu na nieco wyższą reaktywność,
zalicza się do metali półszlachetnych).
Określa się je także jako metale, które w
szeregu napięciowym przyjmują wartości
dodatnie
(mają
dodatni
potencjał
standardowy).
Metale
szlachetne
zaliczamy do metali nieżelaznych ciężkich
(o ciężarze właściwym pow. 3,6).] –
nemesfémek kémiai elemek, azon belül
pedig a ritka fémek egyik csoportja, amelyek
nagy (gazdasági) értékkel bírnak. Kémiai
szempontból
kevésbé
reaktívak
/
reakcióképesek mint a többi elem.
Fényesebbek, csillogóbb hatásúak, puhábbak
vagy
képlékenyebbek,
könnyebben
alakíthatóak. Magasabb az olvadáspontjuk
más fémekhez képest. — Történelmileg a
nemesfémek pénzként (mint deviza és
valuta)
bírtak
nagy
jelentősséggel,
napjainkban azonban már
leginkább
befektetési és ipari árucikként jelentősek.
Mind az arany, az ezüst, a platina és a
palládium el van látva ISO 4217-es
devizakóddal.
metale topliwe – olvasztható fémek
metale
ziem
alkalicznych
(berylowce)
[pierwiastki chemiczne występujące w
drugiej grupie układu okresowego
3528
pierwiastków. Są to beryl (Be), magnez
(Mg), wapń (Ca), stront (Sr), bar (Ba) i
rad (Ra). Wszystkie są dwuwartościowe.
2. to pierwiastki chemiczne występujące
w drugiej grupie układu okresowego
pierwiastków. Są to beryl, magnez, wapń,
stront, bar i radon.] – alkáliföldfémek [a
periódusos rendszer II-es főcsoportjában,
(IUPAC szerinti 2-es csoportjában) található
elemek. A berillium (Be), magnézium (Mg),
kalcium (Ca), stroncium (Sr), bárium (Ba)
és a rádium (Ra) tartozik ebbe a csoportba.]
metale ziem rzadkich (pierwiastki ziem rzadkich)
[1. skandowce; 2. nazwa zwyczajowa
rodziny pierwiastków chemicznych, w
skład której wchodzi 15 lantanowców oraz
skand i itr. Stanowią siódmą część
wszystkich pierwiastków występujących w
naturze. Spotykane są zazwyczaj w formie
węglanów,
tlenków,
fosforanów
i
krzemianów.]
–
ritkaföldfémek
[a
periódusos rendszer elemeinek egy sajátos
csoportját alkotják. A lantanidák csoportját a
szkandiummal és az ittriummal kiegészítve
együtt nevezik ritkaföldfémeknek. A
ritkaföldfémeket angolul az REE (Rare Earth
Elements) rövidítéssel jelölik meg.]
metaliczny, -a, -e [1. będący metalem,
zawierający metal, zrobiony z metalu;
2. przypominający metal] – fémes, érces;
fém-, ércmetaliczny smak – fémes íz
metalizacja
[pokrywanie
powierzchni
przedmiotu warstwą metalu] – fémezés,
fémbevonás
metalizm – (gör.) metallizmus; ércpénzrendszer;
(közg.) polgári értekelmélet, amely szerint a
pénzérme értékét kizárólag a benne levő fém
értéke szabja meg
metalizować – (gör.) metallizálni; fémezni, fémmel
bevonni, fémesíteni; vmely tárgy felületét
fémmel bevonni
metalizowane wyroby papierowe [wyroby
papierowe z napyloną próżniowo warstwą
metalu na powierzchni] – fémmel bevont
papírok (pl. fólia, csoki papír)
Metallica [amerykański zespół heavymetalowy
założony w Los Angeles w 1981 roku przez
Jamesa Hetfielda i Larsa Ulricha.
Uważany za jeden z najważniejszych i
najbardziej
wpływowych
zespołów
heavymetalowych lat 80.] – Metallica [egy
amerikai thrash metal együttes. James
Hetfield és a dán származású Lars Ulrich
alapította 1981-ben. Emellett még állandó
poszt a csapatban Kirk Hammetté, aki a
szólógitáros
szerepét
tölti
be.
A
basszusgitáros az évek során cserélődött.
-
Wersja 01 01 2017.
Most Robert Trujillo a basszusgitáros. Az
utóbbi évtizedek egyik legsikeresebb
együttese, világszerte több mint 100 millió
albumot adtak el, ebből több, mint 57 milliót
az Egyesült Államokban. Magyarországon
ezidáig ötször koncerteztek: 1988-ban, 1991ben, 1993-ban, 1999-ben és 2010-ben.]
metaloceramika [sposób wyrabiania różnych
przedmiotów metodą spiekania proszków
ceramicznych i metalowych; też: takie
przedmioty] – (gör.) metallokerámika;
porkohászat
metalochemia
–
(gör.)
metallokémia,
metalochemia; (vegytan) a fémek vegyi
tulajdonságaival foglalkozó tudomány
metalochemiczny, -a, -e – (gör.) metallokémiai
metalografia
(stereologia)
[1.
dział
metaloznawstwa zajmujący się badaniem
struktury metali i ich stopów; 2. nauka o
wewnętrznej
budowie
materiałów
metalicznych (metale i ich stopy), oparta
głównie na badaniach mikroskopowych.
Metalografia
jest
połączeniem
metaloznawstwa i krystalografii] – (gör.)
metallográfia; fém- és ötvözettan; a fémek és
öntvények szerkezetével, valamint fizikai,
vegyi és mechanikai tulajdonságaival
foglalkozó
tudományág;
fémek
szerkezetének fizikai vizsgálata
metalograficzny, -a, -e – metallográfiai
metaloid [półmetale (metaloidy) - pierwiastki
chemiczne,
które
mają
własności
pośrednie między metalami i niemetalami.
Zalicza się do nich: antymon, arsen, astat,
bor, gal, german, krzem, selen, tellur,
polon i czasami także glin.] – metalloid
metaloplastyczny, -a, -e – (gör.) metaloplasztikai,
metalloplasztikai; fémplasztikai
metaloplastyk
[metaloplastyk
wykonuje,
naprawia oraz odnawia przedmioty
artystyczne i dekoracyjno-użytkowe z
metalu, współczesne lub z minionych
epok historycznych] – fémplasztikát
készítő művész
metaloplastyka [sztuka wyrabiania z metalu
przedmiotów artystycznych; też: takie
wyroby]
–
(gör.)
metaloplasztika,
metalloplasztika; fémplasztika
3529
metalowiec
[pracownik
zatrudniony
w
przemyśle metalowym] – vasmunkás,
fémmunkás; vas- és fémmunkás; vasas
(jestem metalowcem)
metalowiec [heavymetalowiec] – hevy metal
zenész
metalowy, -a, -e (z metalu) fémes; fém-, érc-;
fémből való; (hutniczy) kohász
metalowa epoka [okres rozwoju kultury,
następujący po epoce kamiennej. Miejsce
kamienia, jako najważniejszego surowca
dla sporządzania broni i narzędzi zajmują
w niej metale] – vaskor, vaskorszak
[régészeti korszak, az egyes népek
fejlődésének az a fázisa, amikor a
vaseszközök (szerszámok és fegyverek)
használata
kiemelkedő.
Egyes
korai
társadalmakban a
vas
használatának
térnyerése más változásokkal esett egybe,
például új földművelési módokkal, vallási
elképzelésekkel és művészeti stílusokkal,
jóllehet ez nem minden esetben figyelhető
meg. A vaskor a legtöbb helyen az ún.
háromkorszak-rendszer utolsó szakasza, az
újkőkor és a bronzkor után. Időbeli
kiterjedése országonként és földrajzi
régiónként változik.]
metalowy [zob. heavymetalowy] – (zene) heavy
metalmetalowe samochodziki – kis fémautók
(matchbox)
metaloznawca [1. sporo wie o stopach (ale nie
ortopeda)] – (gör→lat) metallográfus; a
metallográfia szakértője
metaloznawstwo [1. nauka o budowie i
właściwościach metali i stopów; 2.
artykuły dotyczące właściwości metali i
ich stopów oraz metod badawczych] –
metallográfia, fémtan
nauka zajmująca się:
 strukturą
 składem chemicznym
 właściwościami
o chemicznymi
o fizycznymi
o mechanicznymi
metali i ich stopów oraz powiązaniami między
własnościami, strukturą i składem chemicznym w
funkcji temperatury i obciążeń zewnętrznych. W
badaniach tych metaloznawstwo korzysta z
dorobku fizyki ciała stałego, chemii fizycznej,
termodynamiki, mechaniki, krystalografii i
innych dziedzin nauki.
metalurg [specjalista w dziedzinie metalurgii] –
kohász, fémkohász; fémipari munkás
metalurgia [1. nauka o metodach wytwarzania
metali z rud, o sposobach ich oczyszczania
i dalszej obróbki; 2. dział przemysłu
zajmujący się produkcją metali; 3. to dział
-
Wersja 01 01 2017.
techniki
zajmujący
się
procesami
otrzymywania metali Główne działy to:
metalurgia żelaza, metalurgia metali
nieżelaznych] – (gör.) metallurgia; kohászat,
fémkohászat; fémipar, kohászattan; a fémek
ércekből való kivonásának módszertana
metalurgiczny, -a, -e – kohászati, kohóipari
metamer, metamery [1. każdy z podobnie
zbudowanych,
powtarzających
się
odcinków
ciała
zwierzęcego;
2.
pierścieniowate
segmenty.
Forma
aromorficzna wykształcona u pierścienic.
W przypadku wieloszczetów wszystkie
metamery (oprócz płatu głowowego oraz
odbytowego) zawierają te same narządy] –
(gör) metaméria; (él) szelvényezettség;
egyes
élő
szervezetek
testének
haránttagozódása, ismétlődő gyűrűszerű
tagokból való felépítettsége; az elvileg
korlátlanul növekedő hossztengelyen az
oldalszerv- (le-vél-, hajtás-) képződés és a
belső felépítés szakaszos megismétlődése;
azonos összetételű, de a bennük foglalt
gyökök elhelyezkedésében egymástól eltérő
vegyületek módosult jellege
metamorfizm, metamorfizacja [1. proces
przeobrażenia się skał zachodzący w
głębszych warstwach skorupy ziemskiej»
2. wtórne przeobrażenie skał magmowych
i osadowych w skorupie ziemskiej.
Powstają wówczas skały metamorficzne] –
metamorfizmus; alakváltozás, átalakulások
tana
metamorfoza [1. zmiana postaci, wyglądu lub
charakteru; 2. przejście od jednego
stadium rozwoju pozazarodkowego do
następnego; 3. zob. metamorfizm; 4.
przeobrażenie, metamorfoza - u zwierząt
przemiana formy larwalnej w postać
ostateczną
(imago).]
–
(gör.)
metamorphosis, metamorfózis; elváltozás;
átalakulás, átváltozás; átalakulás egyik
formából a másikba; alakváltoztatás; (állat) a
petéből kikelő egyednek egy v. több
lárvaállapoton át történő kifejlődése;
(geológia) a kőzeteknek a földképző
folyamatok során végbemenő átalakulása
metan [1. bezbarwny gaz palny tworzący z
tlenem mieszaniny wybuchowe; 2. Metan
(CH4), znany także jako gaz błotny i gaz
kopalniany to najprostszy węglowodór
nasycony (alkan). W temperaturze
pokojowej jest bezwonnym i bezbarwnym
gazem.] – (gör.) metán; bányalég, sujtólég,
mocsárgáz [a metán szénhidrogének
csoportjába tartozik. Színtelen, szagtalan
gáz. Egy szénatomot és négy hidrogénatomot
tartalmaz. Képlete: CH4. A földgáz fő
3530
alkotórésze. (70-80% metán) Szénbányák
levegőjében
is
megtalálható
kis
mennyiségben. Fontos, hogy koncentrációját
folyamatosan ellenőrizzék és hígítsák, mert a
robbanási határértéket (5,3-14%) elérve
súlyos robbanást okozhat (sújtólég). A
gázüzemű termelés legfontosabb fűtőanyaga.
A biogáz egyik jelentős (45-70%)
alkotórésze.]
metanoja, gr. "μετανοια", metanoia, 'przemiana
(meta) umysłu (nous)', łac. odpowiednik
conversio [odmiana umysłu, duchowa bądź
intelektualna
przemiana;
(zob.
nawrócenie)] – (gör.) metanoia; gyökeres
fordulat, megtérés
metanowy, -a, -e [przymiotnik od: metan] –
metán-; metános
metaniarz [1. pracownik kopalni zajmujący się
mierzeniem stężenia metanu w powietrzu;
2. wykwalifikowany robotnik, badający
przodki robocze i inne miejsca w kopalni
na obecność metanu] – mocsárgáznál
dolgozó
metanol [bezbarwna ciecz o charakterystycznym
zapachu i piekącym smaku, trująca, łatwo
palna, używana m.in. jako paliwo i
rozpuszczalnik] – metanol; metil-alkohol
metaplazja (przetwarzanie) [pojęcie z zakresu
patomorfologii; określa pojawienie się
komórek odmiennych czynnościowo i
morfologicznie od swojej macierzy.
Dotyczy tkanki łącznej lub nabłonkowej.
Na podłożu metaplazji (zwłaszcza w
tkance nabłonkowej) częściej rozwijają się
nowotwory.] – metaplázia (metaplasia);
(med) szövetátalakulás
metaplazma [proces, w którym dochodzi do
zastąpienia tkanki mającej swą własną
funkcję i morfologię inną tkanką o innej
funkcji i morfologi. Jest to niekorzystny
proces powodujący wypadnięcie funkcji
narządu i mogący być podłożem dalszych
zmian ( dysplazja ) w tkance. często taki
stan nazywany jest stanem przedrakowym
w szerokim ujęciu gdy dotyczy tkanki
nabłonkowej - płuca (oskrzela), żołądek,
jelito grube.] – (gör.) metaplazma;
(élővilág) a sejtplazma járulékos, nem
szükségszerű anyagai
metapsychologia (parapsychologia) [1. teoria i
metodologia
psychologii;
2. zob.
parapsychologia]
– metapszichológia;
parapszichológia
metastaza
[gr.
metástasis
'przeniesienie;
(wy)wędrowanie; zmiana' od methistánai
'zmieniać'; med. przerzut] – (gör.)
metasztázis; (orvostan) áttétel; a góc
áthelyeződése, átterjedése; vmely betegség
-
Wersja 01 01 2017.
csíráinak a vérkeringés, nyirokerek v.
közvetlen más szervekre való átterjedése
metateza [1. gr. metáthesis 'przestawienie;
odsunięcie;
zmiana';
przestawka,
przestawienie
głosek
w
wyrazie;
przekładnia, zmiana zwykłego szyku słów
dla wzmożenia wyrazistości wypowiedzi;
2. zob. inwersja w zn. 6.; 3. przestawka –
przestawienie głosek w wyrazie] – (gör.)
metatézis; ‘áthelyezés, áttétel’; (nyelvtan)
hangátvetés [A klasszikus retorikában a
szöveg
valamely
nyelvi
elemének,
jellemzőjének (hang, betű, időtartam, stb.)
felcserélése egy másik elemmel (pl. teher
helyett tereh)]
metazoa [zwierzęta, których ciało zbudowane
jest z komórek tworzących tkanki (w
odróżnieniu od pierwotniaków] – (gör.)
metazoa; a soksejtű állatok gyűjtőneve
metek,
metojk
[w
starożytnej
Grecji:
cudzoziemiec osiedlony w polis] –
metoikosz („együttlakó”); külföldi telepes a
városban
metempsychoza [gr. metempsýchōsis 'jw.';
wędrówka dusz; reinkarnacja; ; zob.
met(a)-; émpsychos 'ożywiony; natchniony']
– (gör.) metapszichózis; lélekvándorlás,
reinkarnáció
metempsychiczny, -a, -e – lélekvándorlási,
reinkarnációs
meteo- [dotyczący meteorologii] – (gör.) meteo-;
légkör-, időjárásmeteor [1. zob. meteoroid; 2. świetlny ślad
znaczący na niebie drogę meteoroidu
wpadającego do atmosfery ziemskiej,
sprawiający wrażenie spadającej gwiazdy;
3. jedno z licznych ciał niebieskich o
niewielkiej
masie
(pyłki,
bryły),
obiegających
Słońce
po
orbitach
eliptycznych]
–
(gör.)
meteor,
égitesttörmelék; hullócsillag, üstökös; (átv.)
üstökös
meteorowy, -a, -e [przymiotnik od: meteor] –
(gör.) meteormeteoroid [bryła kamienna lub metaliczna
poruszająca się w przestrzeni kosmicznej]
– meteoroid [egy viszonylag kicsi
(homokszem és szikladarab közötti méretű)
szilárd test a Naprendszerben, amely túl kicsi
ahhoz, hogy kisbolygónak tekinthessük.]
meteoroidy [drobne okruchy skalne (mniejsze od
planetoid), poruszające się po orbitach
wokół Słońca] – meteoroidok
meteorograf [przyrząd rejestrujący jednocześnie
ciśnienie, temperaturę i wilgotność
powietrza] – (gör.) meteorográf; a
meteorológiában használatos műszer, amely
a levegőre vonatkozó adatokat önműködően
feljegyzi;
önműködő
műszer,
mely
egyidejüleg több meteorologiai elem menetét
regisztrálja; több légköri jelenséget (a
légnyomást, hőmérsékletet és nedvességet)
önműködően feljegyző készülék
3531
meteorografia – meteorográfia
meteorolit (meteoryt) – meteor
meteorolog [specjalista w zakresie meteorologii;
synoptyk] – (gör.) meteorológus; a
légkörtannal foglalkozó tudós
meteorologia [1. nauka zajmująca się badaniem
zjawisk i procesów atmosferycznych,
zwłaszcza w celu prognozowania pogody;
2. fizyka atmosfery; nauka zajmująca się
przewidywaniem pogody]
– (gör.)
meteorológia; légkörtan, időjárástan; a
légköri
jelenségekkel
(hőmérséklet,
napsugárzás, nyomás, nedvesség, csapadék,
elektromosság) foglalkozó tudomány
meteorologiczny, -a, -e [dotyczący zjawisk
atmosferycznych] – meteorológiai
meteoropata [med. osoba szczególnie uczulona
na lokalne zmiany klimatyczne, zwł. na
wahania ciśnienia atmosferycznego.] –
(gör.) meteoropata; (orvostan) olyan ember,
akinek kedélyére, idegállapotára az időjárás
erősen hat
meteoropatia,
meteopatia
[1.
nadmierna
wrażliwość organizmu na zmiany pogody;
2. patologiczna reakcja organizmu
człowieka
na
działanie
czynników
meteorologicznych, uzależniona od jego
wrażliwości
indywidualnej.
Chorobotwórcze działanie zmian pogody
na organizm.] – meteopátia
meteoryt [1. pozostałość drobnego skalnego ciała
niebieskiego (meteoroidu) przyciągniętego
przez znacznie większe ciało niebieskie,
która w postaci ciała stałego dotarła do
jego powierzchni. Badaniem meteorytów i
wszystkich aspektów z nimi związanych
zajmuje się meteorytyka;
2. część
meteoru, która nie wyparowała w
przelocie przez atmosferę i spadła na
powierzchnię Ziemi.] – (gör.) meteorit,
meteorkő; a világűrből a földre került szilárd
anyag
-
Wersja 01 01 2017.
meteoryzm [1. fr. météorisme 'bębnica' z gr.
meteōrismós dosł. 'podnoszenie' od
meteōrídzein 'podnosić' i gr. metéōron
'zjawisko astr., niebieskie' (z r.nij.) od
metéōros 'napowietrzny' med. wzdęcie,
bębnica; (wysokościowy) med. lotn. objawy
związane z rozszerzaniem się objętości
gazów
w
organizmie
wywołane
obniżeniem ciśnienia atmosferycznego, 2.
wzdęcie brzucha wskutek nagromadzenia
się gazów w jelitach] – (orvosi)
meteorizmus
meteorotropowy, -a, -e [związany z negatywnym
wpływem czynników meteorologicznych
na organizm] – meteorotrópmeteorotropowa choroba [med. na której objawy
wywierają wpływ lokalne zjawiska
klimatyczne] – meteorotróp (időjárás- vagy
klímafüggő) betegség
meter [metr] – [Słowniczek języka śląskiego]
méter
metka
[I surowa, wędzona kiełbasa o
konsystencji pasty; II kartonik lub
kawałek
tkaniny
przyszywany
do
niektórych
towarów,
zawierający
informacje o cenie, rozmiarze itp.] –
árcédula,
címke
(ruhán,
pulóveren);
(kolbászfajta)
metka z ceną – árcédula
metkowanie
odzieży
[System
symboli
graficznych, które są wykorzystywane w
znakowaniu odzieży. Służą informowaniu
o sposobach konserwacji danego wyrobu i
uniknięcia uszkodzeń. Obejmują one
informacje o praniu, bieleniu, suszeniu i
prasowaniu, a także o konserwacji
wyrobów tekstylnych. Bardzo często
podobne symbole można znaleźć na
domowych pralkach. System symboli
został opracowany przez GINETEX
(Międzynarodowe
Stowarzyszenie
Metkowania Tekstyliów). Symbole są
chronione
przez
międzynarodową
rejestrację marki WIPO W Genewie
(Nr2R211 247, Nr 461 470 i Nr 492 423).] Textíliák kezelési címkéje [1. Grafikus
jelképek rendszere, amely textiltermékek
jelölését,
valamint
a
termékek
a
textilkezelési eljárás során keletkező
3532
visszafordíthatatlan
károsodásának
megelőzését célzó információk nyújtására
szolgál. Az alábbi otthoni kezelésekre terjed
ki: mosás, fehérítés, szárítás és vasalás.
Emellett
kiterjed
a
professzionális
textilkezelésre, a száraz és nedves tisztítás
során alkalmazott kezelésekre is, kivéve az
ipari mosást. A négy, otthoni kezelésre
vonatkozó jelkép által közölt információk a
professzionális tisztítók és mosodák számára
is segítséget nyújthatnak. A jelképrendszert a
GINETEX (Textilkezelési Címkézéssel
Foglalkozó Nemzetközi Szövetség) dolgozta
ki. A szimbólumokat a WIPO által Genfben
bejegyzett
nemzetközi
védjegy
védi
(No.2R211 247, No.461 470 and No. 492
423). 2. A Magyarországon is érvényes
(legutóbb 2005-ben aktualizált) MSZ EN
ISO 3758:2005 „Textíliák. Jelképeket
használó kezelési útmutató kód” című
szabvány szerinti kezelési jelképeket kell
használni]
metoda [gr. methodikós 'metodyczny' od
méthodos 'badanie; metoda'; 1. świadomie
stosowany sposób postępowania mający
prowadzić do osiągnięcia zamierzonego
celu; 2. sposób postępowania, stosowany
świadomie,
konsekwentnie
i
systematycznie;
zespół
czynności
i
środków użytych dla osiągnięcia celu;
sposób wykonaniu zadania, rozwiązania
problemu; zespół założeń ogólnych,
przyjętych w określonych badaniach] –
(gör.) methodus; metódus; mód, módszer,
eljárás, eljárásmód
-
Wersja 01 01 2017.
Metoda [imię żeńskie pochodzenia greckiego,
żeński odpowiednik imienia Metody.
Wywodzi się od słowa methodos "kroczący właściwą drogą".] – Metóda
(görög eredetű női név, jelentése: kutató,
érdeklődő, nyomozó; a Metód női változata)
metoda amortyzacji – amortizációs módszer
metoda analityczna – elemző v. analitikus
módszer
metoda analizy wartości – értékelemző módszer
metoda autodydaktyczna – autodidaktikus
módszer
metoda badania – kutatási v. kutató módszer
metoda bezpośrednia – közvetlen módszer
metoda bilansowa – mérlegmódszer
metoda CDMA (ang. Code Division Multiple
Access); wielodostęp z dzieleniem kodów
(metoda
transmisji
w
telefonii
komórkowej wykorzystująca specjalne
kody,
dzięki
którym
ilość
transmitowanych informacji w kanale
wzrasta
dziesięciokrotnie)
[metoda
dostępu do medium transmisyjnego
polegająca na przypisaniu poszczególnym
użytkownikom korzystającym z tego
samego kanału do przesyłania danych,
sekwencji rozpraszających, dzięki którym,
odbiornik jednoznacznie zidentyfikuje
przeznaczoną dla niego transmisję.
Transmisja
z
rozpraszaniem
ma
charakterystykę podobną do sygnałów
szumowych.
CDMA
okazała
się
szczególnie
przydatna
w
telefonii
komórkowej, niektóre standardy drugiej i
trzeciej generacji wykorzystują ją jako
metodę dostępu do sieci.] – (kat.:
informatyka) CDMA, Code Division
Multiple Access [a közös kommunikációs
csatorna több fél közötti elosztásának módját
és szabályait meghatározó rendszer]
metoda dedukcyjna – deduktív módszer
metoda dialektyczna – dialektikus módszer
metoda dogmatyczna – dogmatikus módszer
metoda doświadczalna – kísérleti v. tapasztalati
módszer
metoda drogi krytycznej – kritikus út módszere
metoda eksperymentalna – kísérleti módszer
Metoda Elementów Skończonych albo Metoda
Elementu Skończonego (MES, ang. FEM,
finite-element method) [zaawansowana
metoda rozwiązywania układów równań
różniczkowych, opierająca się na podziale
dziedziny
(tzw.
dyskretyzacja)
na
skończone
elementy,
dla
których
rozwiązanie jest przybliżane przez
konkretne funkcje, i przeprowadzaniu
faktycznych obliczeń tylko dla węzłów
tego podziału. Metodą pokrewną jest
metoda elementów brzegowych.] –
Végeselemmódszer (FEM ≡ Finite Element
Method) [A
végeselemmódszer a
vizsgálandó objektumot diszkrét geometriai
elemekre (vonal, síkidom, poliéderek)
bontja.]
3533
metoda formalna – formális módszer
metoda freblowska – óvodai módszer; Fröbelmódszer
metoda heurystyczna (ang. heuristic method)
[sposób używania tego pojęcia, podobnie
jak samego terminu „heurystyka” (gr.
heurisko:
znajduję,
odkrywam)
przypomina nieco zachowanie jednego z
bohaterów sztuki molierowskiej, kiedy to
ze zdumieniem dowiaduje się, że przez
całe swoje życie „mówił prozą”. Metoda
heurystyczna to taki sposób myślenia i
rozwiązywania problemów badawczych, w
którym istotne jest poszukiwanie nowych
faktów i związków między nimi,
formułowanie nowych hipotez oraz
odkrywanie nowych prawd. Ponieważ
jednak każdy nowy fakt, hipoteza i
prawda
przestają
być
nowymi
niezwłocznie po ich odkryciu, tak więc
gdyby kłaść nacisk tylko na nowość, to
wcześniej
czy
później
metody
heurystyczne zaczęłyby gryźć własny
ogon. Skądinąd zwłaszcza w ostatnich
latach wymyślono już sporo głupot i
nazwano je metodami heurystycznymi, ale
widać taka jest ludzka przypadłość, że
lubimy komplikować rzeczy, o których
można wyrazić się bardzo prosto.] –
heurisztikus módszer; új ismereteket szerző,
kutató módszer
metoda indukcyjna – induktív módszer
metoda
introspekcyjna
–
önvizsgálati,
önmegfigyelési módszer
metoda jakościowa – kvalitatív módszer v. eljárás
metoda klasyfikacyjna – osztályozási módszer
metoda konstrukcyjna – dedukciós módszer
metoda leczenia – gyógymód
metoda na stres – stresszoldó módszer
metoda naturalna – természetes gyógymód
metoda nauczania – tanítási módszer
-
Wersja 01 01 2017.
metoda naukowa [to określona procedura, która
powinna być stosowana w procesie
pozyskiwania lub tworzenia rzetelnej
wiedzy naukowej] – tudományos módszer
metoda niekonwencjonalna – nem konvencionális
gyógymód
metoda NRZ (metoda sygnalizacji, w której po
przesłaniu bitu sygnał nie musi powrócić
do wartość zerowej czy neutralnej) – (kat.:
informatyka) NRZ (Non Return to Zero) [Az
egyes bitek között a jelszint a bitek
értékkétől függően az „1”, illetve a „0”
szinten marad.]
metoda obserwacyjna [sposób prowadzenia
badań, w którym obserwacja odgrywa
istotną rolę i którego stosowanie nie
pociąga za sobą zmian w środowisku
lokalnym (w odróżnieniu od metody
eksperymentalnej).
Jest
celowym
poszukiwaniem faktów, celową czynnością
poznawania za pomocą zmysłów.] –
megfigyeléses
módszer
[observational
method] [Az események tanulmányozása
természetes megjelenésükben, a változók
kísérleti befolyásolása nélkül. Például a
madarak fészeképítésének vagy a gyerekek
játékhelyzetben mutatott viselkedésének
megfigyelése.]
metoda odtwarzania dźwięku z taśmy filmowej –
filmhangvisszaadó rendszer
metoda organoleptyczna – tapasztalati módszer
metoda poglądowa – szemléltető módszer
metoda porównawcza – összehasonlító módszer
metoda pracy – munkamódszer
metoda regulacji – azonosításos módszer
(hangosságmérés)
metoda równoważenia (zerowania) – hídmódszer,
zérushídmódszer, nullahídmódszer
metoda Schlierena – Schlieren-módszer, feszített
képmódszer
[lényege,
a
különböző
összetételű és állapotú közegekben a fény
eltérül, és ez az eltérülés mérhetővé tehető. A
schlieren módszer a szándékosan előállított
schlier jelenségén alapszik. Nem kívánatos a
schlier az optikai üvegeknél, más esetekben
szándékosan állítják elő, pl. gyors áramlások,
örvénylések detektálására.)]
metoda stachanowska – sztahanovista módszer
metoda stałego bodźca – állandó ingermódszer
(hangosságmérés)
metoda statystyczna – statisztikai módszer
metoda stochastyczna – sztochasztikus módszer
3534
metoda symulacyjna – szimulációs módszer
metoda syntetyczna – szintetikus eljárás
metoda szybkościowa – gyorsasági módszer (főleg
építkezésnél)
metoda ścieżki krytycznej – kritikus út módszere
metoda ta nie odpowiada już nowoczesnym
wymaganiom – ez az eljárás már nem felel
meg a korszerű követelményeknek
metoda
termiczna
[Termiczna
metoda
określania
płodności
polega
na
dokonywaniu codziennych pomiarów
temperatury ciała kobiety (pomiar
podstawowej temperatury ciała – PTC) i
zapisywaniu otrzymywanych wyników.
Powstaje w ten sposób wykres, który
charakteryzuje się tym, że w pierwszych
dniach po miesiączce temperatura ciała
jest niska, następnie następuje gwałtowny
wzrost temperatury i faza utrzymywania
się temperatury (przynajmniej przez trzy
dni) na podwyższonym poziomie, gdzie 6
dni wstecz i 3 dni po dniu wzrostu
temperatury przyjmuje się jako dni
płodne, pozostałe to dni niepłodne
kobiety.]
–
hőmérséklet
módszer
(temperature method)
Metoda Yuzpego [Metoda Yuzpego jest ostatnią
dostępną w Polsce metodą wywołania
wczesnego poronienia.] – Yuzpe módszer
[sürgősségi védekezés, másik nevén Yuzpemódszer: Az eljárás azon a felismerésen
alapul, hogy a megtermékenyülés színhelye a
petevezető, és az osztódó sejt még napokig
vándorol, mielőtt beágyazódna a méhfalba.
Ha tehát a nő a szeretkezést követő 72 órán
belül a hagyományos fogamzásgátló
tablettából bevesz egy szemet, majd 12 óra
múlva még egyet, a beágyazódásra alkalmas
méhnyálkahártya nem alakul ki, és az
embriókezdemény kiürül a méhből.]
metoda zakłócania – perturbációs módszer
metoda zapisu – összehasonlítási módszer
(hangosságmérés)
metodą eliminacji – kiküszöbölő (eliminátió)
módszer
metodolog – metodológus; a módszertan tudósa
metodologia [1. nauka o metodach badań
naukowych
stosowanych
w
danej
dziedzinie wiedzy; 2. jest to nauka o
metodach
badań
naukowych,
ich
skuteczności i wartości poznawczej; 3.
znawstwo hist., analityczne, krytyczne i
normatywne metod badań nauk., budowy
systemów nauk., wyrażania i utrwalania
osiągnięć nauki.] – (gör.) metodológia,
módszertan;
a
tudományos
kutatás
módszertana
-
Wersja 01 01 2017.
metodologicznie
–
metodológiailag,
módszertanilag
metodologiczny, -a, -e – módszertani
metody aktywne [Metody w których, zakłócenia
kompensuje się za pomocą dodatkowych
źródeł. Układy te posiadają dodatkowe
zewnętrzne źródło energii, a odpowiednio
sterowane
mogą
dostarczać
lub
absorbować energię w określony sposób z
dowolnych miejsc układu.] – aktív
módszerek v. eljárások
metody cybernetyczne – kibernetikai módszerek
metody kalorymetryczne – kalorimetriás v.
kalorimetrikus eljárások
metody leczenia – gyógymódok
metody produkcji energii atomowej
–
atomenergia termelésének módszerei
Metody [imię męskie pochodzenia greckiego.
Wywodzi się od słowa methodos –
"kroczący właściwą drogą".] – Metód
[görög eredetű férfinév, jelentése: kutató,
érdeklődő, nyomozó]
Metody z Olimpu, cs. Swiaszczennomuczenik
Mefodij, jepiskop Patarskij (zm. 311 przez
ścięcie mieczem) [biskup Patary w Licji,
męczennik, święty Kościoła katolickiego i
prawosławnego, ojciec Kościoła. Hieronim
ze Strydonu pisze w swoim dziele O
znamienitych mężach, że "Metody był
biskupem Olimpu w Licji, a zatem Tyru.] –
Olümposzi Metód keresztény vértanú, + 311
metodycznie – módszeresen
metodyczność – módszeresség
metodyczny, -a, -e – (gör.) metodikus; módszeres,
tervszerű; módszertani; a metodikára
vonatkozó, vele kapcsolatos
metodyk [specjalista w określaniu sposobów
nauczania jakiegoś przedmiotu] – (gör.)
metodikus; a metodika szakértője
metodyka
[1.
zbiór
zasad,
sposobów
wykonywania
określonej
pracy
a.
osiągnięcia określonego celu; szczegółowe
normy postępowania właściwe danej
nauce;
(m.
nauczania)
dydaktyka
szczegółowa; 2. to ustandaryzowane dla
wybranego
obszaru
podejście
do
rozwiązywania problemów. Metodyka
abstrahuje od merytorycznego kontekstu
danego obszaru, a skupia się na metodach
realizacji zadań, szczególnie metodach
zarządzania] – (gör.) methodika; metodika;
módszertan
metodyka badań – a kutatás módszertana
metodyka nauczania – a tanítás módszertana
metodysta, metodystka [członek ugrupowania
relig., powstałego w XVIII w. jako próba
3535
zreformowania Kośc. anglikańskiego,
które później, oddzielone od niego,
rozpowszechniło się jako odrębny Kościół,
gł. w USA.] – (gör.) metodista (ffi/nő)
[metodisták: a XVIII. sz.-ban Angliában
keletkezett, szigorú erkölcsöket követő
protestáns szekta. Eredetileg J. Wesley
(megh.1797) angol prédikátor követőinek
gúnyneve. Később az egész mozgalom és az
abból
származó
felekezet
hivatalos
megjelölése.]
metodyzm
[nurt
chrześcijaństwa
zapoczątkowany jako wewnętrzny ruch
ożywienia
wewnątrz
kościoła
anglikańskiego (pod wpływem pietyzmu),
kierowany przez Johna Wesleya i jego
brata, Charlesa. Początkowo nazwę
"metodyzm"
nadawali
ironicznie
przeciwnicy Wesleya, którzy krytykowali
nadmierny ich zdaniem rygoryzm i
skrupulatność w wypełnianiu obowiązków
religijnych, potem zwolennicy Wesleya
uznali tę nazwę za chlubną. John Wesley
nie
zamierzał
wprowadzić
zmian
doktrynalnych, ani wyodrębnić swojego
ruchu poza anglikanizm, zamierzał
natomiast kłaść nacisk na praktykowanie
dobrych obyczajów. Miłosierdzie Ducha
oraz osiąganie zbawienia poprzez wiarę, a
nie poprzez rytuały. Jako znakomity
kaznodzieja gromadził tłumy na wolnym
powietrzu – ze względu na niechęć
oficjalnych
przedstawicieli
Kościoła
anglikańskiego. Metodyści wyodrębnili się
jako odrębne wyznanie już po śmierci
braci Wesleyów. Obecnie Kościoły
metodystyczne liczą ponad 40 milionów
wiernych i istnieją w prawie wszystkich
krajach świata (w Polsce Kościół
Ewangelicko-Metodystyczny
w
RP,
powstały w 1922 i liczący 4,5 tysiąca
wiernych oraz powstały w 2005 roku
Ewangeliczny Kościół Metodystyczny).
Najwięcej metodystów jest w USA.] –
metodizmus [1. a 18. sz.-ban Angliában
indult ébredési mozgalom, amely előbb
függetlenné vált és önálló egyházzá
szerveződött (alapítója J. Wesley, 17031791); 2. protestáns vallási irányzat, amely a
18. században keletkezett Angliában egy
anglikán teológus testvérpár, John Wesley és
Charles Wesley kezdeményezésére. A
metodista egyházak ma mintegy 75 millió
tagot
számlálnak
világszerte,
közös
világszervezetük a Metodista Világtanács. A
metodista közösségek között a legnagyobb
önálló egyház az Egyesült Metodista Egyház
(United Methodist Church), amelynek a
Magyarországi Metodista Egyház is tagja.]
-
Wersja 01 01 2017.
metojk (metek) [1. w starożytnej Grecji:
cudzoziemiec
osiedlony
w
polis;2.
cudzoziemcy, wolna ludność napływowa w
miastach
starożytnej
Grecji,
nie
posiadająca pełnych praw obywatelskich]
– metoikosz („együttlakó”) [az ókori
Athénban generációk óta ott élő, betelepült
idegen (de görög) vagy felszabadított
rabszolga származású egyén volt, aki
életmódjában a teljes jogú polgárok
(politész) életét élte, gazdaságilag és
kulturálisan asszimilálódott, de politikai
jogokkal nem rendelkezett. Részt vettek az
állami kultuszokban (papok nem lehettek) és
önálló védőistenük volt Zeusz Metoikiosz
személyében.]
metonimia [1. figura stylistyczna polegająca
na zastąpieniu jednej nazwy inną,
związaną z poprzednią stosunkiem
przyczyny do skutku, części do całości
itp., np. cała Warszawa zamiast
wszyscy mieszkańcy Warszawy; 2.
(zamiennia) to w literaturze figura
retoryczna mająca na celu zastąpienie
nazwy jakiegoś przedmiotu lub
zjawiska nazwą innego, pozostającego
z nim w uchwytnej zależności. Z
figury tej korzysta się także często w
codziennym
języku
(patrz
przykłady).] – (gör.) metonymia;
metonímia;
'névátvitel';
névcsere;
rokonértelmű és rokon jelentésű szavak
felcserélése [(trópus), amelyben egy
adott szó – formájának és elsődleges
jelentésének megváltozása nélkül – egy
másik szót helyettesítve új jelentéssel
gazdagodik (pl. gerinces helyett
jellemes). Az egymással kapcsolatba
kerülő fogalmak viszonya lehet: okokozati (itták a mámort), térbeli (alszik a
város), időbeli (századunk felfedezései),
vagy anyagbeli érintkezésen alapuló
(nincs egy vasa sem). Stílushatása a
kifejezendő és a kifejező közti távolság
által kiváltott feszültségtől függ.
Köznyelvi és irodalmi előfordulása is
gyakori, a költői képekben kiemelt
szerepe van. Pl.
„Holttestek között jár, mint kegyetlen halál”
(ZRÍNYI MIKLÓS: SZIGETI VESZEDELEM);
„Kukoricza Jancsit célozza vasával”
(PETŐFI SÁNDOR: JÁNOS VITÉZ);
„Elővett a zsebéből egy portorikót, s menet
közben megropogtatta”
(MÓRICZ ZSIGMOND: AZ ISTEN HÁTA
MÖGÖTT)]
Rodzaje metonimii
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
3536
metonimia przyczyny, np. czytam
Słowackiego zamiast czytam utwory
Słowackiego
metonimia skutku, np. pot zamiast wysiłek
metonimia miejsca, np. Biały Dom ogłosił...
zamiast Prezydent USA ogłosił...
metonimia narzędzia, np. najlepsza trąbka w
historii zamiast najlepszy trębacz w historii
metonimia zawartości, np. kufel zamiast
piwo
metonimia oznaki, np. berło zamiast król
metonimia konkretu, np. głowa zamiast
rozum
metonimicznie – (gör.) metonimikusan
metonimiczny, -a, -e – (gör.) metonímia-;
metonimikus
metopa (metope, metopes) [1. płyta między
tryglifami we fryzie doryckim; 2. rysunek
na brzuścu wazy greckiej, skomponowany
w polu zbliżonym do kwadratu; 3. Jest to
kwadratowa bądź prostokątna płyta
umieszczana
we
fryzie
porządku
doryckiego
i oddzielana
tryglifami.
Metopy były najczęściej ozdabiane
reliefami, choć zdarzały się także metopy
gładkie, bez jakichkolwiek ozdób. Metopą
określa się także wyraźnie wyodrębnione,
wypełnione rysunkiem pole o kształcie
zbliżonym do kwadratu, umieszczane
na brzuścu naczynia.] – (gör.) metopé;
(művészet)
a
dór
templom
homlokgerendázatának
domborműves
négyzetes közei; mezőköz
Metopa - wyraz o kilku zbliżonych znaczeniach.
 w architekturze - kwadratowa lub
prostokątna płyta na fryzie w budowlach w
starożytnej Grecji. Była ona zazwyczaj
zdobiona płaskorzeźbą, ale zdarzały się też
metopy gładkie.
 w sztuce - metopa to wyraźnie
wyodrębnione, zbliżone do kwadratu pole,
umieszczane na brzuścu naczynia, z reguły
pokryte rysunkiem.
*



metope (architecture), the space between two
triglyphs of a Doric frieze
Metope (mythology), a river nymph in
Greek mythology
Metopes, a piano work by Karol
Szymanowski
-
Wersja 01 01 2017.

Metope (producer), electronic music
producer Michael Schwanen
[1. [gr.] (m), jednostka długości,
podstawowa w układzie SI; jest to droga,
którą światło przebywa w próżni w czasie
1/299 792 458 s; dawniej była to odległość
między odpowiednimi kreskami (w temp.
0°C i pod ciśn. 1 atm) na wzorcu
platynowo-irydowym. 2. to jednostka
podstawowa długości w układach: SI,
MKS, MKSA, MTS, oznaczenie m. W
myśl definicji zatwierdzonej przez
Generalną Konferencję Miar i Wag w
1983 jest to odległość, jaką pokonuje
światło w próżni w czasie 1/299 792 458 s.;
3. miarka długości jednego metra; 4. w
odniesieniu do płodów rolnych: sto
kilogramów] – I. méter (a hosszúság
mérésére
szolgáló
alapegység)
[a
méterrendszert 1791-ben fogadta el a francia
nemzetgyűlés]; métermázsa; mérce, mérőléc;
II. (irodalom) versmérték; metrum; III.
(dawno) mester, tanító, tanár
metr bieżący (m.b.) [odcinek o długości jednego
metra] – folyóméter (fm)
metr buraków – egy métermázsa cékla
metr długości – egy méter hosszú
metr jambiczny – jambikus versmérték
metr kartofli – egy métermázsa burgonya v.
krumpli
metr krawiecki – szabócentiméter
metr kubiczny – (sześcienny) köbméter (m3)
metr kwadratowy (m. kw.) – négyzetméter (nm)
(m2)
metr ma sto centymetrów – egy méter 100
centiméter
metr przestzenny – jó egy méter, egy bő méter
metr składany – mérőléc, mérővessző, colstok
metr szerokości – egy méter széles
metr sześcienny [jednostka miary objętości
odpowiadająca sześcianowi o bokach
równych jednemu centymetrowi] –
köbméter (m3)
metr zboża – egy métermázsa gabona
-metr [ostatni człon wyrazów złożonych
wskazujący na ich związek znaczeniowy z
miarą lub mierzeniem] – -méter
metrampaż (łamacz) [fr. metteur en pages, dosł.
składający w stronice, od: mettre - kłaść,
wprawić, z łac. mittere; page - stronica z
łac. pagina. 1. druk. składacz formujący
kolumny (stronice) gazety, pisma, książki
ze złożonych wierszy tekstu i z klisz.; 2. pracownik zecerni formujący kolumny
publikacji ze szpalt i tabel (złożonych
przez zecera) oraz innych elementów jak:
metr
3537
klisze, ornamenty, czcionki tytułowe itp.;
3.
pracownik
drukarni,
który
wydrukowany tekst formuje w stronice] –
(fr.) mettőr; (nyomdászat) tördelő
metraż [1. fr. métrage 'mierzenie metryczne;
długość w metrach materiału, filmu' od
mètre;
obliczane
w
metrach:
(kwadratowych) powierzchnia lokalu itp.;
(liniowych) długość materiału a. (taśmy
filmowej) określonego filmu; (krótki m.)
film od ok. 300 do 600 m długości; (średni
m.) od 600 do 2500 m; (długi m.) ponad
2500 m.; 2. długość wyrażona w metrach
bieżących, powierzchnia – w metrach
kwadratowych, kubatura – w metrach
sześciennych] – metrázs; alapterület
metraż mieszkania – lakótér
metraż taśmy filmowej – a filmszalag hossza
metrażowo – alapterületileg
metrażowy, -a, -e [przymiotnik od: metraż] –
alapterületi
metresa [fr. maîtresse r.ż. od maître; przest.
faworyta, kochanka, utrzymanka; 1.
kochanka i utrzymanka, zwłaszcza króla
lub magnata; 2. W społeczeństwach, w
których małżeństwa zostawały zawierane
z powodów ekonomicznych, czy też
politycznych, metresy spełniały rolę
dobrowolnie wybranej, nieumówionej
partnerki, nie tylko w życiu seksualnym.
W historii jest wiele udokumentowanych
przypadków
wpływowych
metres.
Najbardziej znana jest Madame de
Pompadour - kochanka króla Francji –
Ludwika XV.] – metresz, szerető, kitartott
nő; női pártfogolt, női kedvenc; szerető,
kedves
-
Wersja 01 01 2017.
metrologia [1. nauka o miarach, systemach
mierzenia i przyrządach pomiarowych;
2. nauka zajmująca się sposobami
dokonywania pomiarów oraz zasadami
interpretacji uzyskanych wyników] –
metrológia
(méréstan);
a
mérések
tudománya; a mérésekkel kapcsolatos
ismeretek teljes köre [1. Minden, ami a
méréssel kapcsolatos, legyen az a mérési
eljárás megtervezése, lefolytatása vagy az
eredmények elemzése stb. 2. A metrológia
magában foglalja a méréseknek mind az
elméleti, mind a gyakorlati szempontjait,
függetlenül a pontossági szinttől és a
tudományban vagy a műszaki életben való
alkalmazás területétől. A metrológiával
kapcsolatos legfontosabb fogalmakat a
NEMZETKÖZI
METROLÓGIAI
SZÓTÁR (VIM tartalmazza. A Szótár
egyes fejezeteinek tartalma a kapcsolódó
tételeken keresztül érhető el.
A
legfontosabb törvényes mértékegységeket
a 127/1991. (X. 9.) Korm. rendelet
melléklete tartalmazza.]
metrologia czasu [zob. chronometria] –
kronometria; időmérés
metrologiczny, -a, -e – metrológiai; méréstani
Madame de Pompadour
metro [podziemna, elektryczna kolej miejska] –
(gör.→fr.) metró, földalatti, földalatti
villamos vasút (jechać metrem: metróval
utazni)
metrobudowa – földalatti- v. metroépítés
metronom
(miaromierz,
taktomierz)
[1.
przyrząd
zegarowy
służący
do
odmierzania
tempa
utworu
muzycznego; 2. urządzenie mechaniczne
lub elektroniczne służące do dokładnego
podawania tempa utworu muzycznego.
Przyrząd używany podczas ćwiczeń
muzycznych oraz komponowania.] –
(gör.) metronóm; (zene) ütemmérő; ,
taktusjelző [Zenében használatos időmérő
műszer, amelyet egy felül lengő inga
3538
segítségével
a
percenként
előírt
kattanásszámra
lehet
beállítani.
A
zeneszerzők által megadott tempót a
metronóm segítségével gyakorolhatja be
az
előadóművész.];
ingaszerkezettel
működő ütemmérő zeneművek előadási
ütemének szabályozására
metronomiczny, -a, -e – metronómmetropolia (gr. μητρόπολις metrópolis" miasto
macierzyste, stolica", od μήτηρ méter
"matka" + πόλις pólis "miasto") [1. główne
miasto kraju lub regionu; 2. państwo
posiadające kolonie w stosunku do tych
kolonii; 3. prowincja kościelna składająca
się z kilku diecezji, podległa metropolicie;
4. w starożytnej Grecji: miasto-państwo
macierzyste w stosunku do założonej
przez nie kolonii.
1. Duże miasto, które stanowi centrum
gospodarcze i kulturalne większego
obszaru,
(zobacz
też:
obszar
metropolitalny).
2. W antycznej Grecji – polis, którego
obywatele zakładali miasta-kolonie
połączone z nim gospodarczo i
kulturowo.
3. Państwo imperialistyczne w stosunku
do kolonii.
4. Prowincja kościelna złożona z kilku
diecezji, podległa metropolicie.] –
(gör.) metropolis v. metropolisz;
anyaváros,
anyaország,
főváros,
világváros, nagyváros
metropolia kościelna [prowincja kościelna
obejmująca kilka diecezji (sufraganie)
oraz archidiecezję, od której najczęściej
przejmuje nazwę. Siedzibą metropolii jest
stolica archidiecezji. Zwierzchnikiem
metropolii jest metropolita - arcybiskup
archidiecezji
leżącej
w
granicach
metropolii.] – (vallás) egyháztartomány;
érsekség
metropolia kościelna w Magdeburgu –
magdeburgi egyháztartomány; magdeburgi
érsekség
metropolita [1. arcybiskup stojący na czele
metropolii; 2. zwierzchnik metropolii. W
jej skład wchodzi zawsze archidiecezja na
czele z ordynariuszem arcybiskupem
metropolitą oraz jedna lub więcej diecezji
na czele z ordynariuszami biskupami
sufraganami. Pierwotnie arcybiskupami
metropolitami
zwano
biskupów
chrześcijańskich mających siedziby w
stolicach
prowincji
Cesarstwa
Rzymskiego. Niektórzy z metropolitów
otrzymują także godność kardynała.] –
(gör.) metropolita; 1. (vallás) katolikus
-
Wersja 01 01 2017.
püspök
(érsek),
akinek
joghatósága
egyházmegyéjén kívüli területekre is kiterjed
[A területileg szomszédos egyházmegyék
egyháztartományokba
(metropolia)
szerveződnek. Az egyháztartomány élén áll a
metropolita, aki saját egyházmegyéjének
(főegyházmegye)
érseke.
Az
egyháztartományába tartozó egyházmegyék
az ő szuffragáneusai (alárendeltjei), melyek
felett felügyeleti joga van.]; 2. görögkeleti
érsek v. az érseknél magasabb rangú
görögkeleti főpap; a görögkeleti ort.
egyházban rangban a pátriárka után
következő főpap; 3. valamely keleti
keresztény egyház vezető főpapja; 4. Az
óegyházban
eredetileg
a
tartományi
székvárosok (metropolisok) gyülekezeti
lelkészeit (püspökeit) hívták így. Később az
ortodox egyházban a nagyobb egyházi
egységek püspöke.
Metropolita: Jeho Blaženosť ThDr. Kryštof, arcibiskup pražský,
metropolita Pravoslávnej cirkvi v Českých krajinách a
na Slovensku; email: [email protected]
metropolitalny, metropolitarny, -a, -e –
anyavárosi,
fővárosi;
érseki
[Sąd
Metropolitalny: érseki bíróság]
The Metropolitan Museum of Art w Nowym
Jorku [1. najstarsze i największe muzeum
w Ameryce, usytuowane w nowojorskim
Central Parku; założone w 1870 roku,
natomiast w 1880 roku przeniesione do
nowej – obecnej – siedziby. 2. jedno z
największych i najważniejszych muzeów
sztuki na świecie, mieszczące się w Nowym
Jorku] – The Metropolitan Museum of Art
(röv.: The Met); New York-i Metropolitan
Művészeti Múzeum (közkeletű „becenevén”
Met) [a világ egyik legnagyobb művészeti
gyűjteményével rendelkező intézmény.]
metrowy, -a, -e [mający metr długości (np.
metrowy stolik)], metryczny, -a, -e –
méter-, metrikus
metrówka [pot. miarka metrowa] – mérőléc,
mérőpálca, ácsmérték; colstok
3539
metrum [1. łac. metrum 'miara' i gr. metrikós
'odnoszący się do miary' od métron, miara
wiersza w poezji; muz. wzorzec rytmiczny;
2. schemat układu elementów językowych
powtarzających się regularnie w wersach
lub strofach, wyznaczający porządek
rytmiczny
wiersza;
3. podstawowy
schemat określający czas trwania nut oraz
układ akcentów w obrębie taktu w
utworze muzycznym] – (gör.) metrum;
(irodalom) mérték, versmérték, versforma;
(zene) ritmusmérték v. minta; ütemmérték
metus causa [z obawy (ze strachu)] – (lat.) metus
causa; félelemből
metryczka – anyakönyvecske
metryczka
[jest
to
końcowa
część
kwestionariusza.
Zawiera
pytania
odnoszące
się
do
przynależności
demograficzno-społecznych
badanego,
które winny być skorelowane z tematem,
celem badania, przyjętymi założeniami
teoretycznymi oraz uprzednio zadanymi
pytaniami.] – anyakönyv
metryczny1, -a, -e [dotyczący metra, metrum a.
metryki] – méter-, méteres, metrikus; (u
wierszy) verstani, időmértékes
metryczny2 – anyakönyvi
metryka [1. nauka o wierszu, zwł. klasycznym,
iloczasowym; mat. sposób określania
odległości między dwoma dowolnymi
punktami (elementami) przestrzeni; 2.
późn.łac. matricula, księga zawierająca
akta stanu cywilnego; wyciąg z takiej
księgi, dotyczący urodzin, chrztu, ślubu a.
śmierci; dane szczegółowe umieszczone na
przedmiocie, którego dotyczą, a. w
aktach; hist. księgi (pod)kancelarskie
zawierające dokumenty publ.; kancelaria
królewska.] – (gör.) metrika; 1. verstan,
versmértéktan; a verstannak a versmértékkel,
az
időmértékes
verselés
elméletével
foglalkozó része; 2. versmérték; 3.
matrikula; anyakönyvi kivonat, anyakönyv
metryka chrztu (kościelna) – keresztlevél
metryka koronna i litewska czyli archiwum
królewskie [które było przechowywane w
skarbcach zamkowych na Wawelu i w
Warszawie, a w części znajdowało się
zawsze przy królu, przewożone tam, gdzie
przebywał, co było tradycją z tych czasów,
kiedy królowie i książęta piastowscy z
całym dworem i kancelarją, rządząc i
sądząc, objeżdżali prawie bez przerwy
grody i prowincje swego kraju. Królowie
polscy otaczali metrykę osobliwymi
względami i stąd mamy cały szereg
konstytucyi, tyczących się metryk.] –
(hist.) lengyel és litván anyakönyvek
-
Wersja 01 01 2017.
metryka książki – a könyv bibliográfiai adatai
metryka psa (rasowego) – kutya törzskönyve
metryka ślubu – házasságlevél, házassági
anyakönyvi kivonat
metryka śmierci – halotti levél
metryka urodzenia (państwowa) – születési
anyakönyvi kivonat v. bizonyítvány
metrykalny, -a, -e [dotyczący metryki] –
anyakönyvi
metrykant [1. hist. zarządca metryki, kancelarii
król., archiwum; 2. Kanclerze polscy mieli
swoich pisarzy, którzy utrzymywali
archiwum i nazywani byli metrykantami.
Metrykanci bywali „więksi” i „mniejsi”.
Pierwszych mianował kanclerz, drugich
zaś – podkanclerzy. Metrykant większy
miał pod dozorem swoim archiwum
tajne.] – anyakönyvvezető, kancellár
metryki [(Jak czytamy u Zygmunta Glogera)
Duchowieństwo
chrześcijańskie,
nie
uważając śmierci doczesnej za rozerwanie
węzła miłości chrześcijańskiej, zapisywało
pierwotnie tylko dni skonu zmarłych
dobrodziejów kościoła dla „wypominania”
tychże w czasie nabożeństw publicznych
(Necrologia, Obituaria). To utorowało
drogę do spisywania wszystkich zmarłych
i pogrzebanych w parafii, co też nazywano
sepulturami, notując w nich imię i
nazwisko zmarłego, jak stan, wiek, czas
śmierci, a często nawet i dzień i miejsce
pogrzebu, czy po chrześcijańsku zeszedł z
tego świata i na jaką chorobę. W XVI w.
przyjęto za regułę spisywanie metryk
wszystkich nietylko zmarłych, ale również
urodzonych i zaślubionych w parafii, a
księgi metryczne zaczęły odtąd oddawać
wielką usługę społeczeństwu i nauce,
mianowicie dziejom i statystyce.] – (hist.,
daw.) anyakönyvek, matrikulák
Metuszael, Metusael (człowiek Boga) [ojciec
Lamecha, syn Mechujaela. Potomek
Kaina] – METUSÁEL (Isten embere, Isten
hőse; halál után vágyó) [Kain leszármazottja,
Lámek (1) atyja (1Móz 4,18).]
Metuszelach, Matuzalem (człowiek pocisku) [syn
Henocha; siódmy po Adamie; żył
najdłużej z wszystkich biblijnych mężów
(969 lat); zmarł w wieku potopu. Jest
typem ludzi, którzy żyć będą w Millenium.
Ojciec Lamecha z rodu Seta, syna
Adama.] – METUSÉLÁH (hajítólövedékes
férfi, a kard férfia; a magzat férfia) [Énók fia,
Lámek (2) atyja, 969 évig élt (1Móz 5,2127).]
metyl [1. grupa metylowa, -CH3 najprostsza
jednowartościowa grupa org. (alkile)
3540
wywodząca się z metanu] – (gör.) metil;
(vegytan) szerves vegyületekben gyakori,
egyvegyértékű gyök (CH2)
metylen [grupa metylenowa, metanodiyl, -CH2albo =CH2, dwuwartościowa grupa
alkilowa zaliczana do grupy karbenów
wywodząca się z metanu.] – (gör.) metilén;
(vegytan)
kötött,
kétvegyértékű
szénhidrogéngyök
metylowy, -a, -e [przymiotnik od: metyl] – metilmetylowy alkohol [fr. méthyle 'metyl' z gr. méthy
- metanol, karbinol, spirytus drzewny,
ciecz bezbarwna o zapachu alkoholowym,
palna, silnie trująca, używana jako
rozpuszczalnik, do skażania alkoholu
etylowego oraz w przemyśle chem.] –
(gör.+arab) metilalkohol, (vegytan) faszesz;
víztiszta, színtelen, etilalkoholhoz hasonló
szagú, erősen mérgező folyadék
Metys [1. fr. métis 'mieszaniec; jw.' z późn.łac.
misticius 'mieszany' od łac. mixtus,
potomek Indianina i białej a. białego i
Indianki (por. caboclo; Mulat). 2. osoba
mieszanego
pochodzenia,
potomek
Indianina i białej kobiety lub Indianki i
białego mężczyzny], Metyska [Indianka z
domieszką krwi białej] – (sp.) mesztic,
keverék, félvér (ffi/nő); fehér ember és
indián házasságából származó utód
A mesztic lány (Métisse); francia vígjáték (1993)
-
Wersja 01 01 2017.
metyska dziewczynka
metyzacja [1. krzyżowanie zwierząt różnych ras;
2.
łączenie
zwierząt
w
celach
hodowlanych, polegające na kojarzeniu
różnych ras lub gatunków] – (átv.)
keresztezés
mewa [ptak o białym lub jasnopopielatym
upierzeniu i długich skrzydłach, żyjący na
wybrzeżach] – sirály
Mewa białogłowa (Larus cachinnans) [gatunek
dużego ptaka wodnego z rodziny
mewowatych (Laridae)] – sztyeppi sirály
(Larus cachinnans)
Mewa karaibska (Larus atricilla) [Ptak z rodziny
mew.] – kacagó sirály (Larus atricilla) [a
madarak (Aves) osztályába a lilealakúak
(Charadriiformes) rendjébe, ezen belül a
sirályfélék (Laridae) családjába tartozó faj]
Mewa karaibska (Larus atricilla)
Szereplők: Julie Mauduch, Hubert Kounde, Mathieu
Kassovitz; Mathieu Kassovitz (rendező)
A 18 éves félvér szépségnek, Lolának két szeretője van: az
ortodox zsidó családból származó Félix és a feketebőrű
joghallgató, Jamal. Habár a két fiú semmiben sem hasonlít
egymáshoz, Lola egyformán szereti őket és ezért képtelen
választani. Egy nap meghívja mindkettejüket vacsorára és a
lehető legtermészetesebb módon közli velük: gyereket vár. A két
fiú mi mást tehetne, virágcsokorral a kezében mindkettő ott izgul
a szülőszoba előtt. És hogy milyen bőrű az újszülött? Ez a nézők
előtt is titok marad.
Mewa romańska (Larus michahellis) - Sárgalábú
sirály – ang. Yellow-legged Gull (Larus
michahellis) [a madarak (Aves) osztályába a
lilealakúak rendjébe, ezen belül a sirályfélék
(Laridae) családjába tartozó faj. Korábban az
ezüstsirály egy alfajának tartották]
Mewa siwa, mewa pospolita (Larus canus)
[gatunek dużego ptaka wodnego z rodziny
mewowatych (Laridae)] – viharsirály (Larus
canus) [a madarak (Aves) osztályába a
(Laridae) családjába tartozó faj]
metyski, -a, -ie – mesztic-, keverék-, félvérmetyska dziewczynka – mesztic kislány
Mewa srebrzysta (Larus argentatus) – sarki sirály
mewa śmieszka [gatunek mewy wydający głos
podobny do chichotu] – dankasirály (Larus
ridibundus) [a madarak (Aves) osztályába a
(Laridae) családjába tartozó faj]
3541
Mewa śmieszka (śmieszka) (Larus ridibundus) średni, wędrowny ptak wodny z rodziny mew,
zamieszkujący w zależności od podgatunku:

L. ridibundus ridibundus - Eurazję od
Islandii i Wysp Brytyjskich po Mongolię.
Przeloty w marcu - kwietniu i sierpniu październiku. Zimuje w południowej i
zachodniej Europie, zachodniej Afryce oraz
południowej i zachodniej Azji. W Polsce
zimuje na wybrzeżu Bałtyku oraz nad
większymi
rzekami
i
jeziorami.
Sporadycznie pojawia się na wschodnim
wybrzeżu Ameryki Północnej

L. ridibundus sibiricus (nieco większe, a
barwa czarna na lotkach intensywniejsza) Syberia na wschód od delty Kołymy po
Kamczatkę.
Zimuje
na
Półwyspie
Koreańskim, w Japonii, na Sachalinie,
Tajwanie i wybrzeżu Chin, aż po Hongkong.
Sporadycznie pojawia się na Alasce.
Mewa żółtonoga (Larus fuscus) [gatunek dużego
ptaka wodnego z rodziny mewowatych
(Laridae)] – heringsirály (Larus fuscus) [a
madarak (Aves) osztályába a lilealakúak
rendjébe, ezen belül a sirályfélék (Laridae)
családjába tartozó faj]
mezalians [fr. mésalliance 'jw.'; 1. przest. a. żart.
małżeństwo osób nierównych stanem,
nieodpowiednie,
niestosowne;
2.
małżeństwo z osobą nieodpowiednią ze
względu na pochodzenie lub majątek; 3.
małżeństwo z osobą niższego stanu np.
szlachcica z chłopką. Było uważane za
małżeństwo nierówne, nieodpowiednie i
niestosowne.
Dzisiaj
pojęcie
bywa
używane w odniesieniu do związku osób
-
Wersja 01 01 2017.
różniących się wykształceniem lub
statusem
materialnym.
Mezalians
występuje w takich utworach jak np:
"Nad Niemnem" Elizy Orzeszkowej] –
(fr.) mésalliance; rangon aluli házasság; nem
egyenlő rangúak között kötött házasság
mezaliansowy, -a, -e – mésallianceMEZ(O)- [gr. mésos 'środkowy; pośredni'; w
złożeniach: środkowy; pośredni] – (gör.)
mozo-; közép
mezosfera, mezostrefa [1. warstwa atmosfery
ziemskiej na wysokości od około 45 do 85
km; 2. warstwa we wnętrzu Ziemi, leżąca
między astenosferą a jądrem Ziemi;3.
warstwa atmosfery na wysokości od 40 do
85 km] – (légkör) mezoszféra (görög:
mezosz=közép és sphaira=gömb szavakból
származik) [a felszíntől számítva 50-80/85
km-ig terjedő levegőréteg, alatta a
sztratoszféra, felette a termoszféra található.
A mezoszférában a levegő hőmérséklete
ismét csökken, legfelső rétege a légkör
leghidegebb része, ahol a hőmérséklet
−120 °C-ig süllyed.]
mezosferyczny, -a, -e – mezoszféramezofit [roślina lądowa rosnąca w środowisku
umiarkowanie wilgotnym] – (gör.)
mezofita; közepes vízigényű és vízellátású
növény
mezofity [rośliny występujące na średnio- i
zmiennowilgotnych siedliskach (np. pola
uprawne, łąki, lasy). Mają dobrze
rozwinięty system korzeniowy, a także
tkanki przewodzące i mechaniczne. Ich
liście mają aparaty szparkowe po dolnej
stronie blaszki liściowej. Ciśnienie
osmotyczne dochodzi do 25 atmosfer.] mezofiták; főleg mérsékelt égövi növények;
az erősen nedves v. sós talajokat kerülik
mezofityczny, -a, -e – mezofitamezolit [1. środkowy okres epoki kamienia; 2.
środkowa epoka kamienia; epipaleolit; 3.
środkowy okres epoki kamienia trwający
od około 11000 - 7000 p.n.e. na Bliskim
Wschodzie i około 8000 - 4800 p.n.e. na
terenach Niżu Środkowoeuropejskiego,
stanowiący stopniowe przejście od
paleolitu do neolitu i związany z
postępującymi
przemianami
klimatycznymi (cofanie lodowców).] –
(gör.) mezolitikum; (geológia) a kőkorszak
középső része [az utolsó eljegesedés
megszűnte és a földművelés kezdete közötti
időszak Európában. Ha az egész földre
kiterjesztjük, akkor értelme nem ennyire
pontos és világos]
mezolityczny, -a, -e – mezolit-
3542
Mezopotamia (gr.: Μεσοποταμία Mesopotamia –
Międzyrzecze, nazwa przejęta z języka
perskiego Miyanrudan i aramejskiego BethNahrain) [to starożytna kraina na Bliskim
Wschodzie leżąca w dorzeczu rzek:
Tygrysu i Eufratu. Na obszarze tym w
starożytności rozwijał się szereg kultur,
państw i imperiów, których twórcami były
różne ludy (Sumerowie, Akadyjczycy,
Asyryjczycy, Amoryci, Huryci, Kasyci,
Chaldejczycy),
kontynuujące
jednak
wspólne
dziedzictwo
kulturowe.
Powszechnie uważa się, że właśnie na
terenach Mezopotamii narodziła się
pierwsza cywilizacja.]
– Mezopotámia
(görögül:
Μεσοποταμία,
az
óperzsa
Miyanrudan („a folyók közötti ország”)
fordításából; arámi elnevezése Beth-Nahrain,
vagyis a „Két folyó háza”) [egy közel-keleti
terület volt az ókorban. Földrajzi értelemben
egy hordalékkal feltöltött síkság volt, amely
a Tigris és az Eufrátesz folyók között feküdt,
és felölelte a mai Irak, Törökország és Szíria
egy részét. A területet nyugatról a Szírsivatag, délről az Arab-sivatag, délkeletről a
Perzsa-öböl, keletről a Zagrosz-hegység,
északról pedig a Kaukázus határolta.
Mezopotámia a világ egyik legrégibb
civilizációja, a globális emberi civilizáció
egyik bölcsője volt.]
Mezopotamia (kraj między rzekami) [jest to
nazwa starożytnego kraju położonego
między rzekami Tygrys i Eufrat. Już
przeszło 2000 lat przed Chrystusem
istniało tam wielkie państwo semickie
Sargona z głównym miastem Achad,
Akkad. Po tym nastąpiło wielkie państwo
Assyrii z głównym miastem Niniwe (około
IX i VIII wieku przed Chrystusem). Po
tym państwo nowo-babilońskie z głównym
miastem Babilon, a około VI i V wieku
przed Chrystusem wielkie państwo
perskie z głównym miastem Susan, Suza.
Oczywiście
obszary
tych
państw
rozciągały się daleko poza dorzecza rzek
Tygrysu i Eufratu. Tam powstały
pierwsze kultury, rozwinęły się języki
semickie i nawet pismo. W Mezopotamii
mieszkał Laban, teść Jakuba (około 1950
przed Chrystusem). Stamtąd pochodziła
także matka Jakuba, żona Jzaaka.]
MEZOPOTÁMIA (folyóköz, a középső
folyó vidéke; a két folyó felvidéke) [Az
Eufrátesz és a Tigris közti vidék, amelyet
héberül Arámnak, Arám-Neharaimnak vagy
Padan-Arámnak neveznek; szinte teljesen
megegyezik a mai Irak területével (1Móz
24,10; 5Móz 23,4; Bír 3,8-11; 1Krón 19,6;
ApCsel 2,8; 7,2).]
-
Wersja 01 01 2017.
mezopotamski, -a, -ie [1. pochodzący ze
(należący do) staroż. krainy obejmującej
dorzecze dolnego i śr. Eufratu i Tygrysu,
kolebki jednej z najstarszych cywilizacji
(Sumeru, Akadu, Babilonii, Asyrii, Syrii i
państwa Partów). 2. przymiotnik od:
Mezopotamia (kraina historyczna i
geograficzna na Bliskim Wschodzie)] –
mezopotámiai
mezon
[nietrwała
cząstka
elementarna
powstająca w reakcjach jądrowych o
dużych energiach], mezony [nietrwałe
cząstki
elementarne
o
masach
spoczynkowych
zawartych
między
masami
elektronów
i
nukleonów,
obdarzone a. nie obdarzone ładunkiem
elektr.] – (gör.) mezon, mezotron; (fizika)
rendkívül rövid élettartamú nehéz elektron;
elektromos részecske a kozmikus sugarakban
mezotor, mezotorium [1. promieniotwórczy
izotop radu lub aktynu; 2. naturalny
izotop promieniotwórczy radu] – 1. (fizika,
vegytan) mezotórium; a tórium radioaktív
bomlásának 228-as atomsúlyú közbenső
fokozata (MsTh); 2. a rádium 228-as
rendszámú izotópja; a gyógyászatban
besugárzásokra használják
mezozoa, mesozoa [wielokomórkowce pośrednie
(Mesozoa), planulopodobne (Planuloidea),
podgastrulowce
–
prymitywne
bezkręgowce
wodne,
tradycyjnie
traktowane jako organizmy pośrednie
między pierwotniakami (Protozoa) a
wielokomórkowcami
właściwymi
(Eumetazoa). Obecnie nie są uznawane za
takson.] – mezozoa; átmeneti állatok az egyés a soksejtűek között; sejthalmaz-állatok;
több sejtű, de testük felépítésében rendkívül
egyszerű állatok
mezozoiczny, -a, -e – (gör.) mezozoikus [węgiel
mezozoiczny: mezozoikus szén]
mezozoik [geol. era mezozoiczna; czwarta era w
dziejach Ziemi. Rozpoczęła się 230 mln lat
temu, a zakończyła 65 mln lat temu. Dzieli
się na trzy okresy: trias, jurę i kredę.] –
(gör.) mezozoikum; a föld geológiai
középkora (földtan: triász, jura, kréta)
mezuza [hebr., dosł. 'odrzwia'; zwitek
pergaminu z wypisanymi wersetami z
Biblii (Deut., 6, 4-9 i 11, 13-21), zamknięty
w rurce i przytwierdzony do drzwi domów
relig. Żydów jako przypomnienie o wierze
w Boga.] - (héb.) mezüze - mezuza [a zsidó
lakások bejáratának jobb ajtófélfáján
található, Mózes egyes igéit tartalmazó
pergamentekercs tokban]
mezzo forte (mezzo forte: dość głośno) [wym.
mecco forte] [1. muz. z umiarkowaną siłą;
3543
2. prawie głośno] – (ol.) mezzoforte; (zene)
középerősen, félerősen (adandó elő)
mezza noce (wym. medza wocze) = półgłosem –
(ol.) mezza noce; félhangon, halkan
mezzo piano [wym. mecco piano] [muz. 1. dość
cicho; 2. na wpół cicho; 3. średnio cicho] –
(ol.) mezzo piano; közép halkan
mezzosopran [rodzaj głosu ludzkiego pomiędzy
sopranem i altem, częściowo obejmujący
oba. Zwykle obejmuje zakres a do g] –
(ol.) mezzoszoprán; (zene) középszoprán; az
alt és a szoprán között levő női v.
gyermekhang; az ilyen hangú énekes; az
ilyen hangú énekesekből álló énekkari
szólam
mezzotinto
mezzotinta
[wym.
meccotinta]
[technika
graficzna pozwalająca na uzyskanie
miękkich półtonów; też: odbitka uzyskana
tą techniką] – (ol.) mezzotinto; a karchoz
közelálló
hántolt
modorúmetszet;
a
festészetben a.m. félárnyék
męczarnia [1. wielkie cierpienie fizyczne lub
psychiczne; 2. coś bardzo uciążliwego,
wymagającego ogromnego wysiłku] –
vesződés, kín, szenvedés, gyötrelem,
kínlódás; kínszenvedés, vértanúság
męcząco – fárasztóan, fáradságosan; kimerítően;
kínzóan, gyötrően
męczący, -a, -e [wywołujący zmęczenie,
rozdrażnienie lub ból] – fárasztó,
fáradságos; kimerítő; kínzó, gyötrő
męcząca praca – fáradtságos munka
męczący dzień – fárasztó nap
męczący sen – lidérces álom
męczenie – kínzás, gyötrés, gyötrelem
męczenie się – sínylődés, kínlódás, vesződés
męczennica
(Passiflora)
–
golgotavirág
(Passiflora)
Męczennica cielista (Passiflora incarnata L.)
[gatunek
rośliny
z
rodziny
męczennicowatych.
Występuje
w
-
Wersja 01 01 2017.
tropikalnych lasach obydwu Ameryk. W
Europie (i w Polsce) jest uprawiana jako
roślina ozdobna.] – májusialma v. északamerikai golgotavirág (Passiflora incarnata)
[a golgotavirág (Passiflora) nemzetség egyik
faja. Gyógynövény és egyben enyhe drog is.
Gyümölcse ehető, lédús és édes ízű, formája
kerekded, kb 6–8 cm átmérőjű.]
męczennicy opisani w Biblii [Św. Szczepan
(Stefan) – ukamienowany ok. roku 35;
Św. Jakub Większy Apostoł – ścięty w
roku 44] – a Bibliában említett vértanúk
(Szent István és szent Jakab apostol)
męczennik (łac. martyrus - "świadek, męczennik")
[1. człowiek, który cierpi lub poniósł
śmierć w obronie swoich przekonań,
zwłaszcza wiary; 2. w chrześcijaństwie, a
szczególnie w katolicyzmie i prawosławiu chrześcijanin,
który
przetrwał
prześladowanie jako ortodoks lub został
uśmiercony za wiarę w Jezusa Chrystusa.
Pojęcie męczeństwa za wiarę istnieje także
w judaizmie (np. Walentyn Potocki
(Abraham ben Abraham) oraz w islamie,
szczególnie szyickim (szahid). 3. w Obj.
17;6
chodzi
o
Babilon,
matkę
wszeteczeństw, która brała udział w
mordowaniu prawdziwych wyznawców
Jezusa Chrystusa, którzy tam nazwani są
męczennikami. Męczenników było bardzo
dużo w Starym Testamencie. W Nowym
Testamencie wymieniony jest Szczepan.
Męczennikiem był
Jan
Chrzciciel,
apostołowie (za wyjątkiem Jana) i wielu
inmych, których imiona znane są Temu,
który sądzi sprawiedliwie. Naczelne
miejsce wśród męczenników zajmuje
Jezus Chrystus, o którym nawet świecki
władca Piłat powiedział, że był bez winy.],
męczennica [forma ż od męczennik] –
mártír,
vértanú
(ffi/nő)
[Általában
olyasvalaki, aki meggyőződésből valamilyen
ügyért, személyért vagy világnézetért az
életét adja. Kiváltképpen pedig az a
keresztyén, akit megölnek azért, mert nem
tagadja meg Urát, Jézus Krisztust (ApCsel
22,20; Jel 17,6).]
męczeński, -a, -ie – vértanú-, mártír-, kínmęczeństwo – vértanúság, mártíromság
męczeństwo ks. Jerzego Popiełuszki – Jerzy
Popiełuszko vértanúsága v. mártíromsága
3544
pomnik ks. Jerzego Popiełuszki
męczyciel, męczycielka – kínzó, gyötrő (ffi/nő)
męczą słowa nie wypowiedziane – gyötrik a ki
nem mondott szavak
męczyć (męczy) [1. sprawiać ból i cierpienie;
2. powodować zmęczenie, utratę sił; 3. pot.
naprzykrzać się komuś czymś lub mieć
stale pretensję o coś; 4. pot. robić coś z
wysiłkiem, zbyt długo] – gyötörni, kínozni,
sanyargatni; nyaggatni, zaklatni, fárasztani,
kifárasztani; meggyötörni; nyomorgatni
męczyć kogo/co czym – gyötörni, kínozni,
sanyargatni; nyaggatni, zaklatni, fárasztani
vkit/vmit vmivel
męczyć kogo pytaniami – kérdésekkel nyaggatni
vkit
męczyć (kogo) swymi prośbami – kéréseivel
zaklat (vkit)
męczyć się [1. cierpieć fizycznie lub psychicznie;
2. odczuwać zmęczenie lub znużenie;
3. robić coś z dużym wysiłkiem] – vesződni
(vesződik), kínlódni, fáradni, fáradozni,
gyötrődni, sínylődni, vergődni; kifáradni;
elepedni [po co się męczyć?: minek vesződni
v. kínlódni?]
męczyć się nad czym – kínlódni, vesződni vmivel
męczyć się z kim – elvesződni, vesződni, kínlódni
vkivel
męczyć się z powodu czego – kínlódni, gyötrődni
vmi miatt
mędel, mendel. [(u Zygmunta Glogera) W języku
niemieckim Mandel oznacza 15 sztuk
czegokolwiek, np. snopów, jaj i t. p., stąd
Solski w „Geometrze polskim” z r. 1683
powiada, że „mandel ma w sobie sztuk
piętnaście”. Ponieważ snopy na polu w
czasie żniwa układa lud w kopy, liczące
częściej po snopów 12 niż 15 lub 16, polski
więc mędel oznaczał niekiedy sztuk 15 lub
16, a także i tuzin. Lud mazowiecki i
-
Wersja 01 01 2017.
podlaski nad Narwią układa zwykle snopy
nie w mędle, ale w „dziesiątki”.] – (vmi) 15
darab
mędoweszka – lapostetű
mędrek [pot. osoba lubiąca się mądrzyć] –
nagyokos, tudálékos, főokos, bölcsek bölcse
mędrek to ja – én, tudálékos; tudálékos vagyok
mędrkować [pot. popisywać się swoją wiedzą,
zwykle
wątpliwą]
–
okoskodni,
okvetetlenkedni, tudálékoskodni
mędrkowanie – okoskodás
mędrkujący, -a, -e – okoskodó, okvetetlenkedő
mędrzec [osoba o bardzo dużej wiedzy i
doświadczeniu] – bölcs, tudós
mędrcy [1. Trzej Królowie, Trzej Mędrcy, Trzej
Magowie – (w oryginale greckim: μάγοι
[magoi]) w tradycji chrześcijańskiej trzej
Mędrcy ze Wschodu (magowie, kapłani
religii zaratusztriańskiej, astrologowie),
którzy udali się do Betlejem, aby oddać
pokłon narodzonemu Jezusowi. 2. Mędrcy
Ze Wschodu - byli to kapłani i uczeni na
owe czasy Persji i Babilonii, którzy słyszeli
od Żydów będących u nich w niewoli że
miał
przyjść
Mesjasz,
dlatego
zainteresowani się urodzeniem Jezusa. Jak
przedstawiała się sprawa z gwiazdą, nie da
się wytłumaczyć naukowo. Ponieważ
Pismo mówi prawdę, przyjąć musimy, że
Bóg, któremu natura jest poddana,
zrządził to zjawisko na znak przyjścia
Syna Jego na ziemię. W innych
przekładach użyto wyrazu ''magowie'',
który pochodzi z grec. ''magoi'', co
oznacza mędrców, ale magami nazywano
także szarlatanów.] – bölcsek [1. Káldeus
csillagjósok, akik éles elméjűek és minden
tudományban járatosak voltak (Péld 1,5; Jób
15,2; Zsolt 49,11); később külön társadalmi
osztályt képeztek, a Jer 18,18 a prófétákkal
és papokkal együtt említi őket, Palesztinán
kívül is (1Móz 41,8; 2Móz 7,11; Dán 2,12;
5,15). 2. A napkeleti bölcsek (Mt 2,1kk.),
keletről jött csillagjósok és csillagászok;
számuk és nevük legenda szüleménye.]
męka [1. wielkie cierpienie fizyczne lub
psychiczne; 2. tortury zadawane komuś;
3. coś uciążliwego, wymagającego dużego
wysiłku lub przysparzającego kłopotów i
zmartwień] – kín, kínszenvedés, kínlódás,
gyötrelem, szenvedés; vergődés, vesződés;
vesződség; a cselekvő személynek bizonyos
nehézségekbe,
akadályokba
ütköző
kellemetlen küszködése; bajoskodás
Męka Jezusa Chrystusa a. Męka Pańska
[cierpienie Chrystusa od pojmania go w
ogrójcu do śmierci na krzyżu. Teksty
3545
biblijne do rozważania: J 3,14 Iz 52,13
(I) Iz 53,6 (II) Mk 8,31 Mt 26,36 Mk
14,53 J 19,1 Łk 23,33 DzA 3,12 Rz 6,3]
– golgota; Jézus Krisztus kínszenvedése
męka tantalowa – tantaluszi kín
męki Tantala [gr. Tántalos, mit. gr. 'Tantal, król
lidyjski, ojciec Pelopsa i Niobe, który za
swe przewinienia, po śmierci, w Tartarze,
cierpiał głód i pragnienie, nie mogąc
dosięgnąć owoców z drzewa, pod którym
stał, ani zaczerpnąć wody z rzeki, w której
był zanurzony'; por. Homer (Odyseja, 11,
582); związek frazeologiczny wywodzący
się z mitologii greckiej, odwołujący się do
historii lidyjskiego króla Tantala, którego
cierpienie polegało na niemożności
zaspokojenia pragnienia, podczas, gdy
cały czas stał w wodzie. Oznacza
cierpienia wynikające z ogromnego
pragnienia
posiadania
rzeczy
znajdujących się blisko i w obfitości, ale
takich, które jednocześnie są niedostępne]
– tantaluszi kínok; (átv.) az a helyzet, amikor
valaki nem élvezheti az előtte fogyasztott,
kívánatos ételeket-italokat
męski, -a, -ie [należący, odnoszący się do
mężczyzny; przeznaczony dla mężczyzn;
złożony z mężczyzn] – férfias; férfi- (ffi),
férfiúi (po męsku: férfiasan); hím; hímnem
męska uroda – férfias szépség; (szép) férfiasság;
férfiszépség
męska czapka z ochraniaczami na uszy [zimowa
czapka, noszona przede wszystkim przez
mężczyzn, z ochraniaczami na uszy, które
zwykle są wykonane są z futra lub futra
połączonego z innym materiałem.] usánka [Szőrméből vagy szőrme és más
kelme kombinációjából készült téli sapka
lehajtható fülvédőval. Orosz eredetű.]
męski strój szlachecki – nemesi ruházat
-
Wersja 01 01 2017.
męskie rysy – férfias arcvonások
męskoosobowy, -a, -e [rodzaj męskoosobowy:
kategoria morfologiczna rzeczowników
liczby mnogiej odnoszących się do osób
płci męskiej lub osób płci męskiej i
żeńskiej] – hímnemű
męskość – férfiasság [kobiecość i męskość:
nőiesség és férfiasság]
męskość charakteru – férfias jellem
męstwo – férfikor; férfiasság, bátorság, (heroizm)
hősiesség, vitézség
męt [1. drobne cząsteczki zawieszone w płynie,
mącące jego przezroczystość; 2. niejasność
i chaotyczność myśli lub wypowiedzi;
3. człowiek z marginesu społecznego] –
üledék, alj; (átv.) söpredék
mętel, mętlik (z niemiec. Mantel) [(u Zygmunta
Glogera) rodzaj płaszcza lub podwłośnika
białogłowskiego. Kobiecy bywał z tabinu
lub innej materyi, kanoniczy z futerek;
ussarski barankami węgierskimi podszyty,
bogato sznurowany, guzami obszyty,
zawieszano na ramieniu.] – (dawno)
köpeny, kabát, felsőkabát
mętlik [pot. zamęt w rzeczach, sprawach,
myślach lub wypowiedziach] – zavar,
zűrzavar [mam mętlik w głowie: zűrzavar
van a fejemben]
mętnawo – fátyolosan
mętnawy, -a, -e [nieco mętny] – fátyolos
mętniacki, -a, -ie [związany z mętniakiem] –
zavarosban halászó
mętniactwo – zavarosban halászás
mętniak [pogard. «osoba myśląca i formułująca
swoje myśli niejasno, chaotycznie] –
zavarosban halászó ffi
mętnie – zavarosan, homályosan, ködösen
3546
mętnieć
[1. stawać
się
mętnym,
nieprzezroczystym;
2. stawać
się
niewyraźnym, słabo widocznym; 3. o
oczach, spojrzeniu: tracić wyrazistość,
blask; 4. tracić jasność, precyzję] –
zavarossá
válni,
megzavarosodni;
felkavarodni, elhomályosodni
mętność – homályosság, zavarosság
mtność wody – a víz zavarossága
mętny, -a, -e [1. zawierający męty, zawiesinę;
2. o
szkle,
powietrzu
itp.:
nieprzezroczysty, zanieczyszczony czymś;
3. o świetle: słaby, przymglony; 4. o
oczach, spojrzeniu: pozbawiony blasku;
5. słabo widoczny, widziany jak przez
mgłę;
6. niezrozumiały,
chaotyczny;
7. niedokładny,
niesprecyzowany;
8. niepewny pod względem etycznym lub
prawnym; 9. wyrażający niepewność lub
niepokój] – zavaros (folyadék) (w mętnej
wodzie ryby łowić [zavaros vízben halat
fogni]:
zavarosban
halászni);
kusza;
homályos, ködös
mętna sprawa – zavaros ügy
mętne interesy – (átv.) zavaros ügyek
mętne światło – homályos, ködös fény
mętny płyn – zavaros folyadék
mętny wzrok – homályos, ködös látás
męty – söpredék, seprő; átv. alvilág
męty społeczne [człowiek z marginesu
społecznego] – (átv.) a társadalom alja, a
társadalom söpredéke v. salakja; csőcselék;
alvilág
mężatka [kobieta mająca męża] – asszony,
férjezett nő, férjes asszony [co robi młoda
mężatka?: mit csinál a fiatalasszony?]
mężczyzna [1. osoba dorosła płci męskiej; 2.
nazwa osobnika płci męskiej z rodzaju
Homo.
Różnice
fizyczne
między
mężczyzną a kobietą pogrupowano w
pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe cechy
płciowe; 3. nazwa samca gatunków z
rodzaju Homo. Różnice fizyczne między
mężczyzną a kobietą pogrupowano w
pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe cechy
płciowe.] – férfi (ffi), (literackie) férfiú
mężczyzna daje kobiecie część siebie i również
kobieta oddaje swą część mężczyźnie – a
férfi adja anőnek a maga részét és a nő átadja
a maga részét a férfinak
mężczyzna niebezpieczny dla kobiety a. dla
kobiet – veszedelmes férfi v. nőcsábász
mężczyzna w moim wieku – (egy) korombeli férfi
mężnie – férfiasan, bátran, vitézül, hősiesen
mężnieć [1. nabierać sił, tężyzny; 2. daw.
nabierać
męstwa,
odwagi]
–
-
Wersja 01 01 2017.
megférfiasodni, férfiasodni, férfikorba lépni;
bátorrá válni
mężnieć na duchu – szellemileg megérni
mężność – férfiasság, bátorság, vitézség
mężny, -a, -e [1. odznaczający się odwagą i
walecznością;
2. nielękający
się
przeciwności losu; 3. będący dowodem
męstwa; 4. daw. dobrze zbudowany] –
férfias, bátor, vitéz, hősies
mężny żołnierz – bátor katona
mężobójca [dawniej: morderca, zabójca;
również zabójca mężczyzny] – (dawno)
gyilkos
mężobójczyni [zabójczyni własnego męża] –
(dawno) gyilkos nő; férjgyilkos (nő v.
felesége)
mężobójstwo [1. zabicie własnego męża; 2.
rozmysłem dokonane zabójstwo karane
było śmiercią. Kto dokonał zabójstwa
niechcąco, ten mógł uciec do miasta
ucieczki, by schronić się tam do czasu
rozprawy sądowej. Zakon zawierał także
specjalne przykazanie, które mówiło: ''Nie
będziesz
zabijał''.]
–
gyilkosság,
férjgyilkosság
mężowski, -a, -ie; mężowy, -a, -e – férji, férjmężulek, mężus [zdrobnienie od: mąż] – férjecske,
uracska
mężysko [zgrubienie od: mąż; poufale lub z
lekceważeniem o mężu] – férj
MFCC (skrót od ang. Mel Function Cepstral
Coeficients)
[wektor współczynników
melcepstralnych - cepstrum obliczone na
podstawie melowej skali częstotliwości.] –
MFCC (ang. Mel Function Cepstral
Coeficients)
kepsztrális
együtthatók
vizsgálata [MFCC együtthatók ekvivalens
módon
reprezentálják
a
beszédhang
akusztikai jellemzőit]
MFM (z ang. Modified Frequency Modulation)
[czyli
zmodyfikowana
modulacja
częstotliwości jest sposobem kodowania
informacji stosowanym przy zapisie na
nośniku magnetycznym używanym przez
większość formatów dysków, dyskietek w
latach 80. Obecnie pozostała tylko jako
metoda zapisu na dyskietkach 5 1/4 cala i
3.5 cala, głównie z powodu zachowania
zgodności z zapisem na wcześniej
zapisanych dyskietkach. MFM jest
modyfikacją metody FM stosowanej przy
kodowaniu informacji na dyskietkach
pojedynczej gęstości. MFM pozwala na
zwiększenie, w stosunku do FM ilości
kodowanej informacji przy zadanej
częstotliwości maksymalnej sygnału.] –
MFM (Modified Frequency Modulation)
3547
[Mágneses adathordozóra történő tárolás
kódolási (módosított frekvenciamodulációs)
módszere (500 kB/s).]
mgiełka [zdrobnienie od: mgła] – ködöcske
mglić [pokrywać mgłą; tracić wyrazistość] –
elködösíteni, elhomályosíteni
mglić się – elködösödni, elhomályosodni;
zavarosodni, megzavarosodni; zavarossá v.
ködössé válni
mgli się – ködösödik
mglisto – ködösen, homályosan
mglistość – ködösség, homályosság; kétértelműség
mglistość poranka – hajnal ködössége; hajnali köd
mglisty, -a, -e [1. pełen mgły; 2. niewyraźny,
widziany jak za mgłą; 3. mało konkretny
lub mało zrozumiały] – ködös; (niejasny)
homályos; kétértelmű
mglista pogoda – ködös idő
mgliście – homályosan, ködösen
mgła [1. zawiesina mikroskopijnych kropelek
wody unosząca się nisko nad ziemią w
postaci
obłoku
utrudniającego
widoczność; 2. coś przejrzystego, lekkiego,
zwiewnego; 3. to, co powoduje, że obraz
czegoś staje się niewyraźny; 4. układ
koloidowy złożony z bardzo drobnych
kropelek cieczy rozproszonych w gazie] –
köd, homály
mgła idzie do góry – a köd felszakad v. oszlik v.
oszladozik v. felszáll
mgła rzednie – oszlik a köd
mgła opada – leszáll v. leszállt a köd; a köd
leereszkedik
mgła podniosła się – felszállt a köd
mgła rozprasza się – a köd feloszlik
mgła się rozprosza – a köd felszáll v. eloszlik
mgła rozproszyła się – a köd feloszlott v.
felszakadt
mgła się snuje – vonul a köd
mgła unosi się – a köd felszáll
mgła uniosła się do góry – a köd felszakadt v.
felszállt
mgławica
[to
obłoki
gazu
i
pyłu
międzygwiazdowego lub bardzo rozległe
-
Wersja 01 01 2017.
otoczki gwiazd (dawniej również tak
nazywano galaktyki).] – ködfolt, ködréteg;
(csillagászat) csillagköd
mgławica planetarna [jest to obłok gazu i pyłu
powstałego z zewnętrznych warstw
umierającej gwiazdy. W centrum takiego
obiektu często można dostrzec białego
karła, w którego zamieniła się gwiazda po
odrzuceniu swoich zewnętrznych warstw.]
– planetáris köd; csillagköd v. nebula
[porból, gázból és plazmából álló csillagközi
felhő. A csillagköd kifejezést kezdetben az
összes mélyég-objektumra alkalmazták, még
a Tejútrendszeren kívüli galaxisokra is,
például az Androméda-galaxist gyakran
nevezik a köznyelvben Androméda-ködnek.]
mgławicowy, -a, -e [przymiotnik od: mgławica] –
ködös, elködösült
mgławy, -a, -e [1. przesycony lekką mgłą;
2. niezupełnie zrozumiały lub mało
wyrazisty] – ködös, ködszerű
mgły zasępiły pogodę – a ködtől elkomorult az idő
mgnienie – villámgyors mozdulat; pillanat;
pillantás, pislantás
mgnienie oka – szempillantás (w mgnieniu oka:
szempillantás alatt)
mgr (magister) – magiszter, mester (tudományos
fokozat)
MHEG (Information Technology Coding of
Multimedia and Hypermedia information,
multimedia and Hypermedia information
Coding Export Group) – MHEG (Multimedia
Home
Experts
Group)
'MHEG'
szabványiroda ('multimédiumos otthon'
szakértői csoport) [szakértői csoport az
otthonokban használandó számítógépek,
telekommunikációs és más elektronikus
berendezések
szabványosításának
előkészítésére]
- MHEG-5 - specyfikacja stosowana w
cyfrowych usługach teletekstowych w Wielkiej
Brytanii. Określa ona dostępne klasy obiektów
multimedialnych oraz sposoby ich wzajemną
wymienność. Aktualnie standard ten jest
unowocześniany na podstawie doświadczeń
uzyskanych w czasie funkcjonowania tego
systemu w Anglii. Standard został opracowany
przez Grupę Ekspertów Kodowania Informacji
Multimedialnych
i
Hypermedialnych
(Information Technology Coding of Multimedia
and Hypermedia information, multimedia and
Hypermedia information Coding Export Group
MHEG),
a
zatwierdzony
przez
Międzynarodową Organizację Standaryzacyjną
(ISO)
i
Międzynarodową
Komisję
Elektrotechniczną (IEC) – ISO/IEC 13522.
MHz (megahertz) [Jest skrótem na oznaczenie
milionów herców na sekundę] – (fiz.) MHz
(megahertz)
3548
mi – nekem
mi [my] – a görög M, μ betű elnevezése; m hang
mi [muz. sylabowa nazwa dźwięku e] – (zene) mi,
E-hang
m. i. (między innymi) – a többi között
mi-parti [wym. miparti] [w średniowieczu:
asymetria barwy i formy kroju w
ubiorach giermków i rycerzy] – mi-parti,
színek és formák asszimetriája
(a
középkorban két eltérő színű anyagból
készült ruha)
1
miał
[drobno pokruszona lub roztarta
substancja] – reszelék, por, törmelék
miał wapienny – mészpor
miał węglowy – szénpor
miał2 [mieć] – bírt, neki volt
miał bat w ręku – ostort tartott v. ostor volt a
kezében
miał go widzieć – látnia kellett volna; találkoznia
kellett volna vele
miał inne życie, niż ja – más élete volt, mint
nekem
miał koszulę z szarego, niebielonego lnu – szürke,
fehérítetlen lenvászon inge volt
miał mu powiedzieć – állítólag (azt) mondta neki
miał napisać – meg kellett volna írnia
miał nieugaszone pragnienie – olthatatlan
szomjúság gyötörte
miał o to nie wypowiedzianą pretensje – titokban
neheztelt ezért
miał odmienny sposób postępowania niż ja – más
módon járt el, mint én
miał pewne plany – voltak bizonyos tervei,
elgondolásai v. szándékai
miał przyjść, ale nawalił – meg kellett volna
érkeznie, el kellett volna jönnie, de nem jött
miał śmiałość – volt bátorsága v. mersze
miał wczoraj wolny dzień – tegnap szabadnapja
volt
miał wypadek samochodowy – autós balesete volt
miał się z pyszna – jól megjárta, szépen néz ki
miał z nim widzenie – találkozója volt v.
találkozott vele
miała kilku kawalerów – több gavallérja v. lovagja
volt
miała na ustach półuśmiech – finoman mosolygott
miała swoje różne którymi przyciągała
mężczyzn – sokféle bájjal csalogatta a
férfiakat
miałem (miałam) atak serca – szívrohamom volt
miałem ciężkie przejścia z powodu śmierci w
rodzinie – nehéz időt v. időket éltem át a
családban előfordult haláleset miatt
-
Wersja 01 01 2017.
miałem kilku innych przyjaciół – voltak még más
barátaim is
miałem ładny sen – szépet álmodtam, szép álmom
volt
miałem pójść do domu – haza kell mennem; az
volt a szándékom, hogy zaha megyek
miałem/miałam przyjść – úgy volt, hogy eljövök
miałem sposobność do czego v. czego – alkalmam
volt v. nyílott vmire
miałem sposobność widzić kogo/co – alkalmam
volt látni vkit/vmit
miałem straszny v. dziwny sen – szörnyű v. furcsa
álmom volt
miałem (miałam) wypadek – balesetem volt
miałki, -a, -ie [1. składający się z bardzo
drobnych ziarenek; 2. nieposiadający
głębszych wartości; 3. regionalizm
poznański; sypki, płytki] – finom,
kisszemcséjű; (ritka) (tájszó) sekély,
alacsony, felszínes
miałka rzeka – sekély folyó
miałka woda – sekély víz
miałki koks – kokszpor, porkoksz
miałki proszek – finom por
miałki rozum – (átv.) korlátolt ész
miałko – finoman, finomra;
(ritka) (tájszó)
sekélyesen, alacsonyan, felszínesen
miało to miejsce w Polsce – ez Lengyelországban
történt
miałkość – (ritka) (tájszó) sekélyesség, felszínesség
miano [określenie, nazwa, tytuł] – név, elnevezés
 cecha: jel, ismertetőjegy, vonás, jelleg
 cecha (funkcja matematyczna)
 cecha jubilerska
 cecha
fonologiczna
relewantna,




zwana
też
dystynktywną
lub
kontrastywną
 cecha logarytmu
 cecha (psychologia)
 cecha semantyczna: inaczej sem - w
językoznawstwie
najmniejsza,
nierozkładalna część znaczenia
epitet:
wyraz (najczęściej jest nim
przymiotnik)
określający
rzeczownik:
"wieczna miłość", "piękny widok" – jelző
imię: (łac. nomen) - osobista nazwa
nadawana jakiejś osobie przez grupę, do
której należy. – név, keresztnév
jednostka miary - skrót jednostki miary:
określona miara danej wielkości służąca za
miarę podstawową, czyli wzorzec do
ilościowego wyrażania innych miar danej
wielkości metodą porównania tych miar za
pomocą liczb. – egységnév
nazwa: Nazwa w logicznym rachunku
kwantyfikatorów jest to dowolna zmienna



3549
orzecznikowa
występująca w zdaniu
logicznym. – név, elnevezés
nazwisko: nazwa rodziny, do której dana
osoba należy. – családnév, vezetéknév
Roztwór mianowany: jest to roztwór
związku
chemicznego
o
precyzyjnie
zmierzonym stężeniu – oldat név
Miano
mikroorganizmów:
Oznaczenie
miana mikroorganizmów służy do określenia
liczebności mikroorganizmów w badanym
materiale. Miano jest to najmniejsza
objętość badanego materiału, w którym
znajduje się przynajmniej jedna żywa
komórka – mikroorganizmusok neve
miano [imię i nazwisko, nazwa] – [Słowniczek
języka śląskiego] név, elnevezés
miano roztworu [1. w analizie objętościowej:
ilość oznaczanej substancji, która reaguje
w 1 ml roztworu odczynnika w ściśle
określonych warunkach; 2. w analizie
chemicznej:
masa
substancji
rozpuszczonej zawarta w 1 cm3 roztworu.
Miano roztworu wyraża się najczęściej w
gramach (lub miligramach) na 1 cm3
roztworu.] – oldat jelleg
mianować [1. nadać komuś tytuł lub godność;
2. powierzyć komuś stanowisko lub
funkcję] – (nadać imię) nevezni, elnevezni,
nevet adni; (kogo kim/czym) kinevezni (vkit
vmivé); (tisztségre) jelölni; (vegytan) titrálni
(térfogatosan elemezni)
mianować delegatów – a delegáltakat v.
küldötteket kinevezni v. megbízni
mianować kogo dyrektorem – igazgatóvá nevezni
ki vkit
mianować kogo kierownikiem – vezetői állásba v.
vezetőnek nevezni ki vkit
mianować kogoś kimś – kinevezni vkit vmivé
mianować kogoś na coś – kinevezni vkit
vminek/vmivé
mianować kogoś na stanowisko a. urząd –
kinevezni vkit vmire
mianować kogoś swoim pełnomocnikiem –
meghatalmazni vkit, meghatalmazottat állít
maga helyett
mianować się [1. nadać sobie jakąś nazwę lub
określenie; 2. nadać sobie jakąś godność
lub tytuł] – vminek hívják, nevezik
mianowanie – nevezés, elnevezés; kinevezés,
jelölés
mianowanie urzędników – hivatalnokok v.
tisztviselők kinevezése
mianowany, -a, -e – nevezett, megnevezett;
kinevezett
mianowicie
[spójnik,
który
wprowadza
wyjaśniający
komentarz
do
treści
wcześniejszego komunikatu, np. Pomógł
mu bardzo, mianowicie znalazł mu pracę.,
-
Wersja 01 01 2017.
lub poprzedza wyliczenie, np. Przyszła cała
rodzina, a mianowicie: rodzice, rodzeństwo,
dziadkowie.] – névszerint, nevezetesen,
történetesen; mégpedig, tudniillik, ugyanis
(ui.), úgymint (úm.) [mam pewien problem,
mianowicie
jestem
nieszczęśliwie
zakochana: van egy bizonyos problémám,
tudniiliik, hogy nem vagyok szerencsés
szerelmes]
mianownictwo
[ogół
nazw i
terminów
używanych w jakiejś dziedzinie nauki,
sztuki, techniki itp.] – 1. nomenklatúra
[vagy ritkábban nómenklatúra (magyar
nevén: nevezéktan) több tudományterületen
az adott tudományterület tárgyainak egyedi
elnevezésével foglalkozik: rendszertan.], 2.
terminológia [az egyes szakszókincseken
belül vmely szakmában használt, ugyanakkor
általánosan is ismert szavak összessége]
mianownictwo
anatomiczne
–
anatómiai
nomenklatúra
mianownictwo
histologiczne
–
történelmi
terminológia
mianownik (łac. nominativus) [1. pierwszy
przypadek deklinacji, odpowiadający na
pytania: kto? co?; też: forma wyrazowa
tego przypadka; 2. w ułamku: liczba
znajdująca się pod kreską ułamkową; 3.
jest przypadkiem, w którym rzeczownik
występuje w roli podmiotu. Odpowiada na
pytanie kto? co?. W mianowniku
występuje zazwyczaj forma słownikowa;
4. wyrażenie w postaci a/b, gdzie a i b to
dowolne wyrażenia algebraiczne; 5.
przypadek,
w
którym
rzeczownik
występuje
w
roli
podmiotu.
W
mianowniku występuje zazwyczaj forma
słownikowa] – 1. (gramatika) nominativus,
alanyeset (A) [1. a névszónak az az alakja,
melyben alanyul szolgál a mondatban
(máskép nevező eset, nominativus); 2.
alanyeset vagy nominativus (a latin nomen,
nominis „név” szóból) a ragozó nyelveknen a
nyelvtani esetek egyike, amely általában az
ige alanyát jelöli meg a mondatban. Ezzel az
alakkal
adják
meg
szótárakban,
lexikonokban a címszót. Az alanyeset a
beszéd bizonyos elemeinek – a névszóknak –
legtermészetesebb, másként legkevésbé jelölt
alakja. Néha valójában a mondat más
részeivel semmiféle kapcsolatot sem fejez ki.
Ennélfogva a nyelvek egy jelentős részében
(és így a magyarban is) jelöletlen, vagy
másként, szakkifejezéssel zérómorfémával
van jelölve.]; 2. nevező (matematika)
mianownik ułamka – a tört számlálója
mianownikowy, -a, -e [przymiotnik od:
mianownik] – alanyeseti
3550
miara [1. jednostka, za pomocą której mierzone
są jakieś wielkości; 2. przedmiot lub
przyrząd do mierzenia; też: odmierzona
ilość czegoś; 3. wielkość lub rozmiar
czegoś; 4. ilość, liczba; 5. umiar w czymś,
dopuszczalne granice czegoś; 6. wartość,
stopień lub poziom czegoś; 7. pot.
mierzenie szytego ubrania; 8. miara w
matematyce, jak sama nazwa wskazuje,
jest
narzędziem
służącym
do
przypisywania zbiorom pewnej wartości
wyrażającej ilość lub liczbę. Wyrosła ona
z potrzeby bardziej usystematyzowanego
spojrzenia na zagadnienia długości, pola
czy objętości przy pracach nad miarą
Lebesgue'a. Badaniem własności miar
zajmuje się z kolei dział zwany teorią
miary lub teorią miary i całki.] – I. 1.
méret, mérték, mérv, fok, mutató 2. szabály,
elv; 3. mérőléc, mérce, centiméter,
mértékvétel; 4. (irodalom) versmérték;
lépték; II. méter; centiméter
A „mérték” szót sokféle, bár egymástól nem
független értelemben használhatjuk.
 A matematikában:
o A terület, térfogat és valószínűség
fogalmainak és hasonlóknak közös
általánosításait
(bizonyos
halmazfüggvényeket)
mértéknek
nevezzük (angol „measure”).
o A metrikus terekben definiálható, a
köznapi távolsággal a legszorosabb
kapcsolatban álló metrika fogalmát
magyarul
a
„mérték”-nek
fordíthatnánk, azonban ennek kevés
köze van a „measure”-fogalomhoz, így
az egyértelműség kedvéért általában
magyarul is a metrika kifejezést
használjuk
e
fogalomra
(kivéve
konkrétan definiált metrikák esetén).
 A fizikában
o a fizikai mennyiségek mértékei a
bevezetett mértékegységek. Lásd még
mérés.
o egy ábeli vagy nemábeli lokális
fázisinvarianciához
(mértékinvarianciához)
tartozó
állapotok közül az egyiket kiválasztó
feltétel (gauge) (ld. mértékszabadság)
A köznapi életben néha a „határ”, „korlát” szó
jelentésével egyezően is használjuk:
 A gasztronómiában a túlzott mennyiségű
fogyasztás kerülését jelenti.
Semleges értelemben is használjuk:
 A ruházat készítésekor egy adott személyre
jellemző méretek együttese.
-
Wersja 01 01 2017.
a-długość sukienki
b-szerokość w biodrach
c- szerokość w talii
d- szerokość pod biustem
e- szerokość w biuście
g- długość do talii
miara akumulacji – akkumuláció mértéke
miara akuratna – pontos méret
miara ciężaru – súlymérték
miara długości – hosszmérték
miara do mierzenia wzrostu – magasságmérő
miara objętości – űrmérték
miara pojemności – űrmérték
miara powierzchni – felület- v. területmérték
miara szerokości – széleségi mérték
miara sześcienna – köbmérték
miara wartości – az érték mértéke
miara wierszowa [zob. metrum w zn. 1.] –
versmérték
miara zużycia – felhasználás mértéke
miara się przebrała – betelt a mérték
miareczka [zdrobnienie od: miarka] – kis
űrmérték v. italmérő
miareczkowanie [to chemiczna technika analizy
ilościowej polegająca na dodawaniu
roztworu titranta z biurety w postaci
kropel do roztworu zwanego analitem.
Pomiar objętości wkroplonego titrantu,
który reaguje ilościowo z oznaczaną
substancją,
umożliwia
określenie
dokładnego stężenia określonego związku
chemicznego w analicie.] – (vegytan)
méréselemzés; titrálás
miareczkowanie biologiczne. [zob. próby
biologiczne] – biológiai titrálás [a
hormonmennyiségeket biológiai változások
alapján meghatározó metodika]
miareczkowy, -a, -e [reagent miareczkowy,
mikrokalorymeter
miareczkowy]
–
méréses, mérési
3551
miarka [1. przyrząd do mierzenia długości; 2.
naczynie do mierzenia objętości; też: ilość
czegoś mogąca zmieścić się w takim
naczyniu] – italmérő, űrmérték; (dawno)
véka; a véka nyolcadrésze (falusi űrmérték)
miarka się przebrała – betelt a pohár
miarkować [1. ściśle odmierzać coś; 2. hamować
emocje;
3. domyślać
się
czegoś,
wnioskować z czegoś] – (organiczać)
mérsékelni,
szabályozni;
(wymierzać)
kimérni, megmérni; megfékezni, féken
tartani; (tájnyelv) gyanítani, sejteni, rájönni
miarkować gniew –fékezni a haragot (fékezi
haragját)
miarkować uniesienie – felindulását fékezi v.
mérsékli
miarkuję z tego, co się tu działo – sejtem ebből,
(hogy) mi történt itt
miarkować się [hamować swoje emocje] –
mérsékeli magát, fékezi magát, korlátozza
magát, uralkodik magán; türtőzteti magát
miarkować się w gniewie – megfékezi v. féken
tartja haragját; erőt vesz, uralkodik magán
miarkuj się ze słowami – mérsékeld szavaidat
miarodajnie
–
mértékadóan,
mérvadóan,
irányadóan; illetékesen
miarodajność – mértékadóság, mérvadóság,
irányadóság; illetékesség
miarodajny, -a, -e [taki, któremu można
wierzyć] – mértékadó, mérvadó, irányadó;
illetékes
miarodajne czynniki – mértékadó, mérvadó
tényezők
miarodajne informacje – mérvadó információ
miarowo – mértékletesen, kimérten, mérték szerint
miarowość – ütemesség; megfontoltság, kimértség,
meggondoltság, lassúság
miarowy, -a, -e [1. powtarzający się w równych
odstępach
czasu
lub
przestrzeni;
2. mieszczący się w jakimś wymiarze;
3. mający określoną pojemność; 4. oparty
na mierze wierszowej; 5. szyty, robiony na
miarę] – ütemes; megfontolt, kimért,
meggondolt, lassú
miarowy rytm – ütemes ritmus
miary – mértékek, mértékegységek
miary czasu [lokalne południe słoneczne Czas
kiedy wysokość kątowa słońca na niebie
jest w danym dniu największa (inaczej
kulminacja lub górowanie słońca). Czas
ten zależy od twojego położenia na kuli
ziemskiej. Dla danego punktu na kuli
ziemskiej czas ten zmienia się w granicach
pół godziny w cyklu rocznym.] –
időmértékek
-
Wersja 01 01 2017.
miary dawniej używane – régi mértékegységek
1 łokieć polski = 2 stopy polskie; 0,8099 arszyna;
0,576 metra
1 sążeń polski = 3 łokcie polskie
1 arszyn = 16 werszkom; 0,7111936 metra
1 stopa rosyjska = 0,3047973 metra
1 sążeń = 3 arszyny, 7 stóp; 2,1336 metrów
1 łokieć austriacki = 0,7775586 metrów
1 sążeń austriacki = 1,896484 metrów
1 łokieć pruski = 0,66694 metrów
1 stopa pruska lub reńska = 0,3238535 metrów
1 metr = 1,73611 łokci polskich
1 mila geograficzna = 7407,4074 metrów;
4286,695 sążnie polskie; 6,9437 wiorstw
1 mila polska lub rosyjska = 7 wiorstw
1 wiorstwa = 150 arszynów; 1066,7805 metrów
1 kilometr = 1000 metrów
1 włóka polska (nowopolska) = 30 morgów
1 mórg polski = 55,9872 arów; 0,512459
dziesiątyn
1 dziesiatyna (dziesięcia) = 2400 sążni
kwadratowych; 1,9508 morgów; 109,252 arów
1 hektar = 100 arów
1 ar = 100 metrów kwadratowych
1 mórg austriacki = 57,5464 arów
1 mórg pruski = 25,532 arów
1 mórg chełmiński = 56,170 arów
1 kwarta polska = 1 litr
1 korzec = 120 kwartyli
1 łaszt polski = 30 korcy
1 beczka = 25 garncy
1 czetwert = 209,9076 litrów
1 łaszt rosyjski = 16 czetwierti
1 wiadro = 12,99276 litrów
1 beczka = 40 wiader
1 szefel pruski = 54,9615 litrów
1 wispel = 24 szefle
1 łaszt pruski = 60 szefli
1 funt polski = 405,504 gramów
1 kamień = 25 funtów
1 centnar = 4 kamienie
1 funt rosyjski = 409,51156 gramów
1 pud = 40 funtów
1 berkowiec = 10 pudów
1 funt austriacki = 560,060 gramów
1 centnar = 100 funtów austriackich
1 funt pruski = 500 gramów
1 kilogram = 1000 gramów
1 tonna = 1000 kilogramów
1 łaszt okrętowy = 2 tonny
1 złp. = 15 kop.
1 rubel = 100 kop.
1 złr.w.a., gulden albo floren = 61,742 kop.
1 marka niemiecka w złocie = 30,871 kop.
1 talar = 3 marki
Źródło: Chlebowski Bolesław. 1880. Słownik
geograficzny Królestwa Polskiego i innych
miary
długości
hosszmértékek
–
hosszúságmértékek;
3552
miary dziesiętne [układ miar, w którym każda
jednostka wyższa dzieli się na 10, 100,
1000 jednostek niższych] – tizedes
mértékrendszer
miary i wagi metryczne – métermértékek és
métersúly
miary objętości – köbmértékek
miary objętości – űrmértékek
miary powierzchni – területmértékek
miary wagi – súlymértékek
miast (zamiast) – helyett
miasta – városok
miasta hanzeatycki – Hanzavárosok
Miasta Ucieczki [w nich miał prawo szukania
schronienia każdy człowiek, który popełnił
mężobójstwo niechcąco, aby w ten sposób
ujść rąk mściciela krwi. Starsi tych miast
musieli zbadać stan rzeczy, a gdy się
okazało, że zabójstwo było dokonane
niechcąco, wtedy rzekomy zabójca był
wolny od kary, jednak musiał pozostać w
danym mieście do śmierci najstarszego
kapłana; gdy w tym czasie ukazał się poza
granicami tego miasta, mściciel krwi mógł
go bezkarnie zabić. Gdy się okazało, że
zabójstwo dokonane zostało rozmyślnie,
wtedy mężobójca musiał płacić życiem za
życie, tak jak Zakon nakazywał. Miasta
ucieczki należały do Lewitów, a było ich
sześć. Po zachodniej stronie Jordanu były
trzy: Kades, Kadesz w górze Naftali w
Galilei Sychem na górze Efraim i miasto
Arba (Kiriat-Arba) czyli Hebron, na
Górze Judy. Na wschodniej stronie
Jordanu były także trzy: Beser na puszczy
w dzielnicy Rubena; Ramot w Gileadizie
w dzielnicy Gad i Golan w Baszanie, w
dzielnicy Manassesa. Miasta ucieczki mają
znaczenie typiczne, bo Pan nasz także jest
ucieczką dla nas.] – menedékvárosok
[Mózes és Józsué hat várost jelölt ki
menedékül a gyilkosok számára. A gyilkos
biztonságban maradhatott ott a vérbosszuló
bosszúja elől, egészen addig, míg ügye
rendes bírói eljárás alá nem került. Ha
kiderült, hogy az illető nem szándékosan
követte el tettét, úgy a menedékvárosban
kellett maradnia a főpap haláláig (4Móz
35,9-32; 5Móz 19,1-13; Józs 20).]
miasta w Starożytnym Rzymie (IMPERIUM
ROMANUM) – római városok
miasteczko [1. małe miasto; 2. pot. mieszkańcy
małego miasta] – városka, kisváros
miasteczko festiwalowe – a fesztivál városa v.
rendezővárosa
miasteczko studenckie – diákváros
miasteczkowy, -a, -e – kisvárosi
-
Wersja 01 01 2017.
miastenia (miastenia rzekomoporaźna, choroba
Erba-Goldflama, łac. myasthenia gravis, ang.
myasthenia gravis) [nabyta, przewlekła
choroba, charakteryzująca się nużliwością
(szybkim zmęczeniem i osłabieniem)
mięśni szkieletowych. Przyczyną miastenii
jest
proces
autoimmunologiczny,
skierowany
przeciwko
receptorom
acetylocholinowym.] – izomgyengeség
(myasthenia) [Egy az idegrendszert érintő
autoimmun betegség. A szervezet olyan
ellenanyagokat állít elő, amelyek a saját
izmai és motoros (mozgató) idegei közti
kapcsolatot,
az
ún.
neuromuscularis
transzmissziót gátolják.]
miasto [1. to historycznie ukształtowana
jednostka osadnicza charakteryzująca się
wysoką intensywnością zabudowy, małą
ilością terenów rolniczych, ludnością
pracującą poza rolnictwem (w przemyśle
lub w usługach) prowadzącą specyficzny
miejski styl życia. W różnych państwach
kryteria miejskości są różne. Najczęściej
są to kryteria ludnościowe, bądź prawnoadministracyjne (prawa miejskie). 2. duży,
gęsto i planowo zabudowany teren; 3. pot.
ludność zamieszkująca ten teren; 4. pot.
władze administracyjne takiego terenu] –
város; átv. városi polgárság, városi hatóság
miasto bardzo ruchliwie – nagy forgalmú város
miasto będące ośrodkiem administracyjnym
komitatu – megyei város (mv.)
miasto bliżniacze – testvérváros
miasto centralnie położone – központi fekvésű
város
miasto dziecięce – gyermekváros
miasto fabryczne – gyárváros
miasto górnicze – bányászváros
miasto handlowe – kereskedő város
miasto historyczne – történelmi város
miasto jest otoczone lasem – a várost erdő veszi
körül
miasto jest oświetlone – a város ki van világítva
miasto jeszcze nie opanowane – még be nem vett
v. meg nem hódított város
miasto kapituluje – a véáros megadja magát v.
kapitulál
miasto kipiało życiem – a városban lázas élet folyt
v. nyüzsgött az élet
miasto królewskie, książęce, biskupie itp. [miasto
założone przez króla, księcia, biskupa itp.
na ich własnych terytoriach] – királyi,
hercegi, püspöki stb. város
miasto kwitnące – virágzó város
3553
miasto leży nad rzeką – a város a folyó mellett
fekszik
miasto leży w gruzach – a város romokban hever
miasto ludne – népes, nagy lélekszámú város
miasto ładnie położone – szép fekvésű város
miasto malownicze – festői város
miasto malowniczo położone – festői fekvésű
város
miasto na prawach komitatu – megyei jogú város
(mjv.)
miasto na prawach powiatu – járási jogú város
(jjv.)
miasto na prawie niemieckim, magdeburskim [w
średniowieczu: miasto mające organizację
prawną wzorowaną na prawie miejskim
Magdeburga] – német v. magdeburgi
városjoggal rendelkező város
miasto nadmorskie – tengerparti város
miasto nie może v. nie potrafi się obronić – a
város nem védheti v. tarthatja magát; a város
nem védhető v. tartható
miasto obronne – megerősített város
miasto obronnie zbudowane – erődítményszerűen
épített város
miasto-ogród – kertváros
miasto otwarte [w czasie wojny: miasto, którego
według prawa międzynarodowego nie
wolno ostrzeliwać ani bombardować] –
nyílt város
miasto-państwo [1. w starożytności: zespół
terenów i osiedli zgrupowanych wokół
miast, mający charakter odrębnego
państwa; 2. «w średniowieczu, zwłaszcza
w Italii: silne ekonomicznie miasto,
mające charakter niezależnej republiki] –
városállam
miasto po zniszczeniu swoim powoli się
odbudowało – a város, pusztulása után v. az
elpusztult város lassan újjáépült
miasto portowe - Szczecin
miasto portowe [miasto, którego główną funkcją
miastotwórczą jest przeładunek towarów
oraz transfer pasażerów z drogi lądowej
-
Wersja 01 01 2017.
na drogę wodną i odwrotnie.] –
kikötőváros
miasto powiatowe – járási város; a járás területén
fekvő város; járási székhely
miasto prowincjonalne – vidéki város
miasto przemysłowe – ipari város; iparváros
miasto rolnicze – mezőváros
miasto rodzinne – szülőváros
miasto rozpościera się 40 km na północ od
Budapesztu – a város Budapesttől 40 km-re
terül el
miasto roztarło się szeroko – a város szélesen
terült el
miasto rozwijące się – fejlődő város
miasto rzymskie; miasto w Starożytnym Rzymie
– római város
miasto się rozbudowało – a város kiépült
miasto-sypialnia [określenie miasta z rozwiniętą
funkcją mieszkaniową i usługową w
zakresie zaspokajania podstawowych
potrzeb, przy zaniedbaniu wytworzenia
innych istotnych funkcji miejskich] –
alvóváros
[olyan
település,
amely
túlnyomórészt lakófunkciókat koncentrál, és
lakói
más
településekre
ingáznak
munkavállalás céljából]
miasto stołeczne [stolica] – főváros; (dawno)
székesfőváros, székváros
miasto targowe – vásárváros
miasto uniwersyteckie – egyetemi város
miasto urodzenia – szülőváros [Kowal : miasto
urodzenia króla Kazimierza Wielkiego:
Nagy Kázmér lengyel király szülővárosa]
miasto w stanie oblężenia – ostromállapotban lévő
város
miasto warowne – megerősített város
miasto
wojewódzkie
[główne
miasto
województwa] – vajdasági székhely (város);
megyeszékhely
miasto wrze życiem – pezseg az élet a városban; a
város tele van élettel
miasto
zabytkowe
–
történelmi
város,
műemlékváros
miasto zaniedbanie – elhanyagolt város
miasto zniszczone w barbarzyński sposób –
durva, barbár módon elpusztított város
miastowy, -a, -e pot. [pochodzący z miasta lub
mieszkający w mieście] – városi-, városmiastowy [pot. ktoś, kto pochodzi z miasta lub
mieszka w mieście], miastowa
miau! [wyraz naśladujący dźwięk wydawany
przez kota] – miau! miákolás, nyávogás
miauczeć (miauczy) [zob. miauknąć] – miákolni,
nyávogni, nyivákolni
3554
miauczenie – miákolás, nyávogás, nyivákolás
miauczenie kota – macskanyávogás
miauknąć — miauczeć [1. o kocie: wydać głos;
2. pot. poprosić o coś jękliwie] –
felnyávogni
miazga [1. bezkształtna masa powstała na skutek
rozbicia, zgniecenia lub roztarcia czegoś;
2. warstwa komórek roślin drzewiastych,
występująca między drewnem a łykiem i
powodująca przyrost rośliny na grubość;
3. (kambium) - roślinna tkanka twórcza,
razem z tkanką korkotwórczą należy do
merystemów bocznych. Występuje w
postaci warstwy cienkościennych i
ulegających licznym podziałom komórek,
położonej między drewnem i łykiem.
Dzięki
ciągłym
podziałom
miazga
wytwarza drewno wtórne i łyko wtórne. U
roślin wieloletnich miazga funkcjonuje
przez cały czas trwania ich życia, choć w
tempie zależnym od warunków. W
rezultacie roślina przyrasta na grubość.] –
mézga [(növ., gummi), gyántás nyálkássága
a növényeknek, amorf anyag, vizben
nehezen oldódik, hanem inkább nyálkás,
ragadós folyadékká duzzad (colloid),
alkoholban nem oldódik, savakkal főzve
szőllőcukorrá alakul.]; pép,
zúzalék,
zuzadék, zúzott anyag
miazga korkotwórcza [1. warstwa komórek
powstająca na granicy żywych tkanek w
starszych łodygach i korzeniach drzew i
krzewów; 2. jeden ze składników wtórnej
tkanki okrywającej, korkowicy] – fellogén;
a peridermát létrehozó szövet
miazga zęba, miazga zębowa [miękka, silnie
unerwiona tkanka wypełniająca część
zęba] – fogbél
miazmat [szkodliwy, demoralizujący lub
destrukcyjny czynnik] – (gör.) miazma;
(elavult) fertőző anyag, kóranyag, mérges
kigőzölgés; (dawno) egy kezdetlegesebb
felfogás szerint a vízből, talajból kiáradó,
betegséget, ragályt okozó párák, gőzök
miazmaty [1. demoralizujące lub destrukcyjne
czynniki; 2. daw. wyziewy pochodzące z
rozkładu organizmów roślinnych lub
zwierzęcych]
–
miazmák;
(átv.)
demoralizáló v. destruktív cselekedetek;
fertőző anyagok
miazmatyczny, -a, -e – (gör→lat) miazmatikus,
miazmás; betegséget, ragályt terjesztő,
fertőző, egészségtelen
miażdżarka – zúzógép
miażdżąco – elpusztítóan, megsemmisítően,
zúzóan
-
Wersja 01 01 2017.
miażdżący, -a, -e [taki, który niszczy lub
przytłacza swoją siłą, gwałtownością,
natężeniem lub rozmiarami] – elpusztító,
megsemmisítő, zúzó
miażdżąca krytyka – lesújtó kritika
miażdżąca klęska a. porażka – megsemmisítő
vereség
miażdżące zwycięstwo – fölényes győzelem
miażdżące uderzenie – megsemmisítő csapás
miażdżeć (miażdży) się – zúzódni
miażdży się główkę –összezúzza a fejét
miażdży się siłą – erővel összezúzza magát
miażdżenie
–
megsemmisítés,
összetörés,
összezúzás, összenyomás, szétzúzás
miażdżyca [przewlekła choroba objawiająca się
stwardnieniem i zwężeniem tętnic] –
érelmeszesedés,
szklerózis;
agyérelmeszesedés (cerebroscelrosis v.
arteriosclerosis cerebralis)
miażdżyca
tętnic
(łac.
atheromatosis,
atherosclerosis) [jest przewlekłą chorobą,
polegającą na zmianach zwyrodnieniowowytwórczych w błonie wewnętrznej i
środkowej tętnic, głównie w aorcie,
tętnicach wieńcowych i mózgowych,
rzadziej w tętnicach kończyn. Miażdżyca
jest najczęstszą przyczyną stwardnienia
tętnic (łac. arteriosclerosis).] – (gör.) artéria
szklerózis, arterioslerosis, érelmeszesedés
miażdżycowy, -a, -e – szklerózismiażdżyć – zúzni, törni; összezúzni, szétzúzni,
összetörni
miażdżyć się [1. gnieść, kruszyć, tłuc coś na
miazgę; 2. niszczyć kogoś] – zúzódni;
elpusztítani vkit; agyonütni vkit
miąć [gnieść coś] – gyűrni, összegyűrni
miąć się [1. stawać się pogniecionym; 2. łatwo
ulegać gnieceniu] – gyűrődni (gyűrődik)
miąsko, mięsko – húsocska
miążność – vastagság, húsosság
miąższ [miękka część owocu lub narządu] –
gyümölcs húsa, gyümölcs bele, növénybél,
gyümölcsbél
miąższ chleba – kenyérből
miąższ korowy – külső sejtplazmaréteg
miąższość, miąsz, mięsz [1. grubość warstwy (np.
skalnej), kompleksu warstw lub innych
struktur
geologicznych,
mierzona
pomiędzy stropem a spągiem. 2.
Zygmunta Glogera) znaczy to samo,
objętość, grubość. Leopolita w XVI
pisze np. „Drzewo w włóczni jego było
mięsz, jako nawój u tkaczów.”]
rétegvastagság
3555
-
(u
co
w.
na
–
miąższowy, -a, -e [przymiotnik od: miąższ] –
növénybeles
miąższy, -a, -e [tkanka; 1. masa tkankowa
tworząca części rośliny oraz narządy
zwierzęce; 2. komórkowa roślinna lub
zwierzęca; ciało o gęstej konsystencji;
masa, materia] – vastag, húsos
MIB (ang. Management Information Base) [rodzaj
bazy
danych
wykorzystywanej
do
zarządzania
sprzętem
w
sieci
komunikacyjnej. Składa się z obiektów
zapisanych w (wirtualnej) bazie danych,
które wykorzystywane są do zarządzania
podmiotami (takimi jak rutery czy
przełączniki).] – Management Information
Base
(MIB);
Kezelési
Információs
(Adat)bázis [Az SNMP protokollon keresztül
elérhető és manipulálható adatok és
információk, valamint az azok által alkotott
struktúrák
leírására
használt
állományformátum. Az általános célú SNMP
eszközök csak a megfelelő MIB fájlok
birtokában képesek a kapcsolódó SNMPkompatibilis egységek a felhasználó számára
is
értelmezhető
formában
történő
kezelésére.]
Michalina
[imię
żeńskie
pochodzenia
hebrajskiego, żeński odpowiednik imienia
Michał. Oznacza "któż [jest] jak Bóg".
Imię to nadawane jest w tej formie w
Polsce przynajmniej od 1744 roku,
natomiast w już średniowieczu notowano
jako żeński odpowiednik Michała formę
Michaelis (łac.), zdrobniale — Michałka.]
– a Michał női változata
Michał (hebr. ‫ – מ־יְָיִ ל‬Mîkhā’ēl) [imię męskie
pochodzenia biblijnego. Wywodzi się od
imienia jednego z archaniołów. Po
hebrajsku znaczy "któż [jest taki] jak
Bóg". Przekształcenia i zdrobnienia:
Michałek, Michaś, Miś, Misiek, Michu,
Misiu, Michcik, Miniu, Michciu. Forma
żeńska: Michalina.] – Mihály [héber
eredetű bibliai férfinév, a Mikháel magyar
formája. Jelentése: Ki olyan, mint az Isten?
(Tulajdonképpen: Senki sem olyan, mint az
Isten.)]
Michał Archanioł a. Archanioł Michał [hebr.
‫[ מיכאל‬Mîchā’ēl], gr. Μιχαήλ [Michaél], łac.
Míchaël, arab. ‫[ م يخائ يل‬Mika'il], scs.
Archistratig
Michaił
–
w
religii
chrześcijańskiej jeden z archaniołów,
Wersja 01 01 2017.
święty
Kościoła
katolickiego
i
prawosławnego.] – zob. Św. Michał - A
katolikus hagyomány szerint Szent Mihály
(Mihály arkangyal másnéven Michael
arkangyal) [egyike a 7 arkangyalnak
(főangyalnak), ő a mennyei hadak nagy
vezére és győztes harcosa. Ünnepnapja
szeptember 29. (A 6. századtól tartják.)
Jelképe hatalmas kardja, mellyel legyőz
minden gonoszt, akaratereje hatalmas, mint
ahogyan ő maga is. Isten iránti hűsége
megingathatatlan.]
Michał (kto jest Bóg) [archanioł, który pomagał
Danielowi. Michał sprzeczał sią z
szatanem o ciało Mojżesza. Aniołowie są
posłańcami Bożymi; a Michał nazwany
był także księciem; ale zapamiętać należy,
że tytuł króla Pismo Święte daje tylko
Jezusowi Chrystusowi.] – Mihály v. Mikáél
(kicsoda olyan, mint Isten?) [Arkangyal:
"Mihály" (Dán 10,13.21; 12,1; Júd 9)]
Michał Anioł [Michelangelo Buonarroti (Michał
Anioł, Michelangelo di Lodovico Buonarroti
Simoni) – (ur. 6 marca 1475 r. w Caprese
we Włoszech, zm. 18 lutego 1564 r. w
Rzymie) — malarz, rzeźbiarz, poeta
włoski i architekt epoki odrodzenia.] –
Michelangelo Buonarroti (teljes nevén
Michelangelo di Lodovico Buonarroti
Simoni, Caprese, 1475. március 6. – Róma,
1564. február 18.) [az olasz reneszánsz
kimagasló
mestere,
egyike
a
művészettörténet legnagyobb alakjainak]
Michałek, Michaś – Misi, Miska
Michaił Siergiejewicz Gorbaczow (ros. Михаил
Сергеевич Горбачёв, ur. 2 marca 1931)
[polityk radziecki i rosyjski. Ostatni
przywódca
Komunistycznej
Partii
Związku Radzieckiego (KPZR) i jedyny
prezydent ZSRR.] – Mihail Szergejevics
Gorbacsov (oroszul:Михаил Сергеевич
Горбачёв; Privolnoje, 1931. március 2. –)
[orosz nemzetiségű szovjet politikus, 1985től szovjet pártfőtitkár, majd a Szovjetunió
elnöke]
Michałki [7 miejscowości w Polsce] – (lengyel
földrajzi név) Michałki
michałki
[astry
nowoangielskie
lub
nowobelgijskie] – (növ.) őszirózsafélék
(Asteraceae)
Michasia, Misia – Misa
Micheasz (kto jest Jahwe) [był Morastytczykiem
(pochodzi z miasta Moreszet). Jest
mniejszym
prorokiem;
współcześnik
Izajasza; prorokował w Judzie za królów
Jotana, Achaza i Ezechiasza (może i
Manassesa) w latach około 738 - 690 przed
Chrystusem. W proroctwach swoich
namawia on Izrael i Judę do nawrócenia
się do Boga, przepowiada przyszły sąd,
Królestwo i panowanie Mesjasza.] –
MIKEÁS (ki olyan, mint Isten?) [Próféta,
moreseti származású, Jótám (3), Aház és
Ezékiás (1) király idejében jövendölt (Mik
1,1; Jer 26,18); a hasonló nevű könyv
szerzője.]
3556
Micheasz, Mikajehu (poszerzona forma imienia
Micheasz)
[nie
jest
prorokiem
Morastytczykiem. Jest współcześnikiem
izraelskiego króla Achaba, który panował
w latach 919 - 896 przed Chrystusem. Był
synem Jimli. Gdy Achab połączył się z
Jozafatem, królem judzkim przeciw
Syryjczykom w celu zdobycia warownego
miasta Ramot-Gileadzkiego położonego po
wschodniej stronie Jordanu, na połudie od
rzeki Jabbok, Jozafat zapytał o proroka.
Wtedy posłano po Micheasza, Mikajehu,
który nie był lubiany przez Achaba,
dlatego że mówił zawsze przeciwko niemu.
Po przybyciu Micheasz (widocznie kpiąc)
przepowiedział im zwycięstwo. Gdy
jednak Achab nalegał, by powiedział, co
będzie, wtedy powiedział, że widział
Izraela w rozsypce bez pasterza. W to
wmieszany był zły duch posłany do serc
fałszywych proroków, przy czym fałszywy
prorok Sedechiasz, uderzył Micheasza w
twarz. W bitwie tej Achab zginął od
strzały nieprzyjacielskiej.] – MIKEÁS (ki
olyan, mint Isten?) Jimla fia, próféta [Aháb
(1) idejében (2Krón 18,14; 1Kir 22,8).]
Marcello Venusti: Michelangelo arcképe (1504-1506
körül)
Michelangelo
Buonarroti
(Michał
Anioł,
Michelangelo di Lodovico Buonarroti
Simoni; ur. 6 marca 1475 r w Caprese,
prowincji Toskanii we Włoszech, zm. 18
lutego 1564 r w Rzymie) [włoski malarz,
rzeźbiarz, poeta i architekt epoki
Odrodzenia.] – Michelangelo Buonarroti
(teljes nevén Michelangelo di Lodovico
Buonarroti Simoni, Caprese, 1475. március
6. – Róma, 1564. február 18.) [az olasz
-
Wersja 01 01 2017.
reneszánsz kimagasló mestere, egyike a
képzőművészet legnagyobb alakjainak. Bár
önmagát mindig szobrásznak tartotta,
nemcsak a szobrászatban, hanem a
festészetben, az építészetben és a lírában is
maradandót és jelentőset alkotott. Művészete
eltér kora, a reneszánsz virágkorának
művészetétől: hiányzik belőle az a harmónia,
derű, elegancia, amely Leonardo da Vinci
vagy Raffaello műveit jellemzi. Különc,
magányos, önmarcangoló személyisége,
amely állandó harcban állt önmagával és a
világgal, arra késztette, hogy keserűségét
szobraiban, verseiben örökítse meg ma is
borzongató erővel. Alakjai általában tragikus
hősök, akik a művészhez hasonlóan korlátaik
közül
igyekeznek
kitörni.
Életének
tragédiája, hogy monumentális tervei közül
nagyon kevés valósult meg teljes egészében.]
Michelangelo [wirus komputerowy zarażający
maszyny
IBM
PC
z
systemem
operacyjnym MS-DOS (również PC-DOS,
DR-DOS, etc.) w wersji 2.x lub wyższej, a
także maszyny z innymi systemami
operacyjnymi, jeśli są bootowane z
dyskietki z DOS. Michelangelo, który
pojawił się w 1992 r., aktywizuje się 6
marca (w rocznicę urodzin włoskiego
artysty doby Renesansu, Michała Anioła),
zarażając sektory startowe dysku i
nadpisując krytyczne dane systemowe, w
tym FAT, co niszczy dysk. Odtworzenie
danych z dysku uszkodzonego przez
wirusa
jest
technicznie
trudnym
zadaniem.] – Michelangelo (számítógépes
vírus) [1991 áprilisában fedezték fel először
Új-Zélandon. Nevét arról kapta, hogy
március 6-án, pénteken, Michelangelo
születésnapján aktivizálta magát, egy héttel a
március 13-i péntek előtt.]
Michol, Mikal (strumyk) [była nią młodsza
córka Saula, żona Dawida, którą mu znów
Saul odebrał i dał Pattiemu] – MIKÁL (ki
olyan, mint Isten?, patakocska, tökéletesség)
[Mikáél rövidített formája; Saul (1) leánya és
Dávid felesége; kigúnyolta Dávidot, amikor
az a frigyláda előtt táncolt ennek
Jeruzsálembe
hozatalakor,
s
ezért
gyermektelen maradt (1Sám 14,49; 18,20.27;
6,16-23; 1Krón 15,29).]
Mickiewicz a. Adam Bernard Mickiewicz (ur. 24
grudnia 1798 w Zaosiu koło Nowogródka zm. 26 listopada 1855 w Konstantynopolu)
[polski poeta, działacz i publicysta
polityczny. Jest uważany za największego
poetę
polskiego
romantyzmu.]
–
Mickiewicz [Adam Bernard Mickiewicz
(litvánul: Adomas Bernardas Mickevičius,
-
Zaosie, 1798. december 24. – Isztambul,
1855. november 26.) lengyel költő, író.
Zygmunt Krasiński, Juliusz Słowacki és
Cyprian Kamil Norwid mellett a XIX. század
egyik legnagyobb romantikus lengyel
költője. A Három bárd egyike.]
3557
Portret Adama Mickiewicza, pędzla Walentego Wańkowicza
Mickiewicz na tle epoki – Mickiewicz és kora
mickiewiczologia [badania nad twórczością
Adama Mickiewicza] – mickiewiczológia;
Mickiewicz
életével
és
irodalmi
hagyatékával foglalkozó tudomány
mickiewiczowski, -a, -ie [dotyczący twórczości
Adama Mickiewicza; mickiewiczowy] –
mickiewiczi
Mickiewiczowski,
-a,
-ie
[przymiotnik
dzierżawczy - należący do Mickiewicza
lub z nim związany]; Mickiewiczowy, -a, e – MickiewiczMicraim a. Misraim (forteca) [syn Chama, wnuk
Noego.
Czasami
nazywali
Egipt
Misraimem.] – MICRÁIM (lezárás, bezárás,
körülkerítés,
beszűkülés,
szorongatás,
fogság) [1. Hám fia (1Móz 10,6.13; 1Krón
1,8.11); az egyiptomiak és Kánaán hámita
törzsatyja. 2. Gyakori héber kifejezés
Egyiptom megjelölésére.]
microangiopathia
–
(microangiopathia)
kiserek
betegsége
Microchannel, MCA (ang. Micro Channel
Architecture)
[32-bitowa
magistrala
skonstruowana przez IBM specjalnie dla
komputerów z procesorami 80386DX.
Taktowana jest zegarem 10 MHz i z tego
względu nie jest kompatybilna z kartami
typu
ISA.
Architekturę
MCA
wprowadzono w 1987 roku, teraz, po 20
latach, technologia ma niemal zerowe
wykorzystanie.];
Micro
Channel
Architecture
{rzecz.}
(też:
MCA);
architektura Micro Channel {f.} [komp.]
[zł.] – MCA (Micro Channel Architecture)
Wersja 01 01 2017.
[Az IBM által kifejlesztett CPU és a
perifériák összekötésére szolgáló adatút (sín,
busz) 32 bit/10 MHz.]
Microcom Networking Protocol (MNP) [zestaw
protokołów opracowanych przez firmę
Microcom.
Protokoły
te
dotyczą
transmisji
danych
przez modemy,
posiadają m.in. korekcję błędów oraz
kompresję danych. Wyróżniamy 9 klas
MNP. Pierwsze cztery obejmują protokoły
korekcji błędów.] – Microcom Networking
Protocol (MNP) (Az MNP a Microcom
Network Protocol szavak kezdőbetűiból
alkotott mozaikszó. = Microcom Hálózati
Protokoll) [1. egy hibajavító és adattömörítő
eljárás, amely valamilyen behatás által zavart
hálózati összeköttetésen is biztosítja a
hibátlan adatátvitelt. Az OSI hálózati
rétegének része, megvalósítható szoftveres és
hardveres úton is. 2. telefonvonalon való
(full-duplex) kommunikációnál használt
hibajavító és átvitel-gyorsító, adattömörítő
szabványok neve; a korszerű modemek már
mind ismerik és használják, 3. A
számítástechnikában az MNP a Microcom
cég által bevezetett, legjobban elterjedt
hibajavító és adattömörítési eljárásokat jelöli
(ezek a modemekkel kapcsolatosak). A
modemek típusától függően 10 osztályt
definiál, ezek hivatkozása: MNP1, MNP2, ..,
MNP10. Kapcsolatfelvételkor a két modem a
mindkettejük által ismert legmagasabb MNP
protokollt használja.]
- Klasa MNP-1 -wykorzystuje asynchroniczną
znakową
wymianę
danych
w trybie
półdupleksowym
z
korekcją
błędów.
Efektywność transmisji na poziomie 70%. →
MNP1 [Aszinkron, bájt-orientált kapcsolatot
valósít meg, half duplex eljárással, már nem
alkalmazzák. Lassítja az adatátvitelt. ]
- Klasa MNP-2 -wykorzystuje asynchroniczną
znakową
wymianę
danych
w trybie
dupleksowym z korekcją błędów. Efektywność
na poziomie 84%. → MNP2 [Aszinkron, full
duplex átvitelt megvalósító eljárás. A Z80 és
Intel 6800 típusú processzorokra dolgozták ki.
Nem lassítja az átvitelt.]
- Klasa MNP-3 -transmisja synchroniczna
bitowa pomiędzy modemami, dzięki temu
zbędne są bity "startu" i "stopu" co powoduje
zwiększenie efektywności. Transmisja między
modemem
a
komputerem
nadal
asynchroniczna. Wymiana danych w trybie
dupleksowym z korekcją błędów. Efektywność
na poziomie 108%. → MNP3 [Szinkron, teljes
duplex adatcserét valósít meg. 10 bites
adatcsomagokat használ (1 start-, 8 adat- 1
stopbit). Szinkron átvitelnél nincs start- és
stopbit, ami gyorsítja az átvitelt. Tömörítést
használ, így a modem fizikai sebességénél
látszólag gyorsabb az átviteli sebesség.]
3558
- Klasa MNP-4 -jest to ulepszona klasa MNP-3,
protokół ten monitoruje liczbę błędów
wystepujących
podczas
transmisji,
automatycznie regulując rozmiar bloków
danych. Jeśli nie występują błędy to rozmiar
bloku danych jest zwiększany i odwrotnie, jeśli
pojawiają się błędy to rozmiar jest
zmniejszany,
dzięki
temu
rozwiązaniu
występuje mniej retransmisji (ponownej
transmisji bloków w których wykryto błędy).
Efektywność na poziomie 120%. → MNP4
[Két új optimalizálási eljárás jelent meg, az
Adaptive Packet Assembly és a Data Phase
Optimization. Az egyes adat-blokkok átvitele
adatkeretekben, azaz csomagokban történik, és
a keret tartalmazza a szükséges ellenőrző
biteket. Ezzel a kerettel történik a
szinkronizálás és az átvitel nyugtázása.]
- Klasa MNP-5 -protokół z kompresją danych,
wykorzystuje
adaptacyjny
algorytm
kompresowania danych w czasie rzeczywistym,
czyli kompresja jest za każdym razem
optymalizowana w zależności od rodzaju
przesyłanych danych. Kryterium optymalizacji
jest maksymalna prędkość transmisji danych.
Efektywność
na
poziomie
dwukrotnie
większym (zależy od typu transmitowanych
danych).
→
MNP5
[Tökéletesebb
adattömörítés, de a valós időben alkalmazott
tömörítés nem ismeri fel, ha egy adat már eleve
tömörítve volt. Ez esetben a többféle
algoritmusokkal való kísérletezés miatt az
átvitel jelentősen lelassul]
- Klasa MNP-6 -protokół ten pozwala na
wykorzystanie pełnego zakresu szybkości
modemu w zależności od maksymalnej
prędkości modemu znajdującego się na drugim
końcu linii. Modem rozpoczyna przesył danych
z najniższą prędkością i próbuje wynegocjować
wyższą prędkość połączenia z drugim
modemem. MNP-6 posiada też możliwość
symulacji trybu dupleksowego przy łączu
półdupleksowym. → MNP6 [Félduplex
kommunikációt valósít meg, de teljes duplex
szolgáltatásokat nyújt. Ez a Statistical
Duplexing nevű történik, amely az ellentétes
irányú jelfolyamot az egyes keretek között, az
adatáramlás szünetében továbbítja.]
- Klasa MNP-7 -protokół z wyższym stopniem
kompresji danych. Efektywność na poziomie
300%. → MNP7 [Az Enhanced Data
Compression eljárás kombinálása az MNP4
szabványos kódolási eljárásával, aminek
eredménye a fájlok továbbításának mintegy
300%-os felgyorsulása.]
- Klasa MNP-9 -protokół ten przesyła
potwierdzenie odbioru danych wewnątrz
pakietu danych zamiast oddzielnego pakietu
oraz przy retransmisji danych (z wykrytymi
błędami) przesyłane są tylko błędne pakiety a
nie całe bloki od miejsca wystąpienia błędu. →
MNP9 [További átvitel gyorsítás az Enhanced
Data Compression eljárással.]
- Klasa MNP-10 -traktowany jako standard przy
transmisji danych na liniach telefonicznych
-
Wersja 01 01 2017.
niskiej jakości. Posiada większe możliwości
osiągnięcia połączenia w trudnych warunkach.
Podwyższona wydajność transmisji poprzez
optymalizację prędkości transmisji oraz zmianę
wielkości pakietu w czasie przesyłania. →
MNP10 [Fejlesztés alatt áll. Célja a korábbi
eredmények felhasználásával a tömörítési
eljárás intelligenssé tétele.]
Microsoft Office [to pakiet aplikacji biurowych
wyprodukowany przez firmę Microsoft.
Wprowadzony na rynek 1 sierpnia 1989r.
Jest bardzo popularny i powszechnie
wykorzystywany w wielu firmach jak i
wśród użytkowników domowych.] Microsoft Office [programok csomagja a
Microsofttól, mely mára a sarokköve a
Microsoft Office Rendszernek, melybe a
Microsoft Office csomagokon kívül közé
bizonyos
kiszolgálók
és
webalapú
szolgáltatások is beletartoznak. Az Office
csomagok Microsoft Windows, illetve Apple
Macintosh operációs rendszereken való
futtatásra lettek tervezve.]
Microsoft Wallet [funkcjonalność cyfrowego
portfela wbudowana w latach 90. w
przeglądarkę
internetową
Internet
Explorer, firmy Microsoft. Kliencka
wersja portfela została zastąpiona przez
oparty na serwerze portfel w ramach
usługi Microsoft Passport.] – (inf.)
Microsoft Wallet
Microsoft Windows [rodzina kilku systemów
operacyjnych wyprodukowanych przez
firmę
Microsoft.
Systemy
rodziny
Windows
działają
na
serwerach,
systemach
wbudowanych
oraz
na
komputerach osobistych, z którymi są
najczęściej kojarzone.] – Microsoft
Windows [a Microsoft Corporation gyártotta
operációs rendszerek, illetve az ezekbe
épített többfeladatos grafikus felhasználói
felületek,
valamint
bizonyos
mobiltechnológiák családja. A "Windows"
szó és logó a Microsoft cég védjegye.]
Microsoft Windows NT (ang. New Technology)
[rodzina 32- i 64-bitowych systemów
operacyjnych
firmy
Microsoft,
początkowo
przeznaczonych
do
zastosowań profesjonalnych, obecnie z tej
rodziny pochodzą także najpopularniejsze
systemy dla użytkowników domowych.
Rodzina systemów NT, wywodzi się z
systemu OS/2, opracowanego przez IBM
we
współpracy
z
Microsoftem.
Początkowe wersje Windows NT w wersji
3.x mogły być instalowane na partycji
HPFS (System plików OS/2), właśnie
dlatego, że rodzina NT bazowała na
3559
kodzie OS/2. Najnowsza stabilna wersja
NT dla komputerów osobistych i stacji
roboczych to 6.1 czyli Windows 7, a dla
serwerów Windows Server 2008 R2.] –
Microsoft Windows NT [1. a Microsoft
Windows operációs rendszerek egy –
eredetileg
a
vállalati
felhasználókat
megcélzó – irányzata. Eredetileg az OS/2
3.0-ra, egy a Microsoft Corporation és az
IBM közti projektre alapult. Miután ez az
együttműködés megszakadt, az IBM folytatta
az OS/2 3.0 (később OS/2 Warp) eladását,
míg a Microsoft átnevezte a saját változatát
Microsoft Windows NT-re. Az „NT” név
eredete vitatott. Sokan hiszik azt, hogy a fő
fejlesztő Dave Cutler találta ki a „WNT”
rövidítést a VMS operációs rendszeren
(melyet
szintén ő fejlesztett) való
szójátékként, eggyel előre léptetve minden
betűt. Habár ez illene Cutler humorához, a
projekt korábbi neve, az „NT OS/2”
megdönti ezt a nézetet. Egy másik korai
Windows NT-tervező, Mark Lucovsky azt
állítja, hogy a név az Intel i860 processzor
kódnevére, az „N-Ten”-re alapul, amely az
eredeti célhardvernek lett szánva. A
hivatalos Microsoft kiadványok az NT-t a
„New Technology”, azaz új technológia
rövidítésének tulajdonítják. A Windows 3.1gyel való együttműködés miatt az új rendszer
a 3.1-es verziótól kezdte útját. Viszont a
Windows NT már 32 bites operációs
rendszer volt. A Microsoft Windows NT
3.1 új funkciói közé tartozott egy
többfeladatos,
Windows-alapú
alkalmazásokra használt ütemező; beépített
hálózatkezelés; tartományvezérlő funkció;
OS/2
és
POSIX
alrendszerek;
a
többprocesszoros architektúrák támogatása;
valamint az NTFS fájlrendszer. A Windows
NT volt az első Windows operációs rendszer,
amely támogatást nyújtott a professzionális
ügyfél–kiszolgáló üzleti alkalmazásoknak és
az iparág vezető személyi alkalmazásainak
is.
Eleinte
elérhető
volt
asztali
(munkacsoport),
valamint
kiszolgáló
változatban is, melynek a neve Windows NT
Advanced Server volt. Az asztali verziónak a
fejlesztők vették hasznát a Microsoft Win32
alkalmazásprogramozási
felülete
(API)
miatt. — 1998 októberében a Microsoft
bejelentette, hogy a Windows NT nem fogja
tovább hordani az NT rövidítést, és az
operációs rendszer következő főbb változata
Windows 2000 néven fog megjelenni. 2. a
Microsoft
cég
által
fejlesztett
többfelhasználós (multi-user), többfeladatos
(multi-tasking) képességekkel rendelkező
-
Wersja 01 01 2017.
(grafikus) operációs rendszer; egyre több
internetes szerveren fut Windows NT]
Microsoft Windows Small Business Server (SBS)
[edycje serwerowych wersji systemu
Windows. Windows SBS jest edycją
opartą na podstawowej edycji serwerowej
systemu. Dołączone jest do niego
oprogramowanie (dla innych wersji
serwerowych sprzedawane oddzielnie).
Dołączone oprogramowanie nie wymaga
oddzielnych
licencji
dostępu.
W
odróżnieniu
od
zwykłych
wersji
serwerowych, w SBS wystarczą jedynie
licencje dostępowe do serwera. Ułatwienie
to wiąże się jedynie z pewnymi
ograniczeniami funkcjonalności. Od roku
1998 jego kolejne wersje instalowane są w
serwerach
dostarczanych
wraz
z
pracowniami komputerowymi do polskich
szkół. ― 2008 (dwie edycje: Standard i
Premium) - tylko 64 bit] - Windows Small
Business Server 2008 [olyan elérhető árú,
teljes körű megoldást kínál a kisvállalatok
számára, amely biztosítja a fontos adatok
védelmét, és elősegíti az üzleti növekedést.
Az
integrált
kiszolgálói
megoldás
segítségével
a
kisvállalatok
gondoskodhatnak
létfontosságú
üzleti
adataik védelméről, fokozhatják a napi
munka hatékonyságát, és professzionális
képet sugározhatnak ügyfeleik felé. A
Windows Small Business Server 2008 a
rendkívül sikeres Windows Small Business
Server 2003 R2 termék legújabb főverziója.
A rendszer csak 64 bites változatban lesz
elérhető.]
Microsoft Windows XP (nazwa robocza Whistler)
[wersja systemu operacyjnego Windows z
rodziny Microsoft Windows NT (oparty
na jądrze NT) firmy Microsoft, wydana
oficjalnie 25 października 2001. Koniec
wsparcia technicznego dla tego systemu
operacyjnego planowany jest na 8
kwietnia 2014. Windows XP w wersji
Home jest oficjalnym następcą systemu
Windows Millennium Edition, w wersji
Professional jest następcą Windows 2000.
Nazwa XP pochodzi od angielskiego słowa
eXPerience,
czyli
doświadczenie,
doznanie.] – Microsoft Windows XP
(eredeti kódnevén Whistler) [a Microsoft
Windows operációs rendszer egyik verziója.
A 2001. október 25-én kiadott két
alapváltozat (Professional és Home Edition)
magyar nyelven is megjelent. A Windows
XP-vel a Microsoft egybeolvasztotta az
otthoni és üzleti felhasználóknak címzett
operációs rendszer vonalait, a Windows
2000 alapkód körül egyesítve ezeket. A
3560
terméktámogatás Mainstream Support fázisa
2009 áprilisáig tartott, a meghosszabbított
támogatás (extended support) 2014-ig fog
tartani mind a Home, mind a Professional
változatnál.]
miczman [1. ros. 'jw.' z ang. midshipman w
marynarce woj. 'aspirant'; midship
'śródokręcie'; mid- 'śród-'; ship 'okręt;
statek'; man 'człowiek'; najwyższy stopień
podoficerski w rosyjskiej marynarce
wojennej; też: marynarz mający ten
stopień, 2. najniższy stopień oficerski w
marynarce woj. Rosji carskiej; najwyższy
stopień
podoficerski
w marynarce
woj.byłego ZSRR; podchorąży marynarki
bryt.; kadet marynarski USA; 3. najniższy
stopień oficerski we flocie wojennej
carskiej Rosji, na który przechodziło się z
podoficerskiego
stopnia
zwanego
gardemarynem wraz z ukończeniem
kilkuletnich studiów w Korpusie Morskim
w Petersburgu. Po kompletnej klęsce
rosyjskiej floty na Dalekim Wschodzie
podczas wojny z Japonią (1904-1905),
wprowadzono dodatkowo po ukończeniu
studiów 3-miesięczną praktykę na
okrętach
zakończoną
dodatkowym
egzaminem admiralskim na miczmana.
We flocie ZSRR miczman stał się
najwyższym stopniem podoficerskim.] –
kadet (hadihajón)
Miczurin [Iwan Władimirowicz Miczurin (Иван
Владимирович
Мичурин),
ur.
27
października
1855
w
obwodzie
riazańskim, zm. 7 czerwca 1935 w
Miczuryńsku w obwodzie tambowskim rosyjski, później radziecki hodowca i
sadownik. Od 1935 członek Akademii
Nauk
ZSRR
i
Wszechzwiązkowej
Akademii Nauk Rolniczych w Moskwie.] –
Iván Vlagyimirovics Micsurin (1855-1935)
[szovjet kertész, növénynemesítő. 1888-ban
kis faiskolát létesített, de már korábban
gyűjtötte a fajtákat és állított elő újakat.
Alapos megfigyelő és szenvedélyes újító
volt,
ismereteit
önerőből
szerezte.
Módszereit kudarcokon okulva fejlesztette.
Fő eredményeit kombinációs nemesítéssel
érte el, vad és félkultúr szülőfajták
felhasználásával.
Közép-Oroszország
viszonyai között
értékes alma- és
meggyfajtákat állított elő. Sok más
gyümölcs-, szőlő-, néhány zöldség- és
dísznövényfajtát
is
előállított.
Hibridanyagából munkatársai és tanítványai
további értékes fajtákat állítottak elő.]
miczurinowski, -a, -ie – micsurini
Miczurinowski, -a, -ie [należący do Miczurina] –
Miczurin-
-
Wersja 01 01 2017.
Midas [legendarny władca Frygii w Azji
Mniejszej; żył najprawdopodobniej w
drugiej połowie VIII wieku p.n.e., był
synem króla Gordiasa; zginął śmiercią
samobójczą, pijąc byczą krew, w czasie
najazdu Kimmerów około 690 p.n.e.] –
Midas; a mondában frígiai király, kinek
kezében arannyá változott; amikor Pan
énekelt, sípját jobbanak tartotta Apolló
lantjánál, a haragos isten szamárfüleket
növesztett neki
MIDI skrót od Musical Instrument Digital
Interface
[system
(interfejs,
oprogramowanie i zestaw komend)
służący do przekazywania informacji
pomiędzy elektronicznymi instrumentami
muzycznymi] - (ang.) Musical Instrument
Digital Interface v. Musical Instruments
Digital Interface (röviden MIDI) (hangszeres
digitális csatoló - 'MIDI' formátum
(hangszerek
digitális
határfelülete);
szintetizátorok
és
stúdióeszközök
összekötésére alkalmas.) [1. a MIDI betűsző
az angol "Musical Instrument Digital
Interface"
kifejezés
kezdőbetűinek
összevonásából ered. A '80-as évek kezdetén
fejlesztették ki abból a célból, hogy a
különböző gyártók hangszerei egy közös
nyelven tudjanak egymással kommunikálni,
összeköthetőek legyenek. Abban az időben
ugyanis ez nem létezett, sőt, mivel a MIDI
digitális kommunikációs rendszer volt, a
szintik meg egy ideig csak analógok voltak,
ezért ennek fizikai korlátai is voltak
akkoriban. Alapjábavéve a MIDI így
működik: egy küldő eszköz hozzá van
csatlakoztatva egy vagy több vevőhöz. Pl. ha
egy számítógép meg akar szólaltatni egy
hangot az egyik szintetizátoron, akkor a
számítógép a küldő, a szinti a fogadó. Egy
kevés kivételtől eltekintve pont ebből az
okból a legtöbb szinti 2 illetve 3 ilyen
csatlakozóval rendelkezik: MIDI In, MIDI
Out, és néhány gépen van MIDI Thru is. A
küldő a MIDI Out csatlakozón küld utasítást
a fogadó MIDI In csatlakozójára. A MIDI
Thru egy speciális funkció. Ez csatlakozó a
fogadón helyezkedik el, és lehetővé teszi a
küldő számára hogy a jelét egynél több
fogadó is megkaphassa. A fogadó utáni első
vevő eszköz tovább adja a MIDI Thru
csatlakozójára a beérkező jelet anélkül, hogy
azt módosítaná. Így egy újabb eszköz MIDI
In-jét összekötve ezzel a csatlakozóval
szintén vezérelhetővé válik. Kialakul egy
lánc, melyet a küldő vezérel, és amely képes
megcímezni a fogadókat. 2. Szabványos
zenei szintetizátor leírónyelv és adatátviteli
protokoll; 3. hangkódolás, mely nem
3561
mikrofonon felvett analóg hang digitalizált
és tömörített állomá- nyain alapszik, hanem a
hangszert és a megütött billentyűt jelöli meg
(énekre tehát alkalmatlan); reprodukálásnál
nem D/A konverzió, hanem hangjegy-hang
átfejtés történik hangtáblázatok (wavetables)
segítségítségével; az igy kódolt zene
rendkívül kevés tárhellyel és átviteli
kapacitással beéri; az Interneten ezért
egyszerűen terjeszthető; MIDI állományok
jelölése a ".mid" kiterjesztés; eltérően más
kotta/zenekódolástól mint pl. az abc
eljárástól, a MIDI szabvány nem ismer
lehetőséget
dalszövegek
egyidejű
kódolására;
MIDI
lejátszóprogramok,
valamint MIDI zenegyűjtemények a Webről
sokszor ingyen letőlthetők]
MIDI Time Code (MTC) – (ang.) MIDI
TimeCode [Egy abszolút időt mutató a MIDI
üzenet. Frame-ekhez van igazítva (a frameek száma beállítható), és ciklusonként teljes
időt közöl óra, perc, másodperc, frame
formátumban.]
MIDI Machine Control (MMC) – (ang.) MIDI
Machine Control (MMC) [A MIDI üzenetek
azon csoportja, mely a távvezérlésre szolgál.
Olyan utasításokat tartalmaz, mint a lejátszás
kezdete, abbahagyása, folytatása. Az
eszközök időzítése nagymértékben függ
ezektől az üzenetektől.]
midi
midi [1. ndm. o stroju: średniej długości; 2.
Sukienki, spódnice i płaszcze o długości do
połowy łydki, współistniały w 1966 roku
razem z modą mini. Midi była początkowo
tolerowana wyłącznie jako długość
płaszczy. Na początku lat 70. została
zaakceptowana
w
„otwartych”
spódnicach, zapinanych nad kolanami.
Szybko jednak długość midi została
zaakceptowana i do dziś jest postrzegana
-
Wersja 01 01 2017.
jako ponadczasowa i bezpieczna, choć
dodająca lat.] – midi (középhosszúságú
ruha)
Midian (walka, spór o wyższość) a. Midyjan [syn
Abrahama i Ketury (żony, którą pojął po
śmierci Sary). Madianici nie wielbili Boga
Izraela. U ich kapłana, Jetry, Mojżesz
znalazł schronienie przed faraonem i pojął
jego córkę Sypporę za żonę. Zostali
później pobici przez Izraela. Zwani także
Madianitami.] – MIDIÁN, MIDIÁNITÁK
(civódás, viszály, küzdelem; ítélőszékek,
bírák) [1. Ábrahám fia, második feleségétől,
Keturától (1Móz 25,2). 2. Az (1) alatti
leszármazottai (Bír 7,13).]
midinetka, midynetka [1. fr. midinette 'jw.',
wyraz ukuty (w końcu XIX w.) wg qui fait
dînette à midi 'jedząca (skromny) posiłek
w południe'; midi 'południe' ze st.fr. mi
'środek' (od łac. medius, zob. mediacja) +
di 'dzień' (z łac. dies 'jp'); fr. dînette 'lekki
posiłek' od diner 'jeść obiad'. młoda
dziewczyna w domu mód a. zakładzie
krawieckim w Paryżu; 2. daw. «młoda
dziewczyna pracująca w paryskim domu
mody lub w dużym sklepie] – (fr.) midinett;
fiatal munkásnő, különösen divatáruslány;
párizsi fiatal munkásnők
Stanisław Eleszkiewicz: Midinetka w błękitnej bluzce i białym
kapelusiku; pastel na szarym kartonie, 43 x 28 cm; S.E.
Świetnie uchwycone charakterystyczne postacie paryskiej
ulicy. W katalogu wystawy retrospektywnej artysty w
paryskiej Galerie de lAtelier w 1971 wstęp napisał znany
historyk sztuki Georges Pillement, który podkreślił
przynależność malarza do tych członków École de Paris
przybyłych z Polski, którzy potrafią połączyć swój folklor
z "tendencjami wysnutymi z impresjonizmu i fowizmu".
Artysta studiował w Warszawie i w Atenach (gdzie
wystawiał w 1922), następnie osiadł w Paryżu. Od 1927
pracował w atelier Jean Gautin, projektując, jako
"pierwszy rysownik", witraże, mozaiki i szkło rytowane.
Związany był z malarzem i poetą Mieczysławem
Lurczyńskim.
Midrasz (hebr. ‫מָרְ ִדמ‬, midrasz 'badać, dociekać,
głosić') [jedna z metod interpretacji i
komentowania Biblii hebrajskiej za
pomocą
sentencji,
objaśnień
lub
przypowieści, łącząca dydaktykę z formą
3562
osobistych przemyśleń autora. Midrasze,
jako przekaz ustny, powstawały głównie
między II i IV w. W takiej formie zostały
wykorzystane przy tworzeniu Talmudu.
Midrasze w formie pisanej istnieją od XI
wieku.] – Midrás (héb. szó, a „deras”
gyökből, „tanulmányozás”, „nyomozás”), [1.
a Szentírás magyarázata, ennek irodalma,
kutatása; 2. a Szentírás rabbinikus,
talmudikus magyarázatának gyűjtőneve,
gazdag legenda és mesemotívumokban; 3. a
zsidó bibliaexegetika eredeti, ókori formája s
az ezt felölelő rendkívül kiterjedt Midrásirodalom elnevezése. A midrás kifejezés
legrégebben a II. Krón. 13. 22. és 24. 27-ben
fordul elő. A midrás már az igen régi korban
is, ellentétben a szó szerinti interpretációt
jelölő pesattal, a betű szerinti értelmen túl a
Szentírás szellemébe behatoló exegézist
jelölte, azt, amely a szöveget minden
oldalról megvilágítani kívánta. A rabbik
moralizáló biblia exegézisét már az ókorban
megkülönböztették
a
tulajdonképpeni
törvénymagyarázattól; az előbbi Midrás
Haggada, az utóbbi midrás Halacha néven
ismeretes. Maimonides szerint a midrás a
Halacha terméke. Nachmanides pedig éppen
megfordítva véli, de eldöntve ez máig sincs.
A midrás azon igen régi hiten alapszik, hogy
a Bibliában nincs felesleges szó s annak
magyarázatáról a szóbeli hagyomány
gondoskodott, mely egyenesen Mózes
koráig megy vissza. A Midrástörténete
három korszakra osztható : a Szóferek
(másolók), Tannak (l. o.) és Amorák (l. o.)
korára. A) Midrás Haggada, (Hagódó)
moralizáló tartalmú midrás, mely felöleli,
magyarázza, illusztrálja etikai alapon és
célzattal a Biblia nem legális vonatkozásait.
Az arami agada vagy héber „haggada”
(többesben „haggadósz”) szó eredetileg a
Szentírás realizálását jelentette, tágabb
értelemben pedig a Biblia exegetálását.]
miech [1. przyrząd do tłoczenia powietrza w
różnego rodzaju urządzeniach i w
niektórych instrumentach muzycznych;
2. w aparatach fotograficznych starego
typu: ścianki kamery lub obiektywu
składające się w harmonijkę; 3. daw. wór,
torba lub sakwa; 4. miech, miechownicy:
worek, zarówno skórzany, jak każdy inny,
zwano miechem; 5. mieszek -woreczek na
pieniądze i drobiazgi, sakiewka, trzos] –
(dawno) zsák; fújtató, orgonafújtató;
pénzeszsák
miech [worek] – [Słowniczek języka śląskiego]
(mniejszy)
zacskó;
(większy)
zsák,
terményzsák; tarisznya
miech kowalski – kovácsfújtató
-
Wersja 01 01 2017.
miechownictwo [1. wyrób skórzanych miechów i
mieszków, części odzieży i jej podszyć,
rękawic, obić mebli i innych przedmiotów
do wnętrz mieszkalnych, ze skór
kolorowych, garbowanych na czerwono
przez
skórników,
białoskórników,
kordybaników
i
safianików.
Miechownictwo znane było w Europie od
wczesnego średniowiecza, w Polsce cechy
miechownicze powstały od XIV w.
zanikały już w XVIII w. 2. ginący zawód
rzemieślniczy związany z wyrobem
miechów, przeważnie ze skóry; 3.
miechownictwo, rzemiosło zajmujące się
wyrobem skórzanych miechów, mieszków,
toreb, sakw, trzosów, futerałów, również
kaftanów, spodni, pasów, rękawiczek, a
także skórzanym tapicerstwem; w Polsce
miechownicy pracowali głównie w dużych
miastach i od schyłku XIV w. tworzyli
cechy własne lub wspólne z kaletnikami;
w
XVIII
w.
zakres
działalności
miechownictwa przejęło kaletnictwo i w
małym stopniu rękawicznictwo.] –
bőrművesség; bőrdíszművesség
Miechunka rozdęta (Physalis alkekengi) [gatunek
byliny
z
rodziny
psiankowatych.
Zwyczajowe
nazwy:
garliczka,
pęcherznica. Pochodzi z środkowej,
zachodniej i południowej Europy oraz
obszarów Azji o umiarkowanym klimacie.
W Ameryce Północnej i Meksyku jest
gatunkiem zawleczonym. Jest u nas dość
często uprawiana jako roślina ozdobna,
czasami dziczeje. Status gatunku we florze
Polski: kenofit.] – Fizálisz; zsidócseresznye
v. lampionvirág (Physalis alkekengi L. vagy
Physalis franchetii Mast.) [a burgonyafélék
(Solanaceae) családjába és a Physalis
nemzetségbe tartozó cserje. Számos további
néven is ismert: japán (vagy kínai)
lampionnövény,
piros
zsidócseresznye,
fizálisz, piros papmonya, illetve páponya,
alkekengi,
muharc,
hólyagcseresznye,
korállcseresznye,
kláriscseresznye,
kőrontófű, Vénusz köldöke, Halicacabon,
sócsepp, ördöglámpás. A Physalis nemzetség
mintegy 30 faja közül ez egyetlen olyan,
amely fagytűrésének köszönhetően a Kárpátmedencében is megél.]
3563
Miecia – a Mieczysława beceneve
Miecio, Mietek – a Mjecsiszláv beceneve
miecz (po łac. gladium, gladius) [1. broń sieczna o
długiej, prostej, obosiecznej głowni;
2. ukośna belka podpierająca i wiążąca w
trójkąt poziomą belkę dachu ze
wspierającym ją słupem; 3. cienka płyta
wysuwana poniżej dna łodzi żaglowej w
celu zwiększenia jej stabilności; 4. daw.
linia męska w rodzinie 5. biała broń
sieczna, charakteryzująca się prostą
głownią, zwykle obosieczną i otwartą
rękojeścią. W zależności od typu, miecz
trzymany był jedną ręką (większość
mieczy) lub dwiema rękami. Do mieczy
zalicza się też japońską broń sieczną typu
katana, z zakrzywioną jednosieczną
głownią.] – kard
miecz dwusieczny – kétélű kard
miecz Demoklesa – Demoklész kardja; az
állandóan fenyegető veszélynek, a fejünk
felett lebegő veszedelemnek a jelképe (arról
a kardról, amelyí egy hajszálra függesztve
lógott az ókori Demoklész feje felett, és
boldogságát megröntotta)
miecz hartowny – kemény kard
miecz katowski – hóhérpallos; hóhérbárd
miecz obosieczny [rzecz, która ma dwojaki
skutek, pożądany i niepożądany (Prz 5,24)] – kétélű kard [A második pun háború
után terjedt el a Birodalomban ez a hispán
mintájú, rövid, kétélű kard]
miecznik [1. (mieczownik) - w średniowiecznej
Polsce
określenie
rzemieślnika
zajmującego się wyrobem mieczy; także z
tego okresu datuje się określanie tytułem
miecznika
dworskiego
urzędnika,
niosącego przed władcą miecz będący
oznaką jego władzy wojskowej - z czasem
miecznik przekształcił się w niski urząd
tytularny ziemski i centralny. Ten miał
dwojakie
znaczenie:
oznaczał
rzemieślnika, który robił miecze, oraz
urzędnika ziemskiego, który podczas
uroczystości nosił miecz przed księciem
lub królem. Urzędnik taki po łacinie zwał
się ensifer, gladifer, a nawet armiger. Sam
urząd powstał w Polsce na dworach
Piastów. 2. (orka) - ssak morski z rodziny
delfinów oceanicznych (Orcinus orca); 3.
Włócznikowate (Xiphiidae) - rodzina
morskich
ryb
okoniokształtnych
reprezentowana
przez
jedynego
przedstawiciela: Xiphias gladius L., 1758 –
włócznik, znanego również pod nazwą
miecznik lub ryba miecz. Cenione jako
ryby konsumpcyjne. Występowanie :
morza i oceany strefy tropikalnej i
-
Wersja 01 01 2017.
subtropikalnej ] – 1. (tört.) fegyverhordozó;
az ország kardját hordozó zászlós úr; 2.
(zoológia) orka (Orcinus orca); 3. kardhal
(Xiphias gladius L.)
mieczowy, -a, -e - (tört.) kardrendMieczyk (Gladiolus L., Anomalesia N.E.Br.,
Dortania A.Chev., Gladanthera J.M.Wright,
Homoglossum Salisb., Kentrosiphon N.E.Br.,
Oenostachys Bullock, Petamenes Salisb. ex
J.W.Loudon) [rodzaj roślin należący do
rodziny kosaćcowatych. Zamieszkuje
ciepłe obszary Europy, Azji i południowej
Afryki. Szczególnie licznie występuje na
Maskarenach
i
na
obszarze
śródziemnomorskim. Obejmuje ok. 180
gatunków.] – dákoska (gladiolus, gladioli),
kardvirág; legényvirág [(növ., Gladiolus
Tourn., dákoska Diószegiéknél, dárdácska v.
dárdavirág Clusius és Veszelszkinél,
széplegényfű
Békés
vmegyében,
madárliliom Benkőnél), a nősziromfélék
csinos virága, 90 faja (hazánkban 5) a
Fokföldön, Afrika tropikus részén, a
mediterrán vidéken és Keleten nő, Európa
felsőbb részein kevés.]
Mieczyk błotny (Gladiolus palustris Gaud.)
[gatunek rośliny wieloletniej należący do
rodziny kosaćcowatych] –
mocsári
kardvirág (Gladiolus palustris) [a
nősziromfélék (Iridaceae) családjába
tartozó kardvirág (Gladiolus) nemzetség
egyik Magyarországon 1982 óta
fokozottan védett, őshonos faja]
Mieczyk
dachówkowaty
(Gladiolus
imbricatus)
[gatunek
rośliny
wieloletniej należący do rodziny
kosaćcowatych. W Polsce występuje na
całym terytorium, ale w górach dużo
częściej. Roślina dawniej pospolita,
obecnie rzadka, szczególnie na niżu] –
réti kardvirág (Gladiolus imbricatus) [a
nősziromfélék (Iridaceae) családjába
tartozó
kardvirág
(Gladiolus)
növénynemzetség
egyik,
Magyarországon védett faja]
mieczyk drobnokwiatowy (Gladiolus felicis
Mirek, syn. G. parviflorus Berdau)
Mieczyk
gandawski
(Gladiolus
×gandavensis) [mieszaniec roślin z
rodziny kosaćcowatych. Powstał w
wyniku krzyżówki gatunków Gladiolus
psittacinus i Gladiolus cardninalis] –
(növ.) Gladiolus gandavensis [= G.
dalenii × 'G. oppositiflorus]
3564
Mieczysław [1. imię męskie, powstałe poprzez
błędne odczytanie staropolskiego imienia
Miecisław lub Miecysław. Patronem tego
imienia jest bł. Mieczysław Bohatkiewicz,
jeden
ze
108
błogosławionych
męczenników II Wojny Światowej. 2. (Jak
czytamy u Zygmunta Glogera) Imię to
zostało dopiero przez Długosza w XV w.
do dziejów naszych wprowadzone. To też
zarzucili je nowsi badacze, począwszy od
Zeissberga, który nazywa pierwszego
historycznego monarchę polskiego za
Dytmarem i innymi
kronikarzami
niemieckimi: Miseco. Lewicki i Smolka z
powodów bardziej przekonywających
przyjęli brzmienie Mieszko, tak bowiem
niewątpliwie nazywali współcześni ojca
Bolesława Chrobrego. Forma wszakże
powyższa w potocznej mowie doby
Piastów przyjęta jest tak pochodną i
zdrobniałą, jak: Staszko, Bolko, Kaźko,
Maćko i t. d. Długosz sądzi, że Miseco
może być tylko formą zdrobniałą od
Mieczysława, i mógł mieć słuszność, ale
historycy najnowsi domysłu za fakt nie
przyjęli.] – Mjecsiszláv (kardforgatásáról
híres)
Mieczysława [imię żeńskie. Żeński odpowiednik
męskiego imienia Mieczysław. Patronką
tego imienia jest bł. Mieczysława
Kowalska, jedna ze 108 błogosławionych
męczenników II Wojny Światowej] –
Mjecsiszlava
mieć [mam, masz, ma, mamy, macie, mają] + T.
(co) [I 1. być właścicielem, użytkownikiem
lub dysponentem czegoś, np. Miał dom z
ogródkiem.; 2. składać się z czegoś,
zawierać coś, być wyposażonym w coś;
też: mierzyć, liczyć ileś czegoś, np. Ptak
ma pióra i dziób. Dom ma sześć pięter.;
3. być wyposażonym w coś, co odznacza
się jakąś cechą; też: być z kimś w relacji
określonej przez jakąś cechę, np. Miał
siwe włosy i krzaczaste brwi. Masz złych
doradców.; 4. doznawać czegoś, być w
jakimś stanie psychicznym lub fizycznym,
np.
Miał
ochotę
płakać.;
5. charakteryzować się czymś, np. Ma
dobry gust.; 6. pozostawać z kimś, z czymś
w określonej relacji, np. Miał w nim
zagorzałego wroga.; 7. znajdować się w
jakiejś sytuacji, np. Ma dobrą posadę i
spokojne życie.; 8. brać w czymś udział
jako uczestnik, wykonawca, słuchacz itp.,
np. Jutro mam egzamin.; 9. ukończyć jakiś
etap nauki, uzyskać dokument, który to
stwierdza, np. Ojciec miał cztery klasy, syn
– dwa fakultety.; 10. pot. być, znajdować
się w określonym miejscu lub czasie, np.
-
Wersja 01 01 2017.
Naprzeciwko mamy stację. Mamy drugi
tydzień zimy. ― II. 1. być obowiązanym do
czegoś; też: zamierzać, przewidywać
zrobienie czegoś, np. Na wiosnę mamy się
wyprowadzić.; 2. używane dla wyrażenia
przyszłości w czasie przeszłym, np.
Przyszłość miała pokazać, że się myliłem.;
3. z imiesłowem biernym w funkcji czasu
przeszłego: wykonać, spełnić, ukończyć
coś, np. Mam napisaną pracę.; 4. w
konstrukcjach pytających, oznaczających
wątpliwość,
zaprzeczenie,
przeciwstawienie się, np. Ja miałbym to
powiedzieć?; 5. w funkcji czasownika
modalnego podającego w wątpliwość jakiś
fakt, np. Miała to być miła i ładna
dziewczyna.] – 1. (posiadać) bírni (vmivel),
birtokolni vmit, van valamije; tulajdonosa
vminek (ona ma 20 lat: 20 éves; nie mam:
nincs nekem, nekem nincs; nie mam czasu:
nincs időm; nem érek rá); (zamierzać) kell
(jutro mam wyjechać: holnap kell
elutaznom); 2. van; történni, előfordulni,
adódni (bizonyos körülmények között); 3.
kapni, kézhez venni; 4. nesze!; 5. tartani,
fogni; 6. foglaltatik vmiben; 7. venni, tartani;
8. tartani, mondani; mint segédige: a) főnévi
igenév nélkül) parancsot, föltétlen szükséges
cselekményt fejez ki; b) szándékot,
kötelezettséget, vmihez való kedvet fejez ki;
c.) vminek az elkövetkező állapotát fejezi
mieć
(temperaturę,
dreszcze,
mdłości,
wszystkiego dość) – láza, hidegrázása,
émelygése (szédülése, hányingere van, elég
magas)
mieć absolutny słuch – abszolút hallása van
mieć anielską cierpliwość – angyali türelme van
mieć animozję do kogo – ellenséges indulattal
viseltetik vki iránt
mieć apetyt – étvágya van vkinek
mieć baczność na kogo/na co – szemmel tartani
vkit/vmit; ügyelni vkire/vmire
mieć bardzo dobry humor – nagyon jó humora
van
mieć biegunkę – hasmenése van, megy a hasa
vkinek
mieć blisko 30 lat – közel 30 éves
mieć boja – (átv.) félni, begyulladni
mieć ból głowy – fejfájása van vkinek
mieć ból zębów – fáj a foga vkinek
mieć bóle – fájdalma van
mieć bóle porodowe – vajúdni
mieć brodę po pas – övéig érő szakálla van
mieć bzika – bogaras [ma bzika w głowie: bogaras,
hóbortos, hibbant]
3565
mieć bujną fantazję – dús képzelőereje v.
fantáziája van
mieć charakter w nogach – (tréfás) jól bírja a
futást
mieć cieczkę – (suka) tüzel
mieć ciągłe zatargi (z kim) – hadiálábon áll vkivel
mieć ciągłe zatargi z Rosją – hadilábon áll
Oroszországgal
(mieć) cięty v. ostry język – csípős v. éles v.
hegyes nyelv v. nyelvű; fel van vágva a
nyelve
mieć cięte pióro – éles tollal v. kíméletlenül írni
mieć ciężką rękę – nehéz kezű; (átv.) keménykezű,
erőskezű
mieć co (do kogo/czego) – köze van (vkihez/vmihez)
mieć co do swego rozporządzenia – rendelkezésre
áll vmi
mieć co/kogo na karku – (átv.) vkinek vmi/vki a
nyakán van
mieć co na celu – célja van; az a célja
mieć co na języku – a nyelve hegyén van vmi
vkinek
mieć co na końcu języka – a nyelve hegyén van
(majdnem kimondja)
mieć co na oku – vmire szemet vetni; vmit célul tűz
maga elé; vmire törekedni, vmit kiszemel
(magának)
mieć co na składzie – van vmije a raktáron
mieć co na sobie – magára vett vmit, van rajta vmi
mieć co na swoją potrzebę – a saját hasznára
szolgál vmi
mieć co na warsztacie – dolgozni (vmin)
mieć co na wątrobie – a begyében van
mieć co na własność – birtokolni vmit; van vmije, a
sajátját képezi vmi
mieć co na sumieniu – nyomja a lelkiismeretét vmi
mieć co na wątrobie – (átv.) emészti vmi; duzzog
vmiért v. vmi miatt, torkig van vmivel, vmi
bántja v. piszkálja a csőrét
mieć co na względzie – számol vmivel, szeme előtt
tart vmit
mieć co na zawołanie – minden pillanatban
rendelkezésre áll v. kéznél van vmi
mieć co pod ręką – kéznél van vmi (vkinek); keze
ügyében van (vmi)
mieć co poza sobą – túl van rajta; túl van vmin
mieć co świeżo w pamięci – frissen őriz vmit
emlékezetében
mieć co w ewidencji – nyilvántartani, evidenciában
tartani vmit
mieć co przed oczami – előtte van vmi; jól
emlékszik vmire
mieć co przeciw komu/czemu – vmi kifogása van
ellene
-
Wersja 01 01 2017.
mieć co w perspektywie – reménye v. kilátása van
vmire
mieć co w rezerwie – tartalékban van vmije
mieć co we wspomnieniu – emlékszik vmire
mieć (co) za złe – rossznéven venni (vmit)
mieć co za osobistą urazę – személyes sértésnek
venni vmit
mieć coś na sobie – vmi van rajta
mieć coś napisane na czole – a homlokára van írva
vmi
mieć coś w małym palcu – kisujjában van vmi
mieć coś wspólnego (z czym) – köze van vmihez
mieć czas – [van ideje]; ráérni
mieć czego do syta – van neki annyi, amennyit
csak akar; bővelkedni vmiben
mieć (czego) dość – torkig van (vmivel)
mieć czego po same uszy – fülig v. nyakig van
vmivel, könyökén nő ki vmi
mieć czkawkę – csuklani
mieć
chłopaka,
narzeczonego/dziewczynę,
narzeczonę –
fiúbarátja,
vőlegénye/
barátnője, menyasszonya van
mieć czas – van ideje vkinek
mieć czego po dziurki w nosie – túlságosan sok
(orrcimpájáig ér) vmi; elege van vmiből
mieć czego po uszy – bővelkedni; vmivel v. vmiben
gazdag; torkig van vmivel
mieć czyste sumienie – tiszta a lelkiismerete
mieć dach nad głową – van lakása
mieć delikatne rysy twarzy – finom arcvonásai
vannak
mieć depozyt w banku – letéte van a bankban
mieć depresję – vki depressziós
mieć dla kogo/czego pogardę – megvetni, lenézni
vkit/vmit; megvetést érezni vkivel/vmivel
szemben; megvetéssel sújtani vkit/vmit
mieć dla kogo wyrozumienie – elnézéssel van vki
iránt
mieć dług – adóssága v. tartozása van
mieć dług wdzięczności wobec kogo – hálával
tartozni vkinek
mieć długe ręce – (átv.) enyveskezű, hosszú a
keze, messzire elnyúlik a keze
mieć długe uszy – hosszú a füle, (átv.) fülelni,
kémlelni
mieć długi – tartozni (adós)
mieć długi język – [hosszú nyelve van] fecsegő,
nyelves, nagyszájú; mindent kifecsegni
mieć długie nogi – hosszú lába van
mieć długie palce – (átv.) enyveskezű v. ujju; ragad
a keze
mieć długie ręce – enyveskezű; (átv. is) hozzú a
keze
3566
mieć długie rzęsy – hosszú szempillája van vkinek
mieć długów po uszy – nyakig úszik az
adósságban; fülig van az adóssággal
mieć do czego inklinację – hajlamos vmire
mieć do czego powód – oka van vmire
mieć do czego predylekcję – hajlama van vmire
mieć do czego urazę – neheztelni vmire
mieć do czynienia z kim/czym – dolga van
vkivel/vmivel
mieć do kogo ansę – haragudni, neheztelni vkire
mieć do kogo antypatię – ellenszenvet érezni
vkivel szemben
mieć do kogo interes – dolga v. elintéznivalója v.
megbeszélnivalója van vkivel; szeretne vkivel
vmit megbeszélni
mieć do kogo/czego odrazę – nem tűrhet, ki nem
állhat vkit/vmit
mieć do kogo prosbe – kérése van v. kéréssel
fordulni vkihez
mieć do kogoś żal – neheztelni vkire
mieć do rozporządzenia – rendelkezésre állni
mieć dobrą markę – jó márkája van; jó névnek v.
hírnévnek örvendeni
mieć dobrą pamięć – jó emlékezőtehetsége van
mieć dobrą pamięć do twarzy – jó az
arcmemóriája
mieć dobrą passę – (ká) jó passzban van
mieć dobrą prasę – kedvező visszhangra találni; a
sajtó kevezően fogadja, jó sajtója van
mieć dobrą prezencję – jó megjelenésű
mieć dobrą renomę – jó hírnévnek örvend; jó
hírneve van
mieć dobrą reputację – jó hírnévnek v.
köztiszteletnek örvend
mieć dobre, mocne v. szerokie plecy – jó nagy
pártfogója van; van vkji mögötte; nyomják
mieć dobre stosunki – jó összeköttetései v.
kapcsolatai vannak
mieć dobroczynny wpływ na kogo – jótékony
hatással lenni vkire
mieć dobry charakter – jó természete van
mieć dobry fach w ręku – jó szakma van a
kezében; jó szakmája van
mieć dobry gust – jó ízlése van
mieć dobry humor – jó a kedve; jókedvű
mieć dobry słuch – jó hallása van
mieć dobry smak – jó ízlése van
mieć dobry węch – jó szimata van
mieć dobry wzrok – jó szeme van
mieć dobrze ustaloną opinię – jól megalapozott
híre v. hírneve van
mieć dobrze kontakty – jó összeköttetései vannak
mieć dobrze w głowie – észnél lenni (észnél van)
-
Wersja 01 01 2017.
mieć dochód z czego – bevétele van vmiből
mieć dokładne rozeznanie w czymś – alapos
tájékozottsággal
rendelkezik
vmilyen
területen
mieć dołek – teljesen maga alatt van
mieć dostęp do danych – hozzáfér az adatokhoz;
eléri az adatokat
mieć dostęp do kogo – szabad bejárása van vkihez
mieć dosyć (czego) – [elege van] megelégelni,
megunni; megsokallani (vmit); ráunni vmire
mieć dosyć pieniędzy – van elég pénze
mieć dostatecznie pieniędzy – van elég pénze
mieć dość – elege van; odavan [mam dość: elegem
van]
mieć doświadczenie w czym – tapasztalata van
vmiről, ismerni vmit
mieć doświadczenie w życiowe – van
élettapasztalata
mieć dowody w porządku – rendben vannak az
iratai
mieć dozór nad czym – felügyelni (vmire)
mieć dozór nad kim – felügyelni, vigyázni vkire
mieć dożywocie na czym – élethsszig tartó
jövedelme van vmiből
mieć dreszcze – hidegrázása van; rázza a hideg
mieć dryg do czegoś – tehetsége, hajlama van
vmihez
mieć ducha inicjatywy – vállalkozó szelleme van
vkinek; vállalkozó szellemű ember
mieć duszę na raminiu – reszketni a félelemtől;
inába száll a bátorsága; eláll a szívverése;
halálfélelem gyötör vkit; torkában ver a
szíve; halálos félelemben van
mieć dużą wartość – nagy értéke van
mieć duże obroty – nagy forgalmat bonyolít le
mieć duże oczekiwania – magas követelményeket
támasztani
mieć dużo klientów – sok ügyfele van
mieć dużo pieniędzy – sok pénze van
mieć dużo radości z czegoś – örömét leli vmiben
mieć duży wpływ na opinię publiczną – nagy
hatással van a közvéleményre
mieć dwa metry wysokości – két méter magas; a
magassága két méter
mieć dwadzieścia lat – húsz éves
mieć dwadzieścia trzy lata – huszonhárom éves
mieć dyżur – szolgálatban van; ügyeletes;
ügyeletet tart
mieć dziecko (miałam dziecko) – gyereke van
(gyerekem volt)
mieć dzień przyjęć a. urzędowania – fogadónapot
tart
mieć dziurawe buty – lyukas a cipője
3567
mieć ewikcję na majątku dłużnika – elperelhetni
az adós birtokát
mieć fach w ręku – szakmája van, szakmával
rendelkezik; van szakma a kezében
mieć fiołka na punkcie czego – vmibe
belehabarodni, vmi rögeszméjévé válik
mieć fiołki w głowie – bolondos, félkegyelmű;
hiányzik v. egy kerékkel több van a fejében,
bogaras
mieć flotę – sok a dohánya, pénzben úszni
mieć fotograficzną twarz – jó fényképarca van
mieć fumy – bogaras
mieć gębe od ucha do ucha – fülig ér a szája
mieć głos – jó hangja van; „van hangja”
mieć głowę na karku – (átv.) helyén van az esze
mieć godziny przyjęć a. urzędowania –
fogadóórája van vkinek
mieć gorączkę – lázas, láza van
mieć gorycz w ustach – keserű a szája
mieć gościnny występ – vendégszerepelni
mieć grube rysy twarzy – markáns arcvonásai
vannak
mieć grzeszek na sumieniu – kis hiba terheli a
lelkiismeretét
mieć gumę – defektje van
mieć gust (mak) – van ízlése vkinek
mieć hipotekę na czyichś dorach – jelzáloga v.
jelzálogjoga van vkinek a birtokán
mieć humor – jókedélyű, van humora
mieć a. miewać humory – szeszélyeskedni
mieć imię – a neve…
mieć immunitet – (lat.) immunis; (orvosi) fertőző
betegségek v. bizonyos mérgek iránt
közömbös; (jog) sérthetetlen, bizonyos
jogszabályok alól mentes (személy)
mieć inicjatywę – vállalkozó szelleme van vkinek;
vállalkozó szellemű ember
mieć interes do + B. – dolga van (vmivel, vkivel)
mieć interes w czym – érdekelt vmiben; számítani
vmire; érdekelve van (vmiben)
mieć jakiś punkt oparcia – van mire támaszkodnia
mieć jakiś życie – vmilyen életet élni; vmilyen élete
van
mieć jakieś ubranie na sobie – vmi van rajta
mieć jęczmień na oku – árpa van a szemén, árpája
van
mieć językiem – fecsegni, csacsogni, csivitelni;
karattyolni; pereg a nyelve
mieć kaca – másnapos, macskajaja van
mieć kapitał – tőkével bírni v. rendelkezni; tőkéje
van; tőkeerős
mieć katar – náthás; náthája, hurutja van
mieć kazanie – prédikálni
-
Wersja 01 01 2017.
mieć kierownicze stanowisko – vezető állásban
van v. állású
mieć kilka rozwiązań – van néhány megoldása
mieć kluski w gębie – gombóc van a szájában
(érthetetlenül beszél)
mieć kłopotów po uszy – azt sem tudja, hol áll a
feje
mieć kłopoty finansowe – pénzügyi bajban van;
pénzzavarban van; pénzzavarral küszködik
mieć kochanka/kochankę – szeretőt tartani,
szeretője van
mieć kogo/co na myśli – gondolni (vkire/vmire)
mieć kogo/co na oku – szemmel tartani vkit/vmit;
szemet vet (vkire/vmire)
mieć kogo/co po uszy – torkig van vkivel/vmivel;
mieć kogo na myśli – gondolni vmire
mieć kogo na utrzymaniu – eltartani vkit
mieć kogo nad sobą – (átv.) feljebbvalója v.
felettese van
mieć kogo w estymie – (tréf.) becsben tartani vkit
mieć kogo w kieszeni – a zsebében tartani;
lekenyerezni
mieć kogo w podejrzeniu – gyanakodni vkire
mieć kogo/co w pogardzie – megvetni, lenézni
vkit/vmit; megvetést érezni vkivel/vmivel
szemben; megvetéssel sújtani vkit/vmit
mieć (kogo) w ręku – kézben tartani (vkit);
kezében van vki; ura vkinek
mieć kogo za hetkę pętelkę – megvetni, lenézni,
lebecsülni vkit
mieć (kogo za kogo) – tartani (vkit vkinek)
mieć kogo za głupca – hülyének tart vkit
mieć kogo za sobą – (átv.) támogatja vki; támogat
vki vkit
mieć kogoś gdzieś – „le van sajnálva”
mieć kogoś za głupiego – bolondnak tartani vkit
mieć kogoś za nic – semmibevenni vkit
mieć kogoś za wytłumaczonego – kimentettnek-,
tisztázottnak tekinteni vkit; olybá venni,
hogy tisztázta magát
mieć kompleksy – gátlásai vannak
mieć komu co za złe – rossznéven venni vkitől vmit
mieć konszachty (z kim) – paktálni (vkivel)
mieć konto w Węgierskim Banku Narodowym –
a Magyar Nemzeti Banknál van számlája
mieć konwulsje – rángógörcsei vannak
mieć końskie zdrowie – kicsattan az egészségtől;
majd kicsattan az egészségtől
mieć korzyść z czego – haszna van vmiből; nyerni
vmin
mieć krechę u kogo – „rossz pontja” van vkinél
mieć kręćka – (átv. is) megkergülni
3568
mieć krótką pamięć – rövid a memóriája; rövid
emlékezőtehetsége van
mieć krzesło w senacie – szenátusi tag v. tagsága
van
mieć kuku na muniu [mieć obsesję, wariować,
lub szaleć; zachowywać się jak osoba
niepoczytalna lub głupia; stracić rozum.]
– (tréf.) nem egészen normális; nincs ki a
négy kereke
mieć kurcze – görcsölni
mieć kurzą pamięć – tyúkeszű, tyúkesze van;
rövid az esze v. memóriája
mieć kwalifikacje – képesítése v. szakképzettsége
van
mieć lekcję – órája van
mieć lekką rękę – könnyű kezű
mieć lęk kogo/czego – félni v. tartani vkitől/vmitől
mieć litość nad kim – megkönyörülni vkin
mieć litość nad nędzarzem – megkönyörülni a
nyomorgón
mieć lwa w herbie – oroszlános címer
mieć ładny charakter pisma – szép írása van
mieć łatwość do czego – vmivel rendelkezni,
vmihez tehetsége van, vmit bírni
mieć łatwość do języków – nyelvtehetség;
könnyen tanul nyelveket
mieć mdłości – émelygése (szédülése, hányingere)
van
mieć melodię do czegoś – (közb.) hangulata, kedve
van vmihez
mieć miejsce – történni; megtörténni (megtörténik),
előfordulni; lezajlani (lezajlik); végbemenni
(végbemegy)
mieć miejsce w wagonie – van helye a vasúti
kocsiban
mieć mir u kogo – tekintélye van vki előtt
mieć mleko pod nosem – tejfelesszájú
mieć moc pieniędzy – tömérdek pénze van
mieć mocną pozycję – erős pozíciói vannak vhol
mieć mocne przekonanie – mély meggyőződése
vkinek
mieć mowę – beszédet mondani v. tartani
mieć możność – képes, tud
mieć mrowienie w nogach – zsibbad a lába
mieć mszę – misét mondani
mieć muchy w nosie – (átv.) szeszélyes, bogaras;
(átv.) szeszély, bogár, bogarasság
mieć na baczności – résen lenni; résen van, éber
mieć na celu – szándékozni; az a célja
mieć na coś chrapkę – kívánni vmit, megkívánni
vmit; fáj a foga vmire; vásik a foga vmire;
gusztusa van vmire; kedve van vmire
mieć na kogoś chętkę – vágyni vkire; (érzékileg)
kívánni vkit
-
Wersja 01 01 2017.
mieć na myśli – (kogo/co) gondolni (vkire/vmire)
mieć na ostrożności – vigyázni, őrizkedni,
óvakodni vmitől
mieć na składzie – raktáron tartani
mieć na sobie – visel magán, van rajta ( ja mam na
sobie…: … van rajtam)
mieć na sobie? – mit visel magán?; mi van rajta?
mieć na ustach pytanie – az ajkán a kérdés
mieć na widoku – kilátásban van (vmi)
mieć nadzieję – reménykedni, remélni vmit,
reménye van; reménykedni
mieć nadzieję na coś – reménykedni vmiben;
remélni vmit
mieć nadzór nad kim/czym – felügyelet,
főfelügyelet vki/vmi felett
mieć najlepsze intencje – a legjobb szándékai
vannak
mieć napięty plan zajęć – teljesen be van táblázva
mieć nazwę – neve van [mieć nazwę "index.htm"
lub "index.html"]
mieć niedobrze w głowie – (átv.) nincs ki a négy
kereke, nincsenek nála odahaza
mieć nierównomierny puls – kihagy a pulzusa
mieć niewielki fundusik – van egy kis pénzecskéje
mieć niewyraźną minę – bizonytalan arcot v. képet
vágni
mieć nogi patykowate – pipaszárlábú; (közb)
botlábú
mieć nosa – jó orra van
mieć nóż na gardle – (átv.) torkán van a kés
mieć o czym jasne wyobrażenie – vmiről tiszta
képe van; vmit élénken elképzelni; vmit
világosan v. tisztán v. tárgyilagosan látni
mieć o kim dobrą opinię – jó véleménye van vkiről
mieć o kim wysokie wyobrażenie – sokat gondol
vkiről, nagyra tartani vkit
mieć obowiązek utrzymanie kogo – vki eltartására
kötelezett
mieć obowiązki rodzinne – kötelezettségei vannak
a családdal v. családjával szemben
mieć obrzydzenie do kogo/czego – indegenkedni,
undorodni vkitől/vmitől
mieć ochotę do czego – kedve van vmihez v. vmire
mieć oczy podkrążone – karikás a szeme
mieć odczyt o czym/kim – előadást tartani
vmiről/vkiről
mieć odpowiedni wiek do czego – megvan a
szükséges kora vmihez
mieć odpowiedni wrost – arányos termete van
mieć odpowiednie kwalifikacje – megvan a
szükséges képesítése
mieć odwagę – merni, merészelni vmit megtenni;
van hozzá merészsége v. bátorsága
3569
mieć odwagę do tego, by… - van bátorsága ahhoz,
hogy…
mieć oko (na kogo/co) – szemmel tartani v. kísérni
(vkit/vmit); megfigyelni vkit/vmit; rajta van a
szeme
mieć oko na wszystko – mindenen rajta a szeme
mieć olej w głowie [1. z uznaniem o kimś
mądrym, rozsądnym; 2. syn. mieć głowę
nie od parady, mieć głowę na karku; posp.
mieć łeb nie od parady, mieć łeb na karku,
mieć łeb jak sklep] – nagyszerű, okos; van
sütnivalója; helyén van az esze; szellemes,
elmés ember; jól fog az esze; pihent agyú;
van sütnivalója
mieć opinię skąpa – zsugori hírében állni
mieć osobne mieszkanie – külön lakása van
mieć ostry język – csípős a nyelve
mieć otwartą kiesę – segítőkész; nem sajnálja a
pénzt
mieć pamięć do czego – jó emlékezőtehetsége van
vmihez v. vmit illetően
mieć papiery w porządku – papírjai v. iratai
rendben vannak
mieć paskudną gębę – mocskosszájú, trágár
(beszédű), mosdatlanszájú
mieć patent na swój wynalazek – szabadalma van
a találmányára
mieć pecha – pechje van; peches, megjárta,
lecsúszott, elérte a balszerencse
mieć pecha w interesach – balszerencséje van az
üzletben
mieć pełe ręce roboty – ki sem látszik a munkából;
nyakig van a munkával
mieć pełno długów – tele van adóssággal
mieć pewne doświadczenie polityce – van némi
tapasztalata a politikában
mieć pewne kawałek chleba – megvan a biztos v.
biztosított megélhetése; biztos kenyere van
mieć pewność, że… - biztos benne v. meg van
győződve, hogy…
mieć pieczę nad czym – gondját viselni vminek;
óvni v. megóvni v. gondozni vmit
mieć pieczę o kogo/co a. o kim/czym – gondja van
vmire/vmire
mieć pieniądze – van pénze
mieć pierwszeństwo – tartja az első helyet; övé az
elsőbbség; első helyen áll; elsőbbsége van;
előnyben részesül
mieć pietra – rettegni, félni, elfogja a félelem v.
félsz; (átv.) citerázni
mieć pociąg – (do kogo/czego) vonzódni
(vkihez/vmihez)
mieć poczucie obowiązku – kötelességérzete van
mieć poczucie rytmu – van ritmusérzéke
-
Wersja 01 01 2017.
mieć pod komendą kogoś – parancsolni vkivel, vki
parancsnoksága alatt állni
mieć pod ręką – keze ügyében van; kéznél van
mieć podejrzenie – gyanúperrel élni
mieć podstawę do krytyki – a kritikához van joga;
kritikájának van alapja
mieć podwyższoną temperaturę ciała –
hőemelkedése van
mieć pojechać (pójść) – menni kell
mieć pojęcie o czym – fogalma van vmiről
mieć pokup – kelendő, kereslet van benne, keresik,
veszik
mieć pole do czego – tere van vmire v. vmihez
mieć pole do popisu – alkalma, lehetősége van a
szereplésre, bizonyításra
mieć pomysły – gondolatokkal eltelt, …
gondolkodású…, vannak gondolatai v. ötletei
mieć posłuch – tekintélye van
mieć powodzenie – sikere van; sikeres
mieć pracę – munkája, dolga, állása van
mieć pragnienie – szomjazni; szomjas
mieć prawo – joggal rendelkezni
mieć prawo do czegoś – joga van vmire v. vmihez;
igényjogosult (vmire)
mieć prawo karania kogo – joga van vkit
megbüntetni
mieć pretensję (do czego) – számot tartani (vmire)
mieć pretensję do kogo – igényei vannak;
követelésekkel lépni fel (vkivel szemben);
neheztelni; kifogása van vki ellen; panasza
van vkire
mieć przed kim pierwszeństwo – elsőbbsége van
vkivel szemben
mieć przed oczyma [wyobrażać sobie] – (vkinek)
a szeme előtt lebeg
mieć przed sobą – vállalkozni, készülni,
szándékozni
mieć przed sobą daleką drogę – hosszú az út
előtte
mieć przedsiębiorczości – vállalkozó szelleme van
vkinek; vállalkozó szellemű ember
mieć przekonanie do czego – bizalma van vmihez
mieć przemowę – felszólalni, beszédet mondani
mieć przewagę nad kim – fölényben lenni vkivel
szemben
mieć przewagę nie do odrobienia – behozhatatlan
előnye van; behozhatatlanul vezet
mieć przewagę punktową – pontelőnye van vkivel
szemben
mieć przy sobie dokumenty – nála vannak az
iratai
mieć przy sobie pieniądze – van nála pénz
mieć przychód z czego – jövedelme van vmiből;
jövedelmet élvezni vmiből
3570
mieć przyjemny a. miły zapach – jó szaga van;
illatos
mieć przyszłość przed sobą – előtte áll a jövő
mieć przystęp do kogo – bejárása van vkihez
mieć psi nos – éles szimata, jó orra van
mieć pstro w głowie [(zwłaszcza o nastolatkach)
być
głupim,
zwariowanym,
lekkomyślnym, lub frywolnym] – még nem
nőtt be a feje lágya
mieć pustki w kieszeni – átv. zsebláza van; üres a
zsebe; lyukas a zsebe
mieć pypcia na języku – nem (valami) beszédes
(ember); (közb.) málészájú, kuka, leragadt a
nyelve
mieć rację – igaza van
mieć randkę z kimś – randevúzni, randevúja van
vkivel
mieć regularne rysy twarzy – szabályos
arcvonásai vannak
mieć respekt dla kogo/czego – tiszteletet érezni;
tekintettel v. figyelemmel lenni vki/vmi iránt
mieć rezon – szellemes, talpraesett, magabiztos
mieć rodzinę (miałem rodzinę) - családja van
(családom volt)
mieć romans do kogo a. z kim – kérése van vkihez
mieć rozpięty rozporek – nyitva van a slicce
mieć rozwiązane ręce – szabad keze van
mieć rozwolnienie – hasmenése van, megy a hasa
mieć równe szanse z kim – egyenlő esélyekkel
indulni vkivel
mieć satysfakcję z czego – kedvét leli vmiben
mieć sen v. sny – (azt) álmodja, hogy…; (az az)
álma van; álmodik; vannak álmai
mieć sentyment do kogoś/czegoś – rokonszenvezni
(vkivel/vmivel)
mieć sieczkę w głowie – ostobaságokat fecseg;
zűrzavar van a fejében
mieć sklep – üzlete, boltja van
mieć skłonność do tycia – hízásra hajlamos
mieć skurcze – görcsölni; görcsei vannak
mieć słabą głowę – könnyen berúg, nem bírja az
italt
mieć słabą pamięć – gyenge a memóriája
mieć słabą pamięć do nazwisk – rossz a
névmemóriája
mieć słabe nerwy – rosszak az idegei, gyenge
idegzetű
mieć słuch – jó hallása van
mieć słuszność – igaza van
mieć specjalne funkcje – speciális teendői vannak
mieć spokojne sumienie – nyugodt a lelkiismerete
mieć spuchnięte nogi – dagadt a lába
mieć stancję – teljes ellátása (lakás-kosztja) van
-
Wersja 01 01 2017.
mieć staranie – gondozni, gondot viselni
mieć stosunek z kimś – (szerelmi) viszonya van
vkivel
mieć stosunek płciowy z kimś – közösülni
mieć stracha – fél, rétteg
mieć sucho w gardle – száraz a torka
mieć swój dom – saját háza van
mieć swój indywidualny styl – egyéni stílusa van
vkinek
mieć swój kąt – saját lakása van; saját oduja van
mieć swój wkład (w czym) – kiveszi a részét
(vmiből)
mieć swoje lata – benne van már a korban, már
nem fiatal
mieć szacunek (dla kogo) – respektálni vkit
mieć szansę na coś – esélyes vmire
mieć szczęście – szerencséje, mázlija van
mieć szczęśliwą rękę – szerencsés keze van
mieć szeroki gest – szépen v. nemesen járni el;
tékozló, költekező
mieć szerokie plecy – (átv.) jó protekcója van
mieć szerokie uprawnienia – széleskörű
jogosítványokkal rendelkezik
mieć szum w uszach – zúg a füle
mieć ślinkę na co – fáj a foga v. étvágya van vmire;
csorog a nyála vmi után
mieć tajemnice – titkolózni v. titkolódzni
mieć takt – tapintatos, figyelmes
mieć talent – tehetséges; tehetsége van
mieć talent do czegoś – tehetsége van vmihez
mieć temperament – temperamentumos, tüzes
(természetű), van temperamentuma
mieć tempereturę – lázas, láza van
mieć to do siebie – ez a tulajdonsága; az a
jellegzetessége
mieć tremę – lámpalázas
mieć trudności finansowe – pénzzavarban van;
pénzzavarral küszködik
mieć trudny charakter – nehéz v. rossz természete
van
mieć tupet – merészsége van, van mersze
mieć (u kogo) wielkie względy – nagy kegyben áll
(vkinél)
mieć u kogo złą notę – rossz véleménnyel van
vkiről
mieć u kogoś kredyt – hitele van vkinél
mieć uczciwe zamiary – tisztességesek a
szándékai; tisztességes szándékai vannak
mieć uczucie, że… - az az érzése, hogy…, úgy érzi,
hogy…
mieć udział – részesedni, részesülni vmiben
mieć udział w zysku a. zyskach – nyereségben
részesedni
3571
mieć urazę do kogo o co – haragudni, neheztelni
vkire; haragot érezni vki ellen; haragot
tartani, haragban lenni vkivel vmi miatt v.
vmiből kifolyólag
mieć urlop do 15 marca włącznie – március 15-ig
bezárólag van szabadsága
mieć urwanie głowy z pracą – azt sem tudja hová
legyen a munkától; fő a feje a sok munkától
mieć używanie – (közb.) öröme, vigasza van
vmiben
mieć w czubie – fejébe szállt az ital
mieć w czym przyjemność – kedvét v. örömét leli
v. találja; kedve telik vmiben
mieć w ewidencji – számon tartani; evidenciában
tartani
mieć w małym palcu [pot. znać coś doskonale,
umieć bardzo dobrze] – átv. a kisujjában
van
mieć w odwodzie argumenty – vannak még érvei;
van még érve kéznél; még rendelkezik
érvekkel (szükség esetére)
mieć w rejestrze – nyilvántartani, nyilvántartásban
tartani
mieć w ręku – kézben tart
mieć w sobie jaką własność – rendelkezik vmilyen
tulajdonsággal v. sajátossággal
mieć w zanadrzu – inge alatt v. kebelében van;
(átv.) keblében v. szívében v. mellében van
mieć wątpliwość – kételkedni; kételyei vannak
mieć wątpliwości – kétségei vannak
mieć większość w parlamencie – parlamenti
többséggel rendelkezik
mieć wychodne – kimenője van
mieć wyjście na scenę – szính. jelenése van
mieć wenę – ihlete van
mieć werwę – lelkes, tüzes, lendületes, van
lendülete, van benne tűz
mieć wesołą minę – vidám képe van
mieć węża w kalecie – [kígyó van az erszényében]
fösvény, fukar, fogához veri a garast
mieć węża w kieszeni – (átv.) fösvény, fukar, nem
szívesen nyúl a zsebébe; nehezen adja ki a
pénzt
mieć wgląd w rachunki – betekintési joga van a
számlákba
mieć wiarę (w kogo) – hisz (vkiben/vmiben)
mieć wiele spraw na głowie – sok gond nyomja a
vállát
mieć wielki popyt – nagy kereslete van
mieć wielkie kłopoty – benne van a slamasztikában
mieć wielkie wymagania – nagy igényei vannak,
nagyok az igényei
mieć wielkie zapasy – nagy tartalékai vannak
-
Wersja 01 01 2017.
mieć wielu niechętnych – sok az ellensége, nem
sokan szeretik v. szívlelik
mieć wkład a. udział (w czym) – átv. része van
(vmiben)
mieć wladzę nad kim – (átv.) hatalma van vmi
felett
mieć własną chałupę – saját háza van
mieć własne zdanie – önálló véleménye van
mieć własny indywidualny styl – egyéni stílusa
van vkinek
mieć włosy w nieładzie – rendetlen a haja
mieć wolną rękę – szabad keze van
mieć wolny czas – van szabad ideje
mieć wpływ (na kogo/co) – hatása van, befolyással
van (vkire, vmire); hatással van; befolyásolni
(vkit/vmit); hatni, kihatni (vkire/vmire)
mieć wpływy – befolyása van
mieć wprawną rękę – biztos keze van
mieć (wszytko) przygotowane – készenétben tart
mieć wszystkie atuty w ręku – minden ütőkártya a
kezében van
mieć wszystkiego pod dostatkiem – bőven van
mindene, bővelkedni mindenben
mieć wszystkiego w bród – mindenben bővelkedni
mieć wycięte migdałki – kivették a manduláját
mieć wykład – előaást tartani
mieć wykłady – előadása van, előadásokat tartani
mieć wyobrażenie czego – elképzelése van vmiről
mieć wypadek – baleset ér vkit
mieć wypchane kieszenie – tele van a zsebe
mieć wyrobiony sąd o czym – kialakult véleménye
van vmiről
mieć wyrzuty sumienia – lelkiismeret-furdalása
van vkinek
mieć wysokie aspiracje – magas v. nagy igényeket
támasztani, nagy ambiciókkal rendelkezni,
sokra aspirálni
mieć wytarte czoło – vastagbőrű
mieć wywiad (z kim) – nyilatkozatot kér (vkitől)
mieć wzgardę dla kogo/czego – megvetni vkit/vmit
mieć wzgląd (na co), mieć (co) na względzie –
tekintettel van (vmire); figyelembe venni
(vmit)
mieć wzgląd na czyją obraźliwość – tiszteli v.
kíméli vkinek az érzékenységét
mieć wziętość – divatban van, kelete v. keletje van
mieć X metrów szerokości – x méter széles
mieć z czego uciechę – örömét, kedvét leli vmiben
mieć z kim biedę – sok baja van (vkivel)
mieć (z kim) do czynienia – dolga van (vkivel)
mieć z kim dziecko – gyermeke van vkitől
mieć z kim krzyż pański – nyűg a nykán vki; púp a
hátán
3572
mieć z kim na pieńku – elszámolnivalója van
vkivel; neheztelni vkire; számadása v.
elintézetlen dolga van még vkivel
mieć z kim/czym kłopot – baja v. kellemetlensége
van vkivel/vmivel
mieć z kim/czym udrękę – kínlódni v. vesződni
vkivel/vmivel
mieć z kim osobiste porachunki – elintéznivalója
v. számolnivalója van vkivel
mieć z kim przeprawę – afférja v. kellemetlen
ügye van vkivel
mieć z kim przygodę – kalandja van v. akad vkivel
mieć z kim rachunki – elszámolni, leszámolni
valója van
mieć z kim styczność – vkivel érintkezni,
kapcsolatban áll vkivel, kapcsolatot tart fenn
vkivel
mieć z kim zajście – összekapni vkivel
mieć z kimś pański krzyż [cierpieć przez kogoś
udręki, kłopotać się z kimś] – vesződni,
bajlódni vkivel; aggódni vki miatt
mieć za nic – semmibe venni (vesz)
mieć za złe – rossz néven venni
mieć zachcianki – szeszélyei vannak, szeszélyes
mieć zacięcie literckie – tehetsége van az íráshoz
mieć zadośćuczynienie – elégtételt kapni v.
szerezni
mieć zajęte wszystkie terminy – teljesen be van
táblázva
mieć zaległości – lemaradni a tanulásban
mieć zaległości podatkowe – adójával hátralékban
van; adóhátraléka van
mieć zamiłowanie do czego – szeretni (vmit);
rajongani (vmiért)
mieć zapalenie gardła – torokgyulladása van
vkinek
mieć zastrzeżenia do czegoś – kifogásolni vmit
mieć zatkany a. zapchany nos – eldugul az orra, el
van dugulva az orra
mieć zawroty głowy – szédül; szédülni, elszédülni
mieć zamiar – szándékozni vmit; szándékában áll;
szándékában van
mieć zamiar matrymonialne – házasulási v.
házassági szándékai vannak
mieć zaufanie do kogoś – bízni vkiben
mieć zawroty głowy – szédülni, elszédülni
mieć zbyt wygórowane wymagania – túlzott
igényekkel fellépni
mieć zdolności do czegoś – érzéke v. tehetsége van
vmihez
mieć zdolności w jakimś kierunku – tehetséges
vmiben; tehetséget árul el vmi iránt
mieć zdolność kredytową – vki hitelképes
mieć zdolność prawna – vki jogképes
-
Wersja 01 01 2017.
mieć ze sobą pieniądze – van nála pénz
mieć zgagę – vkinek gyomorégése van; ég a
gyomra
mieć zgrabną figurę a. sylwetkę – jó alakja van,
karcsú alakja van
mieć zielono w głowie [być lekkomyślnym,
niestatecznym, niepoważnym] – (zöld van
a fejében) még nem nőtt be a feje lágya;
zöldfülű, tapasztalatlan
mieć zimną krew – (átv.) hidegvére van, hidegvérű
mieć zlitowanie nad biednymi – szánja a
szegényeket
mieć złamane życie – tönkrement, derékba tört az
élete
mieć złą opinię – szól. rossz híre van
mieć złą pamięć – rossz emlékezőtehetsége van
mieć złą passę – rossz passzban van
mieć złe zamiary – rosszban töri a fejét; rosszban
sántikál
mieć zły humor – rossz a kedve
mieć zrozumienie muzyki – ért a zenéhez
mieć zwyczaj – szokni (szokik); (vmit) szokott
mieć źle w głowie – nincs észnél; nem tudja, hogy
mit beszél
mieć żal (o co) – nehezményezni vmit
mieć żal (do kogo) – panasza van (vkire);
neheztelni (vkire); sérelmezni
mieć żal (z powodu czego) – zokon venni (vmit)
mieć żelazne zdrowie – kicsattan az egészségtől;
majd kicsattan az egészségtől
mieć żylaki – visszeres
mieć żyłkę do czegoś – érzéke v. hajlama van
vmihez
mieć żywo w pamięci – élénken emlékezetében
van
miej rozum! – legyen eszed, biz. eszednél légy!
miejmy nadzieję, że… – reméljük, hogy…
mieć się [być w jakimś stanie, położeniu, np.
Napisz, jak się mają rodzice. Sprawy mają
się nieźle.] – van; (matematika) aránylani
(aránylik); (zanosić się) állni (ma się na
deszcz: esőre áll); (vhogy) érzi magát
mieć się dobrze – jól van; jól érzi magát
mieć się ku sobie – (közb.) szimpatizálnak
egymással, jó érzéssel vannak egymás iránt
mieć się lepiej – jobban van; jobban érzi magát
mieć się na baczności – vigyázni, vigyázban állni,
résen állni, résen lenni, figyelni
mieć się na ostrożności – óvakodni, résen lenni;
óvatos, elővigyázatos
mieć się z pyszna – nehéz v. kétségbeejtő v.
kilátástalan helyezetbe kerülni
miednica [1. a) Kość miedniczna (łac. os coxae) kość wchodząca w skład obręczy kończyny
3573
tylnej (dolnej) (łac. cingulum extremitatis
posterioris), jest kością parzystą. Kości
miedniczne łaczą się ze sobą w części
przedniej za pomocą spojenia łonowego
(łac. symphysis), w części tylnej łączą się z
kością krzyżową kręgosłupa. Dwie kości
miednicze łącznie określamy mianem
miednicy (łac. pelvis). Patrz również
złamanie miednicy. b) obręcz miedniczna,
część szkieletu zbudowana z dwu kości
miednicznych, połączonych ze sobą z
przodu spojeniem łonowym, i kości
krzyżowej (części kręgosłupa) łączącej się
z kośćmi miednicznymi dwoma stawami
krzyżowo-biodrowymi.
2.
miednica,
naczynie, zazwyczaj okrągłe lub owalne o
niewielkiej głębokości, może służyć do
mycia się, prania czy mycia naczyń] – 1.
(anatómia, bonctan) medence (pelvis), [a
medence (csont) testünk közepét alkotja,
egyben a súlypontot is jelenti. Alulról a
combcsont (femur) és annak a combfeje
(caput femoris), felülről a gerinc és a belső
szervek határolják.] medencecsont; 2. (do
mycia) mosdótál, lavór, vízmedence
-
Wersja 01 01 2017.
polami. Może również oznaczać sąsiedzką
granicę. Szczególnie licznie występują w
rolnictwie ekstensywnym. Z punktu
widzenia przyrodniczego miedze stanowią
ważny element środowiska. Ich obecność
decyduje o wyższej bioróżnorodności
agrocenoz. Jest siedliskiem wielu roślin
oraz miejscem pobytu zwierząt. Na
miedzach gniazda zakładają niektóre
gatunki ptaków, np. pliszka żółta.
Likwidacja miedz i tworzenie monokultur
rolniczych prowadzą do zubożenia
środowiska naturalnego. 3. Miedza czyli z
francuskiego merlon, nazywała się w
działobitni (bateryi) wojska polskiego
część przedpiersienia (nasypu ziemnego),
zawartego między strzelnicami. B. Gemb.]
– mezsgye, határ; (wojsk) pártázatos
mellvédfal [épületszerkezeti elem]
miedziak [grosz, moneta, monetka, moniak,
pieniążek] – (moneta) rézpénz; (kocioł)
rézüst
miedziak brandenburski – brandeburgi rézpénz
Miedziak sosnowiec (Chalcophora mariana)
[gatunek
chrząszcza
z
rodziny
bogatkowatych
i
podrodziny
Chrysochroinae] – Fenyődíszbogár v.
Fenyvesdíszbogár (Chalcophora mariana L.)
miednica
miednica mniejsza – (anatómia) kismedence
miedniczka nerkowa
(Pelvis renalis)
–
vesemedence (pelvis renalis)
miednica większa – (anatómia) nagymedence
miedniczka [1. zdrobnienie od: miednica; 2.
miedniczka nerkowa - błoniasty woreczek
w nerce tworzący początkową część
moczowodu] – tálacska, kis tál; (anatómia)
medence
miedniczka nerkowa; tsz. miedniczki nerkowe –
vesemedence
miedza [1. wąski pas niezaoranej ziemi,
rozgraniczający pola uprawne; 2. to pas
niezaoranego terenu pomiędzy dwoma
miedzianka [Gniewosz plamisty, miedzianka
(Coronella austriaca) - niejadowity wąż z
rodziny
połozowatych]
–
rézsikló
(Coronella austriaca) [egy elterjedt európai
kígyófaj. Tudományos nevének jelentése:
„osztrák koronácska” onnan ered, hogy
leírója, Joseph Laurenti a tarkóján látható
mintázatot az osztrák címer kétfejű sasához
hasonlította.]
-
Wersja 01 01 2017.
misterne, niemal jubilerskie kreski,
dlatego miedzioryt często przypominać
może rysunek piórem. Mimo dużej
wytrzymałości miedzi, po wykonaniu
wielu odbitek rysunek staje się nieco
mniej wyraźny.] – rézkarc, rézmetszet
3574
miedzianka
Miedzianka [2 miejscowości w Polsce: 1.
Miedzianka - wieś w woj. dolnośląskim, w
pow. jeleniogórskim, w gminie Janowice
Wielkie; 2. Miedzianka - wieś w woj.
świętokrzyskim, w pow. kieleckim, w
gminie Chęciny] – Miedzianka (lengyel
falvak)
Miedzianka (354 m n.p.m.) [szczyt w Górach
Świętokrzyskich,
zachodni
kraniec
Grzbietu Chęcińskiego. Występujące tu
rudy miedzi wpłynęły nie tylko na nazwę
wzniesienia,
ale
również
na
podziurawienie zboczy licznymi szybami.]
– Miedzianka (hegycsúcs)
miedzianoskóry, -a, -e [mający skórę o barwie
zbliżonej do barwy miedzi] – rézbőrű
miedziany, -a, -e [1. zawierający miedź lub
zrobiony z miedzi; 2. czerwonozłoty] – rézvörösrézmiedzioryt [1. technika druku wklęsłego,
polegająca na ryciu rysunku na płycie
miedzianej, wypełnieniu go farbą i odbiciu
na papierze; też: odbitka wykonana tą
techniką; 2. (dawne nazwy sztych,
kopersztych, łac. cuprum - miedź, niem.
Kupferstich) to technika graficzna wklęsła,
najstarsza technika graficzna na metalu,
stosowana już w XV wieku. Wywodzi się
prawdopodobnie z próbnych odbitek
otrzymywanych przy stosowaniu techniki
niella; 3. Miedzioryt to najstarsza
technika druku wklęsłego, która została
wynaleziona przez złotników w XV wieku.
Stosując tę technikę, rysunek lekko
zarysowuje się igłą na płytce miedzianej,
najczęściej zagruntowanej - linie są wtedy
wyraźnie widoczne. Następnie rysunek
żłobi się rylcami, płytkę poleruje, lekko
podgrzewa, pokrywa farbą i starannie
wyciera, tak że farba pozostaje już tylko
w wyżłobionych
zagłębieniach.
Wzór
z płytki odbija się pod specjalną prasą na
lekko wilgotnym papierze. Farba na
odbitce
tworzy
lekkie
wypukłości.
W technice tej można stosować cienkie,
miedziorytnictwo [sztuka rytowania w miedzi
lub mosiadzu; chalkografia] – rézmetszés
miedziorytnik [rytownik będący specjalistą w
dziedzinie chalkografii; chalkograf] –
rézmetsző, művész
miedziorytowy, -a, -e [przymiotnik od:
miedzioryt] – rézkarc-, rézmetszetmiedziować [pokrywać przedmioty metalowe
powłoką miedzianą] – rézzel borítani,
rézzel bevonni
miedziowy, -a, -e [przymiotnik od: miedź] – rézmiedź (Cu, łac. cuprum) [1. pierwiastek
chemiczny, ciężki, ciągliwy metal o
czerwonozłotym
kolorze;
2. barwa
przypominająca kolor tego metalu;
3. przedmiot wykonany z tego metalu; 4.
pierwiastek chemiczny, z grupy metali
przejściowych układu okresowego. Nazwa
pochodzi od Cypru, gdzie w starożytności
odkryto ten metal. Początkowo nazywano
go metalem cypryjskim (łac. cyprum aes), a
następnie
cuprum.;
4.
pierwiastek
chemiczny, z grupy metali przejściowych
układu okresowego. Nazwa miedzi po
łacinie (a za nią także w wielu innych
językach, w tym angielskim) pochodzi od
Cypru, gdzie w starożytności wydobywano
ten metal. Początkowo nazywano go
metalem cypryjskim (łac. cyprum aes), a
następnie cuprum. Posiada 26 izotopów z
przedziału mas 55-80. Trwałe są tylko
dwa: 63 i 65.; 5. w Piśmie Świętym
czasami użyta jako symbol sądu Bożego.
Wąż na pustyni był z miedzi; jest
symbolem osądzonego grzechu, podobnie
jak Jezus Chrystus, który przyjął na
3575
Siebie nasze grzechy i został osądzony,
chociaż w Nim nie było grzechu.] – réz [réz
egy kémiai elem. Rendszáma 29, vegyjele
Cu. Nevét Ciprusról (Cuprum) kapta. Vörös
színű fém, ha teljesen száraz levegőn marad,
nedves levegőn viszont zöld színű patina
vonja be. Puha, jó áram és hővezető, jól
nyújtható anyag. A természetben főként
szulfidjai fordulnak elő, de előfordul oxidos,
arzenides, kloridos és karbonátos ércekben,
sőt elemi állapotban, termésrézként is.
Legfontosabb ásványa a kalkopirit (CuFeS2).
Vegyületei mérgezőek, de nyomelemként,
egyes enzimek működéséhez alapvető
fontosságú. A fémek redukálósorában a
hidrogén mögött áll, ezért csak oxidáló
savakban oldódik. A tűz lángját zöldre
festi.], vörösréz
 A réz és a cink ötvözete a sárgaréz. Színe
a réztartalomtól függ, a hamis arany
80%-a rézből áll.
 A réz és az ón ötvözete a bronz. Jól
önthető,
kémiailag
ellenálló.
Dísztárgyakat, szobrokat, alkatrészeket
készítenek belőle.
 A réz és a nikkel ötvözetei az újezüst,
azaz az alpakka. Fehér színű, kémiailag
ellenálló anyag.
miedź koryncka – korintuzi érc
miejscami – helyenként, imitt-amott
miejsce [1. wolna przestrzeń, którą można zająć
lub zapełnić czymś; 2. teren, lokalizacja
lub
pomieszczenie
mające
swoje
konkretne przeznaczenie; 3. pozycja kogoś
lub czegoś w jakimś zespole osób, istot
żywych lub rzeczy; ranga] – hely (na
Waszym miejscu: az Ön helyében), helyszín,
színhely; helyezés (to miejsce było areną
historycznych wydarzeń: e hely a történelmi
események színhelye volt); (átv.) hely, rang,
pozíció;
állás;
történés,
előfordulás
helyszíne; (sp) helyezés
miejsce (liczba miejsc) – férőhely (fh.)
miejsce akcji – a cselekmény helye
miejsce artykulacji – hangképzés helye,
artikulációs bázis
miejsce budowy – építési hely
miejsce było nieskalane stopą ludzką – ember
nem járta hely volt; ember által nemjárt hely
volt
miejsce dla inwalidy – rokkantaknak v.
mozgássérülteknek fenntartott hely
miejsce dla matki z dzieckiem – kismamák helye;
kisgyermekes anyáknak fenntartott hely
miejsce do kąpania – a fürdés helye
miejsce do parkowania – parkoló, parkolóhely
-
Wersja 01 01 2017.
miejsce do spania – háló-, alvóhely
miejsce dodatkowe – pótülés
miejsce dostawy – szállítási hely
miejsce dziesiętne [w ułamku dziesiętnym:
pozycja po przecinku, którą zajmuje dana
cyfra] – tizedeshely
miejsce
geometryczne
[zbiór
wszystkich
punktów
przestrzeni
geometrycznej
mających określoną wspólną właściwość]
– geometriai v. mértani hely
miejsce, gdzie diabeł mówi dobranoc – isten háta
mögötti hely
miejsce, gdzie panuje nieporządek – rendetlen
hely
miejsce i data urodzenia – születési helye és ideje
miejsce i data wydania paszportu – az útlevél
kiállítási helye és ideje
miejsce ładowania – rakodási hely
miejsce ładunkowe – rakodó; rakodóhely
miejsce magazynowe – raktározási hely
miejsce mojego stałego pobytu – állandó
lakhelyem v. lakóhelyem v. tartózkodásom
helye
miejsce na książki – a könyvek helye
miejsce nadania – feladási hely
miejsce nie ma – minden hely foglalt (megtelt)
miejsce o łatwym dojściu – könnyen
megközelíthető hely
miejsce o łatwym dostępie – könnyen
megközelíthető v. hozzáférhető hely
miejsce obserwacyjne – kilátópont; megfigyelő
hely
miejsce odcięte od świata – isten háta mögötti v.
eldugott v. távol eső hely
miejsce odmrożenie – fagyás (testen)
miejsce odpoczynku (pry autostradzie) –
pihenőhely (autópályán)
miejsce parkingowy – parkolóhely
miejsce pasażera – belsőtér, utastér
miejsce pieczęci – pecsét helye (P.H.)
miejsce
pielgrzymek
–
búcsújáróhely,
zarándokhely
miejsce płatności – fizetési hely
miejsce pleczęci – pecsét helye
miejsce pobytu – tartózkodási hely; hollét
miejsce pobytu przodków [zob. zaświaty] – az
elődök tartózkodási helye; túlvilág, másvilág
miejsce pochowania – sírhely
miejsce postoju – szállás, szálláshely; a táborozás
helye, gép- v. lovaskocsi állomás, „strand”
miejsce postoju (samochodów) – parkírozó hely
miejsce pracy, zatrudnienia [instytucja, firma
itp., w której ktoś pracuje] – munkahely
3576
miejsce pracy (miejsce świadczenia pracy)
[stanowi jeden z istotnych składników
umowy o pracę, obustronnie uzgodniony,
objęty ogólnym zakazem jednostronnej
zmiany
przez
któregokolwiek
z
kontrahentów umowy] – munkahely
miejsce programu – programhely
miejsce przechowywania – tárolási hely
miejsce przesiadania – átszállóhely
miejsce przeznaczenia – rendeltetési hely
miejsce przy oknie – ablak melletti ülés
miejsce publiczne [teren lub pomieszczenie
przeznaczone dla wszystkich ludzi, np.
ulica, park, teatr] – nyilvános hely;
közösségi terület v. létesítmény
miejsce rozrywkowe – szórakozó-, mulatóhely
miejsce siedzące – ülőhely
miejsce siedzące, stojące, leżące [miejsce w
środkach komunikacji przeznaczone do
siedzenia, stania, leżenia] – ülőhely,
állóhely, fekvőhely
miejsce sklejenia (taśma magnetofonowa) –
vágás v. vágási hely; ragasztási hely
(szalagon)
miejsce składania ofiary – áldozati hely
miejsce składowe – raktározási hely
miejsce słyszenia – meghallgatás helye
miejsce spoczynku – nyugvóhely; nyughely
miejsce spotkania – rendeltetési hely; találkahely
miejsce stałego pobytu – állandó tartózkodási hely
v. lakás
miejsce stałego zamieszkania – állandó lakhely
miejsce stojące – állóhely
miejsce stracenia; miejsce straceń – vesztőhely
miejsce tylne – hátsó hely, hátsó ülés
miejsce urodzenia – szülőhely, születési hely
miejsce wiecznego spoczynku – (átv.) temető; az
örök nyugalom helye
miejsce wycieczek – kirándulóhely [popularne
miejsce wycieczek: népszerű kirándulóhely]
miejsce wykopania – teljesítés helye
miejsce wyładowania – kirakási állomás
miejsce wyładunkowe – rakodó; rakodóhely
miejsce wypadku – baleseti helyszín; a baleset
helyszíne
miejsce wypłatny – fizetőhely
miejsce wypoczynkowe – üdülőhely
miejsce wypustu komina – kéményluk,
kéménykürtő
miejsce wystawienia – kiállítás helye
miejsce wystawienia czeku – csekk kiállítás helye
miejsce wysyłki – elküldési hely
miejsce zajęte – elfoglalt hely
-
Wersja 01 01 2017.
miejsce zajścia – az esemény színhelye
miejsce
zakotwiczenia
–
horgonyhely,
horgonyzóhely
miejsce załadunku – rakodóhely
miejsce zamieszkania [miejscowość, w której
ktoś mieszka i zwykle jest zameldowany] –
lakhely, lakóhely; tartózkodási hely
miejsce zarezerwowane dla obywatela X – X
polgártárs részére fenntartott hely
miejsce zatrudnienia – az alkalmazás helye
miejsce zbiórki – gyülekezőhely, találkozóhely;
gyülekezési hely
miejsce zdarzenia – színhely, helyszín
miejsce znajdowania się – lelőhely
miejsce zszycia rany – a varrat helye
miejscownik [1. szósty przypadek deklinacji,
odpowiadający na pytania: w kim? w
czym? o kim? o czym?; też: forma
wyrazowa tego przypadka; 2. stempel
odbijany na przesyłce pocztowej, z nazwą
miejscowości, w której przesyłka została
nadana] – (lat. ablativus) helyhatározó eset
(H); helyhatározó elöljárós v. hetedik eset;
(lat.) locatívus; helységbélyegző
miejscownikowy, -a, -e [odnoszący się do
miejscownika; lokatywny] – helyhatározó
eseti
miejscowo – helyien, helybelileg
miejscowość [jednostka osadnicza lub inny
obszar zabudowany odróżniający się od
innych miejscowości odrębną nazwą, a
przy jednakowej nazwie - odmiennym
określeniem ich rodzaju. Miejscowość
niezamieszkana - miejscowość, w której
nie przebywa stale lub nie jest
zameldowana na pobyt stały co najmniej
jedna osoba. Miejscowość zamieszkana miejscowość, w której stale przebywa lub
jest zameldowana na pobyt stały co
najmniej jedna osoba.] – helység, hely
[miasto; osiedle; wieś; osada; kolonia;
przysiółek – város, telep, lakótelep, falu,
kolónia, tanya, major] [Bystra: malowniczo
położona miejscowość w Beskidach.:
Bystra:
fetőien
fekvő
helység
a
Beszkidekben]
miejscowość kuracyjna – fürdőhelység, fürdőhely;
üdülőhely, gyógyhely
miejscowość letniskowa – nyaralóhely, üdülő
miejscowość pięknie położna – szép fekvésű
helység
miejscowość za granicą Polski – ez a helység
Lengyelország határain kívül fekszik v. van;
Lengyelország határán túli helység
miejscowy, -a, -e [1. związany z daną
miejscowością
lub
terenem;
3577
2. ograniczony do pewnego wycinka
powierzchni] – helyi, helybelimiejscowy [mieszkaniec danej miejscowości,]
miejscowa – helyi, helybeli (ffi/nő)
miejscówka
[według
„Słownika
języka
polskiego”
miejscówka
to
„bilet
dodatkowy uprawniający do zajęcia
oznaczonego numerem miejsca siedzącego
w pociągu, autobusie itp.”.] – helyjegy
(vasúton, autóbuszon stb.)
miejscówki – helyjegyek
miejski, -a, -ie – városi, városias (po miejsku:
városiasan)
miejska rada – városi tanács
Miejska Rada Narodowa (MRN) – (rada miejska)
Városi Tanács
miejska sieć komputerowa, MAN (ang.
Metropolitan Area Network) [duża sieć
komputerowa, której zasięg obejmuje
aglomerację lub miasto. Tego typu sieci
używają
najczęściej
połączeń
światłowodowych
do
komunikacji
pomiędzy wchodzącymi w jej skład
rozrzuconymi sieciami LAN.] – nagyvárosi
hálózat (MAN, Metropolitan Area Network)
[a számítógép-hálózatok egyik fajtája.
Nagyobb távolságra lévő gépek, helyi
hálózatok
(LAN-ok)
összeköttetéséből
alakult ki. Felépítése a LAN-okhoz hasonlít.
Összeköt egymáshoz közel fekvő vállalati
irodákat vagy akár egy egész várost. Egyik
tipikus alkalmazása a világhálózat kiinduló
pontjaihoz való belépésének biztosítása.
Hatótávolsága 1 és 50 km között van.]
Sieci MAN w Polsce
 Białystok – Miejska Sieć Komputerowa
BIAMAN
 Bielsko-Biała – Miejska Sieć Komputerowa
BIELMAN
 Bydgoszcz – Miejska Sieć Komputerowa
BYDMAN
 Częstochowa – Miejska Sieć Komputerowa
CZESTMAN
 Gorzów Wielkopolski – Regionalna Sieć
Komputerowa GORMAN (w budowie)
 Jaworzno – Miejska Sieć Komputerowa
JAWNET
 Kielce – Miejska Sieć Komputerowa
KIELMAN
 Koszalin – Miejska Sieć Komputerowa
KOSMAN
 Kraków – Miejska Sieć Komputerowa w
Krakowie CYFRONET
 Krosno – Miejska Sieć Komputerowa w
Krośnie KROSMAN
 Legnica – Miejska Sieć Komputerowa
LEGMAN (w budowie)
-
Wersja 01 01 2017.
 Lublin – Miejska Sieć Komputerowa




















LUBMAN
Łódź – Miejska Sieć Komputerowa LODMAN
Olsztyn – Miejska Sieć Komputerowa
OLMAN
Opole – Miejska Sieć Komputerowa w Opolu
OPOLMAN
Poznań – Miejska Sieć Komputerowa
POZMAN
Puławy – Miejska Sieć Komputerowa
PULNET
Radom – Miejska Sieć Komputerowa RAMAN
Rzeszów – Regionalna Sieć Szerokopasmowa
Aglomeracji Rzeszowskiej ResMAN
Rypin – Prywatna Sieć Komputerowa z
darmowym Internetem dla mieszkańców
Rypina FTPsystem Polska
Szczecin – Akademicka Miejska Sieć
Komputerowa AMSK
Swarzędz – Miejska Sieć Komputerowa
SWARMAN
Śląsk – Śląska Akademicka Sieć Komputerowa
SASK
Śląsk – 3S – Śląskie Sieci Światłowodowe
3S.pl
Tarnów – Miejska Sieć Komputerowa
TARMAN
Toruń – Miejska Sieć Komputerowa
TORMAN
Trójmiasto – Trójmiejska Akademicka Sieć
Komputerowa TASK
Warszawa
o Miejska Sieć Komputerowa WARMAN
o Warszawska Sieć ATMAN
Jelenia Góra- Vectra łączy Sobieszów, Jelenią
Górę i Wałbrzych
Wrocław – Wrocławska Akademicka Sieć
Komputerowa WASK. Łączy także Legnicę,
Lubin i Polkowice.
Wrocław – Miejskie sieci informatyczne EWRO
Zielona Góra – Miejska Sieć Komputerowa
ZIELMAN
miejski handel detaliczny (MHD) [Miejski
Handel
Detaliczny
Artykułami
Odzieżowymi (Ruházati cikkek) w Łodzi
MHD] – „Közért” (Lengyelországban),
(dawno) Városi Kiskereskedelem
miejski słownik slangu i mowy potocznej Slang
młodzieżowy – a szleng helyi szókincse és a
fiatalság köznapi beszéde (szleng)
miejski styl [Forma lub rozwiązanie materiałowe
półwizytowej odzieży, odpowiadająca
niższym wymaganiom odzieży miejskiej,
stawiająca bardziej na wygodę mniej na
elegancję. Np. damski żakiet może być
zrobiony
w
postaci
błyszczącego
materiału, z kapturem, luźno dopasowany,
3578
czasami z futrzanym wykończeniem, w
pojedynczym kolorze.] – City stílus [Ápolt
ruházat, amely a városban és munkához
viselhető. Az ennek a stílusnak megfelelő
ruházat anyagában és kivitelében az utcai
ruhának felel meg, igazodik a városi
környezet igényeihez és a klimatikus
viszonyokhoz. Egy ilyen stílusú női kabát
például készülhet feltűnő színű anyagból, ha
csuklya is tartozik hozzá, az lehet bő, esetleg
szőrmével is díszített; a felsőkabát készülhet
könnyű,
egyszínű
anyagból,
lehet
meglehetősen hosszú, és nyakkivágása
mélyebben kivágott.]
Miejskie Przedsiębiorstwo Autobusowe (MPA) –
(dawno)
Városi
Autóbuszközlekedési
Vállalat
Miejskie
Przedsiębiorstwo
Komunikacyjne
(MPK) – Városi Közlekedési Vállalat
Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne SA w
Krakowie – Krakkói Városi Közlekedési
Vállalat
Miejskie Przedsiębiorstwo Oczyszczania Sp. z
o.o. w Krakowie – Krakkói Városi
Köztisztasági Rt.
Miejskie Przedsiębiorstwo Robót Budowlanych
(MPRB) – Városi Építőipari Vállalat
Miejskie Przedsiębiorstwo Robót Drogowych
(MPRD)
[Miejskie
Przedsiębiorstwo
Robót Drogowych SA działa w ogólnie
pojętej branży budowlanej i robót
drogowych w Polsce.] – Városi Útépítési
Vállalat Rt.
-
Wersja 01 01 2017.
Miejskie Przedsiębiorstwo Robót Elektrycznych,
(MPRE) – Városi Elektromos Művek [01248 WARSZAWA ul. Jana Kazimierza
62]
Miejskie Przedsiębiorstwo Tramwajowe (MPT)
– (dawno) Városi Villamosközlekedési
Vállalat
Miejskie Rada Narodowa – (dawno) Városi
Nemzeti Tanács
miejskie tereny pokryte roślinnością – zöldterület
[területfelhasználási
kategória,
melyre
sajátos jogszabályi előírások vonatkoznak. A
zöldterületek a zöldfelületi rendszer kiemelt
tagjai. A zöldterületek csak közterületek
lehetnek.]
miejsko-wiejski, -a, -ie – városi-falusi
miejskość – helyi jelleg
miejże rozum! – légy észnél!
miejże rozum, nie rób tego! – észnél légy, ne
csináld ezt!
mielec [1. tylna część żołądka ptaków; 2. zob.
mozga] – zúzógyomor (vagy köznapi nevén
zúza), a madarak gyomrában hátsó része;
takarmány
mielenie – őrlés, darálás
mielić (pot. mleć) [rozdrabniać coś na drobne
cząsteczki za pomocą odpowiednich
urządzeń] – darálni, őrölni; ledarálni
miele językiem – jár a szája, mint a kereplkő; (átv.)
kerepelni, hadarni [miele językiem jak ciele
ogonem: jár a szája, mint a motolla]
mielić kawę – kávét darálni
mielić zboże – gabonát őrölni
mieliśmy z nim sto pociech – nagyon
megnevettetett; sokat v. élénken derültünk
rajta; nagy mulatságunkra szolgált
mielizna [1. płytkie miejsce w morzu, rzece,
jeziorze; 2. tekst lub jego fragment
pozbawiony głębszej treści; 3. żwirowa
albo piaszczysta płycizna w strefie
przybrzeżnej lub dna koryta rzecznego.
Przyczyną jej powstania osadzanie
materiału przenoszonego przez wodę przy
miejscowym zmniejszeniu szybkości jej
płynięcia. W morzach występuje w
miejscach dochodzenia wzniesienia szelfu
blisko powierzchni morza. Mielizna jest
zagrożeniem dla żeglugi morskiej i
śródlądowej.] – zátony, homokzátony,
homokpad
mielonka [1. pot. wędlina z mięsa mielonego; 2.
zwana też konserwą turystyczną – mięsna
konserwa,
którą
można
długo
przechowywać] – vagdalthús
mielonka w puszkach – vagdalthús konzerv
mielony, -a, -e – őrölt, darált
3579
mielony [pot. kotlet mielony] – fasírozott,
vagdalthús, fasírt
myelos [szpik kostny żółty a. szpik kostny czerwony]
– (gör.) mielosz (myelos); velő, csontvelő
(sárga v. vörös csontvelő), főleg gerincvelő
- myelosis funicularis
- myelosis leukaemica chronica
- "myelosis leukaemica acuta"
mieniać – cserélni, változtatni
mieniać co na co – kicserélni vmit vmire
mieniać się – cserélni, csereberélni
mieniać się z kim – cserélni, csereberélni vkivel
mieniący (-a, -e) się – ragyogó, csillogó
mieniący się barwami – színjátszó
Mieniak strużnik (Apatura ilia) [owad z rzędu
motyli. Skrzydła o rozpiętości 60-70 mm.
Skrzydła samca są z wierzchu czarnobrunatne, z liliowym połyskiem, samicy
szaro-brunatne, bez połysku.] – kis
színjátszólepke (Apatura ilia) [a rovarok
(Insecta) osztályának a lepkék (Lepidoptera)
rendjébe, ezen belül a tarkalepkefélék
(Nymphalidae) családjába tartozó faj]
mienić się [I nazywać siebie kimś lub uważać się
za kogoś; II 1. błyszczeć różnymi
barwami; 2. rumienić się i blednąć na
przemian] – (dawno) kicserélődni, változni;
elváltozni,
színt
váltani;
csillámlani,
csillogni,
ragyogni,
(átv.)
játszani;
(mianować się) nevezik, nevei magát; hívják,
kinevezik; fellépni (mint vki v. vmi)
mienić się kolorami – pompázni
mienić się na twarzy – változik az arca (hol
elsápad, hol elpirul); hol elsápadni, hol
elpirulni
mienić się wszystkimi barwami tęczy –
szivárványszínekben v. a szivárvány
színeiben játszani
mieni mi się w oczach – káprázik a szemem
mienił się jego przyjacielem – barátjának nevezte
magát
mienie [1. rzeczy będące czyjąś własnością; 2. w
prawie cywilnym oznacza własność i inne
prawa majątkowe - aktywa majątkowe
(art. 44 KC).] – vagyon, tulajdon, birtok,
javak
mienie ludowe – népvagyon
mienie narodowe – közkincs
mienie nieruchome [zob. nieruchomość w zn. 1.]
– ingatlan
mienie ogólne a. mienie ogółu – közkincs;
néptulajdon
mienie ogólnonarodowe – össznemzeti vagyon
mienie państwowe – állami tulajdon; államvagyon;
állami javak
-
Wersja 01 01 2017.
mienie publiczne – közkincs; köztulajdon;
közvagyon
mienie społeczne – társadalmi tulajdon;
köztulajdon; közvagyon
mienie zdobywcze – zsákmányolt vagyon
mieńszewicki, -a, -ie [odnoszący się do
mieńszewika lub mieńszewizmu, właściwy
mieńszewikom] – menseviki („kisebbségi”)
mienszewik, mieńszewik [1. ros. mieńszewik,
mieńszewizm
'jw.'
zwolennik
mienszewizmu,
oportunistycznego
kierunku w socjaldemokracji ros.,
wyodrębnionego na II Zjeździe SDPRR w
r. 1903; 2. mniejszościowy odłam
socjaldemokracji rosyjskiej, przeciwnicy
leninowskiej koncepcji rewolucji] – (or.)
mensevik
mieńszewicy [(ros. Меньшевик - będący w
mniejszości) - odłam SDPRR, powstały w
1903 roku na II Zjeździe Partii w
Brukseli,
sprzeciwiający
się
rewolucyjnemu kierunkowi, w którym
Lenin zamierzał prowadzić partię.
Nazwani tak zostali po jednym z głosowań
nad zasadami organizacji i programem
rosyjskiej socjaldemokracji, w którym
uzyskali mniej głosów niż bolszewicy i w
konsekwencji w wyborach do centralnych
organów partii otrzymali mniejszość
miejsc.] – (or.) mensevikek (kisebbségi;
ugyanis
1903-ban
a
párton
belül
kisebbségben maradtak) [az Oroszországi
Szociáldemokrata
Munkáspárt
jobbszárnyához tartozó csoport tagjai, akiket
megalkuvó politikájuk miatt 1912-ben a
pártból
kizárták;
az
Oroszországi
Szociáldemokrata
Munkáspárt
jobbszárnyához tartozó csoport tagjai, akiket
megalkuvó politikájuk miatt 1912-ben a
pártból kizártak (a. m. kisebbségi; ugyanis
1903-ban a párton belül kisebbségben
maradtak)]
mienszewizm [kierunek w socjaldemokracji
rosyjskiej, powstały po rozłamie w 1903 r.,
reprezentowany
przez przeciwników
leninowskiej koncepcji partii robotniczej]
– mensevizmus; a mensevikek ideológiája, a
rájuk
jellemző
magatartás,
politikai
állásfoglalás
Miercurea-Ciuc (węg. Csíkszereda, uproszczona
wymowa Mierkurja Cziuk) [miasto w
Rumunii nad rzeką Olt, stolica okręgu
Harghita. Miasto jest handlowym i
kulturowym centrum Szeklerszczyzny –
81% mieszkańców korzysta z języka
węgierskiego i nazywa siebie Szeklerami.]
– Csíkszereda (románul Miercurea Ciuc,
németül Szeklerburg, latinul Sicolsburgum)
3580
[székely város Romániában, Hargita
megyében. Csíkszék, majd 1878-tól Csík
vármegye, ma Hargita megye székhelye,
1971-óta municípium (megyei jogú város)]
miernictwo [1. sposoby i techniki dokonywania
pomiarów; 2. to praktyczna część
metrologii.] – mérés, (geodezja) földmérés,
(nauka) méréstan, földméréstan
miernictwo górnicze [geodezja górnicza:
lokalizacja i nanoszenie na mapach
położenia wyrobisk górniczych.] –
bányamérés, bányaméréstan
mierniczy, -a, -e [dotyczący miernictwa] – mérő-,
mérési-, földmérőmierniczy [1. osoba zajmująca się mierzeniem
terenu i sporządzaniem planów; 2.
specjalista mierzący grunty; geometra;
geodeta] – földmérő, geodéta
mierniczy górniczy – bányamérő
miernie – közepesen, mértékletesen
miernik [1. miara,
wskaźnik określający
wielkość, jakość lub wartość czegoś;
2. kryterium oceny jakiegoś zjawiska;
3. przyrząd służący do mierzenia] – 1.
mértékegység, mérték, mutató, mutatószám,
index; 2. mérőeszköz; mérő, földmérő
miernik akustycznego ciśnienia promieniowania
– hangsugárnyomásmérő
miernik
akustyczny
–
zajszintmérő
(hangszintmérő, zajmérő)
miernik częstoliwości – rezgésszámmérő
miernik częstotliwościowej charakterystyki
czasu pogłosu – utózengésmérő
miernik drgań – rezgésmérő
miernik efektywności – hatékonyság mutató
miernik ekonomiczny – gazdasági mutató
miernik ilorazowy [zob. logometr] – ellenellás,
kapacitás és frekvencia mérésére szolgáló
eszköz
miernik ilościowy – mennyiségi mutató
miernik jakościowy – minőségi mutató
miernik kołysania i drżenia dźwięku –
hangmagasságingadozás-mérő
miernik ostrości słuchu – hallásélesség-mérő
miernik pieniężny – pénzmutató
miernik planowy – tervmutató
miernik poziomu – szintmérő
miernik poziomu dźwięku (ang. Sound Level
Meter)
[miernik
stosowany
przy
pomiarach akustycznych, zazwyczaj do
określania
wartości
subiektywnych
poziomu dźwięku w dB, także do
określania
poziomu
hałasu]
–
hangszintmérő, hangnyomásmérő
miernik poziomu szumu – zajmérő
-
Wersja 01 01 2017.
miernik prędkości – sebességmérő
miernik produkcji – termelési mutató
miernik produkcyjności – termelékenységi mutató
miernik
przyspieszenia,
akcelerometr
–
gyorsulásmérő
miernik syntetyczny – szintetikus mutató
miernik tłumienia echa – visszhangcsillapításmérő
miernik uniwersalny [multimetr jest zespolonym
urządzeniem pomiarowym posiadającym
możliwość pomiaru różnych wielkości
fizycznych. Termin stosowany najczęściej
w elektrotechnice do opisania urządzenia
zawierającego co najmniej: amperomierz,
woltomierz, omomierz.] – univerzális mérő;
multiméter
miernik wartości – értékmutató
miernik wartości szczytowej szumu (hałasu) –
csúcsmutató zajmérő
miernik wartości szczytowych – kivezérlésmérő
miernik wartości złota – az arany fémértéke
miernik zatrudnienia – foglalkoztatottsági mutató
Miernikowcowate
(Geometridae)
[duża,
obejmująca 14 tys. gatunków, rodzina
motyli, która nazwę swą wzięła od
sposobu przemieszczania się ich gąsienic,
które chodząc, przysuwają tył ciała do
głowy i zginają się łukowato ku górze, po
czym wyprostowują się, "odmierzając"
następną długość ciała.] – sarlósajkúmolyfélék (Gelechiidae)
Do miernikowcowatych należy m. in.:
 plamiec agreściak (Abraxas grossulariata) köszméte araszoló (Abraxas grossulariata)
 walgina rdestniak (Timandra comae,
Calothysanis
amata)
–
Piroscsíkos
csipkésaraszoló (Calothysanis amata)
mierność – középszerűség, közepesség
miernota [pogard. «osoba lub rzecz niewiele
warta, poniżej średniego poziomu] –
középszerűség, közepesség, kis értékű tárgy
miernota polskiej klasy politycznej – a lengyel
politikai osztály középszerűsége
mierny, -a, -e [1. niedostateczny pod względem
miary, wielkości, ilości, siły; 2. mający
słabą jakość, niewielką wartość] –
mérsékelt, közepes, középszerű, gyenge
mierne zbiory – gyenge, hiányos gyűjtemény
mierne zdolności – középszerű tehetség v.
képesség
mierny [ocena mierna] – (w szkole) kettes,
elégséges
mierny dochód – közepes jövedelem
-mierz [ostatni człon wyrazów złożonych
będących nazwami aparatów i urządzeń
pomiarowych] - -mérő
3581
mierzchnać – sötétedni, kialudni
mierzchnie mu w oczach – elhomályosodik a
szeme, sötét lesz a szeme előtt
mierzchnie świat – a világ sötétbe borul
mierzeja [1. piaszczysty wał naniesiony przez
fale morskie, odcinający zatokę od morza;
2. przedłużenie zasadniczego lądu stałego,
lub jego półwyspu, usypane przez morskie
fale przybrzeżne, tworzące piaszczystą
barierę oddzielającą zalew lub zatokę od
morza. Tworzą ją jeden lub dwa
półwyspy, oraz ewentualnie znajdujące się
w linii mierzei wyspy. Przykładem
nietypowej mierzei, zwanej kosą, która nie
biegnie wzdłuż lądu, lecz wchodzi daleko
w głąb morza, jest Mierzeja Helska, która
z geograficznego punktu widzenia jest
barierą dla Zatoki Puckiej. 3. (u Zygmunta
Glogera) Tak Polacy nazywają wyspę przy
wpadnięciu rz. Szkarpawy do Wisły
(Klonowicza „Flis”, wiersz 407 i 408).
Karłowicz uważa ten wyraz za proste
spolszczenie nazwy niemieckiej Nehrung,
dawanej
kilku
miejscowościom
nadbałtyckim, ta zaś nazwa pochodzić ma
z holenderskiego neer (nizki); po czesku:
meřeje. Czy jednak nie jest to skrócona
nazwa polska między-rzecza i czy nie
oznaczała w staropolszczyźnie tego, co
dziś zowiemy deltą?] – földnyelv a
tengerben
-
Wersja 01 01 2017.
mierzić1 [denerwować (od zmierzły – nieznośny)]
– [Słowniczek języka śląskiego] idegesíteni,
izgatni, zavarni
mierzić2 [czytaj: mier-zić] [1. wzbudzać w kimś
odrazę, niechęć i irytację; 2. wzbudzać w
kimś
odrazę,
niechęć;
odstręczać;
odpychać] – eltolni, taszítani (lökni),
eltaszítani,
ellökni,
visszalökni,
visszaszorítani,
visszaverni;
elrúgni;
elutasítani,
visszautasítani;
undorodni;
undora van vmitől
mierzić co komu – megutáltatni vmit vkivel
mierzić sobie co – undorodni vmitől
mierznąć (mierznie v. mierżnie) [stawać się dla
kogoś niemiłym, wstrętnym, budzić
irytację] – undorítóvá válni, megundorodni
mierznąć komu – undorítóvá válik vki előtt
Mierznica czarna (Ballota nigra L.) [gatunek
rośliny z rodziny jasnotowatych. W
polskiej florze archeofit, pospolicie
występujący na całym obszarze.] –
peszterce, fekete peszterce (Ballota nigra)
[30-80 cm magasra növő évelő növény]
Mierzeja na wyspie Bruny na Tasmanii
mierzenie – mérés, felmérés [mierzenie jakości
szkoły; mierzenie jakości pracy szkoły: az
iskolai munka v. iskola felmérése]
mierzenie czasu – időmérés
mierzenie na oko – szemmérték
mierzenie oglądalności – nézettségmérés
[a
televíziózással
kapcsolatos
fogalom.
Lényege, hogy kifejezetten erre a célra
alakult társaságok különböző módszerekkel
állandó jellegű felmérések keretében
nyomon követik a különböző televíziós
csatornák nézőszámának alakulását, valamint
az eredményeken különböző statisztikai
számításokat végeznek.]
mierzwa [1. zgnieciona słoma używana na
ściółkę dla bydła; 2. zob. obornik;
3. pogard. ktoś lub coś bez znaczenia,
wartości] – alom, trágya, ganéj
mierzwić [1. targać, splątywać; 2. wprowadzać w
stan nieładu; burzyć; wichrzyć; targać] –
összekuszálni, összegyúrni; trágyázni
mierzwić pole – földet trágyázni
mierzwić słomę – szalmát felrázni, lazítani
mierzwić włosy – hajat kuszálni; felborzolni a hajat
mierzwić
się
[być
zmierzwionym]
–
összekuszálódni; felborzolódni
mierzwienie – összekuszálás, trágyázás
3582
mierzwienie włosów – a haj összekuszálása
mierzy poziom głośności – hangosszágszintmérők
(olyan
logaritmikus
jelleggörbéjű
mérőműszerek,
amelyek
objektív
hangosságmérésre használhatók. Az összetett
hangok és zörejek összességének)
mierzyć [1. określać, sprawdzać wielkość,
rozmiary czegoś lub kogoś; 2. mieć jakąś
wysokość, długość; 3. oceniać coś według
jakiegoś kryterium; 4. wkładając coś na
siebie lub na kogoś, sprawdzać, czy jest to
odpowiednie w fasonie, wymiarach,
kolorze; 5. brać kogoś, coś na cel] –
(odmierzać) mérni, felmérni, méregetni;
összemérni; (celować) célozni; (brać miarę)
mértéket venni
mierzyć ciśnienie – vérnyomást mérni
mierzyć coś – mérni vmit
mierzyć czas – időt mérni
mierzyć czas stoperem – (időt) stoppolni
mierzyć (do kogoś/czegoś) – célozni (vkire/vmire)
mierzyć do celu – célbavenni, megcélozni,
megirányozni
mierzyć innych swoją miarkę – (közm.) [saját
mértékével mér másokat] magáról ítél meg
másokat
mierzyć kąt – szöget mérni
mierzyć (kogo) wzrokiem – méreget (vkit) a
tekintetével
mierzyć płótno – vásznat mérni
mierzyć odległość – távolságmérés
mierzyć pole – földet mérni v. kimérni
mierzyć słowa – mérlegeli szavait; megrágja, amit
mond
mierzyć temperaturę – lázat mérni
mierzyć wysokość – magasságot mérni
mierzyć wzrokiem – tekintetével végigmér vmit,
vkit
mierzyć zboże – gabonát mérni
mierzyć się [1. mierzyć siebie samego; 2. mierzyć
wzajemnie jeden drugiego; 3. dorównywać
komuś lub czemuś pod jakimś względem;
4. stawać do walki, zawodów; 5. zmagać
się z czymś, nie poddawać się] – (z kim)
mérkőzni (vkivel), (dawno) összemérni az
erejét (vkivel); összehasonlítja magát
mierzyć się wzrokiem – összenézni
mierzyn [daw. niewielki koń pociągowy],
mierzynek – (kis igásló)
Mierzyn [6 miejscowości w Polsce: 1. Mierzyn wieś w woj. łódzkim, w pow.
piotrkowskim, w gm. Rozprza; 2. Mierzyn
- wieś w woj. świętokrzyskim, w pow.
jędrzejowskim, w gm. Sędziszów; 3.
Mierzyn - wieś w woj. warmińsko-
-
Wersja 01 01 2017.
mazurskim, w pow. nowomiejskim, w gm.
Biskupiec; 4. Mierzyn - wieś w woj.
wielkopolskim, w pow. międzychodzkim,
w gm. Międzychód; 5. Mierzyn - wieś w
woj. zachodniopomorskim, w pow.
białogardzkim, w gm. Karlino; 6. Mierzyn
- wieś w woj. zachodniopomorskim, w
pow. polickim, w gm. Dobra] – Mierzyn
(lengyel falvak)
Mierzynek [1. wieś w Polsce położona w
województwie zachodniopomorskim, w
powiecie białogardzkim, w gminie
Karlino. 2. wieś w Polsce położona w
województwie kujawsko-pomorskim, w
powiecie toruńskim, w gminie Lubicz.] –
Mierzynek (lengyel falvak)
miesiąc [łac. mensis = miesiąc; 1. dwunasta część
roku obejmująca od 28 do 31 dni; 2. poet.
Księżyc; 3. bardzo stara, pozaukładowa
jednostka miary czasu. Pierwotnie miesiąc
wywodził się z cyklu księżycowego, tj. 29 i
pół dnia jakie Księżyc potrzebuje na
przejście wszystkich swych faz. Geneza ta
odbiła się także w dawnej polskiej nazwie,
która była archaicznym synonimem słowa
Księżyc (księżyc dosłownie syn księcia, tj.
Słońca).] – hónap („hó és nap”); hold
miesiąc: styczeń, luty, marzec, kwiecień, maj,
czerwiec, lipiec, sierpień, wrzesień,
październik, listopad, grudzień – az év
hónapjai
miesiąc bieżący (b. m.) – folyó hó (f. h.)
miesiąc czasu – egy hónapot, egy hónapig
miesiąc miodowy – mézeshetek
miesiąc grudzień – december hó
miesiąc gwiazdowy, syderyczny [okres obiegu
Księżyca wokół Ziemi, liczący około 27
dni] – csillaghónap
miesiąc świeci – a hold süt
Świeci miesiąc świeci,
Świeci miesiąc świeci,
Z wieczora do rana,
Niemogę zapomnieć,niemoge zapomnieć,
Mojego kochania,
Miemogę zapomnieć mój Boże jedyny,
Mojego kochania.
Tam się zachmurzyło,
Gdzie zaświtac miało,
Tam moje kochanie,tam moje kochanie,
Z wiatrem uleciało,
Tam moje kochanie mój Boże jedyny,
Z wiatrem uleciało.
Z wiatrem uleciało,
Popłyneło z wodą,
A moje łzy w oczach,a moje łzy w oczach,
Obeschnąć niemogą,
A moje łzy w oczach mój Boże jedyny,
Obeschnąc niemogą.
R: Matulu moja muzyczka gra,
Tam mój Jasieńko wesele ma,
Chej wesele pójdę na nie,
Przecież to było me kochanie,
Chej wesele pojdę na nie,
Przecież to było me kochanie.
3583
miesiąc temu – egy hónapja
miesiące – hónapok
Miesiące [Izraelici dzielili rok na 12 miesięcy.
Ponieważ rachuba według księżyca
dawała 354 dni rocznie, postanowiono
dodawać co trzy lata specjalny miesiąc
(zwany Weadar), aby zadość uczynić
długości roku, który według dzisiejszych
obliczeń trwa 365 dni, 6 godzin, 9 minut i
10 sekund. Mieli 2 rodzaje lat. Jeden
rozpoczynał się w miesiącu Tiszri
(dzisiejsza druga połowa września do
połowy października), a drugi rok wg
którego podziału rozmieszczono święta i
składano ofiary, rozpoczynał się na
początku miesiąca Abib, także Nisan.
Przed niewolą miesiące podawano
numerami, a nie nazwami. Z dni tygodnia
tylko siódmy miał nazwę (sabat).] –
hónapok [A zsidó (héber) naptár (héberül
lúah, ‫)שול‬, más néven zsinagógai naptár ma is
használt formája II. Hillél főpapsága idején,
Kr. e. 359. körül alakult ki. Izrael Állam
hivatalos naptára. Őse a babilóniai naptár
volt. A zsidó naptár egyszerre nap-naptár és
holdnaptár is. Hónapjai a holdciklushoz
igazodnak. A hónapok holdhónapok, tehát
újholdtól újholdig tartanak. A hónapok
hossza 29 vagy 30 nap, az évnek
megfelelően. A hónapokat babilóniai eredetű
neveken nevezik.]
miesiącami czekał na list – hónapokon keresztül
várt a levélre
miesiączek [zdrobnienie od: miesiąc] –
hónapocska
miesiączka (menstruacja) [1. krwawienie z dróg
rodnych u dojrzałych płciowo kobiet i
samic
małp
człekokształtnych,
powtarzające
się
w
odstępach
miesięcznych;
2.
Występowanie
w
regularnych odstępach powtarzalnych
zmian na obszarze narządów rodnych
kobiety i towarzyszących im zmian w
całym organizmie. Efektem przemian
zachodzących w błonie śluzowej macicy
pod wpływem hormonów jajnika jest
krwawienie miesięczne, zwane miesiączką,
menstruacją lub też popularnie okresem,
dawniej używane było również określenie
period.] – havi tisztulás, menstruáció,
havivérzés; havibaj
miesiączkować – havibajos; menstruálni
-
Wersja 01 01 2017.
miesiączkowanie – menstruálás; havi vérzés
miesiączkowy, -a, -e – havi tisztulási, menstruációs
[cykl miesiączkowy: menstruációs ciklus]
Miesiącznica (Lunaria L.) [rodzaj roślin należący
do rodziny kapustowatych. Należą do
niego tylko 2 gatunki. Gatunkiem
typowym jest Lunaria annua L..] holdviola (Lunaria) [a valódi kétszikűek
keresztesvirágúak (Brassicales) rendjéhez,
ezen belül a káposztafélék (Brassicaceae)
családjához
tartozó
növénynemzetség.
Közép- és Dél-Európában őshonos, de
sokfelé tartják kerti dísznövényként, így a
mérsékelt
égövi
területeken
sokfelé
elterjesztették.]
Gatunki flory Polski
 miesiącznica roczna (Lunaria annua L.) –
gatunek uprawiany
 miesiącznica trwała (Lunaria rediviva L.)
Három faj tartozik ide:
 Kerti holdviola (Lunaria annua L.. Syn.:
Lunaria biennis Moench)
 Erdei holdviola (Lunaria rediviva L., Syn.:
Lunaria alpina Bergeret)
 Lunaria telekiana Jáv. (Albániából írták le)
miesić [daw. mieszać ciasto, glinę itp.] – gyúrni;
kavarni
miesić ciasto – tésztát gyúrni
miesienie – gyúrás
miesienie chleba – kenyér gyúrás
miesienie ciasta – tészta gyúrás
miesięcznie – (co miesiąc) havonta, havonként;
hónaponként
miesięcznik [1. publikacja ukazująca się raz w
miesiącu; 2. jest to czasopismo, które
ukazuje się regularnie raz w miesiącu] –
havonta megjelenő folyóirat, havilap, havi
folyóirat
miesięcznik katolicki [List miesięcznik katolicki]
– katolikus havilap
miesięcznik „Twój Styl” (Twój Dziennik) –
havilap
3584
miesięczny, -a, -e [1. związany z okresem jednego
miesiąca; 2. poet. księżycowy] – havi,
hónapos, havonkénti; holdmiesięczne zeznanie podatkowe – havi
adóbevallás
miesięczny [bilet miesięczny] – havijegy
miesięczne – havi díj, fizetés
miesięczny zarobek – havi kereset
miesioncek, miesionczek [Księżyc] – [Słowniczek
języka śląskiego] Hold
mieszacz (mikser) dźwięku – keverő, hangkeverő
mieszać (miesza) [1. zmieniać położenie cząstek
substancji płynnej lub sypkiej, poruszając
w niej czymś lub potrząsając naczyniem,
w którym się ona znajduje; też: łączyć ze
sobą w ten sposób różne substancje;
2. dodawać coś do czegoś, przeplatać coś
czymś; 3. wciągać kogoś, zwykle bez jego
zgody, w jakieś sprawy; 4. nie odróżniać
jednego
od
drugiego,
niesłusznie
utożsamiać coś z czymś; 5. wprawiać
kogoś w zakłopotanie; 6. pot. powodować
zamęt w czymś, przeszkadzać komuś;
7. pot. mącić, intrygować] – keverni,
összekeverni, kavarni, zavarni; vegyíteni;
elkenni; összetéveszteni; kevergetni
miesza mu się w głowie – megzavarodik
mieszać coś – keverni vmit
mieszać coś z czymś – belekeverni vmit vmibe;
összekeverni vmit vmivel
mieszać groch z kapustą – (átv.) [összekeverni a
borsót a káposztával] hetet-havat összehordani,
rendetlenséget csinálni, összevissza hányni
mieszać kogo z błotem – (átv.) sárba rántani vkit
mieszacz (mikser) stereofoniczny – sztereoasztal,
sztereokeverő
mieszać szyki – (átv.) keresztülhúzni a számítást
mieszać się [1. o substancjach: łączyć się ze sobą,
tworząc
mieszaninę;
2. występować
jednocześnie, łącząc się i przeplatając;
3. wtrącać
się
do
czegoś;
4. być
nierozróżnianym,
mylonym;
5. tracić
pewność siebie; 6. stawać się bezładnym,
chaotycznym] – keveredni, összekeveredni;
vegyülni, összevegyülni; kavarogni; kavarodni,
összekavarodni; (do czego)
beleavatkozni
(vmibe); beleártja magát vmibe; [okazywać
pomieszanie, zavart mutatni] összekavarodni,
zavarba jönni, megzavarodni
mieszać się do czego – beleavatkozni vmibe; vmibe
ártja
magát;
beleártja
magát
vmibe;
közbeszólni
mieszać się do czyich interesów – más ügyeibe
avatkozni v. ártani magát, más dolgába üti az
orrát
-
Wersja 01 01 2017.
mieszać się do czyich spraw – mások ügyébe
beleavatkozni, beleavatkozni vkinek az ügyeibe
mieszać się do rozmowy – beleszólni,
bekapcsolódni a társalgásba
mieszać się z kim/czym – öszekeveredni
vkivel/vmivel
mieszać się ze sobą – zavarba jönni
mieszadełko [zdrobnienie od: mieszadło] – kis
keverőrúd
mieszadło, mieszak [część urządzenia lub
narzędzie służące do mieszania jakichś
substancji] – keverőrúd, piszkafa; keverő
mieszadło
magnetyczne
–
mágneses
keverőszerkezet
mieszadło mechaniczne – mechanikus keverő
mieszając – kevergetve, kavargatva
mieszalnik [1. zbiornik, zwykle z mieszadłami,
używany do mieszania różnych substancji;
2. stalowy
zbiornik
służący
do
gromadzenia ciekłego metalu z kilku
spustów z pieców hutniczych; 3. aparat
składający się z pionowego lub poziomego
zbiornika, często z żebrami, przegrodami,
rurami cyrkulacyjnymi, zaopatrzony w
mieszadło, niekiedy też w pompę.
Urządzenie to stosuje się do mieszania ze
sobą cieczy albo cieczy z niewielką ilością
rozproszonej
substancji
stałej
lub
gazowej, a także do przeprowadzania
niektórych reakcji chemicznych i innych
(np.
fermentacji
w
bioreaktorze).
Mieszalniki dzielą się na otwarty lub
zamknięty, ogrzewany lub chłodzony,
ciągły lub okresowy.] – keverő készülék
mieszalnik (do wypełnień) – tömítőanyag-keverő
készülék
mieszanie – keverés, összekeverés; vegyítés,
összekavarás; keveredés
mieszanie (miksowanie) dźwięków – hangkeverés,
hangösszeolvasztás
mieszanie dźwięku – hangkeverék [tetszőleges
frekvenciájú hangokból álló összetett hang]
mieszanie pojęć – fogalomzavar
mieszanie się – beavatkozás
mieszaniec [1. nierasowy pies; 2. organizm
roślinny lub zwierzęcy powstały ze
skrzyżowania dwóch odmian, ras lub
gatunków; 3. pot. człowiek pochodzący od
rodziców należących do różnych ras; 4.
hybryda (mieszaniec, hybryd) - osobnik
powstały w wyniku skrzyżowania dwóch
organizmów rodzicielskich należących do
odrębnych taksonów (ras, odmian,
podgatunków a nawet gatunków).] –
(człowiek) keverék (mesztic, mulat, zambo),
3585
félvér; (zwierzę) keverék, korcs; (pies)
házőrző kutya
mieszanina [1. substancja składająca się z dwu
lub więcej składników zmieszanych ze
sobą; 2. połączenie różnorodnych cech,
elementów itp.; 3. połączenie dwóch lub
więcej pierwiastków albo związków
chemicznych, które po zmieszaniu nadal
wykazują swoje właściwości. Mieszaninę
można zazwyczaj stosunkowo łatwo
rozdzielić
różnymi
metodami
mechanicznymi lub fizycznymi, takimi jak
filtracja,
ekstrakcja,
sedymentacja,
destylacja, krystalizacja itp.] – keverék,
elegy, vegyület; (zamęt) egyveleg, keverék,
zagyvaság, zagyvalék, kavarodás, keveredés,
zűrzavar; összevisszaság
mieszanina chłodząca, oziębiająca [mieszanina
substancji tworzących roztwory o niskiej
temperaturze krzepnięcia] – hűtőkeverék;
olyan anyagok keveréke, melyek az oldási és
olvadási meleg felhasználása által nagy
hideget képesek létrehozni
mieszanina heterogeniczna [mieszanina, w
której poszczególne składniki, mimo że
zmieszane, położone są w odrębnych
obszarach, które można rozróżnić w skali
mikroskopowej, np. mieszanina cukru i
piasku.] – heterogén keverék [az összetevők
szabad szemmel is láthatók]
mieszanina kołorów – színkeverék
mieszanina piorunująca [mieszanina wodoru i
tlenu, która pod wpływem iskry lub
ogrzania wybucha, tworząc parę wodną] –
durranóelegy
mieszanina tonów – összetett hang, hangkeverék
[véges vagy végtelen számú tisztahang
keveréke]
mieszanka [1. produkt składający się z kilku
składników zmieszanych ze sobą w
odpowiednich proporcjach; 2. połączenie
różnych rzeczy, zjawisk, pojęć lub cech,
często dosyć od siebie odległych;3. IDG.pl:
mieszanka
technologii
i
biznesu;
mieszanka dwóch kultur; mieszanka
minimalizmu i modernizmu] – egyveleg,
keverék,
elegy;
zöldtakarmány;
gyógyszerkeverék,
mixtura;
üzemanyagkeverék
mieszanka benzynowa – gázosító keverék
mieszanka czekoladowa [cukierki czekoladowe o
różnym smaku] – csokoládékeverék
mieszanka paszowa – takarmánykeverék
mieszanka pędna – üzemanyagkeverék
mieszanka przypraw, przyprawa do... –
fűszerkeverék
mieszanka wybuchowa – robbanó elegy
-
Wersja 01 01 2017.
mieszanka zbożowa – vegyes takarmány
mieszanka zielona [mieszanka pasz, składająca
się z polnych i łąkowych roślin
pastewnych] – zöldtakarmány
mieszanka ziół – gyógynövény-keverék
mieszany, -a, -e [1. złożony z różnych
składników, gatunków, rodzajów itp.;
2. niejednoznaczny
lub
zawierający
elementy przeciwstawne] – vegyes, kevert;
kisebb-nagyobb; szedett-vedett
mieszana krew – kevert vér
mieszane malżeństwo – vegyesházasságban élő
házastársak
mieszane towarzystwo – vegyestársaság [mieszane
towarzystwo spotkać można w Disco: a
Discoban vegyes társasággal lehet találkozni]
mieszane uczucia – vegyes érzelmek
mieszańcowy,
-a,
-e
[przymiotnik
od:
mieszaniec] – keverék-, korcs
mieszarka [maszyna lub urządzenie do
mieszania substancji sypkich i mas ze sobą
lub z płynami] – keverőgép v. szerkezet
mieszarka do farb – festékkeverő gép
mieszarka do kleju – enyvkeverőgép
mieszarka do powideł – lekvárkeverő gép
mieszczanin
[1. osoba
należąca
do
mieszczaństwa;
2. osoba
o
konserwatywnych
poglądach
i
upodobaniu
do
wygodnego,
ustabilizowanego trybu życia; 3. daw.
mieszkaniec miasta] – polgár, kispolgár;
városlakó
mieszczanka [1. obywatelka należąca do stanu
mieszczańskiego - wyodrębnionego w
okresie feudalizmu stanu, który składa się
głównie z mieszkańców miast; 2. dziś
rzadko:
mieszkanka
miasta]
–
polgárasszony
mieszczański, a-, -ie [dotyczący mieszczanina,
mieszczaństwa] – városi; polgári, kispolgári
mieszczańskość
–
városiság;
polgáriság,
kispolgáriság
mieszczaństwo [stan społeczny składający się z
obywateli miast, czyli osób wolnych,
podlegających
prawu
miejskiemu,
uformowany w średniowieczu. Po upadku
państwa stanowego klasa społeczna,
nazywana częściej burżuazją (z fr.
bourgeoisie - mieszkańcy miast); rzadziej
mieszczaństwem
nazywa
się
ogół
mieszkańców miast. Ze względu na
ideologiczne pejoratywne nacechowanie
pojęć "mieszczaństwo" i "burżuazja"
współczesna socjologia używa częściej
określenia klasa średnia] – polgárság;
polgári osztály
3586
mieszczka (mieszczanka) [1. kobieta należąca do
stanu
mieszczańskiego;
2. kobieta
ograniczająca swoje zainteresowania do
spraw domu i rodziny] – polgárasszony
mieszczuch
[lekcew.
mieszkaniec
miasta
nadmiernie przywiązany do miejskich
wygód] – városi, városlakó, városi ember;
nyárspolgár
mieszek [1. mały miech; 2. suchy, pękający owoc
niektórych roślin; 3. rozciągane ścianki
kamery w niektórych typach aparatów
fotograficznych; 4. daw. mały woreczek na
pieniądze lub jakieś drobiazgi] – (dawno)
zsák; fújtató; (növ.) tüsző
mieszkać [mieszkam, mieszkasz, mieszka,
mieszkamy, mieszkacie, mieszkają] + w +
H. [1. zajmować jakieś pomieszczenie i
traktować je jako główne miejsce swojego
pobytu; 2. o zwierzętach: mieć gdzieś
swoje siedlisko; 3. o uczuciach, stanach
itp.: być gdzieś, panować] – lakni (lakik,
lakom) [a gdzie ty mieszkasz?: és te hol
laksz?; ale teraz mieszkam w Krakowie– de
most Krakkóban lakom]
mieszka gdzieś na przedmieścu – valahol a
külvárosban lakik
mieszka koło Warszawy – Varsó mellett v.
közelében lakik
mieszka na zamku – a várban lakni
mieszka obok – a tőszomszédságban lakik
mieszka stąd o pięć kilometrów – öt
kilométernyire lakik innen
mieszka tamże gdzie dawniej – ugyanott lakik,
ahol régebben
mieszka tutaj dużo ludzi – sok ember lakik itt
mieszka w jakiejś dziurze – valami szűk lyukban
v. odúban lakik
mieszkać 100 metrów od przystanku – 100
méterre lakni a megállótól
mieszkać 5 minut od przystanku – 5 percre lakni
a megállótól
mieszkać blisko czegoś – vmi közelében lakni
mieszkać i stołować się w hotelu – hotelben v.
szállodában lakni és étkezni
mieszkać jako podnajemca – albérletben lakni
mieszkać jako sublokator – albérletben lakni
mieszkać jako współlokator – társbérletben lakni
mieszkać kątem [1 mieszkać u kogoś; 2
wynajmować u kogoś pokój lub
mieszkanie] – ismerősnél lakni; egy
szegletben, lyukban lakni; albérletben lakni;
ágyra járni; meghúzódni vkinél
mieszkać miedzę – a szomszédban lakni
mieszkać na czwartaku; mieszkać na czwartym
piętrze – negyedik emeleten lakni
-
Wersja 01 01 2017.
mieszkać na dole – a földszinten lakni
mieszkać na granicy – a határon v. határ mellett
lakni
mieszkać na nabrzeżu – rakparton lakni
mieszkać na odludziu – az isten háta mögött lakni
mieszkać na parterze – a földszinten lakni
mieszkać na placu … – … téren lakni
mieszkać na prowincji – vidéken lakni
mieszkać na przedmieściu – külvárosban lakni
mieszkać na ulicy …
– … utcában lakni;
hajléktalan
mieszkać na waleta – titokban lakni, csövezni
(főleg kollégiumban)
mieszkać na wsi – falun élni v. lakni
mieszkać na wsi – falun lakni
mieszkać na wygnaniu – száműzetésben élni
mieszkać na wygwizdowie – a peremvidéken élni
mieszkać naprzeciw siebie – egymással szemben
v. átellenben laknak
mieszkać obok czegoś – vmi mellett lakni
mieszkać od frontu – a ház előrészében lakni
mieszkać pod adresem takim a takim – ez és ez a
lakáscíme; ezen és ezen a címen található
mieszkać przed ulicy… - … utcában lakni
mieszkać przez drogę – az úttal átellenben lakni;
az út másik oldalán lakni
mieszkać przy alei - … fasorban lakni
mieszkać przy placu – téren lakni
mieszkać przy rodzinie – családnál lakni
mieszkać przy ulicy Kruczej – a Krucza utcában
lakni
mieszkać przy ulicy…. – a/az … utcában lakni
mieszkać razem – együtt lakni
mieszkać u ojca – apjánál lakik
mieszkać w Ameryce – Amerikában lakni
mieszkać w ciasnocie – összezsúfoltan lakni,
szűkösen lakni
mieszkać w klitce – kamrában v. zugban lakni
mieszkać w mieście – városban lakni
mieszkać w nieciekawej okolicy – rossz
környéken lakik
mieszkać w pięknym otoczeniu – szép
környezetben lakni
mieszkać w pobliżu opery – az opera közelében
lakni
mieszkać w Polsce – Lengyelországban lakni
mieszkać w sąsiedztwie – szomszédságban v.
szomszédban v. szomszédházban lakni
mieszkać w suterenie – az alagsorban lakni
mieszkać w v. na rynku – a vásártéren, piactéren
lakni
mieszkać w Węgrzech – Magyarországon lakni
3587
mieszkać w zagrodzie – tanyán lakni
mieszkać z kim o ścianę – (átv.) a fal mellett v.
tőszomszédságában lakik vkivel
mieszkać z kim pod jednym dachem – egy fedél
alatt lakni vkivel
mieszkać z kim przez ścianę – vkivel
szomszédságban v. falszomszédságban lakni
mieszkać za zagranicą – külföldön tartózkodni v.
élni
mieszkał nie we dworze, lecz na folwark – nem az
udvarházban, hanem a cselédházban lakott
mieszkałem z nim o ścianę – tőszomszédságában
laktam
mieszkam na parterze – a földszinten lakom
mieszkam na pierwszym (na czwartym, na piątym)
– az első (negyedik, ötödik) emeleten lakom
mieszkam na wydmuchowie – (átv.) a világ végén
lakom
mieszkam niedaleko Pécsu – Pécs közelében
lakom
mieszkam przy ulicy Kecelu pod numerem
trzynastym – a Kecel utca 13 szám alatt
lakom
mieszkam sam / z…– egyedül (vkivel) lakom
mieszkam teraz w Krakowie – most Krakkóban
lakom
mieszkam tu dopiero kilka dni – csak néhány
napot lakom itt
mieszkam u znajomych na ulicy Długiej 25 – az
ismerőseimnél lakom a Długa utca 25-ben
mieszkam w Budapeszcie – Budapesten lakom
mieszkam w hotelu Forum (u przyjaciół, u
krewnych, u koleżanki, u kolegi) – a Fórum
szállóban (a barátaimnál, a rokonaimnál, a
barátnőmnél, a barátomnál) lakom
mieszkam w małym miasteczku – egy
kisvárosban lakom
mieszkam w mieście – a városban lakom
mieszkamy na drugim piętrze – a második
emeleten lakunk
mieszkający kątem – [saroklakó] ágyrajáró
''Mieszkający w Krzu'' * Krzak – bozótlakó
mieszkalnictwo [budownictwo mieszkaniowe] –
lakásügy; lakásépítés
mieszkalny, -a, -e [blok mieszkalny – budynek
mieszkalny; dom mieszkalny; 2 domy
mieszkalny i apartamentowy] – lakható,
lakómieszkanie [pomieszczenie, w którym się
mieszka] – lakás, otthon; lakóhely;
tartózkodás (időben vhol)
mieszkanie ciasne – szűk lakás
mieszkanie ciemne – sötét lakás
mieszkanie czynszowe – bérlakás
-
Wersja 01 01 2017.
mieszkanie do wynajęcia – kiadó lakás
mieszkanie do wynajęcia od pierwszego
pażdziernika – a lakás október elsejével
beköltözhető
mieszkanie dobrze rozplanowane – jó beosztású
lakás
mieszkanie dwu pokojowe – kétszobás lakás
mieszkanie dwupokojowe (M3, em trzy) –
kétszobás lakás
mieszkanie dwupokojowe – (jeden z pokoi jest
mały) másfélszobás lakás
mieszkanie dwuizbowe – kétszobás lakás
mieszkanie głównego lokatora – főbérlet; főbérleti
lakás
mieszkanie i całkowite utrzymanie – lakás és
teljes ellátás
mieszkanie i utrzymanie – lakás és ellátás
mieszkanie jasne, widne – világos lakás
mieszkanie jeszcze nie wyszukane – még meg
nem keresett lakás
mieszkanie kawalerskie – legénylakás
mieszkanie komfortowe – komfortos lakás
mieszkanie luksusowe – luxuslakás
mieszkanie luksusowo urządzone – pazarul
berendezett lakás
mieszkanie ładniutko urządzone – igen csínosan
berendezett lakás
mieszkanie ma dobry rozkład – jó beosztású lakás
mieszkanie na osiedlu – lakótelepi lakás
mieszkanie nasze ma tę dogodność, że jest blisko
dworca – lakásunknak az előnye, hogy közel
van a pályaudvarhoz
mieszkanie o układzie korytarzowym – folyosó
rendszerű lakás
mieszkanie od podwórza – udvari lakás
mieszkanie od ulicy – utcai lakás
mieszkanie państwa Nowaków – Nowákék lakása
mieszkanie pod zarządem miasta / komunalne /
kwaterunkowe – önkormányzati lakás
mieszkanie prowizoryczne – szükséglakás
mieszkanie prywatne – magánlakás
mieszkanie przestronne – tágas lakás
mieszkanie przyjemne – kellemes lakás
mieszkanie przytulne – otthonos, hangulatos lakás
mieszkanie składa się z czterech izb – a lakás
négy szobából áll
mieszkanie słoneczne – napos lakás
mieszkanie służbowe – szolgálati lakás
mieszkanie spółdzielcze – szövetkezeti lakás
mieszkanie „takie, w którym jest przeciąg” –
huzatos lakás
mieszkanie trzy pokojowe – háromszobás lakás
mieszkanie umeblowane – bútorozott lakás
3588
mieszkanie urządzone estetycznie – esztétikusan
berendezett lakás
mieszkanie urządzone
z komfortem
–
összkomfortos lakás
mieszkanie w niebie – égi lakás, égi lakhely
mieszkanie w piwnicy – pincelakás
mieszkanie w suterenie – alagsori v. szuterén lakás
mieszkanie w Warszawie i całej Polsce – lakás
Varsóban és egész Lengyelországban
mieszkanie wilgotne – nedves, vizes lakás
mieszkanie własnościowe – öröklakás
mieszkanie wolne od pierwszego pażdziernika –
a lakás október elsejével beköltözhető
mieszkanie wygląda zasobnie – a lakás jómódról
tanúskodik
mieszkanie z atelier – műteremlakás
mieszkanie z oknami na południe – déli fekvésű
lakás
mieszkanie z przepychem urządzone – pazarul v.
fényűzően berendezett lakás
mieszkanie z widokiem na ogród – lakás, kilátás a
kerte; lakás a kertre nyíló kilátással
mieszkanie
z
wszelkimi
wygodami
–
mieszkanie z wygodami – komfortos v.
mieszkanie
ze
wszelkimi
wygodami
–
összkomfortos lakás; luxuslakás
mieszkanie zagracone starymi meblami – régi
bútorokkal telezsúfolt lakás
mieszkaniec [1. a) osoba stale mieszkająca w
jakimś miejscu; b) osoba, która gdzieś
mieszka (żyje); 2. zwierzę żyjące w jakimś
miejscu], mieszkanka – lakos (ffi/nő) [na 1
mieszkańca: egy lakosra eső]; (lokator) lakó
mieszkaniec Hamburga – hamburgi; Hamburg
lakója
mieszkaniec internatu – kollégista; a kollégium
lakója
mieszkaniec miasta – városi lakos; városlakó; a
város lakója, városi
mieszkaniec miejscowy – helybeli lakos,
bennszülött
mieszkaniec północy – észak lakója; északi ember
mieszkaniec Pragi, mieszkanka Pragi – prága,
prágai lakos (ffi/nő)
mieszkaniec spoza stolicy – vidéki
mieszkaniec Unii Europejskiej – uniós, az EU
lakója
mieszkaniec/mieszkanka wsi – falubeli, falusi
(ffi/nő)
mieszkaniec wyspy – szigetlakó
mieszkaniowy, -a, -e [przymiotnik od:
mieszkanie;
odnoszący
się
do
-
Wersja 01 01 2017.
pomieszczenia, w którym się mieszka (np.
prawo mieszkaniowe)] – lakásmieszkaniowe – (dawno) lakbérpótlék
mieszkanka [kobieta stale zamieszkująca jakiś
teren, stale przebywająca w jakimś
miejscu] – városlakó nő; a város női lakója
mieszkanko [małe mieszkanie] – kis lakás
mieszkańcy – lakosság
Mieszkańcy Werii [oni wydają się rzeczywiście
szlachetniejsi od mieszkańców Salonik,
gdy chodzi o pamięć o Pawle.] – Bérea
lakói, béreabeliek [naponként kutatták a
Szentírást, hogy egyezik-e vele Pálnak
Jézusról mondott bizonyságtétele]
Mieszko
[imię
męskie
pochodzenia
słowiańskiego. Przyjęto (m.in. Jan
Matejko), że jest to zniekształcona forma
imienia Mieczysław, lecz imię Mieczysław
samo jest zniekształconą formą imienia
Miecisław. Mieszko jest natomiast
zdrobnieniem od Miecisława. Imię
popularne w dynasti piastowskiej.] –
Mieskó
(pénzzacskó),
[Mieczysław
névváltozata] [963 k-992: I. Mieszko
uralkodása;
966:
I.
Mieszko
megkeresztelkedése, kereszténység felvétele]
mieszkowy, -a, -e [przymiotnik od: mieszek] –
(dawno) zsákos; fújtatós
mieścić [1. obejmować swoim zakresem; 2. mieć,
zawierać w swoim wnętrzu, składać się z
czegoś; 3. móc zmieścić, zawrzeć] –
(zawierać) magába foglalni, felölelni,
tartalmazni; (umieszczać) elhelyezni
mieścić w sobie – magában foglal; tartalmazni
mieścić się [1. zajmować jakieś miejsce, jakąś
przestrzeń, zwykle wewnątrz czegoś;
2. mieć dostateczną przestrzeń, móc się
gdzieś zmieścić; 3. wchodzić w zakres
czegoś, nie wychodzić poza jakieś ramy;
4. zaliczać się do czegoś, spełniając
określone warunki] – férni, elférni, kiférni;
megférni; helyezkedni, elhelyezkedni; lakni
[nie mieścić się w głowie – być niepojętnym
lub niezrozumiałym; być nie do pomyślenia:
nem fér a fejébe]
mieści się tam galeria obrazów – képtár van ott
mieści się tu Archiwum Narodowe – a Nemzeti
Levéltár van itt
mieści się w jego kompetencjach – a hatáskörébe
tartozik
mieścina [mała miejscowość, zwłaszcza na
prowincji] – sárfészek; nyomorúságos
kisváros [Warszawa - prowincjonalna
mieścina: Varsó provincionális sárfészek]
mieścinka
(miasteczko)
–
nyomorúságos
kisvároska
mieść (miecie) [rzucać czymś drobnym, zmiatać
coś z jakiejś powierzchni i rozrzucać po
niej] – seperni, sepregetni
mietelnictwo [sztuka miotania się po linach.
Mietelnik
więc
znaczy:
linoskok,
akrobata,
wyprawiający morszpręgi.
Mietelnicy mieli powrozy i obręcze czyli
koła mietelnicze.] – kötéltánc
-
Wersja 01 01 2017.
jakieś swoiste cechy] – bírni (vmit); van
(vmije) (folyamatosan, gyakorta); szokott
neki lenni
miewać halucynacje – hallucinációi szoktak lenni
miewać humory – szeszélyeskedni, a hangulatok
embere
miewać się (mieć się) – megvan; (vhogy) érzi
magát
miewam bóle głowy – fejfájástól szenvedni;
gyakran fáj a fejem
mię – engem
Romantyzm
Juliusz Słowacki
3589
Bo mię matka moja miła
Mietelnik żakula (Kochia scoparia (L.) Schrad.)
[gatunek roślin z rodziny komosowatych.
Zwyczajowo nazywany także cyprysikiem
letnim. W Polsce jest uprawiany i czasami
dziczejący (efemerofit).] – Nyári ciprus
(Kochia scoparia)
Mietlica (Agrostis L.) [rodzaj wieloletnich roślin
zielnych
należących
do
rodziny
wiechlinowatych.
Zasięg
rodzaju
obejmuje obszary pod wpływem klimatu
umiarkowanego i chłodnego na półkuli
północnej oraz góry w obszarze
międzyzwrotnikowym. Kwiatostan w
postaci drobnych kłosków zebranych w
wiechy. Wyróżnia się ok. 150-200
gatunków, z których 8 występuje na
terenie Polski. Gatunkiem typowym jest
Agrostis canina L] – tippan (Agrostis L.)
fajok
Gatunki flory Polski
 mietlica alpejska (Agrostis alpina Scop.)
 mietlica kastylijska (Agrostis castellana
Boiss. & Reut.) – efemerofit
 mietlica olbrzymia (Agrostis gigantea Roth,
syn. A. alba L.) - Óriás tippan (Agrostis
gigantea, agrostis)
 mietlica piaskowa (Agrostis vinealis Schreb.)
 mietlica pospolita (Agrostis capillaris L., syn.
A. tenuis Sibth., A. vulgaris With.) cérnatippan (Agrostis capillaris)
 mietlica psia, m. wąskoliściowa (Agrostis
canina L.)
 mietlica rozłogowa (Agrostis stolonifera L.) Tarackos tippan (Agrostis stolonifera, agrostis)
 mietlica skalna (Agrostis rupestris All.)
miewać [1. przeżywać, odczuwać coś co jakiś
czas,
przejściowo;
2. posiadać coś,
dysponować czymś chwilowo lub co jakiś
czas; 3. przybierać czasem jakiejś cechy;
4. o niektórych elementach zbioru: mieć
Bo mię matka moja miła
Na słowika urodziła
A ja wziąwszy taki głos
Ze słowika jestem kos...
A to wszystko są nonsensa
Te moje wierszyki nowe,
Gdzie się mój język wałęsa
I bawi zęby trzonowe...
mięciutki, mięciuchny, mięciuteńki, mięciusieńki
– egészen lágy, puha
mięciutko,
mięciuchno,
mięciuteńko,
mięciusieńko – egészen lágyan, puhán
mięciuchny, -a, -e; mięciusieńki, -a, -ie;
mięciuteńki, -a, -ie; mięciutki, -a, -ie –
egészen puha; nagyon puha v. lágy
mięczak [1. zwierzę bezkręgowe, przeważnie
wodne, o miękkim, workowatym ciele
okrytym wapienną okrywą w postaci łusek
lub muszli; 2. pogard. człowiek słaby, bez
charakteru] – puhány; puhatestű állat
mięczaki – puhatestűek
mięczakowate – puhatestűek
mięczakowaty, -a, -e [pogard. «słaby, bezwolny,
bez charakteru] – puhány-, puhatestű
Mięczak zakaźny (molluscum contagiosum) [1.
jest chorobą skóry powodowaną przez
wirusa Poxvirus. W kilka tygodni od
zakażenia, które najczęściej następuje na
basenie, na skórze powstają guzki
wielkości kilku milimetrów; 2. choroba
wywoływana przez DNA-wirus z grupy
ospy (Poxvirus), objawiająca się zmianami
na skórze o charakterze twardych
woskowobiałych
guzków
(w
piśmiennictwie anglojęzycznym jest to
grudka)] – a molluscum contagiosum [1. a
bőr poxvírus-fertőzése, amely bőrszínű, sima
felszínű, viaszos göböket okoz; 2. a
szemölcsök általában 10 milliméternél
kisebb átmérőjűek, közepükön köldökszerű
behúzódás van. Olykor a szemölcs 3
centiméter átmérőjűre is megnőhet. A
molluscum contagiosumot okozó vírus
3590
fertőző, a bőr érintésével, gyakran szexuális
úton is átvihető. A vírus bármely testtáj bőrét
megfertőzheti,
leggyakoribb
a
lágyékhajlatban és a szeméremtesten (a
hímvesszőn és a hüvelyben azonban ritka). A
göbök nem viszketnek, nem fájdalmasak, és
olykor csak véletlenül fedezik fel őket a
betegvizsgálat során. Könnyen felismerhető
a kásaszerű fehér masszával teli jellegzetes
köldökszerű
behúzódás
alapján.
A
szemölcsök fagyasztással, vagy középső
részük
tűvel
történő
eltávolításával
kezelhetők.]
międlarka [1. maszyna do międlenia lnu lub
konopi; 2. maszyna do międlenia skór],
międlica – kendertiló
międlenie – tilolás
międlenie lnu – lentilolás
międlić [1. gnieść, ugniatać, miąć; 2. mamrotać;
3. pot. nawijać bawełnę, tj. zanudzać
kogoś miałkim opowiadaniem na nudny
temat; 4. zmiękczać skóry w procesie
garbowania; 5. łamać i rozgniatać łodygi
konopi lub lnu (np. przy pomocy cierlicy)]
– tilolni [kender, len fölösleges, kemény
rostjait
karos
eszközzel
széttörni],
gerebenezni [vmit gerebennel tisztogat, fésűl.
Lent, kendert, gyapjat, szőrt gerebenezni.]
międlić len – lent tilolni
między [1. przyimek komunikujący, że to, o
czym mowa, jest z obu stron otoczone
czymś, np. Ulica ciągnęła się między
domami.; 2. przyimek komunikujący, iż
zależność, o której mowa, dotyczy
wymienionych w zdaniu osób, zjawisk,
przedmiotów
lub
faktów,
np.
Pokrewieństwo między nimi było bardzo
dalekie.; 3. przyimek wprowadzający
określenia granic czasowych, w których
miało miejsce dane zdarzenie, np. Wrócę
między drugą a trzecią.; 4. przyimek
wprowadzający określenie przeznaczenia
tego, co stanowi rezultat dokonanego
podziału, np. Podzielił majątek między
synów.;
5. przyimek
ograniczający
dwustronnie zbiór cech, które można
przypisać nietypowemu obiektowi, o
którym mowa, np. Bluzka koloru między
żółtym
a
brązowym.;
6. przyimek
komunikujący, iż wybór, przed którym
stoi dana osoba, dotyczy wymienionych
przedmiotów lub osób, np. Wybieraj
między mną a nim.; 7. przyimek
wprowadzający określenie zbioru, do
którego należą lub spośród którego się
wyróżniają charakteryzowane w zdaniu
przedmioty lub osoby, np. Słynęła z urody
-
Wersja 01 01 2017.
między rówieśnicami.] – (kogo/co) közé,
közbe; (kim/czym) között, közt, közben
między czym – vmi között
między godziną trzecią a czwartą – három és
négy óra között
między innymi (m.in.) [wyrażenie informujące o
tym, że oprócz wymienionych rzeczy,
osób, sytuacji itp. istnieją też inne,
odnoszące się do tego, o czym mowa, np.
Zajmowaliśmy
się
między
innymi
zbieraniem materiałów.] – egyebek v. közt
v. között; többek között (tbk.)
Między Innymi – Zbiór informacji o teatrze,
zespole i działalności: Többek között…
(kulturális információs gyűjtemény)
między ludem – emberek közt v. között
między młotem i (a) kowadłem – közm. [kalapács
és üllő között] két tűz között
między nami – közöttünk
Między nami – Portal tematyczny, forum
dyskusyjne, wyszukiwarka osób: Magunk
közt v. között…;
między nami interes skońcsony – köztünk az ügy
v. dolog lezárult v. befejeződött; az ügynek
vége
między nami jest zbyt wielki przedział –
közöttünk túl nagy a távolság v. szakadék;
egy világ választ el bennünket egymástól
między nami mówiąc – köztünk maradjon a szó;
magunk közt szólva; köztünk legyen mondva
między nas – közénk
między nich, między nie – közéjük
między nimi – közöttünk
między nimi jest duża różnica wieku – nagy
közöttük a korkülönbség
między pszenicą i kąkol rośnie – (közm.) búza
között a konkoly is megterem; jó emberek
közt rossz is akad
między przyjaciółmi – barátok között
między słowami – a szavak között [Między
Słowami – tłumaczenia i nauka języków
obcych.]
między sobą – egymás között
między ślepymi jednooki królem; wśród ślepych
jednooki królem – (közm.) a vakok közt a
félszemű a király
między walczącymi nastąpiła zgoda – a harcolók
között létrejött a béke v. kiegyezés
między wami – közöttetek
między was – közétek
między wierszami – a sorok között
między życiem a śmiercią – élet és halál között
między- [pierwszy człon wyrazów złożonych,
utworzonych z połączenia przyimka
między z rzeczownikami określającymi
3591
obiekty lub rzeczy, pomiędzy którymi coś
się odbywa lub znajduje, np. międzymorze
(między
morzami),
międzynarodowy
(między narodami)] – közi, közötti
międzyakt [(1.1) przest. przerwa między aktami;
(1.2) przest. przen. ogólnie: pauza,
przerwa, przestanek] – felvonásköz,
szünet
międzybranżowy, -a, -e [wspólny kilku branżom]
– szakmaközi [Międzybranżowy Związek
Zawodowy
Województwa
KujawskoPomorskiego: Kujávia-Pomorze Megyei
Szakmaközi Szakszervezet ]
międzyczas [czas zawodnika uzyskany na
pewnym odcinku trasy wyścigu] – részidő
międzycząsteczkowy, -a, -e (intermolekularny) [1.
znajdujący się lub zachodzący między
cząsteczkami materii; 2. charakter
międzycząsteczkowy;
ruch
międzycząsteczkowy] – (lat.) (fizika)
intermolekuláris; molekulák közötti
międzydzielnicowy, -a, -e [odnoszący się do kilku
dzielnic] – városrész v. kerület
közi
[Międzydzielnicowy turniej koszykówki klas
V i VI: V. és VI. osztályok városrész v.
kerület közi kosárlabda fordulója]
międzygatunkowy, -a, -e [odnoszący się do
różnych gatunków zwierząt lub roślin,
zachodzący między nimi] – (élővilág) fajok
közti (pl. kereszteződés)
międzykomórkowy, -a, -e [znajdujący się lub
zachodzący
między
komórkami
organizmu] – (bonctan) sejtközi
międzykontynentalny, -a, -e [znajdujący się lub
odbywający się między kontynentami] –
interkontinentális;
földrészek
közötti
[Międzykontynentalny
port
lotniczy
Lipsk/Halle: Lipcse-Halle földrészek közötti
repülőtér]
międzykontynentalna rakieta balistyczna –
interkontinentális ballisztikus rakéta
międzykostny, -a, -e – (bonctan) interosszeális,
csontok közötti, csontközi
międzykręgowy, -a, -e [znajdujący się między
kręgami
kręgosłupa]
–
(bonctan)
csigolyaközti
międzylądowanie – közbeeső repülőtéren való
leszállás, közbeeső leszállás
międzyludzki, -a, -ie [zachodzący między
ludźmi]
–
emberek
közti [dialog
międzyludzki jest piękny: az emberek közti
dialógus v. párbeszéd szép]
międzymiastowa
[centrala
telefoniczna
umożliwiająca
połączenie
między
miastami; też: rozmowa telefoniczna
realizowana za pośrednictwem takiej
-
Wersja 01 01 2017.
centrali]
–
(hírközlés)
távolsági
telefonközpont
międzymiastowa linia telefoniczna – (hírközlés)
távolsági távbeszélővonal
międzymiastowy, -a, -e [odbywający się między
miastami lub łączący różne miasta] –
városközi, távolsági; helyközi, interurbán
międzymięśniowy, -a, -e – (bonctan) izomközti
międzymorze [inaczej przesmyk - wąski pas lądu
łączący dwie większe masy lądowe] –
tengerköz, földszoros
Międzymorze
[idea
polityczna
Józefa
Piłsudskiego
zakładająca
stworzenie
federacji państw Europy centralnej i
wschodniej, zniweczona wynikiem wojny
polsko-bolszewickiej;
Pierwszy
tę
koncepcję wysunął Jan Masaryk, który
dążył
do
stworzenia
federacji
środkowoeuropejskiej, Piłsudski ja przejął
później. Międzymorzem określano obszar
między morzami: Adriatyckim, Bałtyckim
a Czarnym ("Morza ABC").] – (tengerköz)
międzymurze
(od
gr.
μεσοτοιχον)
[w
średniowieczu teren położony pomiędzy
wewnętrznym,
a
zewnętrznym
pierścieniem umocnień murowych miast i
zamków.
Od
epoki
baroku,
wykorzystywany był także jako miejsce
uroczystości i zabaw dziecięcych.] –
falszoros
międzynarodowość – nemzetköziség
międzynarodowy, -a, -e (międzynar.) [dotyczący
wielu narodów] – nemzetközi (nközi),
internacionális
Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej
(MAEA), International Atomic Energy
Agency (IAEA) [organizacja pracująca na
rzecz
bezpiecznego
i
pokojowego
wykorzystania energii jądrowej. Agencja
ma swoją siedzibę w Wiedniu (Austria).
Dodatkowo posiada dwa biura ochrony
regionalnej w Toronto (Kanada) i Tokio
(Japonia)
oraz
laboratoria
w:
Seibersdorfie
(Austria),
Wiedniu
(Austria), Monako i Trieście (Włochy).] –
Nemzetközi Atomenergia-ügynökség (NAÜ
vagy IAEA, International Atomic Energy
Agency) [célja a nukleáris energia békés
felhasználása és a katonai felhasználás
3592
meggátlása. 1957. július 29-én, mint
független szervezet jött létre. Először még
1953-ban Dwight D. Eisenhower amerikai
elnök beszélt egy olyan nemzetközi
szervezet létrehozásáról, amely felügyeli és
fejleszti az atomenergia felhasználását. Erről
„Atom a békéért” című beszéde szólt, amit
éppen az ENSZ hagyományos gyűlése előtt
mondott el. Az szervezet és igazgatója
Mohamed el-Baradei, együttesen kapott
Béke Nobel-díjat 2005. október 7-én.]
Międzynarodowa Izba Handlu (ang. International
Chamber of Commerce) [organizacja
pozarządowa przedsiębiorstw i izb
przemysłowo-handlowych zajmująca się
ustalaniem
reguł
dotyczących
międzynarodowych
transakcji
handlowych
oraz międzynarodowym
arbitrażem gospodarczym.]
– ICC
International Chamber of Commerce
(Nemzetközi Kereskedelmi Kamara)
Międzynarodowa Komisja Elektrotechniczna
(ang.
International
Electrotechnical
Commission, skrót IEC) [1. to globalna
organizacja opracowująca i publikująca
międzynarodowe normy z zakresu technik
elektrycznych i elektronicznych oraz
dziedzin z nimi związanych. Służy to za
podstawę norm krajowych oraz jako
odniesienie dla przetargów i kontraktów
międzynarodowych. 2. Założona w 1909
roku komisja IEC z siedzibą w Genewie,
w Szwajcarii ustanawia ona standardy
dotyczące zagadnień elektrycznych i
elektrotechnicznych.] – IEC (International
Electrotechnical Commission) Nemzetközi
Elektrotechnikai Bizottság IEC (International
Electrotechnical Commission)
międzynarodowa konferencja – nemzetközi
konferencia
Międzynarodowa Korporacja Finansowa (ang.:
International Finance Corporation, IFC)
[powstała w 1956 r. jest jedną z
organizacji
afiliowanych
przy
Międzynarodowym Banku Odbudowy i
Rozwoju.] – Nemzetközi Pénzügyi Társaság
(International Finance Corporation, IFC) [a
Világbank-csoport öt intézményének egyike;
szakosított
pénzintézet,
nemzetközi
fejlesztési ügynökség. 1956-ban hozták létre,
székhelye Washingtonban található. Célja
többek
között,
hogy
a
termelő
magánvállalkozások befektetéseit támogatva
elősegítse
a
gazdasági
növekedést,
különösképp a
fejlődő
országokban,
csökkentve ezzel a szegénységét és javítva
az emberek életkörülményeit. Az IFC a
legfontosabb
multilaterális
tőkeés
-
Wersja 01 01 2017.
kölcsönforrás
a
fejlődő
magánszektora számára.]
országok
Międzynarodowa Korporacja Finansowa
powstała w 1956 r. jest jedną z organizacji
afiliowanych przy Międzynarodowym Banku
Odbudowy
i
Rozwoju.
Mimo
posiadania
statusu
organizacji
niezależnej MKF ściśle współpracuje z
Bankiem Światowym i stanowi istotne
uzupełnienie
jego
działalności.
Jest
największą międzynarodową organizacją
finansową udzielającą pomocy finansowej
sektorowi prywatnemu i spółdzielczemu
krajów rozwijających się. Obecnie do MKF
należy
145
krajów.
Statutowy cel wspierania rozwoju sektora
prywatnego
MKF
realizuje
poprzez
udzielanie
długoterminowych
kredytów,
organizowanie pożyczek konsorcjalnych,
nabywanie udziałów w przedsiębiorstwach,
udostępnianie
pomocy
technicznej,
działalność doradczą dotyczącą wyboru
technologii, licencji, marketingu. Cechą
wyróżniającą kredyty udzielane przez MKF
jest brak wymogu uzyskiwania gwarancji
rządowych. Zaangażowanie finansowe MKF
w realizację projektów zwykle nie przekracza
25% kosztów całkowitych projektu. Należy
wyraźnie podkreślić, iż rola MKF znacznie
wykracza poza czystą pomoc finansową bądź
techniczną.
Uczestnictwo
MKF
w
finansowaniu projektu podnosi zaufanie
innych potencjalnych inwestorów i stanowi
gwarancję wiarygodności przedsięwzięcia.
Polska przystąpiła do MKF 29 grudnia 1987
roku. Dotychczasowe zaangażowanie tej
instytucji w naszym kraju wynosi około 220
mln dol. i obejmuje: kredyty udzielane na cele
inwestycyjne,
nabywanie
udziałów
w
prywatyzowanych
przedsiębiorstwach,
udziały
w
bankach
i
funduszach
inwestycyjnych, linię kredytową dla średnich
i małych przedsiębiorstw, finansowanie usług
doradczych i konsultingowych.
Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna
(ISO, ang. International Organization for
Standardization,
fra.
Organisation
internationale
de
normalisation)
–
[organizacja pozarządowa zrzeszająca
krajowe organizacje normalizacyjne] –
Nemzetközi
Szabványügyi
Szervezet
(angolul International Organization for
Standardization) [1. egy nemzetközi
szervezet,
amely
1946-ban
alakult.
Központja Genfben, Svájcban található; 2.
1946-ban alapított nemzetközi szervezet,
amelynek tagjai az egyes nemzeti
szabványügyi hivatalok. Több mint 200
bizottsága van, amelyek a műszaki
tudományok -- így az informatika és a
számítástechnika -- minden területén
nemzetközileg elfogadott szabványokat
határoznak meg. Az általa meghatározott
3593
szabványokat sorszámmal látják el, és ezekre
az ISO x kifejezéssel szoktak hivatkozni,
ahol az x a szabvány számát jelöli. 3.
Nemzetközi Szabványosítási Szervezet. Az
ipari szabványokat kidolgozó szervezet. A
szabványokat ISO _ _ _ _ számmal jelölik. 4.
(International Standards Organization vagy
International
Organization
for
Standardization) Nemzetközi Szabványügyi
Szervezet, mely a technológia és üzlet
minden területére szabványokat definiál.
1947-ben alapították és több mint 90
tagországgal rendelkezik. Az USA-beli
tagtestülete az ANSI. 5. 1946-ban alakult
nemzetközi szabványügyi szervezet, több
fontos hálózati kommunikációs szabvány (pl.
az OSI) kidolgozója, 6. (International
Standards
Organization)
Nemzetközi
Szabványügyi Szervezet]
Międzynarodowa Rada Ochrony Zabytków i
Miejsc Historycznych (ang. International
Council on Monuments and Sites, w skrócie
ICOMOS)
[pozarządowa
ekspercka
organizacja międzynarodowa utworzona
w Warszawie 1965 z siedzibą zarządu w
Paryżu. Doradza UNESCO m.in. wpisu
obiektów
na
Listę
Światowego
Dziedzictwa. W ramach ICOMOS
działają
komitety
narodowe
w
poszczególnych krajach oraz komitety
specjalistyczne,
np.
komitet
ds.
podwodnego dziedzictwa kulturowego czy
komitet ds. zarządzania dziedzictwem
archeologicznym. W Polsce działa Polski
Komitet Narodowy ICOMOS, którego
przewodniczącym aktualnie jest prof. dr
hab. Andrzej Tomaszewski.] – ICOMOS,
International Council on Monuments and
Sites
(Műemlékek
és
Helyszínek
Nemzetközi Bizottsága) [1. az UNESCO
műemlékvédelmi világszervezete, a párizsi
székhelyű Világörökség Bizottság állandó
műemlékvédelmi szakértő intézménye 2. egy
professzionális szervezet, amely az egész
világon megtalálható kulturális örökségi
helyszínek megőrzésére és védelmére jött
létre. A szervezetet 1965-ben hozták létre az
1964-ben aláírt Velencei Karta értelmében.
Feladata szerint az UNESCO tanácsadója a
Világörökség helyszíneivel kapcsolatban.]
Międzynarodowa Sieć Ochrony Konsumentów
(ang. International Consumer Protection and
Enforcement Network – ICPEN) [jest
organizacją składającą się z organów
ochrony konsumentów z ponad 40 państw
na świecie, w większości będących także
członkami OECD.] - ICPEN International
Consumer Protection and Enforcement
-
Wersja 01 01 2017.
Network (Nemzetközi Fogyasztóvédelmi
Hálózat)
Międzynarodowa Stacja Kosmiczna, MSK (ang.
International Space Station, ISS; ros.
Международная Космическая Станция,
МКС; trb.: Mieżdunarodnaja Kosmiczeskaja
Stancyja,
MKS)
[pierwsza
stacja
kosmiczna wybudowana z założenia przy
współudziale wielu krajów] – Nemzetközi
Űrállomás (angolul: International Space
Station, rövidítve: ISS, orosz rövidítése:
MKSZ) [egy alacsony Föld körüli pályán
keringő űrállomás]
Międzynarodowa
Unia
Paneuropejska
[organizacja promująca paneuropeizm,
ideę zjednoczenia Europy] – Nemzetközi
Páneurópa Unió [az egyik legrégibb európai
egyesítési mozgalom, ami 1923-ban vette
kezdetét, amikor Richard CoudenhoveKalergi gróf felvázolta egy egyesült európai
állam képét Paneuropa című kiáltványában.]
Międzynarodowe Standardy Rachunkowości
(International Accounting Standards) IAS International Accounting Standards
(Nemzetközi Számviteli Szabvány)
Międzynarodowe Stowarzyszenie MIDI; (ang.)
International
MIDI
Association
–
Nemzetközi MIDI
Szövetség;
IMA:
International MIDI Association [Ez a
szervezet, illetve utódjaik, az MMA látja el a
MIDI sztenderdek felügyeletét.]
Międzynarodowe Targi Monachijskie – MMI,
Messe München International (München-i
Nemzetközi Vásár)
Międzynarodowe
Targi
Poznańskie;
Międzynarodowe Targi Poznańskie Sp. z
o.o.. (MTP) – Poznani Nemzetközi Vásár
Międzynarodowe
Targi
w
Budapeszcie
[Budapeszteńskie Targi Międzynarodowe]
Budapesti Nemzetközi Vásár (BNV)
Międzynarodowe triennale grafiki – nemzetközi
grafikai triennálé
Międzynarodowego Triennale Grafiki
w
Krakowie – Krakkói Nemzetközi Grafikai
Triennálé
międzynarodowy alfabet fonetyczny, MAF (ang.
International Phonetic Alphabet, IPA, fr.
Alphabet phonétique international, API)
[alfabet fonetyczny, system transkrypcji
fonetycznej
przyjęty
przez
Międzynarodowe
Towarzystwo
Fonetyczne jako ujednolicony sposób
przedstawiania
głosek
wszystkich
języków. Składają się na niego zarówno
symbole alfabetyczne jak i symbole
niealfabetyczne oraz ok. 30 znaków
diakrytycznych.
Jest
on
szeroko
stosowanym
środkiem
standaryzacji
3594
zapisu fonetycznego dla wszystkich
języków świata. Większość znaków IPA
została zaczerpnięta wprost z alfabetu
łacińskiego lub stworzona na jego
podstawie, część pochodzi z alfabetu
greckiego, a część została stworzona
specjalnie
na
jego
potrzeby.
—
Międzynarodowy alfabet fonetyczny to
wynik wieloletniej pracy fonetyków
zrzeszonych w International Phonetic
Association
(Międzynarodowym
Towarzystwie Fonetycznym), założonym
w Paryżu w 1886 roku. Zarówno
Towarzystwo, jak i stworzony przez nie
alfabet, znane są pod nazwą IPA. W ciągu
swego
istnienia
alfabet
IPA
był
kilkakrotnie
zmieniany.
Znaczne
modyfikacje wprowadzono w 1989 roku,
po konferencji w Kilonii. Następne zmiany
przyniósł rok 1993. Najnowsza wersja
alfabetu została opublikowana w roku
2005. — Międzynarodowe Towarzystwo
Fonetyczne zaleca, by transkrypcję
fonetyczną umieszczać w nawiasach
kwadratowych: „[ ]”. Z kolei transkrypcja
fonemiczna powinna być umieszczana
między znakami ukośnika: „/ /”.] –
nemzetközi fonetikai ábécé (angolul:
International Phonetic Alphabet, IPA;
franciául:
Alphabet
Phonétique
International, API) [célja, hogy a beszélt
nyelvek hangjainak (fonémáinak) kiejtését
leírja. A Nemzetközi Fonetikai Szövetség
(International
Phonetic
Association)
készítette, eredetileg angol és francia
kezdeményezésre. Története során számos
nagy módosításon esett át. Jelöléseit jelenleg
főként a latin ábécé betűiből veszi, néhány
jelet a görög ábécéből vesz, valamint néhány
olyat is használ, melynek nincs kapcsolata
már létező nyelvek írásképével. Az IPA
jelöléseinek ASCII-átírását – mellyel azok
használatát kívánták megkönnyíteni –
először a SAMPA, majd ezt továbbfejlesztve
az X-SAMPA projekt valósította meg.
Segítségével a fonetikai kiejtések leírhatóak
latin betűk valamint néhány írásjel
használatával. Az ábécé 28 magánhangzót,
63 mássalhangzót (valamint 6 további két
jellel kifejezhető mássalhangzót: ʣ, ʤ, ʥ,
ʦ, ʧ és ʨ), és néhány segédjelet foglal
magába.]
Międzynarodowy Biennale Grafiki – Nemzetközi
Grafikai kiállítás
Międzynarodowy Czerwony Czerwony Krzyż –
Nemzetközi
Vöröskereszt
(angolul
International Committee of the Red Cross,
rövidítése
ICRC)
a
pártatlanság,
-
Wersja 01 01 2017.
semlegesség, emberiesség, egyetemesség és
önkéntesség egység elvei alapján működő
nemzetközi segélyszervezet.]
Międzynarodowy Dzień Kobiet – nemzetközi
nőnap
Międzynarodowy Fundusz Pomocy Dzieciom
[(‹s.› United Nations International
Children’s
Emergency
Fund
–
Międzynarodowy
Fundusz
Narodów
Zjednoczonych Pomocy Dzieciom; obecnie
działa pod nazwą United Nations
Children’s Fund – Fundusz Narodów
Zjednoczonych Pomocy Dzieciom, z
zachowanym
skrótem)
organizacja
międzynarodowa utworzona w 1946 przez
ONZ, na rzecz pomocy potrzebującym
dzieciom z całego świata, zwłaszcza z
krajów
słabo
rozwiniętych
lub
dotkniętych klęską żywiołową.] – az ENSZ
Gyermeksegélyezési Alapja, UNICEFF
Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW,
ang. International Monetary Fund, IMF)
[międzynarodowa organizacja w ramach
ONZ, zajmująca się kwestiami stabilizacji
ekonomicznej na świecie. Dostarcza
pomocy finansowej zadłużonym krajom
członkowskim, które w zamian są
zobowiązane do dokonywania reform
ekonomicznych
i
innych
działań
stabilizujących. Powołana 1-22 lipca 1944
roku, na United Nations Monetary and
Financial Conference (konferencji w
Bretton Woods, New Hampshire) w USA.
Działalność rozpoczęła dwa lata później,
pierwszych
operacji
finansowych
dokonała w marcu 1947.] – Nemzetközi
Valutaalap, IMF (angolul International
Monetary Fund, IMF) [az ENSZ 1945-ben
létrehozott
washingtoni
székhelyű
szervezete, amely jelenleg (2010) 187
tagországot számlál]
Międzynarodowy
Kiermasz
Książki
–
Nemzetközi Könyvvásár
Międzynarodowy Komitet Olimpijski (MKOl.)
[(fr. Comité International Olimpique CIO)
- międzynarodowa organizacja założona z
inicjatywy barona Pierre'a de Coubertina
23 czerwca 1894 r. w Paryżu. Kieruje
ruchem olimpijskim organizując co 2 lata
igrzyska olimpijskie (na przemian zimowe
i letnie). MKOl jest stowarzyszeniem
mającym międzynarodową osobowość
prawną i status organizacji pozarządowej.
Stałą siedzibą MKOl jest Lozanna w
Szwajcarii.] – Nemzetközi Olimpiai
Bizottság (NOB) [angol neve International
Olympic Committee (IOC) egy nemzetközi
szervezet, amelynek székhelye Lausanne-
3595
ban, (Svájc) található. A szervezetet 1894.
június 23-án Párizsban alapította meg Pierre
de Coubertin báró és Demetriosz Vikelasz,
hogy újjáélesszék a görögországi Ókori
olimpiai Játékokat, amelyekre i. e. 776 és i.
sz. 396 között került sor. Jelenleg 205
nemzeti olimpiai bizottság tagja a
szervezetnek, Magyarországot a Magyar
Olimpiai Bizottság képviseli.]
międzynarodowy obóz pokojowy, demokracji i
socjalizmus – (dawno) (pol) a béke, a
demokrácia és a szocializmus nemzetközi
tábora
Międzynarodowy Port Lotniczy im. Jana Pawła
II KRAKÓW – Krakkó II. – II., János Pál
pápa Nemzetközi Repülőtér
Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i
Czerwonego
Półksiężyca
(ang.
International Red Cross and Red Crescent
Movement)
[międzynarodowy
ruch
humanitarny, zrzeszający około 97
milionów wolontariuszy na całym świecie,
stworzony aby chronić ludzkie zdrowie i
życie, zapewniać szacunek dla istoty
ludzkiej, oraz by łagodzić i zapobiegać
ludzkiemu
cierpieniu,
odrzucając
jednocześnie dyskryminację opartą na
pochodzeniu
narodowościowym,
rasowym,
klasowym,
przekonaniach
religijnych, czy politycznych.] – A
Vöröskereszt és Vörösfélhold Társaságok
Nemzetközi Szövetsége (Vöröskeresztes
Nemzeti Társaságok Föderációja), IFRC
[185 ország elismert Vöröskereszt /
Vörösfélhold nemzeti társaságát foglalja
magában.
A
Nemzetközi
Szövetség
hozzájárul
a
nemzeti
társaságok
fejlesztéséhez,
támogatja
szakmai
programjaikat, természet és ember által
előidézett
katasztrófák
esetén
pedig
nemzetközi erőforrásokat mozgósít az
áldozatok megsegítésére.]
międzynarodowy ruch robotniczy – nemzetközi
munkásmozgalom
międzynarodowy solidarność klasy robotniczej –
munkásosztály nemzetközi szolidaritása
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości
(MTS) [w wersji angielskiej International
Court of Justice (ICJ), w wersji
francuskiej Cour Internationale de Justice
(CIJ), jest głównym organem sądowym
ONZ. Został utworzony w 1945. Trybunał
działa według swego Statutu, który opiera
się na Statucie Stałego Trybunału
Sprawiedliwości
Międzynarodowej
i
stanowi integralną część Karty Narodów
Zjednoczonych.
Wszyscy
członkowie
Organizacji Narodów Zjednoczonych są
-
Wersja 01 01 2017.
ipso
facto
stronami
Statutu
Międzynarodowego
Trybunału
Sprawiedliwości. Państwo nie należące do
Organizacji Narodów Zjednoczonych
może
przystąpić
do
Statutu
Międzynarodowego
Trybunału
Sprawiedliwości na warunkach, które w
każdym przypadku ustali Zgromadzenie
Ogólne
na
zalecenie
Rady
Bezpieczeństwa.] – a hágai Nemzetközi
Bíróság (angolul International Court of
Justice, franciául Cour internationale de
Justice)
[az
Egyesült
Nemzetek
Szervezetének elsődleges bírói szerve. A
Bíróság épülete a hágai Béke palotában
található, amelyen a Hágai Nemzetközi Jogi
Akadémia és egy nemzetközi jogot kutató
magánintézet osztozik.]
międzynarodowy zlot historycznych pojazdów
wojskowych
–
történelmi
(veterán)
harcjárművek nemzetközi találkozója
Międzynarodowy
Znormalizowany
Numer
Książki (ang. International Standard Book
Number, ISBN) [niepowtarzalny 13cyfrowy identyfikator książki; do 31
grudnia 2006 r. zawierał 10 cyfr. Według
zaleceń standardu numer ten powinien
identyfikować wydawcę jak również
specyficzny tytuł oraz edycję (wydanie).] –
ISBN vagy ISBN-szám (International
Standard Book Number) [13 jegyű (a 2007.
január 1. előtt kiadott könyveknél 10 jegyű)
azonosítószám, a könyvek és egyéb
monografikus jellegű művek (a részletes
listát lásd az Alkalmazási köre szakaszban)
nyilvántartására
szolgáló
nemzetközi
szabványos számrendszerhez tartozó kód.]
Egy ISBN vonalkódja. A vonalkód
reprezentálja a 13 számjegyű ISBN-t (például:
ISBN 978-81-7525-766-5 ). A régi stílusú 10
számjegyű ISBN 81-7525-766-0 a tetejére, a
13 számjegyű az aljára kerül. Mindkét szám
ugyanazt a könyvet jelöli. (2007. január 1. óta
a vonalkód fölött is a 13 jegyű ISBN-t kell
feltüntetni.)
3596
międzynarodowy
związek
narciarski
–
nemzetközi síszövetség
Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny
(ang.
International
Telecommunication
Union, skrót ITU) [to najstarsza na świecie
organizacja międzynarodowa, jedna z
organizacji wyspecjalizowanych ONZ,
ustanowiona w celu standaryzowania oraz
regulowania rynku telekomunikacyjnego i
radiokomunikacyjnego.
Została
ona
założona jako International Telegraph
Union
(Międzynarodowy
Związek
Telegraficzny) 17 maja 1865 roku w
Paryżu. Głównymi zadaniami Związku są
standaryzacja i zarządzanie pasmem
radiowym.] – Nemzetközi Távközlési
Egyesület
(angolul
International
Telecommunication Union, ITU) [az ENSZ
mellett működő szervezet, amelynek feladata
a nemzetközi távközlési együttműködés
segítése. Az ITU különböző bizottságai
ajánlásokat adnak ki, amelyek figyelembe
vételével dolgozzák ki az egyes országok
kormányai a távközléssel kapcsolatos
jogszabályokat.]
- ITU-R - International Telecommunication
Union - Radiocommunication Sector to
Sektor Radiokomunikacji ITU.
Międzynarodówka (tytuł oryginału francuskiego:
L'Internationale) [to najbardziej znana
pieśń socjalistyczna. Jej słowa napisał
Eugène Pottier w roku 1871, a muzykę w
1888 skomponował Pierre Degeyter
(pierwotnie tekst Pottiera śpiewano do
melodii Marsylianki). Rosyjska wersja
utworu była w latach 1917-1922 hymnem
Rosji Radzieckiej, a w latach 1922-1944 hymnem Związku Radzieckiego, kiedy
zastąpił ją Hymn Związku Radzieckiego.
Pierwszego tłumaczenia międzynarodówki
na język rosyjski dokonał Aron Kots,
ukazało się ono drukiem w 1902 r. w
Londynie w piśmie rosyjskich emigrantów
Żizń. - Międzynarodówka jest śpiewana
nie tylko przez komunistów, ale w wielu
krajach także przez socjalistów i
socjaldemokratów. 2. Międzynarodówka,
organizacja międzynarodowa skupiająca
partie polityczne o podobnej orientacji
ideologicznej. Pierwsze międzynarodówki
były tworzone w XIX wieku przez
organizacje
socjalistyczne.]
–
1.
(Internacionálé induló) az Internacionálé [a
nemzetközi
munkásmozgalom
legelterjedtebb mozgalmi dala. Az eredeti
francia szöveget Eugène Pottier (1816-1887)
írta 1871-ben, zenéjét Pierre Degeyter (1848-
-
Wersja 01 01 2017.
1932) szerezte 1888-ban. Az Internacionálét
lefordították a világ legtöbb nyelvére.
Magyarra Bresztkovsky Ernő ültette át 1904ben. Az orosz változat a Szovjetunió
Nemzeti himnusza volt 1944-ig. 2.
Internacionálénak
hívják a
hasonló
ideológiájú pártok nemzetközi szervezeteit,
például van Szocialista Internacionálé,
Liberális Internacionálé stb.]
Międzynarodówka
Wyklęty powstań, ludu ziemi,
Powstańcie, których dręczy głód.
Myśl nowa blaski promiennymi
Dziś wiedzie nas na bój, na trud.
Przeszłości ślad dłoń nasza zmiata,
Przed ciosem niechaj tyran drży!
Ruszymy z podstaw bryłę świata,
Dziś niczym, jutro wszystkim my!
Ref.
Bój to jest nasz ostatni,
Krwawy skończy się trud,
Gdy związek nasz bratni
Ogarnie ludzki ród.
Nie nam wyglądać zmiłowania
Z wyroków bożych, z pańskich spraw.
Z własnego prawa bierz nadania
I z własnej woli sam się zbaw!
Niech w kuźni naszej ogień bucha,
Zanim ostygnie - przekuj w stal,
By łańcuch spadł z wolnego ducha,
A dom niewoli zniszcz i spal!
Rządzący światem samowładnie
Królowie kopalń, fabryk, hut
Tym mocni są, że każdy kradnie
Bogactwa, które stwarza lud.
W tej bandy kasie ogniotrwałej
Stopiony w złoto krwawy pot
Na własność do nas przejdzie cały,
Jak należności słusznej zwrot.
Dziś lud roboczy wsi i miasta
W jedności swojej stwarza moc,
Co się po ziemi wszerz rozrasta,
Jak świt łamiący wieków noc...
Precz darmozjadów rodzie sępi!
Czyż nie dość żerów z naszych ciał?
Gdy lud wam krwawe szpony stępi,
Dzień szczęścia będzie wiecznie trwał.
przeł. Maria Markowska
Internacionálé
Föl, föl, ti rabjai a földnek,
Föl, föl, te éhes proletár!
A győzelem napjai jönnek,
Rabságodnak vége már.
A múltat végképp eltörölni
Rabszolga-had indulj velünk!
A föld fog sarkából kidőlni,
Semmik vagyunk, s minden leszünk!
Ez a harc lesz a végső,
Csak összefogni hát,
És nemzetközivé lesz
Holnapra a világ.
Védelmező nincsen felettünk,
se isten nem véd, sem király:
A közjó alkotói lettünk –
hát vesszen el, ki ellenáll!
Pusztuljon ez a rablóbanda,
a rabságból elég nekünk.
A lángot szítsuk, rajta, rajta!
A vas meleg, hát ráverünk.
3597
csak összefogni hát!
és nemzetközivé lesz
holnapra a világ!
A gazdagoknak kedve-kénye
erőnkből szívja ki a vért,
csaló az államok törvénye,
mert minden bajt szegényre mért.
Kínlódás most a munka bére,
de már ebből elég, elég!
Szerszámot hát az úri kézbe
s ide a jognak a felét!
holnapra a világ!
Mi milliók, mi munka népe,
mi alkotunk a földtekén,
mienk lesz még pompája, fénye
s a munka nem lehet szegény.
A tőke még a húsunk marja,
de már a gyáva had remeg –
kelőben már a munka napja
s ragyogni fog a föld felett.
Ez a harc lesz a végső
holnapra a világ!
Eredetihez közelebb álló fordítás
Ez a harc most a végső,
És nemzetközivé nő! –
Miénk lesz a világ.
Föl! Kárhozottjai a földnek!
Föl! Föl! Ti éhség rabjai!
Az éjnek végórái jönnek,
Az ész szavát már hallani,
Föl! Föl! A szégyent éveinkben
Töröljük le, rabok hada!
Legyünk a semmibõl mi – minden:
Világunk új talapzata.
Ott fönn nem hallják meg szavunkat,
Nem óv sem isten sem vezér;
Munkások, mentsük hát magunkat!
S a közjó majd életre kél!
Hogy pórul járjon mind a tolvaj,
Hogy rács ne zúzza szellemed,
Szítsuk a tüzet...tettel – szóval,
Üssük a vasat, míg meleg!
-
Wersja 01 01 2017.
Az állam sújt, a törvény színlel,
Az adó sebzi a szegényt;
Kötelmet a gazdag nem ismer,
A "jog" szó nem kelt már reményt.
A gyámkodásnak legyen vége!
Az egyenlõség mást kíván:
Ha jognak van kötelessége,
Ne legyen ez se jog hiján.
"Vasútkirályok", "bányabárók",
- Ocsmányok, istenítve is! A munkást ti fosztogattátok!
Ezt mûveltétek, mást nem is!
S mit alkotott, csak ez a banda
Halmozza föl és élvezi!
Rendeljük el, hogy visszakapja!
A nép jussát követeli.
Füsttel itattak a királyok,
Béke közénk s nekik – golyót!
Ha zászló alá hívnak – sztrájkot!
Dobd el a puskát, bontsd a sort!
S makacskodnak e kannibálok?
Hogy minket hõssé gyúrjanak?
Tábornokok, majd megtudjátok:
Golyóink rátok hullanak.
Vagyunk a dolgozók nagy pártja:
Munkások, parasztok vagyunk!
A föld embert illet, hiába,
A naplopókon túladunk!
Húsunkon sokan élõsködnek!
Ám, ha a hollók és ölyük
Egy szép reggelre elköltöznek,
Ragyog a nap majd – nélkülük.
Ez a harc most a végső,
És nemzetközivé nő! –
Miénk lesz a világ.
IV Międzynarodówka [została zawiązana we
wrześniu 1938 roku przez partie
komunistyczne krytykujące sytuację w
ZSRR, za to sympatyzujące z ideami Lwa
Trockiego czyli trockizmem. Organizacja
ta określiła jako swój cel walkę zarówno z
kapitalizmem, jak i ze stalinizmem i
faszyzmem.] – Negyedik Internacionálé [egy
nemzetközi kommunista szervezet volt, ami
mind a kapitalizmus, mind a sztálinizmus
ellensúlyozására jött létre. Tagjai Lev
Davidovics Trockij támogatói közül kerültek
ki és a szervezet
a nemzetközi
munkásosztály győzelmét és a szocializmust
akarta kivívni. 1938-ban Párizsban Trockij
és
követői
(akiket
száműztek
a
Szovjetunióból) úgy vélték, a Komintern
elvesztette a sztálinizmussal folytatott harcát
és nem képes hatalomra segíteni a
nemzetközi
munkásosztályt.
Ezért
megalapították
a
saját
(negyedik)
internacionáléjukat. Létének nagy részében a
Negyedik
Internacionálét
a
szovjet
titkosrendőrség ügynökei üldözték, a
kapitalista országok, mint az USA és
3598
Franciaország próbálták megsemmisíteni, a
Szovjetunió és a maoizmus hívei pedig
elutasították, illegitimnek tekintették és még
ma is annak tekintik.]
Międzynarodówka
Komunistyczna
[Międzynarodówka
Komunistyczna
(zwana także III Międzynarodówką) w
skrócie
Komintern
(od
ros.
Коммунистический
Интернационал,
Kommunisticzeskij
Internacjonał)
to
międzynarodowa
organizacja,
która
powstała z inicjatywy Lenina w Moskwie
w marcu 1919 roku. Została ona założona
przez 19 partii komunistycznych, a wśród
nich także KPP.] – Kommunista
Internacionálé
międzyobojczykowy, -a, -e – (bonctan)
kulcscsontközi
międzypaństwowy, -a, -e [dotyczący wielu
państw]
–
államközi
[mecz
międzypaństwowy: 1. külföldi csapatok
között mérkőzés; 2. válogatott mérkőzés,
nemzetközi
mérkőzés:
mecz
międzypaństwowy w piłce nożnej kobiet
POLSKA – TURCJA.]
międzyplanetarny, -a, -e [znajdujący się między
planetami lub zachodzący w przestrzeni
między nimi] – bolygóközi, interplanetáris
międzyplemienny, -a, -e [zachodzący między
plemionami] – törzsek közötti
międzyplon [zob. poplon] – (mezőgazdaság)
köztes (növény), tarlónövény, másodvetés
międzypokład
[pokład
położony
między
głównym pokładem, a dnem statku.] –
fedélköz, fedélzetköz
międzypokładowy, -a, -e – fedélzetközi
międzypole [pas terenu rozdzielający stałe dzieła
fortyfikacyjne (forty). W celu zapewnienia
ciągłości
obrony
teren
ten
jest
zabezpieczany przez fortyfikacje polowe:
rowy strzeleckie, zapory drutowe, pola
minowe.] – köztes v. közbenső övezet;
semleges zóna
międzyresortowy, -a, -e [dotyczący kilku
resortów] – hivatalközi, reszortközi
-
Wersja 01 01 2017.
międzyrządowy, -a, -e [odbywający się z
udziałem przedstawicieli różnych rządów]
– kormányközi
międzyrzecze [1. obszar położony między
dwiema rzekami; 2. obszar, zazwyczaj
równinny, położony pomiędzy dwoma
rzekami] – folyamköz
Międzyrzecze [Międzyrzecze – wieś w Polsce
położona w województwie dolnośląskim, w
powiecie świdnickim, w gminie Strzegom;
Międzyrzecze – wieś w Polsce położona w
województwie śląskim, w powiecie
bieruńsko-lędzińskim,
w
gminie
Bojszowy] – Międzyrzecze (lengyel falvak)
Międzyrzecze, mezopotamia [obszar, zazwyczaj
równinny, położony pomiędzy dwiema
rzekami, często bliźniaczymi. Klasyczny
przykład to międzyrzecze Eufratu i
Tygrysu, czyli historyczna Mezopotamia.]
– Folyóköz, Mezopotámia
Międzysojusznicza
Komisja
Rządząca
i
Plebiscytowa na Górnym Śląsku (fr.
Commission Interalliée de Gouverment et de
Plébiscite
de
Haute
Silésie)
[międzynarodowa komisja działająca od
11 lutego 1920 do 10 lipca 1922 powołana
na mocy 88 art. traktatu wersalskiego i
umowy francusko-niemieckiej z dnia 9
stycznia 1920 w celu przeprowadzenia
plebiscytu na Górnym Śląsku.] Felsősziléziai Szövetséges Kormányzó és
Népszavazási Bizottság (fr. Commission
Interalliée de Gouverment et de Plébiscite de
Haute Silésie)
międzystawowy, -a, -e – (bonctan) izületközi
międzyszkolny, -a, -e [dotyczący kilku szkół] –
iskolák közötti; iskolaközi
międzytkankowy, -a, -e – (bonctan) szövetközi
międzyuczelniane zawody sportowe – iskolák
közti sportversenyek
międzyuczelniany, -a, -e [dotyczący kilku
uczelni] – iskolák közti
międzywęźle [odcinek łodygi między poziomami
osadzenia dwóch kolejnych liści lub
okółków liści] – (növény) íz, száríz; -tag,
csomóköz
międzywierszowy, -a, -e [1. znajdujący się
między wierszami tekstu; 2. wyrażony nie
wprost,
pozostawiony
domysłowi
czytelnika] – interlineáris; sorok közt írt;
sorközi, sorok közötti
międzywojenny, -a, -e [dotyczący okresu między
wojnami] – két háború közötti
międzyzakładowy, -a, -e [dotyczący kilku
zakładów pracy] – üzemek közötti
Międzyzakładowy Komitet Strajkowy (MKS)
[Międzyzakładowy komitet strajkowy
3599
przekształcony z Miejskiego Komitetu
Strajkowego 16 sirpnia 1980 roku pod
przewodnictwem Lecha Wałęsy. 17
sierpnia 1980 roku w Stoczni Gdańskiej
im. Lenina sformułował 21 postulatów
MKS.] – Üzemközi Sztrájkbizottság
Międzyzakładowy Komitet Założycielski (MKZ)
[Pierwszy MKZ, czyli Międzyzakładowy
Komitet
Założycielski
Niezależnych
Samorządnych Związków Zawodowych] –
Üzemközi Alapító Bizottság
międzyzjazdowy, -a, -e – kongresszus közötti
międzyzwiązkowy, -a, -e – szakszervezetközi
Międzyzwiązkowy Komitet – Szakszervezetek
Közötti Bizottság
międzyzwrotnikowy, -a, -e [położony lub
występujący
na
obszarze
między
zwrotnikami] – két térítő közötti terület
międzyżebrowy, -a, -e [znajdujący się między
żebrami] – bordaközi
miękczeć – puhulni, lágyulni
miękczenie – puhulás, lágyulás
miękczyć [1. sprawiać, że coś staje się miękkie;
2. sprawiać, że ktoś wzrusza się i staje się
skłonny do ustępstw; 3. wymawiać głoskę
miękko] – puhítani, lágyítani; ellágyítani
miękczyć co czym – puhítani, lágyítani vmit vmivel
miękczyć przez co, miękczyć w czym – puhítani,
lágyítani vmiben
miękczyć się [o głoskach: być miękczonym] –
puhulni, ellágyulni
miękisz [1. miękka część jakiejkolwiek rzeczy
jadalnej; 2. tkanka roślinna złożona z
żywych komórek, w których zachodzą
podstawowe procesy biologiczne] – bele
(vminek); vminek a bele, puha része, puha
belseje; átv. puhány
miękisz chleba – kenyérbél
miękisz owocu – gyümölcsbél
miękisz spichrzowy [1. miękisz gromadzący
substancje zapasowe i wodę; 2. jedna z
tkanek roślinnych, miękiszowych] –
növénybél
miękisz zieleniowy, asymilacyjny [miękisz
zawierający liczne ciałka zieleni] –
asszimilációs, zöldbél
Miękisz, tkanka miękiszowa, parenchyma (gr.
parénchyma - miąższ) [tkanka roślinna,
która wypełnia całe ciało rośliny.
Zbudowane z dużych komórek (0,05 - 0,5
mm),
cienkościennych,
o
ścianach
celulozowych, rzadko drewniejących, z
dużą wakuolą otoczoną przez cytoplazmę.
Charakterystyczną cechą miękiszu jest
występowanie
przestworów
-
Wersja 01 01 2017.
międzykomórkowych.] – 1. növényszövet;
2. gyümölcs húsa, gyümölcs bele, növénybél
miękiszowy, -a, -e – bélmiękkawo – kicsit puhán
miękkawy, -a, -e – kissé puha
miękki, -a, -ie [I 1. dający się giąć, ugniatać lub
formować; 2. łatwo ulegający wpływom;
3. o dźwięku: przyjemny w brzmieniu,
niezbyt głośny; 4. o kształtach: łagodnie
zaokrąglony; 5. o ruchach: płynny,
harmonijny; 6. o świetle, barwach: niezbyt
wyraźny, przytłumiony; 7. pełen ciepła,
serdeczności] – puha, lágy; (nyelvtan) lágy,
lágyejtésű; palatális
miękki [pot. banknot dolarowy] – dollár bankjegy
miękka odzież [Zbiorcza nazwa określająca
nowoczesne ubiory wierzchnie , odporne
na wodę, oddychające i ciepłe.. Są to
tkaniny z membraną i bez membrany. Są
lekkie
z wysoką
odpornością
na
mechaniczne uszkodzenia.] – Softshell
[Meleg,
vízhatlan,
de
ugyanakkor
lélegzőképes,
szabadban
viselt
felsőruházatok gyűjtőneve. Anyaga kívül
kopásálló, belül a nedvességet (párát,
izzadságot) a külső felületre kivezetni képes
kelme, köztük esetleg membrán réteggel.]
miękka piłka [piłka lekko podana lub lekko
odbita] – lágy labda
miękka wymowa [wymowa polegająca na
wyraźnym zmiękczaniu spółgłosek] – lágy
kiejtés
miękka woda [woda o małej zawartości soli
wapnia i magnezu, w której mydło łatwo
się pieni] – lágy víz; édesvíz, puha víz
miękki (głos) – lágy, édes (hang)
miękki jak ciasto – puha v. lágy, mint a tészta
miękki jak wata – puha mint a vaj; (átv.) akarat
nélküli báb
miękki wygląd, delikatny wygląd [modny styl
damskiej
i
męskiej
odzieży
charakterystyczny ze względu na swój
miękki wygląd i lekkość. Tkaniny
stosowane do jej produkcji są również
miękkie i powiewne. Nazwa pochodzi z
języka angielskiego.] – Soft look [A férfiés női divatban egyaránt megtalálható
divatirány, amit puha, szépen redőző
vonalak, könnyed kidolgozás jellemez. A
gyártáshoz puha, szép esésű kelméket
használnak. Az angol elnevezés jelentése:
puha megjelenés.]
3600
miękkie drzewo – puhafa
miękkie lądowanie [bezpieczne dla pasażerów
lądowanie samolotu] – biztonságos földetérés,
puha landolás
miękkie łóżko – puha ágy
Miękkie łóżka, twarde bitwy – Puha ágyak,
kemény csaták (film, regény cím)
miękkie meble [meble wyściełane] – pánrnázott
bútor; puha ágy; puha, párnázott ülőgarnitúra
miękki ołówek [ołówek o miękkim graficie,
dający intensywnie czarną kreskę] – puha
ceruza
miękkie pantofle [kapcie na miękkiej podeszwie]
– puha, könnyű cipő
miękkie podniebienie – lágy szájpadlás
miękkie serce – (átv.) lágy szív
miękko – puhán, lágyan
miękkość – puhaság, lágyság
miękkość materii – az anyag puhasága v. lágysága
miękkość serca – a szív lágysága
miękkuchny, -a, -e – egészen puha
mięknący, -a, -e – lágyuló
mięknące pod wpływem ciepła – hőre lágyuló
mięknąć (mięknie) [1. stawać się miękkim, tracić
twardość; 2. ulegać wzruszeniu, łagodnieć;
3. o głosie, spojrzeniu, rysach itp.: tracić
ostrość, surowość; 4. pot. stawać się
skłonnym do ustępstw, tracić pewność
siebie] – puhulni, megpuhulni, elpuhulni;
meglágyulni; (łagodnić) ellágyulni
mięknąć od czego – megpuhulni vmitől
mięknienie – puhulás, lágyulás
mięknięcie [proces przemiany bezpostaciowego
ciała stałego (np. szkła, żywicy) w ciecz;
nie ma charakteru przemiany fazowej,
-
Wersja 01 01 2017.
gdyż zmiany właściwości ciała następują
stopniowo w sposób ciągły; zachodzi w
stosunkowo szerokim przedziale wartości
temp., a podawana niekiedy temp. m. jest
wartością umowną z tego przedziału.] –
puhulás
miękusieńki, -a, -ie – nagyon lágy, puha
mięsa z dokładką – hús nyomatékkal
mięsak (łac. sarcoma) [1. nowotwór złośliwy
rozwijający się z tkanki łącznej lub
mięśniowej; 2. to ogólna nazwa dla
wszystkich
nowotworów
złośliwych
pochodzenia nienabłonkowego.] – (gör.)
sarcoma szarkóma; (orvosi) húsdaganat,
[kötőszövet eredetű rosszindulatú daganat]
mięsakorak (carcinosarcoma) – karcinoszarkóma
(carcinosarcoma); rákos daganat [rákos
hámszövetből és kötőszöveti daganatokból
álló vegyes daganat]
mięsienie – masszázs
mięsień (mięśnie) (łac. musculus) [1. kurczliwa
tkanka
u
człowieka
i
zwierząt
umożliwiająca ruchy kończyn, głowy,
tułowia i narządów wewnętrznych; 2. to
jeden z elementów narządu ruchu,
stanowiący jego element czynny u
organizmów żywych rzędów wyższych.
Mięśnie zbudowane są z tkanki
mięśniowej. Połączone z elementami
szkieletu,
w
wyniku
skurczów
mięśniowych
powodują
ruchy
poszczególnych
elementów
szkieletu
względem siebie. Energią, z której mięsień
korzysta, jest zmagazynowany w nim
glikogen lub glukoza dostarczona przez
krew. U mężczyzn mięśnie stanowią około
40% masy ciała a u kobiet około 35%.; 3.
jeden z elementów narządu ruchu,
stanowiący jego element czynny u
organizmów żywych rzędów wyższych] –
izom (izmok) (lat. musculus, ang. muscle;
mint
táplálék:
hús)
[összehúzódásra
specializálódott szövetből felépülő állati
szerv.
Fejlődéstanilag
többségében
mezodermális eredetű.]
mięsień agonista [to ten, który najczęściej
ćwiczymy.] – agonista izom (agonista
izmok)
mięsień akomodacyjny – alkalmazkodó izom
mięsień antagonistyczny – antagonista izom;
ellentétes irányban aktív izom (pl. a tricepsz
esetében a bicepsz)
mięsień biodrowy – csípőizom
mięsień brzuszny – hasizom
mięsień dwugłowy ramienia [mięsień zginający
staw barkowy i łokciowy, tworzący przy
skurczu widoczne na ciele uwypuklenie] –
3601
kétfejű karizom (musculus biceps brachii)
[egy izom az ember felső végtagján. Amint a
neve is mutatja, egy kéthasú izom, amely két
külön fejjel ered, és a könyökizület
közelében közös tapadási pontban rögzül.]; a
felsőkar hajlító izma, bicepsz
mięsień dwugłowy uda [mięsień prostujący staw
biodrowy i zginający kolanowy] – kétfejű
combizom (musculus biceps femoris)
[lábszárat a comb felé hajlítja, és behajlítás
után kifelé forgatja]
mięsień gładki – simaizom
mięsień językowy – nyelvizom
mięsień kapturowy – (bonctan) csuklyásizom
mięsień krawiecki – szabóizom
mięsień krokowy – fésűizom
mięsień łydkowy długi – hosszú lábikraizom
mięsień naprężający – feszítőizom
mięsień nawrotny czworoboczny (łac. Musculus
pronator quadratus) [płaski mięsień
zlokalizowany w przednio-dolnej części
przedramienia] – négyszögű csavaró izom
(lat. musculus pronator quadratus) egy izom
az ember alkarjának alsó részén a csukló
előtt
mięsień oczny – szeimizom
mięsień odpręża się – az izom újra megfeszül
Mięsień odwracacz (łac. Musculus supinator)
[mięsień należący do grupy bocznej mięśni
przedramienia. Zlokalizowany głęboko na
tylnej, przedniej i bocznej powierzchni
stawu
ramienno-promieniowego.
Obejmuje kość promieniową] – hanyintó
alkari izom (latinul musculus supinator)
mięsak pęczkowaty – csomós izom
mięsień
pierścienno-tarczowy
(m.
cricothyreoideus)
[jest
mięśniem
parzystym, czworokątnym, u góry
szerszym niż u dołu] – gégeizom
mięsień podłużny nosa (łac. musculus procerus)
[mięsień
parzysty,
biegnący
w
przedłużeniu brzuśca czołowego mięśnia
potyliczno-czołowego ku dołowi na grzbiet
-
Wersja 01 01 2017.
nosa.] – (lat.) musculus pyramidalis nasi
[egy apró izom az ember orrán; az orrcsont
(os nasale) alsó részéről az őt borító fasciáról
ered; a homlok bőre alatt tapad a
szemöldökök között; Lefelé húzza a
szemöldök közti bőrt]
mięsień
podobojczykowy
(łac.
musculus
subclavius) [mały, wrzecionowaty mięsień
położony
między
obojczykiem
a
pierwszym żebrem] – kulcscsont alatti izom
(latinul musculus subclavius) [egy izom az
ember kulcscsontja (clavicus) és az első
borda (costa prima) között]
mięsień pośladkowy mały (musculus gluteus
minimus) – kis farizom (musculus gluteus
minimus)
mięsień pośladkowy średni (łac. musculus gluteus
medius) [leży pod mięśniem pośladkowym
wielkim i pod powięzią pośladkową] –
középső farizom (musculus gluteus medius)
mięsień pośladkowy wielki (łac. musculus gluteus
maximus; gloutos - pośladek) [duży, mający
3-4 cm grubości mięsień, z długą,
wachlarzowatą
linią
przyczepu.
Zbudowany jest z silnych pasm
mięśniowych, zaznaczających się wyraźnie
szczególnie na powierzchni zewnętrznej.
Powierzchnia zewnętrzna m. gluteus
maximus jest podłożem dla skóry, do
której przylega poprzez powięź, oraz
grubej warstwy podściółki tłuszczowej
pośladków] – nagy farizom (musculus
gluteus maximus)
mięsień ramienny (łac. musculus brachialis) [silny
mięsień, zginacz przedramienia, położony
na przedniej powierzchni kości ramiennej
pod mięśniem dwugłowym ramienia.] –
felkari izom (latinul musculus brachialis)
[egy izom az ember felkarján]
mięsień rozwierający – musculus dilatator [1.
musculus dilatator pupillae (egy izom az
ember szemében. Tágítja a pupillát.); 2.
musculus dilatator naris posterior (egy apró
izom az ember orrán)]
mięsień sercowy (łac. myocardium) [zasadnicza
część
strukturalna
serca,
warstwa
mięśniowa pomiędzy wsierdziem a
nasierdziem] – szívizom (lat. myocardium)
mięsień szeroki szyi – nyakizom
mięsień poprzecznie prążkowany (tkanka
mięśniowa poprzecznie prążkowana, łac.
textus muscularis transversostriatus) [typ
tkanki mięśniowej, zbudowanej z silnie
wydłużonych, walcowatych komórek,
zawierających
wiele
położonych
obwodowo jąder. W centrum znajdują się
liczne miofibryle. filamenty aktynowe i
miozynowe ułożone są naprzemiennie na
3602
całej długości włókna.] – harántcsíkos izom,
harántcsíkolt
izom,
vázizom
(textus
muscularis transversostriatus)
mięsień sercowy [rodzaj tkanki mięśniowej
występujący jedynie w sercu kręgowców]
– szívizom [a szív összehúzódásait segítő
izom]
mięsień trójgłowy łydki [mięsień zginający staw
kolanowy i skokowo-goleniowy] (musculus
triceps surae: musculus gastrocnemius +
musculus soleus) – háromfejű lábszárizom
(musculus triceps surae)
mięsień trójgłowy ramienia [mięsień prostujący
staw barkowy i łokciowy] – háromfejű
karizom
mięsista twarz – húsos arc
mięsistość – húsos részek, húsosság
mięsisty, -a, -e – húsos; (owoc) húsos, leveses
mięsiwo – hús
mięsko, mięcho [zgrubienie od: mięso] –
húsocska
mięsna potrawa – húsétel [flaki - tradycyjna
polska potrawa mięsna: pacal –
hagyományos lengyel húsétel]
mięsno-mleczny [hodowany ze względu na mięso
i mleko] – hús-tejmięsno-wełnisty [hodowany ze względu na mięso
i wełnę] –hús-gyapjú- (birka)
mięsny, -a, -e – húsos, húsmięso [1. jadalne części zabitych zwierząt; też:
potrawy przyrządzane z tych części;
2. pot. miękkie części ciała ludzkiego; 3.
jest zespołem tkanek, z których jako
główną uważa się tkankę mięśniową,
pozyskanym z jakiegoś zwierzęcia. Słowa
"mięso" zazwyczaj używa się w znaczeniu
kulinarnym. Specyficznym mięsem jest
słonina.] – hús; húsfélék
mięso armatnie – (átv.) ágyutöltelék
mięso armatnie Napoleona – Napóleon
ágyutölteléke
mięso baranie – bárányhús
mięso baranina – ürühús, birka hús
mięso bez kości [w którym brak jest tkanki
kostnej] – kicsointozott v. csont nélküli hús
mięso chude – sovány hús
mięso cielęcina; mięso cielęce – borjúhús
-
Wersja 01 01 2017.
mięso duszone – párolt hús
mięso faszerowanie – töltött hús
mięso gotowane – főtt hús
mięso i wędliny – hús és hentesáru; húsfélék és
felvágottak
mięso jagnięce – bárányhús, birkahús
mięso jatkowe – vágóhídi hús
mięso jest bardzo dobra/smaczna – a hús nagyon
jó/finom
mięso końskie – lóhús
mięso kozłowe – kecskehús
mięso królik – nyúlhús
mięso łykowate – rostos hús
mięso mielone – darált hús
mięso mrożone – fagyasztott hús
mięso na dziko – vadas; marhahús vadasan
mięso na zupę a. na rosół – leveshús
mięso nadziewane – töltött hús
mięso nieświeże – állott hús
mięso owcze – juhhús
mięso pieczone – sült hús, pecsenye
mięso pieczone (z rusztu) – rostonsült
mięso poprzerastałe tłuszczem – elzsírosodott
hús; zsírral átnőtt hús
mięso prasowane (mieszane) – rakott hús
mięso przerastałe – zsíros hús
mięso sarnie – őzhús
mięso siekane, klops (faszerowane) – vagdalt hús,
fasírozott
mięso się piecze, mięso się smaży – sül a hús
mięso się zrumieni – a hús pirul v. megpirul
mięso smażone – sült hús (rántott hús)
mięso surowe – nyers hús
mięso świeże – friss hús
mięso tłuste – zsíros v. kövér hús
mięso-wędliny – hús-hentesáru
mięso wędzone – füstölt hús
mięso wieprzowina; mięso wieprzowe – sertéshús,
disznóhús, tőkehús (sertés)
mięso wołowe, mięso wołowina – marhahús;
ökörhús
mięso z farszem – töltött hús
mięso z grzbietu sarny – őzgerinc
mięso z kością – csontos hús (hús csonttal)
mięso z kury – tyúkhús
mięso (ryba) z rostu – rostélyos hús (hal)
mięso z sosem – hús mártással
mięso zając – vadnyúl
mięso zepsute – romlott hús
mięso zmiękło – a hús megpuhult
mięso zwierzyny łownej [zob. dziczyzna] –
vadhús
3603
-
Wersja 01 01 2017.
mięso żylaste – mócsingos hús
mięsopust, mięsopusty [1. daw. karnawał,
zwłaszcza jego trzy ostatnie dni; 2. Tak
nazywano zwykle dawniej „ostatki” czyli
trzy ostatnie dni zapustne przed Wielkim
postem, poświęcone biesiadom, tańcom,
wesołości i pijatyce Wyraz sam powstał z
dwuch: mięsa opust czyli pożegnanie,
opuszczenie na cały czas Wielkiego postu.]
– nagyböjt; farsang (karnawał) [„Król
Mięsopust”: pünkösdi király]
mięsopustny, -a, -e – farsangi
mięsożerca [organizm zywiący się mięsem] –
húsevő [Mięsożerca w Radio Gdańsk cz. 3.
Radio Gdańsk Właśnie wróciłem z
gdańskiego radia]
mięsożerny, -a, -e [1. żywiący się głównie
mięsem; 2. pot. o człowieku: lubiący mięso
i jadający je w dużych ilościach] – húsevő
[Mięsożerny kwiatek w łódzkiej Palmiarni:
húsevő növény a łódzi pálmaházban]
mięsożerność – húsevő életforma
mięśniak [1. nowotwór niezłośliwy powstający z
tkanki mięśniowej; 2. pot. mężczyzna
silnie umięśniony i niezbyt inteligentny] –
mióma, daganat; jóindulatú daganat,
kinövés; izomdaganat, főleg méhizomdaganat
mięśniaki macicy – méhdaganat v. méhrák
mięśnie dwugłowe – kétfejű izmok
mięśnie gładkie [mięśnie znajdujące się w
wewnętrznych narządach organizmu] –
simaizmok
mięśnie Kegla [otaczają ujście pęcherza (cewka
moczowa), pochwy i odbytnicy. Jeśli są
słabe,
rozciągnięte
niedostatecznie
podtrzymywane narządy obniżają się.] –
Kegel izmok [dr. Arnold Kegel publikálta
először 1952-ben ennek az izomcsoportnak a
jelentőségét, és ő dolgozta ki ennek az
edzését is. A róla elnevezett Kegel-izmokat
szerelemizmoknak is szokás nevezni]
mięsnie kroczowe – ágyékizmok
mięsnie kurczą się – az izmok összezsugorodnak
mięśnie mimiczne [mięśnie twarzy] – arcizmok
mięśnie poprzecznie prążkowane [mięśnie
szkieletowe umożliwiające wykonywanie
ruchów] – harántcsíkos izmok
mięśnie poprzecznie v. podłużne prążkowane
[mięśnie
szkieletowe
umożliwiające
wykonywanie ruchów] – hosszanti v.
harántcsíkos izmok
mięsnie pośladkowe – farizmok
mięśnie strzałkowe [1. grupa mięśni goleni
zginających stopę; 2. długie znajdują się w
dolnej części nóg] – az alsó lábszár izmai
mięśnie szkieletowe [mięśnie kończyn, głowy i
tułowia, przymocowane do kości za
pomocą ścięgien] – csontizmok
mięśniowy, -a, -e [dotyczący mięśni (np. włókna
mięśniowe, skurcze mięśniowe)] – izommięśniowy układ, układ czynny ruchu [zespół
narządów kurczliwych, zbudowanych z
tkanki
mięśniowej
poprzecznie
prążkowanej (mięsień), poruszających
ruchomo zestawionym szkieletem] –
izomrendszer; mozgásrendszer
mięta (Mentha L.) [1. roślina o kwiatach
zebranych
w
kłosy
i
silnym,
orzeźwiającym
zapachu,
mająca
właściwości lecznicze; 2. napar z liści tej
rośliny; 3. przyprawa z suszonego ziela
lub liści tej rośliny; 4. rodzaj roślin z
rodziny jasnotowatych (Lamiaceae Lindl.)
(wargowych),
o
silnym,
charakterystycznym zapachu (nie zawsze
"miętowym"). Występuje głównie w
strefie umiarkowanej półkuli północnej,
ale również w Australii i Tasmanii.
Znanych jest ok. 40 gatunków (oraz duża
ilość mieszańców międzygatunkowych), z
czego w Polsce występuje dziewięć.] –
menta (Mentha L.); borsmenta
mięśnie karkowe – tarkóizmok
Mięta długolistna (Mentha longifolia) [gatunek
rośliny
należący
do
rodziny
3604
jasnotowatych. Występuje w stanie
dzikim w Afryce, południowej i środkowej
Europie, w Azj. W Polsce pospolicie na
całym obszarze. Kenofit.] – Lómenta
(Mentha longifolia)
Mięta nadwodna, m. wodna (Mentha aquatica L.)
[gatunek rośliny należący do rodziny
jasnotowatych. Występuje w części
Afryki, na większości obszaru Europy
oraz w Azji zachodniej i na Kaukazie. W
Polsce częsta na niżu, w górach
rozproszona. Pięknie pachnca roślina
wodna. Posiada charakterystyczne dla
gatunków
mięty
różowo
fioletowe
kwiatostany.] – vízi menta v. balzsamfű v.
balzsamka (Mentha aquatica) [a kétszikűek
(Magnoliopsida) osztályának az árvacsalánvirágúak (Lamiales) rendjéhez, ezen belül az
árvacsalánfélék (Lamiaceae) családjához
tartozó faj.]
mięta okrągłolistna (Mentha rotundifolia, M.
spicata x sauveolens) – Almaillatú menta
(Mentha rotundifolia)
mięta
pieprzowa, mięta lekarska (Mentha
×piperita L.) [gatunek byliny należący do
rodziny jasnotowatych. Spontaniczny
mieszaniec
międzygatunkowy
mięty
nadwodnej (M. aquatica) i mięty zielonej
(M. spicata) powstały prawdopodobnie w
Anglii i tam wprowadzony do uprawy w
XVIII w, początkowo w hrabstwie Sureey,
a potem w okręgu Mitcham. Tam też
zaczęto go uprawiać i z tego terenu
pochodzi pierwszy opis zawarty w "Ray,
1724 Synopsis Methodica Stirpium
Britannicarum table 10. figure 2. p. 234".
W Polsce jest rośliną uprawną, czasami
dziczejącą (efemerofit). Inne nazwy:
miętkiew, miętkiewa.] – borsmenta (latinul
Mentha × piperita L.): fűszer- és
-
Wersja 01 01 2017.
gyógynövény [Népies neve: borsos menta,
angol menta, mithen menta.]
Mięta polej (Mentha pulegium L.) [gatunek roślin
z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae
Lindl.)] – csombormenta, mocsárimenta v.
polyákmenta (Mentha pulegium) [az
ajakosvirágúak rendjébe, azon belül az
árvacsalánfélék
családjába
tartozó
növényfaj.]
Mięta polna (Mentha arvensis L.) [gatunek
rośliny
należący
do
rodziny
jasnotowatych. Występuje w całej niemal
Europie (bez Islandii) i na znacznej części
Azji (Azja Zachodnia i Środkowa,
Syberia, Kaukaz). W Polsce jest pospolity
na całym obszarze.] – Mezei menta
(Mentha arvensis L.)
Mięta zielona, mięta kłosowa (Mentha spicata L.)
[gatunek rośliny z rodziny jasnotowatych.
Pochodzi
z
Egiptu,
południowowschodniej Europy (Albania, Jugosławia,
Grecja, Kreta, Włochy) i Azji Zachodniej
(Cypr, Izrael, Turcja, Liban, Syria), ale
rozprzestrzeniła się też w innych rejonach
świata o klimacie umiarkowanym ni. W
Polsce jest antropofitem zadomowionym.
Jest uprawiana w wielu krajach świata,
również w Polsce.] – fodormenta v.
zöldmenta (Mentha spicata) [népies nevén
köményes menta vagy kerti menta az
árvacsalánfélék (Lamiaceae) családjába
tartozik. Vízpartokon, nedves réteken
előforduló évelő fűszer-, és gyógynövény.
Kertekben jól termeszthető. Íze kellemes,
mentolos. A növényi drog illóolajat (karvont,
karveolt), cseranyagokat, flavonoidokat
tartalmaz. A drogot a leveléből (Menthae
crispae folium) vonják ki.]
3605
miętosić, miętolić [pot. gnieść, ściskać w rękach]
– gyűrni; összegyűrni, szorítani
miętosić co czym – összegyűrni vmit vmivel
miętosić w czym – összegyűrni (vmit) vmi között
miętosić się [pot. być miętoszonym] – gyűrődni,
összegyűrődni; szorulni
miętoszenie – összegyűrés
miętoszenie
łechtaczki
młodej
napalonej
nastolatki – fiatal befűtő
miętowy, -a, -e – mentolos
miętówka [1. cukierek miętowy; 2. wódka lub
likier miętowy] – mentolos cukorka,
prominci cukor; mentolos likőr
miętus1 (Lota lota) [1. duża ryba drapieżna o
zielonkawym grzbiecie i białym brzuchu;
2. jedyna słodkowodna ryba z rodziny
dorszowatych. Wpływa również do wód
słonawych. Jedyny przedstawiciel rodziny
Gadidae.] – 1. folyami menyhal; 2. puhány
ember
miętus2 [cukierek miętowy] – mentolos cukorka
mig
[1. pot.
znak
porozumiewawczy
wykonywany za pomocą gestów lub
mimiki; 2. umowny ruch lub układ rąk,
dłoni,
palców
odpowiadający
poszczególnym wyrazom, literom, cyfrom
w alfabecie migowym głuchoniemych] –
hunyorítás, rebbenés; (átv.) szempillantás,
pillanat
migacz [1. urządzenie sygnalizacyjne dające
przerywane światło; 2. pot. ktoś, kto się
wymiguje od pracy] – index; Morsejelzőkészülék; irányjelző
migać (miga) [zob. mignąć] – vibrálni, pislákolni,
hunyorogni; felvillanni; jelnyelvet használni
migać się [pot. uchylać się, wykręcać się od
czegoś] – csillogni, villanni; vibrálni
miganie
[sposób
porozumiewania
się
głuchoniemych za pomocą migów] –
csillogás, ragyogás, rezgés
migawka [1. krótki reportaż, zdjęcie lub kilka
zdjęć z miejsca wydarzeń, ilustrujących
omawiany
temat;
2. urządzenie
w
aparacie fotograficznym, służące do
regulowania czasu naświetlania filmu; 3.
urządzenie, którego rola polega na
wpuszczeniu światła do matrycy celem
zarejestrowania obrazu. Otwiera się na
-
Wersja 01 01 2017.
nastawiony przez użytkownika lub
wybrany przez automatykę aparatu czas
(czas
naświetlania).
Najczęściej
spotykanym typem migawki jest migawka
szczelinowa. W aparatach cyfrowych
spotkać można jeszcze inny rodzaj
migawki tzw. migawkę elektroniczną. 4.
jest częścią aparatu fotograficznego
służącą do odsłaniania na odpowiedni czas
a następnie zasłaniania z powrotem
materiału
światłoczułego
(lub
przetwornika optoelektronicznego) w celu
jego
prawidłowej
ekspozycji
czyli
dostarczenia odpowiedniej ilości światła
padającego przez obiektyw.] – szemhéj;
tárgylencse,
objektív;
(zdjęcie)
pillanatfelvétel; (foto) zár
migawki [1. krótki reportaż, zdjęcie lub kilka
zdjęć z miejsca wydarzeń, ilustrujących
omawiany
temat;
2. urządzenie
w
aparacie fotograficznym, służące do
regulowania czasu naświetlania filmu] –
pillanatfelvételek, különféle, rövid hírek
(rovat az újságban)
migawkowo – pillanatnyilag
migawkowość – vminek pillanatnyi volta
migawkowy, -a, -e [1. trwający bardzo krótko,
obejmujący mały fragment czegoś;
2. odnoszący się do migawki w aparacie
fotograficznym; 3. o sygnałach świetlnych:
migający,
przerywany]
–
pillanat-;
pillanatnyi, pillanatig tartó
migawkowe zdjęcie – pillanatfelvétel
migdalić się [posp. czulić się do siebie, pieścić się]
– becézni; kedveskedni (czulić się)
migdał [1. jadalne nasiono migdałowca; 2. zob.
migdałowiec w zn. 1.] – mandula,
mandulafa
migdał a. migdałek gardłowy (łac. tonsilla
pharyngea) lub wyrośla adenoidalne (łac.
vegetationes adenoidales), migdałek trzeci
[skupisko tkanki chłonnej w gardle,
element
pierścienia
Waldeyera]
–
garatmandula
Migdał zwyczajny (inne nazwy: Migdałowiec,
Śliwa migdał) (Prunus dulcis, Prunus
amygdalus, Amygdalus communis) Rodzina:
różowate (Rosaceae) [1. Jest drzewem
dorastającym 30 m wysokości. Jest
jednym z najwcześniej udomowionych
drzew orzechowych Starego Świata.
Pochodzi z Dalekiego Wschodu, obecnie
uprawia się go w basenie Morza
Śródziemnego. 2.
Owoce
stanowią
pestkowce, są one jajowate i szpiczaste na
końcu. Owoc posiada zewnętrzną łuskę w zależności od odmiany jest ona
delikatna i cienka niczym papier lub
3606
gruba i twarda. Po dojrzeniu owocu łuska pęka.] – Mandula (Amygdalus
communis, shâkêd vagy luz) [Palesztinában
és Perzsiában honos faj. Igen korán nyílik,
csak később hozza lombját, szinte a tavasz
éber hírnöke (shâkêd és shokêd=éber; Jer
1,11). Áron vesszeje mandula volt, mely egy
éjjel kivirágzott (4 Móz 17,1—10). A zsidók
remek megfigyelőképességére utal, hogy
analógiát
találtak
a
mandulavirág
kifehéredése (eredetileg rózsaszín) és az
ember őszülése, öregedése között (Préd
12,7). Templomi gyertyatartók díszéül is
kifaragták (2 Móz 25,33—36 és 37,1920).
Szerepel egy másik héber szó is a
mandulára: a luz, mégpedig helységnév
formában. Jákob és József története említi
Luz városát (1 Móz 28,19 és 35,6; Józs
16,2).]; mandulafa
migdałek [zdrobnienie od: migdał] – mandulácska,
mandulafácska
migdałki a. Migdałki podniebienne (łac. Tonsilla
palatina) [to skupienie tkanki limfatycznej
wchodzące w skład tzw. pierścienia
gardłowego
Waldeyera.
Migdałki
podniebienne znajdują się po obu
stronach gardła, posiadają zachyłki.] –
(anat)
mandula,
torokmandula
(szájpadmandula, tonsilla palatina)
migdałki ziemne [jadalne bulwki tworzące się na
rozłogach cibory jadalnej] – mandulafű
(Cyperus esculentus)
migdałowiec [1. drzewo lub krzew o drobnych,
skórzastych liściach i owocach z jadalnym
nasieniem w środku; 2. ciemna magmowa
skała wylewna] – mandula (fa v. bokor);
sötét felszíni magmás kőzet
Migdałowiec karłowy (Prunus tenella) –
Törpemandula (Prunus tenella)
migdałowy, -a, -e – mandula-, mandulás
Migdoł, Migdol [nazwa miejscowości w pobliżu
której Izraelici przeszli przez Morze
Czerwone. Różne od Migdol w Ezechiela
29;10.] – MIGDOL (torony, erődítmény,
magaslat, kiemelkedő) [1. Az izráeliták
szálláshelye a pusztai vándorlás alatt (2Móz
14,2; 4Móz 33,7). 2. Hely Egyiptomtól
északra, ahol a zsidók közül sokan
bálványimádást űztek (Jer 44,1-14; 46,14).]
migiem [pot. błyskawicznie, natychmiast] – egy
pillanat alatt; rögtön, gyorsan
miglanc [cwaniak, łobuz] – [Słowniczek języka
śląskiego] vagány; garázda, huligán; kölyök,
kamasz, suhanc; huncut, csibész, csirkefogó
mignąć — migać [1. ukazać się na chwilę w
ruchu, świecąc lub odcinając się wyraźnie
od tła; też: przesunąć się szybko w polu
-
Wersja 01 01 2017.
widzenia; 2. zaświecić nierównym lub
przerywanym światłem; też: włączyć
urządzenie, które tak świeci; 3. poruszyć
czymś
bardzo
szybko;
4. migać:
posługiwać się alfabetem migowym] –
felvillanni,
megvillanni;
felcsillanni;
pislantani; hunyorítani, pislantani; jelnyelvet
használni
mignął mi w przejściu – futólag találkoztam vele
mignąć się – megcsillanni, felvillanni
migiem [pot. błyskawicznie, natychmiast] – egy
pillanat alatt; villámgyorsan
mignon [wym. mińją] [zob. kolonel: stopień
pisma
równy
siedmiu
punktom
typograficznym] – (nyomdászat) kolonel
betű
mignon [1. po francusku znaczy śliczniutki,
milutki, słodki, zgrabny, a także
kochanek; 2. ciastko] – (fr.) minyon;
különböző
alakúra
készített
kisebb
cukrászsütemény [a francia mignon, azaz kis
kedvenc szóból) magyar süteményfajta,
amelyet az 1870-es években Kugler Henrik
honosított meg Budapesten. A neve még az
1920-as években is kugler volt, ezután terjedt
el franciás név. (A Kugler-cukrászda
tulajdonosa már jóval korábban a svájci
származású cukrász, Gerbeaud Emil lett.)]
mignon
[1. drgający lub przerywany blask
światła; 2. szybki ruch czegoś jaskrawego,
błyszczącego] – csillogás, villogás, fénylés
migotać (migocze) [1. świecić nierównym lub
przerywanym
światłem
albo
być
widocznym raz po raz przez krótką
chwilę; 2. mienić się w blasku światła; 3. o
przedmiotach błyszczących: poruszać się
szybko, rzucając błyski] – (gwiazdy)
pislákolni (fény), villódzni (villódzik),
csillogni, villogni, fényleni
migotanie – villogás; csillogás, ragyogás,
tündöklés
migotanie przedsionków serca [najczęstsza
arytmia] – (fibrillatio atriorum) szívpitvar
villogása (leggyakoribb szívelégtelenség v.
szívritmus zavar)
migot
3607
migotanie gwiazd [szybkie zmiany jasności
gwiazd,
wywołane
nieregularnymi
ruchami atmosfery Ziemi] – csillag
pislákolás
migotanie komór (serca) (fibrillatio ventricularis)
[liczne skurcze dodatkowe powstające w
różnych odcinkach komór serca] –
fibrillatio ventricularis; kamrai fibrilláció;
szívkamra zavar; szívkamra helytelen
muködéséből következő szívritmuszavar [a
szívkamra izomrostjainak finom remegése,
amely nincs összhangban a kamraizomzat
összehúzódásaival]
migotanie przedsionków (serca) [zaburzenie
rytmu pracy serca polegające na bardzo
szybkich
i
częstych
skurczach
przedsionków] – szívritmus zavar
migotliwy, -a, -e [1. świecący, połyskujący
nierównym lub przerywanym blaskiem;
2. przesuwający się i znikający szybko] –
csillogó, villogó, ragyogó, tündöklő
migotliwie – csillogva, villogva; ragyogóan,
tündöklően
migotliwość – csillogás, villogás, tündöklés,
ragyogás
migowy – jelmigracja [1. masowe przemieszczanie się
ludności, zwykle w poszukiwaniu lepszych
warunków życia; 2. «przemieszczanie się
zwierząt z jednego obszaru na drugi,
związane
z
rozmnażaniem,
poszukiwaniem
pożywienia
itp.;
3. przesuwanie się granic zasięgu jakichś
roślin; 4. przesuwanie się wydm, warstw
skalnych] – (lat.) migráció; 1. (állatok)
vándorlás,
átköltözés,
vonulás;
2.
népmozgalom,
a
lakosság
lakóhelyváltoztatása egy országon belül v.
áttelepülése egyik országból a másikba; 3.
(biol) (génármalás) Allélcsere az ivarosan
szaporodó populációk között ivarsejtek vagy
zigóták terjedése illetve cseréje révén.
Ezáltal
megváltozik
a
populáció
génállománya
és/vagy
allélgyakorisági
értékei. A migráció lehet egyszeri,
véletlenszerű
vagy
szisztematikus
(ismétlődő, meghatározott irányú).
1. Migracja ludności – przemieszczanie się
ludności mające na celu zmianę miejsca
pobytu.
2. Migracja – zjawisko kierunkowej dyspersji
organizmów
3. Migracje zwierząt – wędrówki zwierząt
(najczęściej sezonowe).
4. Migracje roślin – z miana zasięgu
występowania roślin.
5. Migracja numeru telefonu – przeniesienie
numeru telefonu z jednej sieci telefonii
komórkowej do innej z możliwością
-
Wersja 01 01 2017.
pozostania przy swoim starym numerze
telefonu.
6. Migracja (typ gastrulacji) – jeden z typów
gastrulacji.
migracja kapitału – tőkemigráció
migracja ludności – népesség vándorlás
migracja siły roboczej – munkaerő-vándorlás
migracje zwierząt – állatvándorlás v. vonulás
migracyjny, -a, -e [związany z migracją] –
vonulási, vándorlási
migrena [nagły, silny ból głowy, przeważnie
jednostronny,
połączony
często
z
mdłościami i zaburzeniami wzroku] – (fr.)
migrén; (orvosi) fejgörcs, ideges fejfájás;
féloldali
fejfájási
rohamokba,
gyomorémelygésben
és
gyengeségben
kifejezésre jutó idegbántalom (az agybeli
verőerek
görcsös
összehúzódásának
tulajdonítják)
migrenowy, -a, -e [przymiotnik od: migrena] –
migrén-, migrénes
migrować – vándorolni, költözködni; migráció
migrować ze wsi do miasta – a faluból a városba
költözködni
mihrab [nisza lub płyta reliefowa w meczecie,
wskazująca kierunek, w którym się
znajduje Mekka] – (arab) mihrab [1. a
mecsetnek és a dzsáminak Mekka irányába
néző imafülkéje; 2. rendszerint díszes
ornamentikájú falfülke a török templomban,
amelyet mindig a Mekka felé mutató
irányban alakítottak ki]
mihrabowy, -a, -e [przymiotnik od: mihrab] –
mihrabmija [zob. miya] – Miya (japán eredetű, jelentése:
szentély); japán sintoista szentély; a császári
család tagjainak palotája; a hercegnő címe
mijać (mija) [zob. minąć] – (co) elhagyni (vmit),
elhaladni (vmi mellett), (nie zajść) elkerülni,
elhagyni (vmit); előzni; (o czasie, idő)
(upływać) múlni, telni; elmúlni; (határidő)
lejár
mijać się [zob. minąć się] – (z czym) eltérni vmitől;
elkerülni, kikerülni vkit; egymás mellett
elhaladni
mijać się z prawdą – a valóságtól eltér; hazudni
mijający, -a, -e – elmúló, elszálló
mijające się pociągi – ellenvonatok
mijanie – kitérés, kikerülés
mijanie się – elkerülés, kikerülés, kitérés
mijanka [pot. miejsce na trasie umożliwiające
mijanie się pojazdów jadących w
przeciwnych kierunkach] – kitérő; (vasúti)
kitérő
3608
mijanka
mika [1. błyszczący minerał dający się łatwo
dzielić na cienkie blaszki; 2. minerał,
otrzymywany też syntetycznie, należący
do grupy łyszczyków. Tworzy połyskliwe
płytki. Zmielona mika zwana mączką
mikową jest używana w wyrobach
papierowych. W przypadku dodania
małej ilości, mika jest widoczna jako
połyskliwe małe płytki. Dodatek zmielonej
miki w większej ilości imituje połysk
perłowy.] – csillám (muszkovit, fehér
csillám, káliumcsillám, kálicsillám) [Réteges
szerkezetű, kőzetalkotó ásványok fontos
csoportja. — Muszkovit (fehér csillám,
káliumcsillám) KAl2(AlSi3O8)(OH,F)2]
mika magnezjowa – fekete csillám; biotit
mika perłowa – (ásv.) margarit
mikado [tytuł cesarza japońskiego] – 1. mikádó, a
japán császár címe; 2. mikádó (torta); 3.
(divat) gazdászkabát; derékig érő, bő, bélelt
télikabátféle
Mikajehu * Micheasz – MIKEÁS (ki olyan, mint
Isten?) Jimla fia, próféta [Aháb (1) idejében
(2Krón 18,14; 1Kir 22,8).]
Mikal * Michol – MIKÁL (ki olyan, mint Isten?,
patakocska, tökéletesség) [Mikáél rövidített
formája; Saul (1) leánya és Dávid felesége]
miko [w japońskim kulcie sinto: niezamężna
dziewczyna pełniąca służbę w świątyni] Miko – "szűz szentély"; a szentélyben
szolgáló lány
miko-, myko- [pierwszy człon wyrazów
złożonych wskazujący na ich związek
znaczeniowy z grzybami] – gombamikolog [a mikolog to specjalista zajmujący się
badaniem grzybów] – a mikológia kutatója;
gombaszakértő
mikologia [nauka o grzybach] – (gör.) mikológia;
(növénytan) gombaismeret, gombatan; a
növénytannak a gombákkal foglalkozó ága;
(orvostan) a gombás betegségekkelés
gyógyításukkal, ill. a gombáknak a
szervezetre gyakorolt hatásával foglalkozó
tudományág
-
Wersja 01 01 2017.
Mikołaj [1. Mikołaj (gr. Nikólaos, od nike + laos,
tj. zwycięstwo + lud; to samo znaczenie
ma imię Nikodem, od nike + demos) – imię
męskie pochodzenia greckiego. Popularne
w krajach zwłaszcza, gdzie dominującym
wyznaniem jest prawosławie – dla którego
święty Mikołaj jest jednym z ważniejszych
świętych.
Różne
zagraniczne
odpowiedniki Mikołaja to: Nicholas,
Nicolas, Nikolaj, Nikołaj, Nicolae, Nicolaj,
Nikolai, Nicolai, a nawet Nikola. 2. Święty
Mikołaj jest znany na całym świecie. W
Anglii jest nazywany Father Christmas, w
USA Santa Claus, we Włoszech Babbo
Natale, w Niemczech - Heilige Nicolaus.] –
Miklós [görög, szláv eredetű név (legkorábbi
ismert változata a Nikolaosz); a nicos és laos
görög szavak összetételéből született,
jelentése: győzelem, nép (egyes források
szerint nép ragyogása).]; Mikulás
Święty
Mikolaj
[chrześcijański
święty
przedstawiany w czerwonym płaszczu i z
białą brodą, przynoszący dzieciom
prezenty na Boże Narodzenie; też: osoba
przebrana za niego] – Szent Miklós
püspök; Mikulás
mikołaj [1. pot. osoba przebrana za św.
Mikołaja, rozdająca dzieciom prezenty;
2. pot. figurka, zwykle z czekolady lub z
cukru, wyobrażająca św. Mikołaja] –
mikulás; csoki mikulás
Mikołaj z czekolady – csokoládémikulás
Mikołaj Kopernik (Kopernik) – Copernicus,
Kopernik; Nikolaus Kopernikusz
Mikołajek [zdrobnienie od: Mikołaj (imię
męskie)] – Miki
mikołajek [1. zob. mikołaj w zn. 2; 2. (Eryngium
L.) rodzaj roślin należący do rodziny
selerowatych; 3. roślina o niebieskawych,
kolczastych liściach i kulistych kwiatach,
rosnąca na wydmach] – csoki mikulás;
Iringó (Eryngium campestre L.)
Mikołajek nadmorski (Eryngium maritimum)
[gatunek rośliny z rodziny selerowatych.
Występuje na wybrzeżach: Morza
Bałtyckiego, Północnego, Śródziemnego,
Czarnego i Atlantyku. W Polsce gatunek
rzadki, najczęściej spotykany na wydmach
nadmorskich Zatoki Gdańskiej.] –
tengerparti iringó (Eryngium maritimum) [a
kétszikűek (Magnoliopsida) osztályának az
ernyősvirágzatúak (Apiales) rendjébe, ezen
belül a zellerfélék (Apiaceae) családjába
tartozó faj]
mikołajki
[zwyczaj
obdarowywania
się
drobnymi prezentami w dzień św.
Mikołaja (6 grudnia); też: uroczystości, na
3609
których się te prezenty rozdaje] – mikulás,
télapó
mikołajkowy, -a, -e – mikulás-, télapómikoryza
[1.
występujące
powszechnie
niepasożytnicze
lub
rzadziej
słabo
pasożytnicze współżycie korzeni lub
innych organów, a nawet nasion roślin
naczyniowych (roślin wyższych z takich
gromad jak: nasienne, paprotniki, czy
mszaki) z grzybami (dotyczny około 85%
gatunków roślin wyższych z całego
świata). 2. ystępowanie tkanek grzyba w
korzeniach
niektórych
gatunków
(prawdopodobnie większości) gatunków
roślin, będące formą - symbiozy: m. może
być zewnętrzna (endotroficzna), gdy
strzępki grzybni oplatają korzenie
tworząc na ich wierzchu gęstą pleśń, i
wewnętrzna (endotroficzna), gdy wnikają
do wnętrza tkanek korzenia: odrębnym
typem jest mikoryza pęcherzykowoarbuskularna; grzyb otrzymuje od rośliny
węglowodany, w zamian dostarcza wodę,
składniki mineralne oraz witaminy i
regulatory wzrostu, m. zewnętrzna
występuje przede wszystkim u drzew, m.
wewnętrzną u drzew i roślin zielonych
odkrył w 1880 polski botanik F.
Kamieński.] – mikorriza, mikorrhiza-gomba
mikowy, -a, -e [wykonany z miki] – csillámmikoza [choroba zakaźna ludzi i zwierząt
wywołana przez grzyby pasożytnicze] –
(gör.)
mikózis;
(orvostan)
gombás
bőrbetegség
mikro [bardzo mały] – mikro; nagyon kicsi
mikro- [1. pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na bardzo małe rozmiary lub
bardzo małą skalę tego, co jest nazwane
drugim członem; 2. pierwszy człon
wyrazów złożonych oznaczający jednostki
milion razy mniejsze od podstawowych] –
(gör.) mikro- (szóképző előtag); kis-; (mt.)
milliomod
mikroanalityczny, -a, -e – mikroanalitikus
mikroanaliza [analiza składu chemicznego
próbek o masie mniejszej niż 10
miligramów] – mikroanalízis; (kémia) igen
kicsiny anyagmennyiségek analízise és
meghatározása
mikroanaliza rynku – piac mikroanalízise
mikrob [zarazek] – (gör.) mikroba; (élővilág) a
legkisebb, egysejtű növényi v. állati
szervezet (pl. bakrtérium, vírus stb.)
mikrobateria – mikroelem; a fémfelület
inhomogenitásai folytán nedvesség hatására
keletkező apró galvánelem
mikrobowy, -a, -e – (gör.) mikroba-
-
Wersja 01 01 2017.
mikrobiolog
[specjalista
w
zakresie
mikrobiologii] – (gör.) mikrobiológus
mikrobiologia [1. nauka zajmująca się badaniem
drobnoustrojów; 2. to nauka zajmująca
się
zagadnieniami
związanymi
z
mikroorganizmami, dział biologii. Do
organizmów,
którymi
zajmuje
się
mikrobiologia,
należą
następujące
drobnoustroje: bakterie, wirusy, grzyby
oraz niektóre organizmy z królestwa
Protista.] – (gör.) mikrobiológia; az
élettannak a mikroszkópikus szervezetekkel
(baktériumok, amőbák stb.) foglalkozó ága, a
modern orvostudomány egyik legfontosabb
segédtudománya
mikrobiologicznie – mikrobiológiailag
mikrobiologiczny, -a, -e – mikrobiológikus
mikrobowy, -a, -e – mikróbás
mikrobus [mały autobus dla około dziesięciu
osób] – (gör.+ang.) mikrobusz; kisautóbusz;
10-14 személy szállítására alkalmas,
személykocsi jellegű társas közlekedési
eszköz
mikrobusowy, -a, -e – mikrobuszmikrocefalia [1. nieproporcjonalnie małe
wymiary
czaszki;
2.
małogłowie,
małomóżdże, nienormalnie małe wymiary
czaszki; 3. (małogłowie) - wada rozwojowa
charakteryzująca
się
nienaturalnie
małymi wymiarami czaszki (a więc
również puszki mózgowej). Mikrocefale
mają masę mózgu mniejszą niż 900 g.
Może wystąpić jako wada izolowana lub
element
zespołu
wad.]
–
(gör.)
mikrocefália,
mikrokefália;
(orvosi)
kisfejűség, törpefejűség; az agykoponya
szokatlan kis mérete
mikrochemia [dział chemii doświadczalnej
zajmujący się metodami badania bardzo
małych ilości substancji] – mikrokémia
mikrochemiczny, -a, -e – mikrokémiai
mikrochirurg – mikrosebész
mikrochirurgia [1. wykonywanie operacji
chirurgicznych
na
bardzo
małej
powierzchni narządu lub części ciała; 2.
doświadczalne
zabiegi
chirurgiczne
dokonywane pod mikroskopem na bardzo
małych obiektach] – mikrosebészet
mikrochirurgiczny, -a, -e – mikrosebészeti
mikrocyt [1. czerwone ciałko krwi o wymiarach
mniejszych niż prawidłowe; 2. erytrocyt o
3610
prawidłowym kształcie, ale zmniejszonej
średnicy,
występujący
np.
w
niedokrwistości z niedoboru żelaza] –
mikrocita; a kóros vérszegénységben
szenvedők vérében előforduló, a normálisnál
kisebb vörösvérsejtek neve
mikrocząstka [cząstka materii podlegająca
prawom
mechaniki
kwantowej]
–
mikrorészecskék
mikrodyna [służy do usuwania zbędnego
owłosienia oraz rozszerzonych naczyniek
krwionośnych
za
pomocą
prądów
o wysokiej
częstotliwości
metodą
elektrokoagulacji]
–
egycsöves
rádiókészülék
mikroekonomia [nauka zajmująca się badaniem
poszczególnych elementów gospodarki] –
mikroökonómia
mikroekonomiczny, -a, -e – mikroökonómiai
mikroelement
[pierwiastek
chemiczny
występujący w bardzo małych ilościach w
organizmach żywych] – mikroelem;
nyomelem; az élőlények szervezetében igen
kis mennyiségben előforduló kémiai elem
mikroelement
naszego
życia
–
életünk
mikroeleme
mikrofala [1. fala elektromagnetyczna długości
od 1 mm do około 1 m; 2. pot. kuchenka
mikrofalowa]
–
mikrohullám
[egy
centiméter és egy méter közötti hosszúságú
elektromágneses hullám]; mikrohullámú
melegítő, mikró
mikrofalowy, -a, -e – mikrohullámú
mikrofalówka [pot. «kuchenka mikrofalowa] –
mikrosütő
[Kuchenka
mikrofalowa:
mikrohullámú sütő]
mikrofauna
[mikroskopijne
organizmy
zwierzęce] – mikroauna [apró élőlények például a rágcsálók - összefoglaló neve]
mikrofaunistyczny, -a, -e – mikroaunamikrofilm [1. fotograficzna kopia dokumentu,
ilustracji itp., wykonana w dużym
zmniejszeniu, odczytywana za pomocą
czytnika; 2. taśma filmowa lub błona
fotograficzna służąca do fotografowania
różnego rodzaju druków w dużym
zmniejszeniu] – mikrofilm [valamely
szövegnek
erősen
lekicsinyített
fényképmásolatát tartalmazó filmnegatív]
mikrofilmowy, -a, -e – mikrofilmmikrofizyczny, -a, -e – mikrofizikai, mikrofizikus
mikrofizyka [dział fizyki badający ruch i
wzajemne oddziaływanie mikrocząstek] –
(gör.)
mikrofizika;
(fizika)
az
atomméretekben lejátszódó jelenségek és az
atomok fizikája
-
Wersja 01 01 2017.
mikrofizyka chmur [jest działem fizyki
atmosfery
zajmującym
się
opisem
powstawania, rozwoju i oddziaływania
kropel wody i kryształów lodu tworzących
chmury. Badania mikrofizyki chmur
wymagają wielo-dyscyplinarnej wiedzy z
zakresu chemii, dynamiki ośrodków
polidyspersyjnych
i
wymiany
promieniowania.] – felhők mikrofizikája
mikrofon [1. urządzenie elektroakustyczne
służące do przetwarzania fal dźwiękowych
na sygnały elektryczne; 2. przetwornik
elektroakustyczny
służący
do
przetwarzania fal dźwiękowych na
impulsy elektryczne] – (gör.) mikrofon [1.
olyan elektroakusztikai átalakító, amely a
mechanikai hangrezgéseket
elektromos
feszültséggé alakítja át; 2. mikrofon egy
elektroakusztikai átalakító. Célja a fizikai
közegben (pl. levegőben) terjedő rezgések
átalakítása elektromos jellé. Legyen szó
bármilyen mikrofonról, egy közös vonása
van mindnek, a tényleges munkavégzést a
benne található membrán végzi. Ennek
milyensége, anyaga igen változó, készülhet
papírból, műanyagból vagy alumíniumból
egyaránt. Ha a membrán hanghullámokkal
érintkezik igen apró rezgéseket végez, s e
vibrálásokat alakítja elektromos jellé. A
vízben terjedő hang átalakítására szolgáló
eszköz neve hidrofon. 3. a hanghullámokat
elektromos rezgéssé alakító készülék;
Hughes találta fel 1878-banés a Bell-féle
telefont tökéletesítette vele; az újabb
rendszerű mikrofonok szénszemcsések,
indukciós v. kondenzátor rendszerűek]
mikrofon astatyczny – mindenirányú mikrofon
mikrofon bezkierunkowy – gömbi mikrofon,
térmikrofon
mikrofon bezmembranowy – membrán nélküli
mikrofon
mikrofon butonierkowy – Lavalier-mikrofon;
gomblyukmikrofon
mikrofon cewkowy – mozgótekercs mikrofon,
dinamikus mikrofon [az ilyen elvű mikrofon
a hangnyomást változó értékű ellenállássá
alakítja]
mikrofon cieplny – hődrótos mikrofon
mikrofon ciśnieniowy – nyomásmikrofon
3611
mikrofon
do
rozmów
zwrotnych
–
utasítómikrofon
mikrofon do wytwarzania sztucznego echa –
térmikrofon, viszhangmikrofon
mikrofon dotykowy – kontaktmikrofon
mikrofon dotykowy (kostny) – csontvezetéses
mikrofon
mikrofon dwukierunkowy – kétirányú mikrofon
mikrofon dynamiczny – dimanikus mikrofon
mikrofon elektromagnetyczny – mágneses
mikrofon
mikrofon elektrostatyczny (pojemnościowy) –
kondenzátormikrofon [olyan
mikrofon,
amely a hangrezgéseket kapacitásváltozás
útján alakítja hangfrekvenciás árammá]
mikrofon gradientowy – gradiensmikrofon,
nyomásgradiens-mikrofon
mikrofon jednokierunkowy – egyirányú mikrofon
mikrofon jonowy – ionmikrofon
mikrofon kalibrowany – impedencia-átkapcsolós
mikrofon
mikrofon kierunkowy – irányított mikrofon
mikrofon
kondensatorowy
[mikrofon
pojemnościowy,
mikrofon
kondensatorowy,
mikrofon elektrostatyczny] – kondenzátor
mikrofon [az ilyen elvű mikrofon a
hangnyomást előbb kapacitás változássá,
majd később feszültséggé alakítja]
mikrofon kostny – csontmikrofon, oszteofon
mikrofon krtaniowy [zob. laryngofon] –
gégemikrofon
mikrofon
magnetoelektryczny
(elektrodynamiczny) – dinamikus mikrofon
mikrofon magnetostrykcyjny – magnetosztrikciós
mikrofon
mikrofon maskowy – maszkmikrofon
mikrofon miniaturowy – miniatürmikrofon
mikrofon
namiernika
akustycznego
–
mérőmikrofon
mikrofon napierśny – mellmikrofon, nyakba
akasztható mikrofon
mikrofon niezniekształcający – torzításmentes
mikrofon
mikrofon o kardioidalnej charakterystyce
kierunkowości, mikrofon kardioidalny –
kardioid mikrofon
mikrofon o kierunkowości uzyskanej przy
pomocy
przesunięcia
fazowego
–
fázistolómikrofon
mikrofon
o
ósemkowej
charakterystyce
dwukierunkowości
–
közelbeszélőmikrofon; nyolcas karakterisztikájú mikrofon
mikrofon
o
wąskiej
charakterystyce
kierunkowości – erősen irányított mikrofon
-
Wersja 01 01 2017.
mikrofon ołówkowy – riportermikrofon
mikrofon piezoelektryczny – piezoelektromos
mikrofon
mikrofon piezoelektryczny (krystaliczny) –
kristálymikrofon
(piezoelektromos elven
működő mikrofontípus)
mikofon piezoelektryczny – kristálymikrofon,
piezoelektromos mikrofon
mikrofon podsłuchowy – szájbeszélő mikrofon
(fejhallhatón)
mikrofon prędkościowy – sebeségmikrofon
mikrofon przeciwhałasowy – zajkompenzált
mikrofon
mikrofon
przeciwhałasowy
(przeciwzakłóceniowy)
–
zajszegény
mikrofon
mikrofon przyustny – közelbeszélő-mikrofon
mikrofon pulsujący
mikrofon ręczny – kézi mikrofon
mikrofon reflektorowy – parabolamikrofon
mikrofon reżysera służący do wydawania
poleceń w studio – utasítómikrofon
mikrofon różnicowy – közelbeszélő-mikrofon
mikrofon ruchomy – mozgatható mikrofon
mikrofon rzędowy – mikrofonsor
mikrofon siatkowy – rácsmikrofon, elektronikus
mikrofon
mikrofon sondujący magnetostrykcyjny –
magnetosztrikciós szondamikrofon
mikrofon
superkardioidalny
(wybitnie
jednokierunkowy) – hiperkardioid mikrofon
mikrofon szerokopasmowy – szélessávú mikrofon
mikrofon telefoniczna – telefonmikrofon
mikrofon
ultrakierunkowy
(wybitnie
kierunkowy) – élesen irányított mikrofon
mikrofon umieszcsony na wysięgniku –
puskamikrofon, mikrofontartó
mikrofon wargowy – ajakmikrofon
mikrofon węglowy (stykowy) – szénmikrofon [a
legegyszerűbb hangátalakító]
mikrofon węglowy dwukomorowy (różnicowy,
przeciwsobny) – közelbeszélő-szénmikrofon
mikrofon wstęgowy – szalagmikrofon [a
dinamikus mikrofonok egyik fajtája. Egy
állandómágnes pólusai között vékony
alumínium szalagocska rezeg, amely egyben
a membránt is képezi.]
mikrofon wszechkierunkowy – mindenirányú
(irányítatlan, gömbi) mikrofon
mikrofon wysokiej jakości – Hi-Fi mikron
mikrofon wzorcowy – mérőmikrofon
mikrofon złożony, zestaw mikrofonowy –
kombinált (átkapcsolható) mikrofon
3612
mikrofonem [jednostka sygnału mowy o stałej
długości czasowej (ok. 20-40 ms)] – 20-40
ms hosszúidejű, állandó beszédjel egysége
mikrofonowanie – mikrofónia [Hangátviteli
berendezés mechanikus elemeinek rezgése,
amely hangszórón keresztül válik hallhatóvá.
A mikrofónia a hangszóróban üvöltésben
nyilvánulhat meg, ami minden egyéb
hangátvitelt lehetetlenné tesz. A mikrofóniat
eredményezheti minden olyan mechanikai
elem rezgése, amely valamilyen módon
hatással van a rendszer átviteli tényezőjére,
pl. forgókondenzátor lemezeinek vagy
elektroncső belső elemeinek rezgése stb.
Lényegében pozitív visszacsatolásról van
szó, ennek veszélye különösen akkor áll
fenn, ha a hangszóró a rezgésveszélyes
elemekkel össze van építve.]
mikrofony – mikrofonok [elektroakusztikai
átalakítók: a hangrezgéseket alakítják át
elektromos jellé. Főbb típusaik a dinamikus,
a kondenzátor, az elektrét, illetve a
szalagmikrofonok. A dinamikus mikrofon az
elektromágneses indukció elvén működik (a
membránt mozgató tekercs egy mágnes
köralakú légrésébe merül). Előnye ennek a
mikrofontípusnak,
hogy
megbízható,
viszonylag
ütésálló
és
olcsó.
A
kondenzátormikrofonban egy kondenzátor
egyik fegyverzetét képezik ki membrán
gyanánt.
Hangnyomásra
a
membrán
mozgásba jön, s a zene ütemében
megváltoztatja a rendszer kapacitását. Mivel
így csak igen kicsiny jelfeszültség
keletkezik, s ez roppant érzékeny a külső
zavaró terekre, már magában a mikrofonban
fel kell erősíteni, az erősítőhöz pedig
tápfeszültségre, tápegységre is szükség van.
Ez a mikrofontípus tehát bonyolultabb,
sérülékenyebb, kevésbé praktikus, azonkívül
drága, viszont a minősége elsőrangú, ezért
professzionális célokra általában ilyet
használnak.
Az
elektrétmikrofon
a
kondenzátormikrofon egyszerűbb változata.
Végül a szalagmikrofonban a membrán és a
tekercs
szerepét
egy
leheletnyi
alumíniumszalag játssza, ezt függesztik fel
mágneses térben. Ez a konstrukció is jobb a
dinamikusnál, de nem annyira "strapabíró".
Megkülönböztetik a mikrofonokat nemcsak
felépítésük, hanem iránykarakterisztikájuk
szerint is, vagyis hogy milyen irányból
mennyire érzékenyek a hangnyomásra. A
gömbkarakterű mikrofonok minden irányból
nagyjából egyforma mértékben érzékelik a
hangnyomást, ennélfogva egyenletes az
iránykarakterisztikájuk.
A
vesekarakterisztikájúak az elölről érkező
hangot érzékelik a legintenzívebben, a
-
Wersja 01 01 2017.
hátulról jövő hangot csak alig-alig.
(Méginkább jellemző ez az úgynevezett
hipervagy
szupervese-karakterű
mikrofonokra.) A "nyolcas" karakterisztikájú
típusok elölről és hátulról "hallanak jól",
oldalirányban pedig szinte "süketek". A
stúdiótechnikában
mindegyik
íránykarakterisztikának megvan a maga
alkalmazási területe.]
mikrofotografia
[1. metoda
fotografowania
małych przedmiotów za pomocą aparatu
fotograficznego
połączonego
z
mikroskopem; 2. zdjęcie fotograficzne
wykonane
tą
metodą]
–
(gör.)
mikrofotográfia; mikrofilmfelvétel; parányi
tárgyak fényképezése a mikroszkópon át; a
mikroszkóp által megnagyított képek
fotografálása
mikrofotograficzny,
-a,
-e
–
(gör.)
mikrofotográfiai
mikroguma [guma z mikroskopijnymi porami] –
mikropórusos gumi
mikroklimat [1. specyficzny klimat występujący
na niewielkiej otwartej przestrzeni, w
jakimś pomieszczeniu lub w obrębie
pewnego środowiska; 2. zespół czynników
meteorologicznych
bezpośrednio
określających bytowe warunki organizmu
lub
grupy
organizmów,
zależy
bezpośrednio od różnych przedmiotów
terenowych, naturalnych lub sztucznych.
Organizmy żyjące w dnie lasu żyją w
innym mikroklimacie niż te, które żyją w
warstwie koron drzewnych, jaskinia
stwarza
szczególny
mikroklimat
organizmom
jaskiniowym,
podobnie
człowiek
może
stworzyć
roślinom
mikroklimat, uprawiając je w szklarniach
lub cieplarniach] – (gör.) mikroklíma;
(meteorológia) a talaj közelében levő
légrétegekben, az emberi
élet terében
uralkodóidőjárási viszonyok összesége
mikroklimatyczny, -a, -e – mikroklimatikus
mikrokomputer [to komputer o niewielkich
rozmiarach,
z
pojedynczym
mikroprocesorem, pracujący oddzielnie
lub jako jeden z elementów złożonego
3613
układu, np. komputer osobisty, laptop.] –
mikroszámítógép [A mikroprocesszor mellett
tartalmazza a közvetlen működéshez
szükséges
áramköröket,
valamint
a
számítógép struktúrájának megfelelő további
egységeket.
Az
integrált
áramkörök
fejlődésével
tetjesítményük
esetenként
meghaladja a 10-15 évvel ezelőtt létrehozott
nagy számítógépekét. Áruk ugyanakkor az
előbbiekhez összehasonlítva olyan alacsony,
hogy ma már "személyi számítógépeknek"
(personal computer) is nevezzük őket.]
mikrokontroler (skrót ang. MCU lub μC) [system
mikroprocesorowy zrealizowany w postaci
pojedynczego
układu
scalonego,
zawierającego jednostkę centralną (CPU),
pamięć RAM oraz na ogół pamięć
programu i rozbudowane układy wejściawyjścia.
Określenie
mikrokontroler
pochodzi
od
głównego
obszaru
zastosowań,
jakim
jest
sterowanie
urządzeniami
elektronicznymi.]
–
mikrokontroller [egyetlen lapkára integrált,
általában vezérlési feladatokra optimalizált
számítógép]
mikrokosmos [1. w filozofii od Demokryta do
XIX
w.:
świat
człowieka
w
przeciwstawieniu do makrokosmosu –
świata ciał niebieskich; 2. w biologii: świat
drobnoustrojów; 3. w fizyce: świat
mikrocząstek; 4. niewielki, integralny
świat, będący odbiciem większego, np.
mała społeczność lub los jednostki] – (gör.)
mikrokozmosz; (fizika) a parányok, valamint
az atomok világa; (átv.) az ember világa,
mint a világ kicsinyített képmása; (fil.)
Kicsiny
világ;
a
világmindenséggel
ellentétben a belső világ.
mikrokosmiczny, -a, -e – mikrokozmikus
Mikrokropka, Mikropunkt lub Mikrat [jest
to
punkt o średnicy 1 mm wykonany przez
specjalne
urządzenie
będące
połączeniem aparatu
fotograficznego
i mikroskopu,
zawierający
zminiaturyzowane dane tekstowe lub
fotografie
i
szczegółowerysunki
techniczne.]
–
(nyomd.)
mikropont;
mikrocsepp
mikromanipulator [przyrząd umożliwiający
wykonywanie
bardzo
precyzyjnych
czynności pod kontrolą mikroskopu] –
mikromanipulator; olyan eszköz, melynek
segtségével mikroszkóp alatt különböző
kaperációk végezhetők a sejtekkel
mikromanometr [przyrząd służący do pomiaru
ciśnienia względnego o wartości mniejszej
niż 6000 Pa, rodzaj ciśnieniomierza.] –
mikromanométer
-
Wersja 01 01 2017.
mikrometeor – (gör.) mikrometeor; a kozmikus
porlegparányibb részecskéi, amerlyeknek az
átmérője néhány ezred milliméter
mikrometeorowy, -a, -e – (gör.) mikrometeormikrometr [1. (symbol: μm ) to jednostka miary
podwielokrotna jednostka długości metra w układzie SI. 1 μm = 0,000 001 m =
1x10-6 m Spotyka się czasami zapis um
oznaczający właśnie jednostkę µm
zapisaną w sposób przyblizony, bez użycia
alfabetu
greckiego.
2.
przyrząd
pomiarowy
służący
do
mierzenia
przedmiotów z dokładnością rzędu 0,01
mm.] – (gör.) 1. mikrométer; egészen kis
hosszúságok v. méretek pontos mérésére
szolgáló eszköz; 2. paránymérő;
mikromierz [1. przyrząd do dokładnego
mierzenia długości; 2. zob. mikrometr] –
mikrométer
mikron [1. jednostka długości równa jednej
tysiącznej milimetra; 2. zob. mikrometr] –
(gör.) mikron; a milliméter ezredrésze (μ);
10-6 m
mikroorganizm [1. organizm jednokomórkowy;
2.
(drobnoustrój),
to
organizm
obserwowany dopiero pod mikroskopem.
Pojęcie to nie jest zbyt precyzyjne lecz z
pewnością mikroorganizmami są bakterie,
archeany, pierwotniaki i niektóre grzyby,
ale nie jest jasne czy termin ten można
stosować
do
bardzo
małych
przedstawicieli różnych grup zwierząt,
takich jak np. nicienie, wrotki, roztocza,
niesporczaki, owady itd. Dawniej do tej
grupy zaliczano także wirusy, lecz obecnie
są one klasyfikowane poza grupą
organizmów
żywych.]
–
(gör.)
mikroorganizmus; mikroorganizmusok [a
szabad szemmel nem látható legkisebb élő
szervezetek; pl. baktériumok; igen kicsiny,
csak mikroszkóppal megfigyelhető növényi
v. állati szervezet]
mikroprocesor [układ cyfrowy wykonany jako
pojedynczy układ scalony o wielkim
stopniu integracji zdolny do wykonywania
operacji cyfrowych według dostarczonego
ciągu instrukcji] – I. mikroprocesszor [a
mikroszámítógép központi egysége. Az az
egység, amely az adatokkal elvégzi a
program utasításai által előírt műveleteket];
II. (ang.) microprocessor (-chip) jelfeldolgozó (-lapka), 'mikroprocesszor'
[félvezető lapkán kivitelezett, összetett
elektronikus kapcsolás: a számítógép 'szíve';
fontos jellemzője a sebessége; új személyi
számítógépek ma 500..1500 MHz órajel
ütemű lapkákkal, kerülnek a boltokba
(utóbbi sebességeket egyelőre csak néhány
3614
speciális grafikus alkalmazás igényli); másik
jellemzője az energiafogyasztása, mely
hordozható gépeknél határokat szab;
a
fejlődés egyik további iránya a System On a
Chip (SOC) mely együttes adat-audio-videofeldolgozást
kíván
egyetlen
lapkán
megvalósítani (Intel); 'IBM-kompatibilis'
személyi számítógépeknél legis- mertebb
mikroprocesszorok
Intel
286/386/486
valamint a Pentium elnevezésű sorozatai,
továbbá Motorola 601/602/603 Power-chip
és az AMD többnyire Intellel kompatibilis
sorozatai]
mikrosamochód, kwadrycykl
(en. microcar,
quadricycle) [1. określenie używane w
odniesieniu do ekstremalnie małego
samochodu, którego masa własna nie
przekracza zwykle 550 kg; 2. określenie
używane w odniesieniu do ekstremalnie
małego samochodu. Potocznie przyjmuje
się, że za mikrosamochód należy uznać
taką konstrukcję, która ma około 3
metrów długości i przestrzeń wewnętrzną
w
granicach
2400
litrów.
Mikrosamochody były bardzo popularne
po zakończeniu II wojny światowej w
zachodniej Europie ze względu na
ograniczenia w produkcji samochodów
osobowych, a także z uwagi na
stosunkową prostotę konstrukcji i niską
cenę auta. Obecnie pojazdy tego typu
znów zaczynają cieszyć się uznaniem.
Najbardziej popularne są jako samochody
do jazdy po zatłoczonych dużych
aglomeracjach miejskich.] – törpeautó
Toyota Aygo
mikroskop (gr. μικρός mikros - "mały" i σκοπέω
skopeo - "patrzę, obserwuję") [1. przyrząd
umożliwiający oglądanie w silnym
powiększeniu
bardzo
małych
przedmiotów; 2. urządzenie służące do
obserwacji małych obiektów, zwykle
niewidocznych gołym okiem. Mikroskop
pozwala spojrzeć w głąb mikroświata.] –
(gör.) mikroszkóp; górcső; nagyító készülék
szabad szemmel nem látható élőlények,
tárgyak stb. vizsgálatára (a modern
-
Wersja 01 01 2017.
mikroszkóppal mintegy 2000-szeres nagyítás
érhető el)
mikroskop (binokularny) – (kétszemélyes
vizsgáló)mikroszkóp
mikroskop elektronowy [mikroskop, w którym
wykorzystuje się wiązkę elektronów i
soczewki elektronowe, powiększający do
250
tysięcy
razy]
–
(gör.)
elektonmikroszkóp, elektronoptikai nagyító
eszköz; a közönséges mikroszkópnál jóval
erősebb nagyítást adó, elektronágyuból
kibocsátott elektronnyalábokkal működő
mikroszkóp (150-250.000 szeres nagyítást is
lehetővé tesz)
mikroskop jonowy [mikroskop, w którym
wykorzystuje
się
wiązkę
jonową,
powiększający do 5 milionów razy] –
ionmikroszkóp
mikroskop optyczny [mikroskop zawierający
dwa
układy
skupiające
soczewek
optycznych, powiększający do 2 tysięcy
razy] – optikai mikroszkóp
mikroskopia
[badanie
bardzo
małych
przedmiotów za pomocą mikroskopu; też:
metody
sporządzania
preparatów
mikroskopowych] – mikroszkópia
mikroskopia elektronowa i mikroanaliza –
mikroanalizis és elektronmikroszkópia
mikroskopijny, -a, -e [1. zauważalny jedynie pod
mikroskopem
(np.
mikroskopijny
organizm, mikroskopijne komórki); 2.
bardzo mały, malutki (np. mikroskopijny
chip, mikroskopijny napis); miniaturowy]
– (gör.) mikroszkópikus, parányi; rendkívül
kicsiny, csak mikroszkóppal látható
mikroskopowo – mikroszkóposan
mikroskopowy, -a, -e – mikroszkópi, mikroszkópmikrosonda [badanie, analizowanie czegoś w
wąskim zakresie] – mikroszonda
mikrosonda
elektronowa
[urządzenie
elektronowe
do
wykonywania
mikroanalizy ciał stałych] – elektronmikroszonda
[a
mikroszkópikus
mérettartomány elemző műszere]
3615
mikrostruktura
[1. budowa
substancji
dostrzegalna tylko pod mikroskopem;
2. układ pozycji społecznych i ról
jednostek w ramach poszczególnych grup
społecznych, a także układ i wzajemne
powiązania małych grup społecznych,
składających się na większą zbiorowość] –
(gör.→lat.) mikrostruktúra; a szilárd
anyagok (fémek, ásványok stb.) szerkezete,
amely csak a mikroszkóp erős nagyításában
tanulmányozható;
mikroszociológiai
csoporton belüli viszonyok; (ir.) a
szövegegész
szerkezetét
alkotó,
a
makrostruktúrát építő tartalmi, szerkezeti
egységek
mikrostruktura
społeczna
–
társadalmi
mikrostruktúra
mikrotom [1. przyrząd do cięcia materiału
biologicznego na bardzo cienkie skrawki,
z których sporządza się preparaty
mikroskopowe; 2. to przyrząd służący do
cięcia preparatów biologicznych na
bardzo cienkie skrawki do obserwacji
mikroskopowej.] – (gör.) mikrotom;
(élővilág) metszetvágó; a mikroszkópikus
kutatáshoz
szükséges rendkívül finom
metszetek előállítására szolgáló eszköz
mikrowłókno [poliamidowe i poliestrowe
włókno, które jest cieńsze niż wszystkie
włókna naturalne i jedwab (mniej niż l
dtex - 10000 m włókna ma masę 1 g).
Stosowane w produkcji bardzo cienkich,
przewiewnych tkanin. Ich właściwości i
wygląd są uzależnione od zastosowanych
mieszanek
różnych
chemicznych
i
naturalnych
włókien;
może
być
dodatkowo
uszlachetnione
przez
polerowanie.
Odzież
z mikrowłókna
ochrania przez deszczem i wiatrem.
Stosowane na odzież sportową, a także
inną modną odzież damską i męską łatwą
do prania i prasowania.] – mikroszál
[Szintetikus (többnyire poliamid vagy
poliészter) szál, amelynek finomsága nem
több, mint 1 dtex (azaz 10000 méter hosszú
szál tömege nem több 1 grammnál) és így
finomabb bármely természetes szálnál vagy
szokványos
mesterséges
alapanyagú
szálasanyagnál. Nagyon finom, szép esésű
kelmék gyártására alkalmas, esetenként más
természetes vagy mesterséges szálakkal
együtt feldolgozva. A kelmét esetleg
bolyhozzák is. Női, férfi- és sportruházati
szövetek és kötött kelmék készítésére
használják.]
mikrus [1. pot. małe dziecko, zwłaszcza chłopiec;
2. pot. osoba niskiego wzrostu] – pici
fiúcska, kistermetű ember, apró állatka;
-
Wersja 01 01 2017.
(dawno)
régi kisfogyasztású
lengyel
gépkocsimárka
Mikrus MR-300 [polski samochód osobowy o
bardzo
uproszczonej
budowie
produkowany w latach 1957-1960 przez
WSK Mielec (nadwozie) we współpracy z
WSK Rzeszów (silnik). Wyprodukowano
1728 szt.] – Mikrus MR-300 régi
kisfogyasztású lengyel gépkocsimárka
miks [Metoda odnawiania starych pomysłów
nowymi
interpretacjami.
Mieszanie,
przenikanie, kontrastowanie regionów
inspiracji, stylów, wzorów w ramach nadtendencji nazwanej „podróżą w czasie i
przestrzeni”.] – mix
mikser [1. urządzenie służące do rozdrabniania,
mieszania, ubijania składników potraw
lub napojów; 2. urządzenie elektroniczne
służące do łączenia dźwięków lub obrazów
pochodzących z różnych źródeł; 3. osoba
zajmująca się miksowaniem obrazów lub
dźwięków;
4. pracownik
baru
przygotowujący mieszanki trunków]–
(ang.) 1. mixer, bármixer; italkeverő személy
(bárban); 2. hangtechnikus, keverőtechnikus;
3. turmixgép, mixer, kávéőrlő; 4. (műszaki)
keverőasztal, hangkeverő; 5. különböző
természetű hangokat
ugyanarra a
hangszalagra rögzítő személy
mikser elektryczny – elektromos turmixgép
mikser ręczny – kézikeverő
mikserka [1. forma ż od mikser w zn. 3.;
2. pomieszczenie, w którym znajduje się
aparatura do miksowania dźwięków i
obrazów] – mixernő, bármixernő; (műsz)
keverő
miksotrofizm
[zdolność
do
odżywiania
autotroficznego albo heterotroficznego w
zależności od warunków środowiska natężenia światła i obecności organicznych
substancji pokarmowych i substratów
fotosyntezy lub chemosyntezy. Organizmy
posiadające taką zdolność to miksotrofy.
Zdolność ta występuje m.in. u eugleny.] –
mixotrófia; mixotróf táplálkozás
3616
miksować [1. mieszać, ubijać lub rozdrabniać w
mikserze składniki jakiegoś napoju,
deseru lub jakiejś potrawy; 2. w
elektroakustyce lub radiofonii i technice
telewizyjnej: uzyskiwać za pomocą
miksera dźwięk lub obraz z szeregu
sygnałów otrzymywanych z niezależnych
źródeł] – (ang.) mixelni; italokat keverni,
italokat összeállítani; (műszaki) keverni;
dallamokat, beszédhangot és zörejeket
ugyanarra
a
hangszalagra
rögzíteni;
(akusztika) keverni, elkenni
miksować coś – mixelni v. összemixelni vmit
miksować dźwięk – hangot keverni
mikserski, -a, -ie – mixermiksista – vegyespáros férfi tagja
miksistka – vegyespáros női tagja
mikst
[partia
tenisa,
ping-ponga
lub
badmintona, w której po każdej stronie
gra mężczyzna i kobieta; też: dwuosobowa
drużyna biorąca udział w takiej grze] –
(sp) vegyespáros
mikstatnik, mistatnik (daw. mixtatnik) [(u
Zygmunta Glogera) Tak zwano nosarza,
nosiciela, tragarza, t. j. człowieka,
najmującego się w miastach
do
przenoszenia ciężarów.] – (daw.) hordozó,
kihordó, hordár; csomagvivő, teherhordó
mikstowy, -a, -e – vegyespárosmikstura [1. płynny lek sporządzony z kilku
składników; 2. w organach: dźwięk
wydawany
przez
kilka
piszczałek
uruchamianych jednym klawiszem] – (lat.)
mixtura; keverék, gyógyszerkeverék
Miktam [określenie w tytule kilku psalmów.
Znaczenia tego słowa nie znano już w
starożytności. Być może oznacza "pieśń
złotą".] * Złoty psaalm Dawida – MIKTÁM
[Ismeretlen jelentésű szó (talán: emlékirat);
hat zsoltár feliratában szerepel (16; 56-60).]
mil [tysięczna część cala] – az egész ezred része;
ezred (az egység 1/1000 része)
mila [dawna jednostka długości o różnej
wartości, zależnej od rejonu i okresu.
Nazwa pochodzi z łac. mille – tysiąc.
Początkowo mila oznaczała 1000 kroków
podwójnych. W Polsce w użyciu pozostała
jedynie mila morska w nawigacji: mila
morska = 10 kabli = 1852 metry] – mérföld
 mila admiralska = 1855 metrów,
 mila morska = 1852 metry,
 mila angielska = 1609,34 metra,
 mila fińska = 10670 metrów,
 mila geograficzna = 7421,6 metra,
 mila londyńska = 5000 stóp = 1524 metry,
 mila niemiecka (saksońska) = 7500 metrów,
 mila norweska = 11299 metrów,
-
Wersja 01 01 2017.
 mila polska = 7 wiorst, czyli 7146 metrów, a
od 1819 roku – 8534,31 metra,
 mila pruska = 7532,48 metra,
 mila rzymska = 1000 passus (kroków
podwójnych) = 1481,5 metra,
 mila szwedzka = 10692 metry,
 mila wrocławska = 10282 metrów.
mila angielska – angol mérföld
mila morska – tengeri mérföld
milanez [dzianina jedwabna używana do wyrobu
bielizny damskiej] – (selyem kötöttanyag)
milanezowy, -a, -e – milanézmilcząco – szótlanul, némán, hallgatagon
milczący, -a, -e [1. taki, który rzadko się odzywa;
2. odbywający się bez słów] – hallgatag,
szótlan, néma hangtalan; hallgatólagos
milcząca zgoda – hallgatólagos beleegyezés
milczeć (milczy) [1. nic nie mówić, nie
rozmawiać; 2. nie kontaktować się z kimś;
3. nie poruszać jakiejś sprawy; też: nie
reagować na coś, nie protestować
przeciwko czemuś; 4. o przedmiotach,
urządzeniach,
zjawiskach
itp.:
nie
wydawać żadnego odgłosu] – hallgatni
(nem beszélni, nem szólni) [nie mogę
milczeć: nem tudok hallgatni; milcz!:
hallgass!]
milczą, kryją tajemnicę – hallgatnak, titkolnak
vmit
milczeć jak zaklęty – úgy hallgat, mintha
megátkozták v. elnémították volna
milczy jak kamień, milczy jak mur – hallgat mint
a sír; néma, mint a sír
milczy jak zaklęty – hallgat, mint akit megigéztek
milczenie [1. cisza, która zapada, kiedy żadna z
obecnych
osób
nic
nie
mówi;
2. powstrzymywanie się od wyrażania
swojej opinii] – szótlanság, hallgatás
(csend), csend, némaság
milczenie grobowe – síri csend
milczek [osoba milcząca, małomówna] –
hallgatag, szűkszavú személy
milczkiem [1. nic nie mówiąc, milcząco; 2. w taki
sposób, żeby nikt się o tym nie dowiedział]
–
csendben,
hallgatva,
suttyomban,
hallgatagon, szótlanul
milczkowaty, -a, -e – hallgatag, szűkszavú
milczkowatość – hallgatagság, szűkszavúság
mile – kedvesen; szívesen; kellemesen
mile widziany, -a, -e – szívesen v. örömmel látott
mile wspominać – kedvesen megemlékezni vkiről
Milena, Milana [imię żeńskie pochodzenia
starosłowiańskiego najczęściej używane w
językach
czeskim,
słowackim,
chorwackim, serbskim i słoweńskim.
3617
Zawiera pierwiastek mil oznaczający
"miły". Męskim odpowiednikiem imienia
jest Milan.] – 1. (héber-görög) Miléna [nap,
hold szépségű, torony, bástya + MÁRIA]
(kedves); 2. Miléna szláv eredetű női név,
jelentése: kedves, szelíd.
Milenijne Cele Rozwoju (ang. Millennium
Development Goals, skrót MDG) [to osiem
celów, które 192 członków ONZ
zobowiązało się osiągnąć w ramach
Projektu Milenijnego ONZ.] – MDG
Millennium
Development
Goals
(ezredfordulós
UNDP
fejlesztési
célkitűzések)
Milenka, Lena – Léna
Milet [ongiś przemysłowe i handlowe miasto w
Azji Mniejszej (dzisiejsza Turcja). Do tego
miasta Paweł zwołał starszych zboru z
Efezu, gdzie zostawił chorego Trofima.
Działo się to widocznie między pierwszym
a drugim uwięzieniem Pawła.] –
MILÉTUS (tanács, sötét, bíborvörös; vörös
vár) [Ión kikötőváros, Efézustól 54 km-nyire
délre; évszázadokon át tengeri hatalom volt;
Pál meglátogatta ezt a várost (ApCsel
20,15.17; 2Tim 4,20).]
oznaczających jednostki miary tysiąc razy
mniejsze od podstawowych] – (lat.) milli-;
ezredmiliamper
[jednostka
natężenia
prądu
elektrycznego równa jednej tysięcznej
ampera] – milliamper; milliampére
miliard (1 000 000 000) [1. tysiąc milionów;
2. niezliczona ilość czegoś] – (fr.) milliárd;
ezer millió (Mrd)
miliard forintów (mld. forintów) – milliárd forint
(Md Ft)
miliarder [osoba bardzo bogata, mająca
miliardowy majątek], miliarderka – (fr.)
milliárdos (ffi/nő) [dúsgazdag ember (tőkés)
v. közösség, akinek v. aminek milliárdjai
vannak]
[Barbara
Piasecka-Johnson,
polonijna miliarderka]
mili-
Barbara Piasecka-Johnson zajmuje 98. pozycję na liście
400 najbogatszych Amerykanów magazynu Forbes
(edycja 2006), z majątkiem wycenionym na 2,8 miliarda
dolarów. Mimo to nigdy nie wyrzuca chleba ani innych
rzeczy, które mogą się jeszcze komuś przydać.
-
Wersja 01 01 2017.
Miliarder [tygodnik ogólnopolski (redakcja w
Poznaniu) wydawany w latach 90-tych
przez Bossmedia. Obok reportarzy,
wywiadów etc zamieszczano w nim wiele
konkursów z nagrodami.] – Miliarder
(hetilap)
milibar [jednostka ciśnienia atmosferycznego
równa jednej tysięcznej bara] – milibar
(légnyomásegység)
milicja (od wyrazu łac. miles, żołnierz) [1. w
niektórych państwach: nazwa policji; też:
funkcjonariusze tego organu; 2. dawniej:
oddziały zbrojne powoływane do służby
czynnej tylko w czasie wojny; 3. rodzaj
oddziałów,
zazwyczaj
ochotniczych,
których członkowie posiadają wyszkolenie
wojskowe i wyposażeni są w broń palną,
stanowiących jednostki pomocnicze lub
rezerwowe dla regularnej armii. Mogą
być
używane
w
stanie
wyższej
konieczności (klęski żywiołowe, zagrożenie
wewnętrzne lub zewnętrzne itp.). Milicje
takie istnieją np. w Kanadzie, Australii
czy USA (Gwardia Narodowa Stanów
Zjednoczonych), w pewnym sensie
charakter taki ma armia Szwajcarii.] –
(lat.) militia, („vitézség”, „vitézi akció”,
„lovagiasság”); milícia; 1. népfelkelő sereg,
polgárőrség; olyan hadsereg, amelyet
lakóhelyén képeznek ki, s felszerelésének
egy részét otthon tartja; 2. egyes
országokban közbiztonsági, rendfenntartó
karhatalmi szervezet; rendőrség
milicja drogowa – forgalmi rendőrség
Milicja Obywatelska (MO) [oficjalna nazwa
policji w Polsce w latach 1944-1990.] –
(dawno) rendőrség (polgárőrség), polgári
rendőrség (Államrendőrség); közrendészet
milicja państwowa – (dawno) államrendőrség
milicja robotnicza – (dawno) munkásőrség
Milicja
Robotnicza
Polskiej
Partii
Socjalistycznej - Wolność, Równość,
Niepodległość
(MR
PPS-WRN)
[Konspiracyjna organizacja utworzona w
listopadzie 1939 jako formacja ochronna
partii.
Organizowała
komitety
samoobrony
w
fabrykach
i
społecznościach lokalnych. Działała w
ramach Wojskowej Służby Ochrony
-
Powstania głównie na Śląsku, w
Warszawie i innych dużych miastach.
Liczyła ok. 30 tys. członków (1944)
Komendant: A. Pajdak. Organ prasowy:
"Robotnik w Walce". Oddziały Milicji
uczestniczyły w akcji "Burza" i powstaniu
warszawskim.]
–
(dawno)
Lengyel
Szocialistapárt Munkásőrsége
Militia Christi (Milicja Chrystusa) – Militia
Christi; A keresztyén élet, mint katonáskodás
Krisztus zászlaja alatt.
3618
Wersja 01 01 2017.
milimetrowa podziałka – milliméteres felosztás
Milin amerykański (Campsis radicans (L.)Seem.)
[gatunek ozdobnego pnącza należącego do
rodziny bignoniowatych. Pochodzi ze
Stanów Zjednoczonych (południowowschodnie stany), ale jest uprawiany w
wielu innych regionach świata, również w
Polsce] – Trombitafolyondár (Campsis
radicans)
Militia Jesu Christi [zob. Zakon Rycerzy Jezusa
Chrystusa, Milicja Jezusa Chrystusa] –
Fratres de militia Jesu Christi nevű rend
milicjant [funkcjonariusz milicji] – (lat.)
milicista; 1. a milícia tagja, különösen segédv. rohamrendőr; 2. rendőr
milicjant kierujący ruchem ulicznym a. milicjant
regulujący ruch (uliczny) – közlekedési
rendőr
milicjantka – rendőrnő, női rendőr
milicjantem, milicjantką)
(jestem
milicyjny, -a, -e [związany z milicją] – rendőri,
rendőrségi; polgárőri
milić się [tyle co: przymilać się] – kedveskedni,
nyájaskodni, kedvében járni
miligram [jednostka masy równa jednej
tysięcznej grama] – (lat.+gör.) milligramm
(mg); a gramm ezredrésze (1/1000 g)
miligramowy, -a, -e – (lat.+gör.) milligramm-;
milligrammos
mililitr [jednostka objętości równa jednej
tysięcznej litra] – milliliter (ml)
mililitrowy, -a, -e [przymiotnik od: mililitr] –
milliliter-; milliliteres
milimetr [jednostka długości równa jednej
tysięcznej metra] – (lat.+gör.) milliméter
(mm); a méter ezredrésze
milimetr kwadratowy – négyzetmilliméter (mm2)
milimetrowy, -a, -e [1. przymiotnik od: milimetr,
np. miarka milimetrowa; 2. mający
długość milimetra, wynoszący milimetr] –
milliméteres, mm-es, milliméter-
milioktawa
(1/1000
oktawy)
[jednostka
interwału wynikająca z podziału oktawy
na 1000 równych części w sposób
odpowiadający
postępowi
geometrycznemu] – millioktáv
milion (mil.) [1. tysiąc tysięcy; 2. niezliczona ilość
czegoś] – (ol.) millió (1 000 000)
milion forintów – millió forint (M Ft)
milionik [zdrobnienie od: milion] – milliócska
milioner [osoba bardzo bogata] – (ol.)
millimomos; igen gazdag, vagyonos ember
(tőkés) v. közösség, akinek v. aminek milliói
vannak
milionerka – millimomosnő
[„Milionerka”
Centrum Sztuki Impart we Wrocławiu]
milionerka bez milionów – milliomosnő milliók
nélkül
milionerski, -a, -ie – milliomos
milionowy, -a, -e [liczebnik porządkowy
odpowiadający liczbie 1000000 (10^6)] –
milliomod, milliomodik; milliós
militaria [1. przedmioty kolecjonerskie lub
muzealne związane z wojskiem; 2. łac.
militaria 'ćwiczenia wojsk.' od militaris
'wojskowy' od miles dpn. militis 'żołnierz;
piechur';
rzeczy
dotyczące
spraw
militarnych, wojskowych] – militaria;
katonai dolgok, tárgyak, ügyek; a
katonasággal összeüggő dolgok
militarnie – katonailag, hadilag
militarny, -a, -e [dotyczący wojskowości] –
katonai [Sklep militarny: katonai bolt]; hadi
military – (ang,) military; (sport) összetett
lovasverseny
militarysta [1. zwolennik militaryzmu; 2.
specjalista w dziedzinie wojskowości] –
(lat.) militarista; a militarizmus híve;
háborúspárti
3619
militarystyczny, -a, -e – (lat.) militarista; a
militarizmussal kapcsolatos, rá jellemző
militaryzacja
[podporządkowanie
życia
gospodarczego, społecznego, politycznego
celom wojskowym] – militarizálás; a
katonai
szervezés
formáinak
és
módszereinek átvitele a polgári viszonyokra;
vmely
polgári
tevékenység
katonai
módszerekkel való irányítása
militaryzacja życia gospodarczego – a gazdasági
élet militarizálása
militaryzm [1. ideologia i oparta na niej polityka
zbrojeń i wojen zaborczych; 2. struktura
władzy, w której wojsko wywiera
decydujący wpływ na politykę państwa; 3.
polityka zbrojeń i przygotowań do wojny
zaborczej przez podporządkowanie temu
celowi całego życia gosp. i kulturalnego. 4.
tworzenie zawodowej armii] – (újlat.)
militarizmus, katonaszellem, a katonai
szellem uralma; 1. a fegyverkezés és a
háborús készülődés politikája; 2. katonai
vezetők csoportjának politikai uralma; 3. a
polgári életnek, az ország gazdasági életének
katonai eszközökkel történő igazgatása,
háborús céloknak való alárendelése
militaryzować – (lat.) militarizálni; militarizmusra
nevelni; katonai rendszert bevezetni; a
polgári életet, az ország gazdasági életét
katonai módszerekkel irányítani, vezetni
miliwat [jednostka mocy równa jednej tysiącznej
wata] – milliwatt, mW (milliwatt)
miliwolt [jednostka napięcia elektrycznego
równa jednej tysiącznej wolta] –
(villamosságtan) millivolt
Milka * Melcha – MILKA (tanács, tanácsolás;
tanácsadónő; királynő) [1. Hárán (1) leánya,
Náhor (2) felesége és Lót húga (1Móz 11,27-
-
Wersja 01 01 2017.
29). 2. Célofhád leánya (4Móz 26,33; 36,1112; Józs 17,3-4).]
milknąć [1. przestawać mówić; 2. o dźwiękach
lub o przedmiotach wydających dźwięki:
stawać się coraz cichszym, przestawać być
słyszalnym, 3. nie wypowiadać się więcej
na jakiś temat] – elhallgatni, elnémulni
millenarny, -a, -e; milenarny – (lat.) millenáris;
ezredévi, ezredéves
millenium [1. tysięczna rocznica; milenium;
millennium, 2. tysiąclecie (milenium,
millennium)
to
jednostka
czasu
obejmująca
1000
lat.
Tysiąclecia
kalendarzowe
(w
kalendarzu
gregoriańskim i większości innych) liczone
są od roku kończącego się cyframi "001"
do najbliższego roku kończącego się
trzema zerami, a więc II tysiąclecie trwało
od roku 1001 do 2000, a wraz z rokiem
2001 rozpoczęło się III tysiąclecie.] –
(újlat.) millenium; 1. ezredév, ezeréves
évforduló, ezredik évforduló; ezredévi
ünnep; 2. (w biblii) Ezer esztendő. Krisztus
ezeréves országlása (Jel 20,2kk.); 3. a
magyar honfoglalásnak 1896-ban ünnepelt
ezredik évfordulója
Millenium czyli Tysiącletnie Królestwo Pokoju
(łac. mille znaczy tysiąc) [będzie istniało po
zakończeniu wielkiego ucisku. Rządzić w
nim bądzie sam Jezus Chrystus. Będzie to
siódmy
okres
szafarstwa,
czyli
dyspensacja (co oznacza sposób działania
Boga z człowiekiem, a nie tylko okres
czasu). Czasowi temu odpowiada siódmy
dzień stworzenia.] – MILLENNIUM [Az
ezeréves birodalom latin neve; a Jel 20,1-15ből származik, ahol hatszor fordul elő ez a
kifejezés; olyan időszakot jelez, amelyben
Krisztus uralkodik a földön, miközben a
Sátán meg van kötözve.]
million instructions per second (też: MIPS);
miliony instrukcji na sekundę – MIPS,
Million Instructions Per Second, millió
utasítás/másodperc
[Másodperc/millió
parancs. Egy elterjedt mértékegység a
mikroprocesszor sebességének megadására.
Egy 80486DX-66 körülbelül 54 mips-t, az
Intel Pentium-processzora pedig 112 mips-t
3620
ér el. A számítógépes szakemberek köreiben
igen vitatott ez az érték, mert csak azt adja
meg, hogy a processzor másodpercenként
maximum
mennyi
parancsot
tud
végrehajtani. Ez még nem árulja el, hogy
mennyire értelmesek a véghezvitt parancsok,
és hogy mennyi parancsra van szükség egy
meghatározott eredmény eléréséhez. Egy
lehetőleg jó benyomást keltő mips-szám
eléréséhez a mikroprocesszor gyártója több
milliószor elláthatná chipjeit egymás után a
„várj egy ütemciklust” paranccsal. A valós
program- és számítási lépések ezzel szemben
több
időt
igényelnek,
és
ezért
megváltoztatják a mips-számokat.]
Millo * Mello – MILLÓ (teltség, feltöltés, sánc,
bástya, tömör torony, terasz) [Kőből és
földből készült gát.]
milord [tytuł grzecznościowy używany w Anglii
przy zwracaniu się do członków Izby
Lordów; we Francji: tytuł, którym służba
zwracała się do swoich panów] – (ang.)
mylord
milowy, -a, -e [równy jednej mili, np. milowy
dystans] – mérföldes, mérföldnyi
Miltiades (gr. Μιλτιάδης, ok. 554 p.n.e. - 488
p.n.e.) [to polityk i wódz ateński.
Zwycięzca
spod
Maratonu,
ojciec
Kimona.] - Miltiadész; athéni vezér (a Kr.e.
490. évi marathoni győzelem fűződik
nevéhez)
milusi, -ia, -ie; miluśki, -a, -ie; miluchny, -a, -e -;
milutki, miluteńki, -a, -ie – nagyon kedves,
aranyos, édes, bájos, helyes
milusieńki, -a, -ie – kedves
milutki, -a, -ie [zdrobn. od: miły] – kedves
milutko – kedvesen, bájosan
miła [ukochana kobieta] – kedves (nő)
miła, chociaż brzydula – kedves, de csúnyácska;
kedves, bár csúnyácska
miła powierzchowność – kellemes külső
-
Wersja 01 01 2017.
miłe towarzystwo – kedves v. kellemes társaság
miłej powierzchowności – kellemes külsejű
[młoda kobieta o miłej powierzchowności:
csínos, fiatal lány; osoba o miłej
powierzchowności:
kellemes
külsejű
személy]
Miłek jesienny (Adonis annua L.) [gatunek
rośliny rocznej z rodziny jaskrowatych
(Ranunculaceae). W stanie dzikim
występuje w północnej Afryce, zachodniej
Azji i w Europie. Introdukowany do flory
Ameryki Północnej. We florze Polski
uznany za efemerofit.] – Hérics (Adonis
annua)
Miłek letni (Adonis aestivalis L.) [gatunek rośliny
należący do rodziny jaskrowatych.
Archeofit, występuje w stanie dzikim
prawie w całej Europie Środkowej,
jednak jest coraz rzadszy. W Polsce
występuje niemal na całym obszarze
kraju, najliczniej na południu i zachodzie.
W ostatnich latach stale zmniejsza się
liczba jego stanowisk, prawdopodobnie
grozi mu wymarcie. Spowodowane to jest
tym, że w uprawach rolniczych coraz
skuteczniej zwalcza sie chwasty, a miłek
letni rośnie niemal wyłącznie na polach
uprawnych. W opracowaniu Czerwona
lista roślin i grzybów Polski umieszczony
jest w grupie gatunków zagrożonych
(kategoria zagrożenia V)] – Nyári hérics
(Adonis aestivalis)
Miłek
szkarłatny (Adonis flammea Jacq.)
[gatunek rośliny należący do rodziny
jaskrowatych. Rodzimy dla obszaru
śródziemnomorskiego
i
południowozachodniej
Azji.
W
Polsce
jest
archeofitem i rzadkim chwastem zbóż i
roślin okopowych.] – Lángszínű hérics (A.
flammea)
3621
Miłek wiosenny (Adonis vernalis L.) [gatunek
byliny należący do rodziny jaskrowatych.
Występuje w stanie dzikim od środkowej i
południowo-wschodniej Europy po Ural.
W Polsce na Wyżynie Lubelskiej i w
Małopolsce.] – tavaszi hérics (Adonis
vernalis) [a kétszikűek (Magnoliopsida)
osztályának a boglárkák (Ranunculales)
rendjéhez, ezen belül a Boglárkafélék
(Ranunculaceae) családjához tartozó faj.]
miło, mile – kedvesen, kellemesen; kedves
miło mi – örülök
milo mi pana poznać – örülök, hogy
megismerhetem Önt (Urat)
milo mi panią poznać – örülök, hogy
megismerhetem Önt (Hölgyet)
milo mi panie poznać – örülök, hogy
megismerhetem Önöket (Hölgyeket)
milo mi panów poznać – örülök, hogy
megismerhetem Önöket (Urakat)
milo mi państwa poznać – örülök, hogy
megismerhetem Önöket
milo mi poznać – örülök, hogy megismerhetem
(Önt)
miło mi poznać Pana (Panią) – örülök, hogy
megismerhetem; nagyon örülök, hogy
megismerkedhettünk
miło mi, że… – örülök, hogy…
miłosierdzie [dobroć i współczucie okazywane
komuś] – (litość) könyörület, irgalom;
szánalom;
(uczynek
dobroczynny)
jótékonyság, jószívűség; emberiesség
-
Wersja 01 01 2017.
miłosierdzie Boże [w teologii chrześcijańskiej
największy z przymiotów Boga, obok
świętości
i
sprawiedliwości.
W
katolicyzmie miłosierdzie Boże rozumiane
jest jako nieograniczone i niemożliwe do
całościowego poznania przez rozum
ludzki. W tym wyznaniu prawda o
miłosierdziu Boga względem ludzi jest
powszechnie uznawana za sprawą m.in.
św. Siostry Faustyny Kowalskiej, oraz
potwierdzona przez papieży, m.in. przez
Jana Pawła II w encyklice Dives in
misericordia.] – isteni irgalom v. isteni
irgalmasság
miłosierdzie nad kim/czym – könyörület vki/vmi
iránt
miłosiernie – irgalmasan, könyörületesen
miłosierny, -a, -e [1. okazujący dobroć,
zrozumienie
i
współczucie
osobie
cierpiącej, poszkodowanej; 2. wyrażający
prośbę o okazanie litości, np. "Wysłał
miłosierny
list
do
prezydenta
o
ułaskawienie"] – irgalmas, könyörületes,
jószívű, jótékony; emberies
miłosierny
Samarytanin
[człowiek
bezinteresowny, pomocny, miłosierny,
nieobojętny
(Łk
10,30-37):
Jezus
nawiązując do tego, rzekł: «Pewien
człowiek schodził z Jerozolimy do Jerycha
i wpadł w ręce zbójców. Ci nie tylko że go
obdarli, lecz jeszcze rany mu zadali i
zostawiwszy na pół umarłego, odeszli.
Przypadkiem przechodził tą drogą pewien
kapłan; zobaczył go i minął. Tak samo
lewita, gdy przyszedł na to miejsce i
zobaczył
go,
minął.
Pewien
zaś
Samarytanin,
będąc
w
podróży,
przechodził również obok niego. Gdy go
zobaczył, wzruszył się głęboko: podszedł
do niego i opatrzył mu rany, zalewając je
oliwą i winem; potem wsadził go na swoje
bydlę, zawiózł do gospody i pielęgnował
go. Następnego zaś dnia wyjął dwa
denary, dał gospodarzowi i rzekł: "Miej o
nim staranie, a jeśli co więcej wydasz, ja
oddam tobie, gdy będę wracał". Któryż z
tych trzech okazał się, według twego
zdania, bliźnim tego, który wpadł w ręce
zbójców?» On odpowiedział: «Ten, który
mu okazał miłosierdzie». Jezus mu rzekł:
«Idź, i ty czyń podobnie!»] – irgalmas
szamaritánus [Az irgalmas szamaritánus
híres újtestamentumi példázat (Lukács
könyve, 10:25–37). A történet indító
szereplője egy törvénytudó, aki arról faggatja
Jézust, mit kell tennie, hogy örök élete
legyen. Jézus kérdésére, hogy a törvényben
mi áll, a kérdező Mózes könyvéből idéz:
„Szeresd az Urat, a te Istenedet teljes
3622
szívedből és teljes lelkedből és minden
erődből és teljes elmédből"; „és a te
felebarátodat, mint magadat." (Az eredeti
szövegben: mint magadhoz hasonló embert.)
Amikor a törvénytudó rákérdez, hogy kit is
tekintsen „felebarátjának", Jézus a következő
példázatot
mondja
el:
Egy utazót
megtámadtak, megsebesítettek, kiraboltak és
otthagytak az út szélén. Később egy pap és
egy levita halad el mellette, de egyik sem áll
meg segíteni; végül egy szamaritánus áll
meg, és (a zsidó és a szamaritánus ellentét
ellenére) segít rajta. Amikor végül Jézus
megkérdezi, hogy a három ember közül ki
volt az utazó felebarátja, a törvénytudó
kénytelen elismerni, hogy a rajta segítő
embert kell annak tekinteni. A példázat a
leghíresebb bibliai történetek egyike,
olyannyira, hogy a „szamaritánus" szó a
nyugati köznyelvben is „nagylelkű és
irgalmas szívű ember”-t jelent.]
miłorząb [wysokie drzewo o wachlarzowatych
liściach i żółtych, kulistych, drobnych
owocach] – (növény) páfrányfenyő
Miłorząb
dwuklapowy [Ginkgo biloba]
–
Páfrányfenyő; Koreai jegenyefenyő [A
Ginkgó
elszigetelt,
önálló
faj
a
növényvilágban. A jégkorszakot is túlélte,
(amit kutatások bizonyítanak) - Kínában
találtak rá szerzetesek a XI. században és
azóta is nagy becsben tartják.]
Miłorząb japoński – gingko bilobae; páfrányfenyő
miłosna [roślina górska o dużych, szarozielonych
liściach i rurkowatych, purpurowych lub
białych kwiatach zebranych w koszyczki]
miłosny, -a, -e [związany z miłością, zwłaszcza
erotyczną] – szerelmi, szerelmes
miłostka [romans, przygoda (na boku), flirt] –
(múló)
szerelmeskedés,
szeretkezés
(futólagos), szerelmi ügy
Miłosz [imię męskie pochodzenia słowiańskiego,
będące
pierwotnie
zdrobnieniem
dwuczłonowych
imion
takich
jak:
Miłobor, Miłobrat, Miłogost, Miłgost,
Miłorad, Miłosław, Miełosław, Miłostryj,
Miłowit, Miłwit. Forma Miłosz została
zapisana już w 1136 roku w Bulli
gnieźnieńskiej.] – Milos (kedves) [Czesław
Miłosz (ur. 30 czerwca 1911 w Szetejniach
na Litwie, zm. 14 sierpnia 2004 w
-
Wersja 01 01 2017.
Krakowie) – polski oraz litewski poeta,
laureat literackiej nagrody Nobla w 1980
r. Otrzymał tytuł Sprawiedliwy wśród
Narodów Świata]
miłościwie – kegyesen, jóságosan
miłościwy, -a, -e [daw. łaskawy, dobrotliwy,
pełen miłosierdzia] – kegyelmes, kegyes,
jószívű, jóságos
Miłościwy Rok, także Jubileuszowy Rok * Rok
sabatowy – (lat.) jubileumi év; (ósz.) az 50
évenként visszatérő jóbel év
jóbel év: 1. az ÓSz-ben minden 50. esztendő,
melyben a szántóföldet parlagon kellett hagyni, és
azt a földet és telket (falvakban és papi
városokban a házat is), mely az előző években
idegen kézre került, vissza kellett adni eredeti
tulajdonosának vagy leszármazottjának. A papi
törvényhozásnak ez az intézkedése a szombat
gondolatköréből fakadt, s előírásait elsősorban a
Lev 25,8-17.23-55 tartalmazza. - Az elnevezés
alapja a jóbel, a 'tülök', mellyel a 49. évben az
engesztelés napján (7. hónap 10. nap)
meghirdették a jóbel évet (bár a szó az 'adományt
hoz' egyik alakjából v. 'a föld termése' szóból is
levezethető). - A jóbel évet 7 szombatév után,
tehát az 50. évben kellett megtartani (Josephus
Flavius és a legtöbb újabb szerző szerint), v. a 7.
szombatév utolsó évében, azaz a 49. esztendőben
(a modern szerzők közül M. Noth szerint). Ez
utóbbi föltevés szerint tehát a jóbel év és a
szombatév egybeesett; tarthatatlan viszont az a
fölfogás, mely szerint a minden 50. évben
esedékes jóbel év a szombatév helyére lépett. - Az
ÓSz-ben, kivált a fogság utáni időben, nincs
utalás arra, hogy a jóbel évre vonatkozó
előírásokat megkísérelték volna megtartani ill.
megtartatni, bár Ez 7,13 fölfogható jóbel évre
utalásként; s a 46,17: olvasható 'szabadulás éve'
egy kumráni szövegben (1QS 10,8) is szerepel.
Hogy az óbabilóniai birod-ból fönnmaradt
szövegekben hasonló jogi intézményről van-e szó,
ez nem állítható teljes bizonyossággal. C. H.
Gordon szerint a szombati ciklus gondolata
mindenképp Izr. előtti időbe nyúlik vissza. - 2. Az
ÚSz-ben Jézus megváltói műve az ember számára
olyan szabadulást jelent a bűn adósságától, mint a
jóbel év az anyagi terhektől. Jézus önmagára
vonatkoztatja Iz szavait: az örömhír, amit Ő
hozott, épp az, hogy elérkezett az Úr esztendeje, a
foglyok szabadulásának éve, az igazi jóbel év (vö.
Lk 4,18-19). A jubileumi év gyökere ezért megy
vissza az Egyh-ban a jóbel évre. - 3. Az új Izrael
áll. 1951: (zsidó időszámítás szerint 5712) ülte
első jóbel évét.
miłość [1. głębokie uczucie do drugiej osoby,
któremu zwykle towarzyszy pożądanie;
2. silna więź, jaka łączy ludzi sobie
bliskich; 3. poczucie silnej więzi z czymś,
co jest dla kogoś wielką wartością;
4. głębokie
zainteresowanie
czymś,
znajdowanie w czymś przyjemności;
5. obiekt czyichś uczuć i pragnień;
3623
6. pożycie seksualne; 7. uczucie, które
przejawia się w relacji do drugiej osoby
(lub obiektu) połączone z silnym
pragnieniem stałego obcowania z nią,
czemu może towarzyszyć pociąg fizyczny
do osoby będącej obiektem uczucia, a
także relacja między osobami oparta na
uczuciu miłości. Jako doznanie w ciele jest
doświadczana jako przyjemne uczucie w
okolicach serca. 8. Słowo Boże wyraźnie
mówi, że miłość jest najważniejszą cechą
chrześcijanina. Ma stanowić wyróżniającą
cechę nowonarodzonego chrześcijanina,
ma być jego znamieniem. Miłość do Boga i
do naszych bliźnich ma źródło w miłości,
którą Pan nas obdarza gdy przyjmujemy
Chrystusa jako Zbawiciela. W Rzym. 5;5
czytamy o miłości Bożej, która 'rozlana
jest w sercach naszych przez Ducha
Świętego, który nam jest dany'. Trzynasty
rozdział I Listu do Koryntian opisuje
dokładnie miłość.] – szeretet, szerelem;
(elavult) kegy
miłość bezgraniczna – mindent elsöprő, határtalam
szerelem
miłość bliźniego – felebaráti szeretet
miłość Boga do grzeszników – Isten bűnösökhöz
való szeretete; Isten bűnösök iránti szeretete,
tehát az irántunk való szeretete
miłość Boga do nas – Isten irántunk való szeretete
miłość braterska – testvéri szeretet
miłość dla partnera – szerelem
miłość dla rodziców – a szülök iránti szeretet
miłość (do kogo/czego) – rajongás (vkiért/vmiért)
miłość do Boga i do człowieka – Isten és ember
iránti szeretet [Isten és ember iránti szeretet
parancsa a mózesi törvényből való, onnan
emelte ki azt az Úr. A törvényről pedig azt
mondja Pál apostol: „A törvény pedig nincs
hitből, hanem amely ember cselekszi azokat,
élni fog azok által.” (Gal. 3,12).]
miłość do dziecka – szülői v. gyermeki szeretet
miłość do grobowej deski – sírig tartó, örök
szerelem
miłość do Maryi – Szűz Mária iránti szeretet [Szűz
Mária iránti szeretet vezette az Egyházat
arra, hogy a Szent. Szűz anyját is tisztelettel
vegye körül.]
miłość do ojczyzny – hazaszeretet, hazafiság
miłość fatalna – végzetes szerelem
miłość francuska [zob. seks oralny: fellatio,
cunnilingus, pozycja 69, anilingus] –
franciázás [orális szex, fellatio; cunnilingus;
69-es pozíció; anilingus]
miłość jednostronna – egyoldalú szerelem
-
Wersja 01 01 2017.
miłość lesbijska [popęd płciowy odczuwany
przez kobiety w stosunku do innych
kobiet; też: zaspokajanie tego popędu] –
leszboszi szerelem; nőknek egymás iránti
természetellenes nemi vonzalma
miłość ludzi zaślepia – (átv.) a szerelem elvakítja
az embereket
miłość ma to do siebie, że jest ślepa – a
szerelemnek azt a tulajdonsága, hogy vak
miłość macierzyńska – anyai szeretet
miłość Maryi do nas [Maryja, nasza Matka,
kocha nas.] – Mária irántunk való szeretete
miłość między mężczyzną a kobietą – szerelem
miłość namiętna – szenvedélyes szerelem
miłość nieodwzajemniona – viszonzatlan szerelem
miłość od pierwszego wejrzenia – szerelem első
látásra
miłość ojczyzny – hazaszeretet; hazafiság
miłość platoniczna [potocznie rozumiana jako
miłość aseksualna, eros; Platon w
"Uczcie" opisuje historię opowiadaną
przez Arystofanesa o bardzo silnej istocie
ludzkiej o dwu twarzach, czterech rękach,
czterech nogach, plecach i piersiach
naokoło, zagrażającej bogom. Zeus
znalazł sposób, by, nie zabijając ludzi (jak
chcieli inni bogowie), osłabić ich poprzez
przecięcie każdego na dwie połowy. Od tej
pory każdy szuka drugiej połowy, a gdy ją
znajdzie, druga osoba, choć obca, staje się
nagle bliska.] – plátói szerelem; érzékiség
nélküli vonzódáson alapuló szerelem
miłość prawdy – igazságszeretet; az igazság
szeretete
miłość rodzicielska – szülői szeretet
miłość rodzinna – családi szeretet
miłość romantyczna – romantikus szerelem
miłość trzeba wytęsknić – a szerelmet áhítani kell
miłość umiera – meghal a szerelem
miłość wieczna – örök szerelem
miłość własna – önimádat, önzés, hiúság
3624
miłość wolna – szabad szerelem
miłość wzajemna – viszonzott v. viszontszerelem;
kölcsönös szerelem
miłość względem rodziców – a szülők iránti
szeretet
miłość zazdrosna [zob. Zazdrosny bóg] – „féltő”,
a „féltékeny” szeretet — „Forró féltékeny
szeretettel szeretem én Siont és nagy haragra
gerjedtem miatta” (Zak. 7.9.)
Miłość zna dwie choroby: wojnę i pokój. – A
szerelem két betegséget ismer: a harcot és a
békét. (Horatius)
miłośnica – (dawno) szerető (nő v. lány)
miłośnictwo [rozmiłowanie w czymś] – vminek
kedvelése, szeretete
miłośniczka zwierząt – állatbarát nő
miłośniczka koni – lókedvelő (nő v. lány)
miłośniczka kwiatów – a virágok kedvelője v.
szeretője
miłośnie – szerelmesen
miłośnik [osoba rozmiłowana w czymś];
miłośnica, miłośniczka – 1. szerető, kedves
(ffi/nő) 2. műkedvelő, rajongó, kedvelő
(ffi/nő) [Indianista (miłośnik Indian). – az
indiánok kedvelője; indiánkedvelő v.
szerető], „bolond” (zenebolond)
miłośnik książek – könyvbarát
miłośnik literatury – irodalombarát
miłośnik muzyki – zenebarát, zenekedvelő,
zenerajongó, zenebolond
miłośnik natury – természetbarát
miłośnik ogrodnictwa – kertbarát
miłośnik poezji – a költészet rajongója
miłośnik przyrody – természetbarát
miłośnik sportu – sportbarát, sportkedvelő
miłośnik sztuki – műkedvelő; műbarát
miłośnik teatru – színházkedvelő
miłośnik zabaw – szórkozást kedvelő
miłować (miłuje) [podn. kochać] – kedvelni,
szeretni [czy można miłować nieprzyjaciół?:
vajon lehet szeretni az ellenséget?]
miłować się [podn. kochać wzajemnie jeden
drugiego] – egymást szeretni [kiedy wszyscy
-
Wersja 01 01 2017.
ludzie będą się miłować – amikor minden
ember szeretni fogja egymást]
miłujący, -a, -e – (vmit) szerető
miłujący (-a, -e) pokój – békeszerető
miłujący (-a, -e) wolność – szabadságszerető
miłujący życie – életvidám
miły [ukochana osoba] – kedves (férfi)
miły, -a, -e [1. sprawiający przyjemność,
wywołujący
przyjemne
wrażenie;
2. uprzejmy, serdeczny; 3. bliski komuś
uczuciowo; 4. przyjemny, sympatyczny; 5.
drogi, bliski, kochany] – kedves, aranyos,
drága,
(przyjemny)
kellemes,
jóleső;
szívélyes;
nyájas,
szíves,
tetszetős,
szeretreméltó; barátságos; kies
miłego weekendu! – kellemes hétvégét!
miły brachu – kedves barátom, pajtásam
miły smak – jóízű, ízletes
miły w obejściu – kedves az érintkezésben
miłych snów! – szép álmokat!
mim [1. aktor występujący w pantomimie; 2. w
starożytnej Grecji i starożytnym Rzymie:
widowisko sceniczne przedstawiające w
farsowym stylu sytuacje i postacie życia
codziennego; też: aktor występujący w
takim przedstawieniu] – pantomimművész;
(irodalom)
mimodráma
(az
ókori
Görögországban és Rómában)
MIMD (Multiple Instruction, Multiple Data)
[według taksonomii Flynna rodzaj
architektury komputerów w której
przetwarzanie
równoległe
zachodzi
zarówno na poziomie danych jak i
instrukcji. Komputery zbudowane w
architekturze MIMD posiadają wiele
procesorów (najczęściej zrealizowanych w
architekturze
SIMD)
pracujących
niezależnie i asynchronicznie. Oznacza to
iż w każdej chwili procesory mogą
wykonywać
różne
instrukcje
na
odmiennych danych. Procesory mogą
korzystać ze wspólnej pamięci dzielonej
lub używać modelu rozproszonego w
3625
którym każdy z nich posiada prywatną
przestrzeń adresową.] - MIMD (Multiple
Instruction
Multiple
Data)
[A
végrehajtó egység egy órajel ciklus alatt több
utasítást végez több adaton. Az ilyen elvű
egységeket szuperskalár feldolgozónak
nevezzük.
Példa: Multiprocesszor,
Multiszámítógép.]
MIME (ang. Multipurpose Internet Mail
Extensions) [to standard stosowany przy
przesyłaniu poczty elektronicznej (ang. email).
MIME
definiuje
budowę
komunikatu poczty elektronicznej] –
MIME (Angol mozaikszó a Multipurpose
Internet Mail Extensions kifejezés betűiből.
= többhasznosítású Internet levelezési
eljárás); (ang.) Multipurpose Internet Mail
Extensions/Enchanchements
(többcélú
internet levelezési kiterjesztések) - 'MIME'
szabvány (többcélú Internet levelezési
kiegészítések) [1. internetes szabvány, ami
eredetileg az SMTP-vel továbított e-mailek
formátumának jelzésére szolgált, de később
átvette a HTTP és a SIP is. A MIME
szabvány a következő hat RFC-ben van
specifikálva: 2045, 2046, 2047, 4288, 4289
és 2077. 2. más néven Metamail; az Internet
eredeti, SMTP levelező protokolljának 1992ben bevezetett kiterjesztése, amellyel 8 bites
karaktereket tartalmazó (ékezetes) szöveges
vagy bináris (multimédia) állományok is
továbbíthatók elektronikus levélben; a fileok tartalma 7 bites ASCII kódokra
konvertálva kerül átvitelre; a levelezésen
kívül más internetes alkalmazások is
használják már a MIME kódolást. 3. A
MIME az Internet levelezési rendszerének
1992-ben bevezetett kiterjesztése, amely
lehetővé
teszi
multimédiás
anyagok
elektronikus levélben történő elküldését.
Eredetileg a levelek csak ékezet nélküli
karakteres szövegeket tartalmazhattak, de az
Interneten
a
multimédiás
anyagok
továbbítását is meg kellett oldani. A MIME
segítségével
a
multimédiás
anyagok
elküldése kódolás-dekódolás útján történik,
amelyet általában a levelezőprogramok
végeznek el. Lásd még: ASCII, ISO Latin-1,
ISO Latin-2, Unicode. 4. Olyan szoftver,
amelynek segítségével Internetes levelekhez
nem szöveges fájlokat lehet csatolni. 5. az
Internet levelezőrendszerének 1992-ben
bevezetett multimédia kiterjesztése, amellyel
nem-szöveges (kép, hang, fax stb.)
állományok is továbbíthatók (Multipurpose
Internet Mail Extensions, vagy más néven
Metamail);
6.
korszerű
levelezőprogramoknál beállítható kiegészítés
(kódolás), amely lehetővé teszi a magyar
-
Wersja 01 01 2017.
ékezetes betűk használatát, akárcsak kép,
hang, stb. elektronikus levélhez történő
csatolását; műszaki nyelven: a MIME egy
olyan szabványos eljárás, amely lehetővé
teszi 8-bites (bináris) állományok átvitelét a
7-bites
SMTP
levelezési
protokoll
segítségével; MIME rendszer használatnál
(mai levelezőknél ez már általános) a 8 bites
szövegeket pl. a "quoted printable"
kődolással, a képeket pl. a "base64"
kódolással
lehet
átvitelre
alkalmas
formátumra hozni]
mimicznie – mimikailag, némajátékkal
mimiczny, -a, -e – mimikai; némajáték.
mimik [człowiek wyszkolony w mimice,
potrafiący wyrażać uczucia i myśli przy
pomocy ruchu mięśni twarzy] – mimikus,
némajátékos
mimika [1. ruchy mięśni twarzy wyrażające
przeżywane
uczucia;
też:
sztuka
wyrażania uczuć i myśli za pomocą
wyrazu twarzy, stosowana jako środek
gry aktorskiej; 2. ruchy mięśni twarzy,
wyrażające myśli, emocje, przeżycia,
nastroje a także postawy wobec innych
ludzi oraz bieżące komentarze do toczącej
się
komunikacji
(szerzej
zobacz:
komunikacja niewerbalna). W teatrze
towarzyszy wypowiadanym słowom jako
środek gry aktorskiej. W pantomimie jest
najważniejszym obok ruchu środkiem
wyrazu.] – (gör.) mimika, jelbeszéd,
taglejtés, arcjáték; az arcizmoknak és a
kezeknek
az
átélt
érzéseknek
és
hangulatoknak megfelelő mozgása, ill.
mozgatása; (színház) arcjáték, némajáték
mimikra, mimikry [mimikra jest jedną z form
mimetyzmu; przystosowanie występujące
u roślin i zwierząt] – (gör.→ang.) mimikri;
(állat, növény) hozzáhasonulás, alakutánzás
[a környezethez való alkalmazkodás; egyes
állatoknak és növényeknek az a képessége,
hogy színben és alakban környezetükhöz
alkalmazkodni képesek v. más szervezet
(állat, növény) alakját tudják felvenni]
mimo [przyimek oznaczający rozbieżność
między tym, co się dzieje, a tym, czego się
należało spodziewać, np. Mimo późnej pory
wyszedł na spacer.] – (czego) vmi ellenére,
dacára; (vmivel) szemben; (przysł.) a
közelben, közel
mimo kogo/czego – vki/vmi mellett
mimo podeszłego wieku – öreg létére
mimo strachu stał nieporuszony – a félelem
ellenére mozdulatlanul állt
mimo tego; mimo to, pomimo to [spójnik
przyłączający zdanie, którego treść jest
3626
niezgodna z tym, co można wywnioskować
z wcześniejszego kontekstu, np. Był
nieznośny, mimo to wszyscy go lubili.] –
annak v. ennek ellenére; mégis, mindamellett
mimo to nie – mégsem
mimo woli [bez wcześniejszego zamiaru i chęci,
czasem nawet wbrew woli, np. Wyrwało
mu się mimo woli to słowo.] – akaratlanul,
önkéntelenül;
akarata
ellenére;
nem
szándékosan; óhatatlanul
mimo woli narzuci się pytanie – önkéntelenül is
felmerül a kérdés
mimo wszystko – mindennek ellenére
mimo że, mimo iż [spójnik wyrażający
rozbieżność między tym, co się dzieje w
rzeczywistości,
a
tym,
czego
się
oczekiwało, np. Mimo że świeciło słońce,
było zimno.] – bár, noha; annak ellenére,
hogy…
mimochodem [nie przywiązując do czegoś wagi,
przy okazji] – alkalmilag, alkalomadtán,
mellesleg;
mellékesen,
hozzávetőleg,
odatevőleg,
közbevetőleg
[Kabaret
Mimochodem powstał w 2000 roku.]
mimośrodkowy, -a, -e (ekscentryczny) –
körhagyó, külpontos, középponton kívüli,
excentrikus
mimośród [(techn.) 1. element maszyny w postaci
tarczy umocowanej na wale w taki sposób,
że jej środek nie pokrywa się z osią obrotu
wału; 2. okrągła tarcza, której środek nie
pokrywa się z osią jej obrotu, tj. z osią
wału, na którym jest osadzona lub wału
stanowiącego
z
nią
litą
całość;
podstawowy
człon
mechanizmu
mimośrodowego,
identycznego
kinematycznie
z
mechanizmem
korbowym;
dawniej
m.
nazywano
ekscentrem] – tengelyváltó, körhagyó,
excenter (korong v. tárcsa)
mimowiednie – tudatlanul
mimowiedny,
-a,
-e
[nieuświadamiany,
powstający niezależnie od czyjejś myśli i
woli] – tudatlan
mimowolnie – akaratlanul, önkéntelenül
mimowolny,
-a,
-e
[1. wykonany
lub
doświadczony przez kogoś niezależnie od
jego woli; 2. taki, który stał się kimś
przypadkowo lub wbrew woli] –
önkéntelen, akaratlan; tudattalan
mimowolny motyw – tudattalan motívum
[unconscious motive] [Olyan motívum,
amelynek a személy nincs tudatában,
illetve amelynek csak torzított formája
tudatosul. Mivel a tudatos és tudattalan
között nincs éles határ, sok motívumnak van
egyaránt tudatos és tudattalan vonatkozása.]
-
Wersja 01 01 2017.
Mimoza, czułek (Mimosa) [rodzaj tropikalnych
roślin, rozpowszechniony w Ameryce
Południowej oraz na wyspach Oceanu
Spokojnego] – (lat.) mimóza; szemérmes
érzőke [a Mimóza a hüvelyesek családjába
(Fabaceae) tartozik. A nemzetség közel 500
képviselője főleg Dél-Amerikában honos, de
mint botanikai érdekességek már szinte
minden trópuson fellelhetők. Melegebb
égövi növény, amelynek levelei érintésre
lekonyulnak.], (átv.) rendkívül érzékeny
ember
mimoza [rzadko stosowana nazwa dla krepy o
splocie ryżowym, cienkiej, przezroczystej,
lekkiej tkaniny bawełnianej] – mimóza [A
mohakrepp egy ritkán használt elnevezése.
Finom, könnyű, áttetsző pamut típusú
szövet.]
mimoza polska [zob. nawłoć] – aranyvessző
Mimoza wstydliwa, czułek wstydliwy (Mimosa
pudica) [gatunek rośliny z rodziny
mimozowatych.
Pochodzi
prawdopodobnie z tropików Ameryki
Południowej, rozpowszechniony jako
chwast i roślina ruderalna w całej strefie
międzyzwrotnikowej.
Roślina
problematyczna ponieważ tworzy gęste
skupienia utrudniające rozwój innych
gatunków. Uprawiana także jako roślina
doniczkowa i w ogrodach botanicznych z
powodu ciekawego mechanizmu składania
liści po dotknięciu.] – Mimóza (Mimosa
pudica) [A Mimosa pudica, vagy más néven
érzékeny virág levelei érintésre, vagy erős
hőhatásra
összecsukódnak.
Brazíliában
őshonos. Magasság kb. 50
cm,
szobanövényként is kedvelt faj.]
3627
m.in. – międzi innymi – egyebek között, többek
között
mina [I. wyraz twarzy wyrażający czyjś
chwilowy
nastrój,
odzwierciedlający
czyjeś usposobienie lub przeciwnie –
mający ukryć myśli, emocje i prawdziwą
naturę; II. 1. ładunek wybuchowy wraz z
zapalnikiem;
2. pocisk
artyleryjski
wyrzucany przez miotacze;] – 1. (na
twarzy) arc, kép, fintor, arckifejezés, arculat;
2. (górn., wojsk) akna (fegyver);
mina [1. jednostka wagowa, około 570 g.
Używana
również
jako
jednostka
monetarna - mina srebrna; 2. starożytna
jednostka wagowo-pieniężna.] – (dawno)
régi mérési-pénzegységység (=50 sekel; SIben megadott arany értéke: 570 g)
mina bycza – felfuvalkodott arckifejezés
mina głębinowa – (wojsk) tengeralatti akna
mina figlarna – tréfás arcfintor
mina (komu) zrzednie; mina mu zrzednie –
megszeppenni
 mina mu zrzedła – megnyúlt a képe;
megszeppent, más arcot öltött, más hangot
ütött meg
mina krusząca – (wojsk) zúzóakna
mina kwaskowato-ironiczna – gúnyosan fanyar v.
fanyarkás arckifejezés; kesernyés mosoly,
fanyar gúny
mina nadęta – mogorva arc
mina pływająca – (wojsk) úszóakna
mina pod główną bramą starego zamku – az óvár
főkapuja alatti akna
mina przeciwpiechotna – taposóakna
mina zaambarasowana – nyugtalan v. zavart
arckifejezés
mina zafrasowana – szomorú v. bánatos
arckifejezés
mina zamaszysta – kemény v. erélyes arcvonások
mina zuchowata – bátor v. vakmerő arckifejezés
minarecik [zdrobnienie od: minaret] – kis
minerat
minaret (arab. minar - miejsce, skąd widać światło,
latarnia morska) [1. wieża meczetu, z której
muezin zwołuje wiernych na modlitwę; 2.
wysoka, zwykle smukła wieża stawiana
przy meczecie z nadwieszonym balkonem
lub galeryjką, z którego muezin mógł
nawoływać wiernych na modlitwę.] –
(arab→tör.) mináré, minaret; mecsettorony
[az iszlám mecsethez (dzsámihoz) épített,
vagy különálló torony; erékélyéről szólítja
imára a hívőket a müezzin]
minaretowy, -a, -e – minaret-
-
Wersja 01 01 2017.
minąć (minie) — mijać [1. przejść, przejechać
obok jakichś osób, rzeczy, obiektów; 2. o
czasie lub jakichś zjawiskach trwających
w czasie: stać się przeszłością, skończyć
się; 3. przestać być odczuwanym] – (co)
elhagyni (vmit), elmenni mellette, elkerülni;
előzni; (o czasie) elmúlni
minąć kogo/co – kikerülni, elkerülni vkit/vmit
minął rok – az év elmúlt
minął go gniew – kifújta a haragját, megbékült
minąć się — mijać się [1. minąć siebie
wzajemnie, dążąc w przeciwległych
kierunkach; 2. kierując się ku sobie
nawzajem, nie spotkać się; 3. nie zbiec się,
nie złączyć się w żadnym punkcie, w
żadnym
momencie]
–
eltéveszteni,
elkerülni,
eltévedni;
kereszteződni,
keresztezni egymást
minąć się z celem – célt téveszteni
minąć się z kim/czym – elkerülik egymást
minąć się z powołaniem – pályát téveszteni
minbar, mimbar [kazalnica w meczecie] – (arab)
mimbar [magas szószék a török dzsámi
belsejében: általában fából, meredek,
egyeneskarú lépcsővel. Innen mondták a
péntek esti imát]
mincarz, mincerz [rzemieslnik zajmujacy sie
dawniej biciem monet; zarzadca mennicy
krolewskiej, w sredniowieczu pelniacy tez
funkcje urzednika skrabowego (mincerz)]
– pénzverő
minca, menica, mynica (z niem. Münze) [(u
Zygmunta Glogera) moneta, pieniądze] –
(daw.) pénz, érme, érem
miner [1. inaczej saper; minier; 2. dawniej:
górnik] – (bányászat) aknász
mineralizacja [1. proces chemiczny; 2. zjawisko
geologiczne] – mineralizáció; ásványosodás
mineralny, -a, -e – ásványi-, ásvány (woda
mineralna: ásványvíz)
mineralna woda gazowa – szénsavas ásványvíz
mineralog
[osoba
badająca
minerały
występujące w przyrodzie] – mineralógus
mineralogia (nauka o minerałach) [to nauka
zajmująca się strukturą, powstawaniem
minerałów,
ich
paragenezą,
wykształceniem, przeobrażaniem oraz
właściwościach fizycznych i chemicznych.
Mineralogia
zajmuje
się
także
klasyfikacją minerałów i metodami ich
rozpoznawania.] – (lat.+gör.) mineralógia;
ásványtan [a földtudományok (geológia)
olyan területe, amely az ásványok
tanulmányozásával és rendszerezésével
foglalkozik.]
mineralogiczny, -a, -e – ásványtani
3628
mineralokortykosteroidy
(mineralokortykoidy)
[hormony wytwarzane w organizmie
człowieka przez warstwę kłębkowatą kory
nadnerczy. Wpływają na nieorganiczną
przemianę
materii.
Głównym
przedstawicielem
mineralokortykosteroidów jest aldosteron.
Jego
najważniejsze
działanie
to
zatrzymywanie jonów sodowych (Na+) w
ustroju i dokomórkowy napływ jonów
potasu (K+) oraz wtórne zatrzymanie
wody w ustroju. Hormon ten wchodzi w
skład układu hormonalnego RAA tzn.
renina-angiotensyna-aldosteron).]
–
mineralokortikoidok
[a
nátrium/kálium
anyagcserét szabályozó, szteroid természetű
mellékvesekéreg hormonok (aldoszteron,
DOC)]
minerał (fr. minéral, od celt. mina – kopalnia) [1.
związek lub pierwiastek chemiczny,
powstały
wskutek
procesów
geologicznych; 2. najmniejszy naturalny
składnik skał budujących skorupę
ziemską, o określonej budowie chemicznej
i fizycznej (krystalograficznej).] – érc,
ásvány; (bibl.) ÁSVÁNYOK [Az ásványtan
(mineralógia) meglehetősen fiatal tudomány,
melyet az ókorban nem ismertek. Sokszor
nem lehetünk bizonyosak abban, hogy a
különböző ásványok bibliai nevei azonosake az ásványtan mai elnevezéseivel. A
Bibliában a következő ásványok fordulnak
elő: 1. Drágakövek: gyémánt (Ez 3,9; Zak
7,12; 2Móz 28,18), agát (2Móz 28,19),
ametiszt (2Móz 28,19; Jel 21,20), bdellium
(4Móz 11,7), berill (Ez 28,13; Jel 21,20),
rubin (Ézs 54,12), kalcedon (Jel 21,19),
krizolit (2Móz 28,20; Jel 21,20), krisopráz
(Jel 21,20), zafír (2Móz 28,18; 24,10), jácint
(2Móz 28,19; Jel 21,20), jáspis (2Móz 28,20;
Ez 28,13), opál (2Móz 28,19), onix (2Móz
28,20; Jób 28,16; Ez 28,13), sárdius (2Móz
28,17; Jel 21,20), smaragd (2Móz 28,17),
karbunkulus (2Móz 28,18), topáz (2Móz
28,17; Ez 28,13). 2. Fémek: arany, ezüst,
vas, réz vagy érc, ólom és ón (4Móz 31,22).
3. Közönséges ásványok: alabástrom (Mt
26,7), kén (1Móz 19,24), márvány (1Krón
29,2), lúgkő (Péld 25,20; Jer 2,22).]
minerały ilaste [minerały powstające w wyniku
procesów wietrzenia] – iszapérc
minerski, -a, -ie – aknászminerstwo
[dział
inżynierii
wojskowej
obejmujący prace związane z użyciem
materiałów
wybuchowych]
–
aknászmesterség
Minerwa [w mitologii rzymskiej Minerwa (łac.
Minerva) była pierwotnie boginią sztuki i
-
Wersja 01 01 2017.
rzemiosła, czczoną przez wszystkich
rzemieślników. Ale także bogini mądrości,
nauki, sztuki i literatury. Jest to
prawdopodobnie bóstwo pochodzenia
etruskiego (znamy etruską boginię
Menfra). Razem z Jowiszem i Junoną
tworzyła
Trójcę
Kapitolińską.
Utożsamiano ją z grecką Ateną, którą
również często przedstawiano w zbroi i
hełmie.] – (lat.) Minerva; a bölcsesség
istennője a régi római mitológiában; a
tudományok,
a
művészetek
és
a
kézművesség pártfogója (a görögöknél:
Athéné)
minezinger [wym. minez-inger], minnesinger
[wym. minez-inger] [1. średniowieczny
wędrowny
poeta
niemiecki;
2.
średniowieczny niemiecki poeta dworski;
minnesinger]
–
(ném.)
minnesäger,
minnezinger,
minnezenger;
(irodalom,
történelem) a XII-XIV. századi udvari
lovagköltő és dalnok a középkori Európa
német nyelvű országaiban, szerelmi dalok
szerzője
minęła godzina piąta – öt óra elmúlt
minęło go powołanie artysty – művész veszett el
benne
MINI- [przedrostek mini- wszedł w modę po
wypuszczeniu przez ang. firmę BMC
(British Motor Corporation) samochodu
modelu Mini Minor w 1960 r. w
złożeniach: mały (zwł. samochód),
zmniejszony; kieszonkowy; krótki (zwł. o
częściach ubioru damskiego)] – mini-, kicsi
mini [mały (o samochodzie); krótki, skąpy,
niewiele zakrywający (o ubiorach)] – kicsi,
mini-
mini [1. spódnica albo sukienka, której brzeg
znajduje się około 20 cm od linii kolan.
Mini została pierwszy raz wykonana około
roku 1950 w Anglii, zaprojektowana przez
Mary Quant. Od tego czasu na stałe
weszła do kanonów mody. Obecnie
spotyka się również wersję micro mini –
bardziej przypominającą szeroki pasek
niż spódnicę. 2. Spódniczki i sukienki
odsłaniające uda, o długości 10 cm nad
kolanem, pojawiły się w 1959 roku i
przeszły do historii mody jako pomysł
londyńskiej projektantki, Mary Quant.
Około
1964
roku
mini
została
wprowadzona przez Andre Courreges’a
do kolekcji haute couture, co uznano za
wydarzenie równie rewolucyjne. W latach
dziewięćdziesiątych mini powróciło niemal
jak ponadczasowa klasyka, najpełniej
reprezentowana w nurcie girlie.] – mini
(ruha v. szoknya)
-
Wersja 01 01 2017.
barwna ilustracja zdobiąca rękopisy (zwł.
śrdw.); pop. znaczne zmniejszenie, mały
model jakiegoś pierwowzoru; drobny
utwór lit. a. muz.] – 1. (lat.) miniatúra
[festett kép, kezdőbetű v. egyéb dísz a
középkori kéziratokban], 2. (fr.) miniatűr;
kisalakú kép; finom munkával készült kis
méretű festmény v. egyéb műtárgy
[eredetileg míniummal festett írás, ékítmény
v. képecske a kéziratokban; a XVII. sz.-tól
minden kisméretű kép neve]; 3. vminek
kicsinyített másolata, modellje
3629
minia [1. czerwony pigment używany jako
składnik farb antykorozyjnych; też: farba
z tym składnikiem; 2. minia ołowiowa Pb3O4 jest to nazwa zwyczajowa związku
ołowiu:
tlenku
ołowiawo-ołowianego
(inaczej
tlenek
dwuołowiu(II)
i
ołowiu(IV)). W rzeczywistości jest to
ortoołowian
ołowiawy
Pb2[PbO4];
pomarańczowo-czerwone ciało stałe o
gęstości około 9 g/cm³. Minia stosowana
jest
jako
pigment
rdzo-ochronny
(antykorozyjny) w farbach podkładowych.
Zabezpiecza stal przed korozją tworząc
cieniutką warstwę tlenków
żelaza.
Używana jest również w hutnictwie szkła i
do wytwarzania kitów. Jak każdy związek
ołowiu jest trująca. Pb3O4 otrzymuje się
poprzez utlenianie tlenku ołowiu(II) (PbO,
zwanego glejtą ołowiową) lub ołowiu
metalicznego.] – (lat.) minium, ólomvörös;
ólomoxidból
v.
ólomfehérből
nyert,
különösen rozsdamentesítésre használt vörös
festék
miniatura [wł. miniatura 'mały obraz;
iluminacja' od miniato 'iluminowany
(rękopis)' z łac. miniatus p.p. od miniare
'malować, zdobić minią' z minium 'minia,
1. mały model czegoś lub kopia w
pomniejszeniu; 2. krótki utwór literacki,
sceniczny, filmowy, muzyczny itp.;
3. malowidło małego formatu, zwykle
portret, często na kości słoniowej, masie
perłowej lub porcelanie; 4. ręcznie
malowana ilustracja lub inicjał w
średniowiecznym
tekście
rękopiśmiennym; 5. ognistoczerwona
farba mineralna; cynober'; drobiazgowe,
dokładne techniczne malowidło (zazw.
portret) b. małych rozmiarów; iluminacja,
miniatura
(ang.
thumbnail)
[w
grafice
komputerowej określenie używane w
odniesieniu do niewielkich ilustracji
reprezentujących znacznie większych
rozmiarów
oryginał.
Jest
wiele
programów
komputerowych
(przeglądarki grafiki, jak IrfanView,
programy
do
tworzenia
albumów
elektronicznych, jak Adobe Photoshop
Album czy Paint Shop Photo Album),
które generują miniatury ilustracji
znajdujących się na dysku komputera i
pozwalają
użytkownikowi
szybko
zorientować się w zawartości katalogu, nie
wymagając czasochłonnego wczytywania
pełnych grafik - dopiero kliknięcie
miniatury pozwala wyświetlić oryginalną
grafikę. W internecie istnieją również
strony hostujące zdjęcia automatycznie
generujące miniatury.] – (ang.) thumbnail
(picture) - aprókép, bélyegkép (szószerint:
'köröm')
miniaturowo – miniatúraszerűen
miniaturowość – vminek miniatúra volta
miniaturka [zdrobnienie od: miniatura] – kis
miniatura
3630
miniaturowy, -a, -e – (fr.) miniatúra-, miniatűr-,
kicsiny, parányi, kisméretű, apró
miniaturyzacja [1. zmniejszanie rozmiarów
czegoś, zwłaszcza urządzeń technicznych
lub ich elementów; 2. to występujący w
technologii ciągły trend w kierunku
zmniejszania
rozmiarów
urządzeń
mechanicznych,
optycznych
i
elektronicznych przy zachowaniu ich
pełnej użyteczności. Jest on szczególnie
widoczny w elektronice, gdzie wielkość i
ilość elementów ma największy wpływ na
wielkość i cenę produktu. W efekcie
miniaturyzacja układów elektronicznych
doprowadziła do rozwoju scalonych
układów półprzewodnikowych. Układy te
mogą zawierać wiele milionów elementów
elektronicznych w jednej obudowie.] –
(távközlés) miniatürizálás; parányítás; a
hírközlő
berendezések
méreteinek
a
lehetséges legkisebbre csökkentése, az ilyen
kivitel
miniaturyzacja sprzętu elektronicznego [dążenie
do zmniejszenia jego rozmiarów, ciężaru i
zużywanej energii przy zwiększeniu
niezawodności działania i ułatwieniu
automatyzacji
produkcji
(układy
cienkowarstwowe,
scalone,
mikromodułowe, obwody drukowane
itd.)]
–
elektronikai
műszerek
miniatűrizálása
miniaturyzacyjny,
-a,
-e
–
(távközlés)
miniatürizációs
miniaturyzować – (távközlés) miniatürizálni
miniaturzysta [malarz miniatur] – miniatűrfestő
MiniDisc (MD) [to dyskowy nośnik danych
cyfrowych, zwykle stosowany do zapisu
dźwięku. Technologię MD zaprezentowała
w 1991 roku firma Sony. W 1993 roku
został zaprezentowany standard MD Data
do
przechowywania
danych
komputerowych, nie zyskał on jednak
popularności, tak więc dzisiaj MD
stosowane są głównie do zapisu dźwięku.
Obecnie na rynku dostępne są płyty
mieszczące 60, 74 i 80 minut.] – MiniDisc
[1. a Sony által szabványosított háttértár,
főként hanganyag tárolására (tömörítéstől
függően kb. 80-320 perc fér rá).
Magnetooptikai úton rögzít, a Sony-féle
Atrac kódolással. 1991-ben jelentették be és
1992. január 12-én mutatták be. A MiniDisc
angol szó, lefordítva: kicsi lemez, aprólemez;
mivel mérete kisebb az „átlagos” CD-kénél.
2. A MiniDisc-lemezt a SONY 1992-ben
dobta piacra. CD-nek nevezik, pedig
valójában nem az. Magneto-optikai lemez
(MO), mely nem felel meg a szabványok
-
Wersja 01 01 2017.
előírásainak. A lemez 2,5 hüvelyk átmérőjű,
és a 3,5 hüvelykes hajlékonylemezhez
hasonló
tokban
van.
Hangfelvételek
készítésére és lejátszására használják
fogyasztói elektronikus eszközökben. 3. A
SONY által kifejlesztett audió információ
tárolására alkalmas kompaktlemez, 60 mm,
74 perc, 140 MB, ATRAC tömörítés.]
Mineja lub Minija (gr. menaion, „miesiąc”; cs.
minieja)
[jest
zbiorem
tekstów
liturgicznych, uporządkowanych według
kolejnych dni prawosławnego kalendarza
liturgicznego (od 1 września do 31
sierpnia)] – menaion, ménea, minea (a gör.
mén, 'hónap' szóból) [12 kötetből álló
szertartási könyv, mely a bizánci rítusú
egyházban az év egyes napjaira előírt szent
szolgálatokat, istentiszteleti szövegeket és
énekeket foglalja magába. - Minden egyes
hónap szt szolgálatait külön fejezet
tartalmazza. M-ra a menaiont Rohály Ferenc
ford., a kz. a Nyíregyházi G.K. Hittud. Főisk.
kvtárában
van.
A
magyarországi
görögkatolikusok szertartásaikat kivonatos
könyvekből végzik.]
Wyróżnia się trzy typy Minei:
1. Mineja Miesięczna (cs. Minieja Miesiacznaja)
liczy 12 tomów, odpowiadających 12
miesiącom
kalendarza
liturgicznego.
Poszczególne tomy zawierają modlitwy i teksty
liturgiczne, ułożone według kolejnych dni
miesiąca. Na każdy dzień przeznaczony jest
inny zestaw modlitw i czytań poświęconych
konkretnemu świętemu, patronowi danego
dnia.
2. Mineja Ogólna (cs. Minieja Obszczaja) jest
skróconą wersją, a zarazem dopełnieniem
Minei Miesięcznej. Księga mieści w sobie
zbiory
modlitw,
hymnów
i
czytań
poświęconych nie jednemu, a całym grupom
świętych, np. apostołom. Używana jest
najczęściej w cerkwiach, którym patronują
święci nie wyróżnieni w Minei Miesięcznej.
3. Mineja Świąteczna lub Kwiecista (cs. Minieja
Prazdnicznaja, Minieja Cwietnaja - od gr.
anfologion, „zbiór kwiatów”) podobnie, jak
Mineja Ogólna, zawiera modlitwy wybrane z
Minei Miesięcznej. Są to teksty liturgiczne
przeznaczone
na
czytania
w
czasie
ważniejszych świąt ku czci Chrystusa, Matki
Boskiej i szczególnie czczonych świętych.
Mineja Świąteczna używana jest w cerkwiach,
w których nie korzysta się z Minei Miesięcznej.
W takiej sytuacji, wraz z Mineją Ogólną,
całkowicie zastępuje ona Mineję Miesięczną.
Często teksty obu Minei umieszczane są w
jednej księdze.
Oprócz Minei używanej w liturgii, w prawosławiu
wyróżnia się Mineje Czytane (cs. czetji miniei).
Są to zbiory żywotów świętych, hymnów,
modlitw i kanonów, ułożone na każdy dzień
kalendarza liturgicznego,
domowej lektury.
3631
-
przeznaczone
do
minieji czetji (gr. menaion; ru: минея) (czyli
czytania na każdy miesiąc) [1. zbiory
żywotów świętych, ułożone w porządku
świętowania
ich
pamięci
według
kalendarza prawosławnego oraz kanony,
hymny i inne modlitwy na wszystkie dni
roku, przeznaczone dla domowej lektury.
Pierwsze Minieji czetji pochodzą z XII w.
Największą popularnością na Rusi
cieszyły się wielkie Minieji czetji
metropolity Makarego (połowa XVI w.) i
Minieji czetji metropolity Dymitra
Rostowskiego (ok. 1700 r.). 2. W połowie
XVI
wieku
metropolita
Makary
opublikował zebrane przez siebie „Minieji
Czetji" (czyli czytania na każdy miesiąc),
w które weszły żywoty wszystkich
czczonych na Rusi świętych. Ten wielki
zbiór był swego rodzaju podsumowaniem
świętości całej dotychczasowej historii
chrześcijaństwa narodu ruskiego.] –
menaion, ménea, minea (a gör. mén, 'hónap'
szóból) [12 kötetből álló szertartási könyv,
mely a bizánci rítusú egyházban az év egyes
napjaira
előírt
szent
szolgálatokat,
istentiszteleti szövegeket és énekeket foglalja
magába.]
minilab [urządzenie stosowane w fotografii
kolorowej, zarówno cyfrowej, jak i
tradycyjnej do wywoływania filmu,
skanowania go i wykonywania odbitek.
Choć minilaby są całkiem dużymi
urządzeniami, ich nazwa ma podłoże
historyczne
(jest
to
kompletne
laboratorium,
zawarte
w
jednej
maszynie). Minilaby mogą być tradycyjne
(naświetlanie
papieru
odbywa
się
analogicznie do powiększalnika) lub
cyfrowe (film jest skanowany, a obraz
cyfrowy naświetlany jest laserem lub za
pomocą technologii LED na papierze;
minilab cyfrowy wykonuje również
odbitki z plików).] – automatikus előhívóberendezés
minileksykon i słownik polsko-węgierski dla
akustyków – akusztikai kislexikon és szótár
minimal art [kierunek w malarstwie i rzeźbie
charakteryzujący
się
prostotą,
monumentalnością i geometryzacją form]
– minimal art (minimális művészet) [a 60-as
években kialakuló szobrászati és festészeti
irányzat]
minimalista, minimalistka – (lat.) minimalista
(ffi/nő); a minimalizmus követője; túlzottan
szerény igényeket
támasztó,
csekély
teljkesítményekkel is megelégedő személy
Wersja 01 01 2017.
minimalistycznie – minimalistán
minimalistyczny, -a, -e – minimalista
minimalizacja [sprowadzanie czegoś, np.
kosztów, strat lub potrzeb, do możliwie
najmniejszych rozmiarów] – minimalizálás
minimalizacja kosztów – költségek minimalizálása
minimalizm [1. ograniczenie do minimum
wymagań, potrzeb, dążeń itp.; 2. kierunek
zacieśniający granice poznania do tego, co
jest dostępne zmysłom i doświadczeniu] –
minimalizmus
minimalizm, sztuka minimalna, minimal art
[(ang. minimalism albo minimal art) – nurt
w sztuce, rozwijający się w latach 60 XX
wieku.]
–
(lat.)
minimalizmus,
csekélyigényűség [a minimal art és a primer
struktúra a geometrikus absztraktció egyik
jelentős ága. Az USA-ban jött létre, a 60-as
évek elején a szobrászathoz és a "color
field", azaz színmező Mark Rothoko
képviselete festészethez kapcsolódik. A
minimal art és a primer struktúra az egyéni
kifejezésmód ellenzője. A konstruktivista
stílusból merített, Josef Albers, Barnett
Newman és David Schmidt törekvése vitte
tovább. Csak a legcsekélyebb, az éppen
megvalósítható v. még ennél is kisebb
igényeket támasztó álláspont]
minimalna
dawka
leku
–
minimális
gyógyszeradag
minimalna długość [modna długość damskiej
odzieży, sięgająca do kolan; popularna
wsród młodych kobiet, szczególnie w
latach 1970 i 1990. Zapoczątkowana w
Anglii
jako
oświadczenie
kobiecej
nowoczesności.] – miniszoknya [Fiatal nők
körében az 1970-es és 1990-es években volt
nagyon divatos, combközépig érő szoknya.
Nagy-Britanniából
terjedt
el
egész
Európában, mint modern női viselet.]
minimalna suma – elenyésző, legkisebb összeg
minimalnie – minimálisan; legalább
3632
minimalność – (lat.) minimum; I. vminek
legkisebb, legalacsonyabb foka, ára, értéke,
száma stb.; (matematika) alsó határérték; II.
legalább
minimalny, -a, -e [bardzo mały, ograniczony do
minimum] – (lat.) minimális; legkisebb,
legkevesebb, legalacsonyabb (mérték, fok, ár
stb.), elenyésző
minimalny ciężar – legkisebb súly
minimalny termometr – maximum-minimum
hőmérő
Minime sunt mutanda, quae interpretationem
certam semper habuerunt [Jak najmniej
należy zmieniać to, co zawsze miało
jednoznaczną interpretację.] – (lat.)
Minime sunt mutanda, quae interpretationem
certam semper habuerunt; a legkevesebb is
megváltoztatja azt, ami mindig egyértelmű
magyarázattal bírt (a legkisebb módosítás is
az egyértelműség megváltozásával jár)
minimum (min.) [I. najmniejsza możliwa lub
niezbędna ilość lub wielkość czegoś; II.
najmniej, co najmniej, przynajmniej] –
minimum (min.); I. legkisebb mérték; II.
legalább; legkevesebb
minimum egzystencji – létminimum
minimum płac, minimum płacy – bérminimum
minimum płacowe [zob. płaca minimalna] –
bérminimum
minimum socjalne [najniższy dochód konieczny
do zaspokojenia podstawowych potrzeb] –
szociális minimum
minimum techniczne – technikai minimum
minimum życiowe – létminimum
miniony, -a, -e [1. przeszły, dawny; 2. poprzedni,
ubiegły, zeszły] – múlt, elmúlt, letűnt,
elkerült [dawno miniony już świat: régmúlt
már a világ; w dawno miniony świat: a
régmúlt világba]
miniony czas – az elmúlt idő
- wiek miniony – elmúlt kor
Miniopterus – (lat.) Miniopterus; a simaorrú
denevérek családjába sorozott denevérnem
[hosszúszárnyú
denevér
(Miniopterus
schreibersii]
miniowy, -a, -e [przymiotnik od: minia (tlenek
ołowiu lub tlenek żelazowy), np. kit
miniowy, farba miniowa] – ólomoxid-;
mínium-
-
Wersja 01 01 2017.
miniówka
[potocznie:
bardzo
krótka
spódniczka; miniówa, mini] – nagyon rövid
szoknya, mini
minispódniczka [spódnica sięgająca do połowy
ud lub krótsza] – miniszoknya
minister (min.) [1. urzędnik administracji
państwowej;
urzędnik,
który
jest
członkiem rządu i kieruje ministerstwem.
Słowo minister pochodzi od łac. minister –
sługa, pomocnik. 2. duchowny kościołów
protestanckich; dawne, obecnie; 3. sługa,
służący] – (lat.) miniszter (eredetileg
szolga); az államigazgatás vmely fő ágának
(tárcájának) első tisztviselője, a minisztérium
vezetője (min.)
minister (łac. minister - sługa) [oficjalny tytuł
przełożonego
generalnego:
minister
generalis; przełożonego prowincjalnego:
minister provincialis. Tytuł wprowadzony
przez Franciszka z Asyżu w pierwszej i
drugiej regule (z 1221 i 1223 r.) dla
podkreślenia
służebnej
roli
wobec
wspólnoty i poszczególnych braci.] –
miniszter (lat. minister - szolga) [a generális
elöljáró hivatalos titulusa; generális elöljáró:
miniszter generális; provinciális elöljáró:
miniszter provinciális. A címet Assisi Szent
Ferenc vezette be első és második regulájában
3633
(1221 és 1223), hogy hangsúlyozza
alacsonyabbrendűségét társaival szemben.]
minister bez teki [członek rządu w randze
ministra,
niekierujący
żadnym
ministerstwem] – tárca nélküli miniszter
minister finansów – (ném.) fináncminiszter;
pénzügyminiszter
minister handlu – kereskedelemügyi v.
kereskedelmi miniszter
minister komunikacji, poczt i telegrafów – dawn.
közlekedés- és postaügyi miniszter
minister kultury i sztuki – kultúra és
művészetügyi miniszter
minister obrony narodowej – nemzetvédelmi
miniszter v. honvédelmi
miniszter
[RADOSŁAW
SIKORSKI
minister obrony narodowej]
minister opieki społecznej – népjóléti miniszter
minister oświaty – (dawno) közoktatásügyi
miniszter
minister pełnomocny – meghatalmazott miniszter;
(diplomácia) követek címe, rangja
minister resident; minister rezydent –
miniszterrezidens
[(franc.,
minister
résident), 1. követ, aki rangban a bécsi
kongresszus által megállapított 2. és 3.
rangosztály között sorakozik. 2. vmely
kormánynak függő területen, gyarmaton
működő teljhatalmú képviselője]
minister skarbu [Minister Skarbu Państwa] –
pénzügyminiszter
minister spraw wewnętrznych – belügyminiszter
minister spraw wojskowych – hadügyminiszter
minister spraw zagranicznych – külügyminiszter
minister sprawiedliwości – igazságügyminiszter
„Minister Verbi Divini”, „sługę Słowa Bożego”
[Służąc parafii słowem Bożym i
sakramentami wypełnia ksiądz swoje
pastoralne
posłannictwo.
Dlatego
tradycyjnie określa się księdza jako
„Minister Verbi Divini”, „sługę Słowa
Bożego”. Jako taki pozostaje w służbie
Chrystusa i działa w Jego imieniu.] –
minister verbi divini, M.V.D.; Isten igéjének
szolgája, a lelkész.
minister stanu [w Wielkiej Brytanii członek
rządu, w Polsce od 1989 był to urzędnik
powołany
przez
prezydenta
RP,
upoważniony do wykonywania w jego
imieniu powierzonych mu czynności i
odpowiedzialny tylko wobec prezydenta.
Minister stanu nie wchodził w skład Rady
Ministrów. Obecnie Konstytucja RP nie
przewiduje takiego stanowiska.]
–
államminiszter
-
Wersja 01 01 2017.
Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia
Publicznego (MWRiOP) [centralny urząd
państwowy, powołany 1 lutego 1918 r. do
zarządu szkolnictwa wszelkich stopni i
typów, opieki nad nauką, literaturą i
sztuką, nad archiwami, bibliotekami,
czytelniami, muzeami i teatrami oraz do
realizacji zadań państwa w sprawach
wyznaniowych. Ministerstwo powstało z
przekształcenia Departamentu Wyznań
Religijnych i Oświecenia Publicznego
tymczasowej Rady Stanu z dniem 1 lutego
1918 r. w ministerstwo.] – vallás- és
közoktatási miniszter
Minister Zdrowia i Opieki Społecznej –
egészségügyi és népjóléti miniszter
ministerialny, -a, -e; ministerski, -a, -ie (min.) –
(lat.)
miniszteri,
minisztrériumi,
miniszteriális (min.)
ministerium ecclesiasticum (urząd kościelny posługa kościelna) [pochodzi według nauki
luterańskiej, z ustanowienia Bożego, a nie
tylko
ludzkiego]
–
ministerium
ecclesiasticum; az egyházi hivatal.
ministerstwo,
ministerium
(min.)
[urząd
administracji powoływany przez Prezesa
Rady Ministrów w celu obsługi ministra
kierującego wyodrębnionym działem
administracji
rządowej.]
–
(lat.)
minisztérium (min.); 1. az államigazgatás
vmely fő ágának legfelső ügyintéző szerve;
(dawno) a kormányzat, az államigazgatás, a
miniszterek öszessége; 2. a miniszterség
időszaka




Ministerstwo Budownictwa [utworzone 5 maja
2006 roku w wyniku rekonstrukcji rządu
Kazimierza Marcinkiewicza. Nowe ministerstwo
przejęło część uprawnień dotyczących
budownictwa z podzielonego Ministerstwa
Transportu i Budownictwa.] – Építésügyi
Minisztérium
Ministerstwo Edukacji Narodowej (MEN) ministerstwo zostało przywrócone 5 maja 2006 w
wyniku podziału Ministerstwa Edukacji i Nauki.
Nowo powstałym resortem zostało Ministerstwo
Nauki i Szkolnictwa Wyższego – Nemzeti Oktatási
Minisztérium
Ministerstwo Finansów (MF) [zajmuje się
projektowaniem budżetu państwa, sprawami
podatków, finansowaniem samorządów
terytorialnych oraz sprawami związanymi z
długiem publicznym.] – Pénzügyminisztérium
(PM)
Ministerstwo Gospodarki - ministerstwo
kierujące 2 działami: gospodarka i turystyka. Do
2005 kierowało dodatkowo działami praca i
rozwój regionalny, powstało wówczas z
połączenia ministerstw gospodarki, pracy i
polityki socjalnej, współpracy z zagranicą. Od 31
października 2005 Ministerstwo zostało



3634











podzielone na resorty: Gospodarki, Ministerstwo
Pracy i Polityki Społecznej oraz Ministerstwo
Rozwoju Regionalnego – Gazdasági Minisztérium
Ministerstwo Gospodarki Morskiej, utworzone 5
maja 2006 w wyniku rekonstrukcji rządu rządu
Kazimierza Marcinkiewicza. – Tenger-gazdasági
Minisztérium
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
- ministerstwo powstałe 31 października 2005 z
przekształcenia Ministerstwa Kultury – Kultúrális
és Nemzeti Örökség Minisztérium
Ministerstwo Narodowego Dziedzictwa
Kulturowego – Nemzeti Kulturális Örökség
Minisztériuma
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego
[Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego ministerstwo utworzone 5 maja 2006 do obsługi
urzędu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego.]
– Tudományos és Felsőoktatási Minisztérium
Ministerstwo Obrony Narodowej (MON)
[stanowi, obok Ministerstwa Spraw
Wewnętrznych i Administracji, jeden z resortów
siłowych.] – Honvédelmi v. Nemzetvédelmi
Minisztérium; (dawno) Honvédelmi Minisztérium
(HM)
Ministerstwo Oświaty – (dawno) Közoktatásügyi
Minisztérium
Ministerstwo Pracy – Munkaügyi Minisztérium
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej ministerstwo powołane 31 października 2005
przez rząd Kazimierza Marcinkiewicza w wyniku
reorganizacji dotychczasowych Ministerstw
Gospodarki i Pracy oraz Polityki Społecznej –
Munka és Társadalompolitikai Minisztérium
Ministerstwo Rolnictwa – Földművelésügyi
Minisztérium
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi,
ministerstwo zajmujące się terenami rolnymi,
rozwojem polskiej wsi, przemysłem spożywczym
oraz rybołówstwem – Földművelésügyi és
Vidékfejlesztési (Falufejlődés) Minisztérium
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego powstało 31
października 2005, zostało wydzielone z
Ministerstwa Gospodarki i Pracy – Regionális
Fejlődés Minisztériuma
Ministerstwo Skarbu Państwa, utworzone 1
października 1996 w wyniku Reformy Centrum.
Nowe ministerstwo przejęło część uprawnień z
resortów – Állam Pénzügyeinek Minisztériuma
(Pénzügyminisztérium)
Ministerstwo Sportu - powstało 1 września 2005
zgodnie z decyzją rządu z dnia 23 sierpnia 2005.
Utworzenie Ministerstwa Sportu w miejsce
zlikwidowanej Polskiej Konfederacji Sportu
przewiduje ustawa z 29 lipca 2005 o sporcie
kwalifikowanym. Pracownicy Polskiej
Konfederacji Sportu z dniem wejścia w życie
ustawy stają się pracownikami urzędu
obługującego ministra właściwego do spraw
kultury fizycznej i sportu. – Sport Minisztérium
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (MSW) –
Belügyminisztérium (BM)
-
Wersja 01 01 2017.







Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i
Administracji [struktura administracyjna
wiążąca w sobie główne organy administracyjnoporządkowe w Polsce, utworzone w 1918 jako
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. W 1996, w
ramach reformy centrum administracyjnogospodarczego Rządu, do struktury Ministerstwa
Spraw Wewnętrznych przyłączono dział
administracji. W wyniku zmian organizacyjnych
nadzór nad Urzędem Ochrony Państwa
przekazany został Prezesowi Rady Ministrów. Na
mocy rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z
dnia 24 grudnia 1996 utworzono Ministerstwo
Spraw Wewnętrznych i Administracji.] –
Igazgatási és Belügyminisztérium
Ministerstwo Spraw Wojskowych (M.S.Wojsk.)
[naczelny organ administracji państwowej
powołany do kierowania i administrowania
siłami zbrojnymi II RP w czasie pokoju i
przygotowania ich do działań na wypadek wojny,
w latach 1918-1942] – Hadügyminisztérium
Ministerstwo Spraw Zagranicznych (MSZ)
[Ministerstwo Spraw Zagranicznych
Rzeczypospolitej Polskiej] – Külügyminisztérium
(KM, KüM)
Ministerstwo Sprawiedliwości [urząd pomocniczy
Ministra Sprawiedliwości, naczelnego organu
administracji rządowej odpowiedzialnego za
dział administracji rządowej - sprawiedliwość.
Minister Sprawiedliwości z mocy Konstytucji jest
członkiem Krajowej Rady Sądownictwa. —
Minister sprawiedliwości był od 31 marca 1990
do 30 marca 2010 roku jednocześnie
prokuratorem generalnym, a od 29 grudnia 1989
roku jest jednym z członków Krajowej Rady
Sądownictwa. 31 marca 2010 roku powstał urząd
Prokuratora Generalnego, który jest odrębny od
Ministra Sprawiedliwości i administracji
rządowej. Prokurator Generalny powoływany
jest przez Prezydenta RP na 6-letnią kadencję
spośród dwóch kandydatów przedstawionych
przez Krajową Radę Sądownictwa i Krajową
Radę Prokuratury.]– Igazságügyi Minisztérium
(IM); Igazságügyminisztérium
Ministerstwo Środowiska utworzone w 1999
ministerstwo zajmuje się ochroną środowiska
oraz gospodarką wodną w Polsce. –
Környezetvédelmi Minisztérium
Ministerstwo Transportu [utworzone 5 maja
2006 w wyniku rekonstrukcji rządu Kazimierza
Marcinkiewicza. Nowe ministerstwo przejęło
część uprawnień dotyczących transportu z
podzielonego Ministerstwa Transpotu i
Budownictwa.] – Szállítási Minisztérium
Ministerstwo Wojny [nie. Kriegsministerium dawna nazwa ministerstwa spraw wojskowych w
niektórych krajach niemieckojęzycznych, np.
Prusach, Bawarii, Austrii. W latach 1919-1935 (w
Republice Weimarskiej i w pierwszych latach III
Rzeszy) pod nazwą Reichswehrministerium (pol.
Ministerstwo Reichswehry, lub Ministerstwo
Obrony Rzeszy). Od 1935, po utworzeniu
Wehrmachtu - Reichskriegsministerium Ministerstwo Wojny Rzeszy. Odpowiednik
Departamentu Wojny w krajach
anglojęzycznych. Analogicznie Ministerstwo
Wojny Japonii do 1945] – Hadügyminisztérium










3635




1919-1924 Ministerstwo Kolei Żelaznych
1924-1926 Ministerstwo Kolei
1926-1939 Ministerstwo Komunikacji
1944 Resort Komunikacji, Poczt i Telegrafów
1944-1945 Resort Komunikacji
1951-1957 Ministerstwo Kolei
1988-1989 Ministerstwo Transportu, Żeglugi i
Łączności
1989-2001 Ministerstwo Transportu i Gospodarki
Morskiej
2001-2005 Ministerstwo Infrastruktury
2005-2006 Ministerstwo Transportu i Budownictwa
2006-obecnie Ministerstwo Transportu
Ministerstwo Zdrowia – Egészségügyi
Minisztérium (EüM)
Ministerstwa zlikwidowane lub połączone

















Ministerstwo Infrastruktury – Infrastruktúra
Minisztériuma
Ministerstwo Edukacji i Nauki – Tudomány és
Oktatás Minisztériuma
Ministerstwo Nauki i Informatyzacji –
Infrormatika és Tudomány Minisztériuma
Ministerstwo Przemysłu i Handlu – Ipari és
Kereskedelmi Minisztérium
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej ministerstwo powołane 31 października 2005
przez rząd Kazimierza Marcinkiewicza w wyniku
reorganizacji dotychczasowych Ministerstw
Gospodarki i Pracy oraz Polityki Społecznej. –
Munka és Szociálpolitikai Minisztérium
Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki
Społecznej – Gazdasági, Munka és
Társadalompolitikai Minisztérium
Ministerstwo Polityki Społecznej –
Tárasadalompolitikai Minisztérium
Ministerstwo Gospodarki Przestrzennej i
Budownictwa - ministerstwo zlikwidowane 4
lutego 1997 w wyniku reformy Centrum.
Építési és Gazdaságbővítési Minisztérium
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego i
Budownictwa – Ministerstwo Rozwoju
Regionalnego, powstało 31 października 2005,
zostało wydzielone z Ministerstwa Gospodarki i
Pracy – Regionális Fejlődés és Építési Minisztérium
Ministerstwo Współpracy Gospodarczej z
Zagranicą
Ministerstwo Transportu i Gospodarki Morskiej
Ministerstwo Transportu i Budownictwa
Ministerstwo Łączności
Ministerstwo Przekształceń Własnościowych
Ministerstwo ds. Socjalnych i Cywilizacyjnych
Wsi
Ministerstwo ds. Współpracy z Organizacjami
Politycznymi i Stowarzyszeniami
-
Wersja 01 01 2017.
Ministerstwo Administracji Publicznej – Közigazgatási
Minisztérium
Ministerstwo Aprowizacji – Közellátási Minisztérium
Ministerstwo Aprowizacji i Handlu – Közellátási és
Ministerstwo do Spraw Wyznań i Oświaty –
Kultuszminisztérium
ministerstwo gałęziowe – ágazati minisztérium
Ministerstwo Gospodarcze; Ministerstwo Gospodarki
– Gazdasági Minisztérium
Ministerstwo Górnictwa – Bányászati Minisztérium
Ministerstwo Handlu – Kereskedelmi Minisztérium
Ministerstwo
Handlu
Wewnętrznego
–
Belkereskedelmi Minisztérium
Ministerstwo Handlu
Zagranicznego (MHZ) –
(dawno) Külkereskedelmi Minisztérium
Ministerstwo Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego –
Kohó- és Gépipari Minisztérium (KGM)
Ministerstwo Komunikacji – Közlekedésügyi
Minisztérium
Ministerstwo Komunikacji, Telekomunikacji i
Gospodarki Wodnej – Közlekedési, Hírközlési
és Vízügyi Minisztérium
Ministerstwo Kulturowego Dziedzistwa Narodowego –
Nemzeti Kulturális Örökség Minisztériuma
Ministerstwo Kultury i Oświaty – Művelődési és
Közoktatási Minisztérium
Ministerstwo Kultury, Oświaty i Szkolnictwa
Wyższego – Művelődésügyi Minisztérium
Ministerstwo Kultury i Sztuki – Kulturális és
Művészetügyi Minisztérium
Ministerstwo Leśnictwa – Erdészeti Minisztérium
Ministerstwo Międzynarodowych Kontaktów
Gospodarczych – Nemzetközi Gazdasági
Kapcsolatok Minisztériuma
Ministerstwo Młodzieży i Sportu – Ifjúsági és
Sportminisztérium
Ministerstwo Ochrony Środowiska; Ministerstwo
Ochrony Środowiska i Rozwoju Terytorialnego
– Környezetvédelmi Minisztérium;
Környezetvédelmi és Területfejlesztési
Minisztérium
Ministerstwo Odbudowy – Újjáépítési Minisztérium
Ministerstwo Oświaty – (dawno) Oktatási Minisztérium;
Oktatásügyi Minisztérium; Művelődésügyi
Minisztérium
Ministerstwo Poczt i Telegrafów – Postaügyi
Minisztérium
Ministerstwo Pracy – Munkaügyi Minisztérium
Ministerstwo Przemysłowe; Ministerstwo Przemysłu –
Ipari Minisztérium
Ministerstwo Przemysłu Ciężkiego – Nehézipari
Minisztérum
Ministerstwo Przemysłu i Handlu [ministerstwo
zlikwidowane 4 lutego 1997 w wyniku reformy
Centrum. Jego obowiązki podzielono i
przekazano Ministerstwu Gospodarki i
Ministerstwu Skarbu Państwa] – Ipari és
Ministerstwa (dawno):
3636
Ministerstwo Przemysłu, Handlu i Turystyki – Ipari,
kereskedelmi és Idegenforgalmi Minisztérium
Ministerstwo Przemysłu Lekkiego – Könnyűipari
Minisztérium
Ministerstwo
Rolnictwa
–
Földművelésügyi
Minisztérium
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Miast –
Földművelési és Városfejlesztési Minisztérium
Ministerstwo Skarbu – Pénzügyminisztérium
Ministerstwo Skupu [powstało w miejsce Centralnego
Urzędu Skupu i Kontraktacji w 1953 w celu
nadzorowania
obowiązkowych
dostaw
produktów
rolnych
przez
rolników
indywidualnych] – Begyűjtési Minisztérium
Ministerstwo
Spraw
Socjalnych i Rodziny;
Ministerstwo Opieki Społecznej – Szociális és
Családügyi Minisztérium; Népjóléti Minisztérium
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (MSW) – (dawno)
Belügyminisztérium (BM)
Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego (MSW) –
(dawno) Felsőoktatási Minisztérium
Ministerstwo Transportu i Budownictwa – Építésügyi
és Szállítási Minisztérium
Ministerstwo Żeglugi – Hajózási Minisztérium
Ministerstwa w Rzeczypospolitej Polskiej i Polskiej
Rzeczypospolitej Ludowej [poniższa lista zawiera spis
ministerstw (i urzędów na prawach ministerstw)
istniejących w Polsce w latach 1944–1990. Datą
początkową dla zestawienia jest dzień utworzenia
Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (21 lipca
1944 r.), natomiast okres końcowy obejmuje czasy
transformacji
ustrojowej
(uwzględnione
zostały
ministerstwa funkcjonujące w połowie 1990 r. w rządzie
Tadeusza Mazowieckiego).]
Administracja
publiczna
i
gospodarka
komunalna:
 Na mocy ustawy z 21 lipca 1944 r. utworzono:
o Resort Administracji Publicznej (21 lipca
1944 r. – 31 grudnia 1944 r.)
 Na mocy ustawy z 31 grudnia 1944 r. w miejsce
Resortu Administracji Publicznej utworzono:
o Ministerstwo Administracji Publicznej
(31 grudnia 1944 r. – 28 kwietnia 1950 r.)
 Na mocy dekretu z 13 listopada 1945 r.
utworzono:
o Ministerstwo Ziem Odzyskanych (27
listopada 1945 r. – 21 stycznia 1949 r.)
 Na mocy ustawy z 11 stycznia 1949 r.
zlikwidowano Ministerstwo Ziem Odzyskanych
(z dniem 21 stycznia 1949 r.), a jego zadania
przejęło Ministerstwo Administracji Publicznej
(częściowo również inne urzędy).
 Na mocy ustawy z 19 kwietnia 1950 r. (w
związku ze zmianami w funkcjonowaniu
terenowych organów administracji państwowej)
w miejsce Ministerstwa Administracji Publicznej
(część jego zadań przejęły również inne urzędy)
utworzono Urząd do Spraw Wyznań oraz:
o Ministerstwo Gospodarki Komunalnej
(28 kwietnia 1950 r. – 29 marca 1972 r.)
-
Wersja 01 01 2017.
 Na mocy ustaw z 29 marca 1972 r. w miejsce
Ministerstwa Gospodarki Komunalnej oraz
Centralnego Urzędu Gospodarki Wodnej (część
jego zadań przejęło Ministerstwo Rolnictwa oraz
Ministerstwo Żeglugi), a także po wydzieleniu
części zadań Ministerstwa Budownictwa i
Przemysłu Materiałów Budowlanych oraz
Ministerstwa Spraw Wewnętrznych utworzono:
o Ministerstwo Gospodarki Terenowej i
Ochrony Środowiska (29 marca 1972 r. –
28 maja 1975 r.)
 Na mocy ustawy z 28 maja 1975 r. (w związku ze
zmianami w funkcjonowaniu terenowych
organów administracji państwowej) w miejsce
Ministerstwa Gospodarki Terenowej i Ochrony
Środowiska utworzono:
o Ministerstwo Administracji, Gospodarki
Terenowej i Ochrony Środowiska (28
maja 1975 r. – 1 sierpnia 1983 r.)
 Na mocy ustaw z 28 lipca 1983 r. w miejsce
Ministerstwa
Administracji,
Gospodarki
Terenowej i Ochrony Środowiska utworzono:
o Ministerstwo Administracji i Gospodarki
Przestrzennej (1 sierpnia 1983 r. – 12
listopada 1985 r.) (urząd przejął również
część zadań Ministerstwa Budownictwa i
Ministerstwa Rolnictwa i Gospodarki
Żywnościowej)
o Urząd Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej (1 sierpnia 1983 r. – 12 listopada
1985 r.) (kierowany przez MinistraKierownika Urzędu) (urząd przejął również
część zadań Ministerstwa Komunikacji oraz
Żywnościowej)
 Na mocy ustawy z 12 listopada 1985 r. w miejsce
Ministerstwa Administracji i Gospodarki
Przestrzennej (część jego zadań przejęło
Ministerstwo
Komunikacji,
Ministerstwo
Zdrowia i Opieki Społecznej oraz Urząd Rady
Ministrów) oraz Ministerstwa Budownictwa i
Przemysłu Materiałów Budowlanych utworzono:
o Ministerstwo Budownictwa, Gospodarki
Przestrzennej i Komunalnej (12 listopada
1985 r. – 24 października 1987 r.)
 Na mocy ustawy z 12 listopada 1985 r. rangę
ministerstwa uzyskał:
o Urząd Rady Ministrów (12 listopada 1985
r. – 1 stycznia 1997 r.) (kierowany przez
Ministra-Szefa Urzędu) (urząd przejął
również część zadań zlikwidowanego
Ministerstwa Administracji i Gospodarki
Przestrzennej)
 Na mocy ustawy z 23 października 1987 r. w
miejsce Ministerstwa Budownictwa, Gospodarki
Przestrzennej i Komunalnej (część jego zadań
przejęło
nowo
utworzone
Ministerstwo
Przemysłu) oraz Głównego Urzędu Geodezji i
Kartografii utworzono:
o Ministerstwo Gospodarki Przestrzennej i
Budownictwa (24 października 1987 r. – 1
stycznia 1997 r.)
Budownictwo i architektura:
 Na mocy dekretu z 24 maja 1945 r. utworzono
Główny Urząd Planowania Przestrzennego oraz:
o Ministerstwo Odbudowy (11 czerwca
1945 r. – 13 maja 1949 r.)
 Na mocy ustawy z 27 kwietnia 1949 r. w miejsce
Ministerstwa Odbudowy oraz Głównego Urzędu
Planowania Przestrzennego (część ich zadań
przejęło Ministerstwo Administracji Publicznej
oraz aparat wykonawczy Państwowej Komisji
Planowania Gospodarczego) utworzono:
o Ministerstwo Budownictwa (13 maja
1949 r. – 1 stycznia 1951 r.)
3637
Ministerstwa Budownictwa (część jego zadań
przejęły również inne urzędy) utworzono aparat
wykonawczy Komitetu do Spraw Urbanistyki i
Architektury oraz:
o Ministerstwo Budownictwa Miast i
Osiedli (1 stycznia 1951 r. – 14 lipca 1956
r.)
o Ministerstwo
Budownictwa
Przemysłowego (1 stycznia 1951 r. – 14
lipca 1956 r.)
 Na mocy dekretu z 17 listopada 1952 r. po
wydzieleniu części zadań Ministerstwa Handlu
Wewnętrznego oraz Ministerstwa Przemysłu
Lekkiego utworzono:
o Ministerstwo Przemysłu Materiałów
Budowlanych (17 listopada 1952 r. – 5
kwietnia 1957 r.)
 Na mocy dekretu z 5 lipca 1956 r. w miejsce
Ministerstwa Budownictwa Miast i Osiedli oraz
Ministerstwa Budownictwa Przemysłowego
utworzono:
o Ministerstwo Budownictwa (14 lipca
1956 r. – 5 kwietnia 1957 r.)
 Na mocy ustawy z 22 marca 1957 r. w miejsce
Ministerstwa Budownictwa oraz Ministerstwa
Przemysłu Materiałów Budowlanych utworzono:
o Ministerstwo Budownictwa i Przemysłu
Materiałów Budowlanych (5 kwietnia
1957 r. – 12 listopada 1985 r.)
 Na mocy ustawy z 14 czerwca 1960 r. w miejsce
aparatu wykonawczego Komitetu do Spraw
Urbanistyki i Architektury, a także po
wydzieleniu
części
zadań
Ministerstwa
Budownictwa
i
Przemysłu
Materiałów
Budowlanych utworzono:
o aparat
wykonawczy
Komitetu
Budownictwa,
Urbanistyki
i
Architektury (22 czerwca 1960 r. – 3
marca 1964 r.) (kierowany przez
Przewodniczącego Komitetu)
 Na mocy ustawy z 25 lutego 1964 r.
zlikwidowano aparat wykonawczy Komitetu
Budownictwa, Urbanistyki i Architektury (z
dniem 3 marca 1964 r.), a jego zadania przejęło
Ministerstwo
Budownictwa
i
Przemysłu
Materiałów Budowlanych (częściowo również
-
Wersja 01 01 2017.
Ministerstwo Rolnictwa oraz aparat wykonawczy
Komisji Planowania).
Ministerstwa
Budownictwa
i
Przemysłu
Materiałów Budowlanych oraz Ministerstwa
Administracji i Gospodarki Przestrzennej (część
jego zadań przejęło Ministerstwo Komunikacji,
Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej oraz
Urząd Rady Ministrów) utworzono:
o Ministerstwo Budownictwa, Gospodarki
Przestrzennej i Komunalnej (12 listopada
miejsce Ministerstwa Budownictwa, Gospodarki
Przestrzennej i Komunalnej (część jego zadań
przejęło
nowo
utworzone
Ministerstwo
Przemysłu) oraz Głównego Urzędu Geodezji i
Kartografii utworzono:
o Ministerstwo Gospodarki Przestrzennej i
Budownictwa (24 października 1987 r. – 1
stycznia 1997 r.)
Edukacja, nauka i technika:
o Resort Oświaty (21 lipca 1944 r. – 31
grudnia 1944 r.)
Resortu Oświaty utworzono:
o Ministerstwo Oświaty (31 grudnia 1944 r.
– 16 listopada 1966 r.)
 Na mocy ustawy z 26 kwietnia 1950 r. po
wydzieleniu części zadań Ministerstwa Oświaty
utworzono:
o Ministerstwo Szkół Wyższych i Nauki (12
maja 1950 r. – 31 grudnia 1951 r.)
Ministerstwa Szkół Wyższych i Nauki
utworzono:
o Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego (31
grudnia 1951 r. – 16 listopada 1966 r.)
 Na mocy ustawy z 17 lutego 1960 r. utworzono:
o aparat wykonawczy Komitetu do Spraw
Techniki (29 lutego 1960 r. – 5 lipca 1963
r.) (kierowany przez Przewodniczącego
Komitetu)
aparatu wykonawczego Komitetu do Spraw
Techniki utworzono:
o aparat wykonawczy Komitetu Nauki i
Techniki (5 lipca 1963 r. – 29 marca 1972
Komitetu)
Ministerstwa
Oświaty oraz
Ministerstwa
Szkolnictwa Wyższego utworzono:
o Ministerstwo Oświaty i Szkolnictwa
Wyższego (16 listopada 1966 r. – 29 marca
1972 r.)
Ministerstwa Oświaty i Szkolnictwa Wyższego
oraz aparatu wykonawczego Komitetu Nauki i
Techniki (część jego zadań przejęło nowo
utworzone Ministerstwo Pracy, Płac i Spraw
Socjalnych, Polska Akademia Nauk oraz inne
urzędy) utworzono:
o Ministerstwo
Nauki,
Szkolnictwa
Wyższego i Techniki (29 marca 1972 r. – 1
stycznia 1985 r.)
o Ministerstwo Oświaty i Wychowania (29
marca 1972 r. – 24 października 1987 r.)
3638
Ministerstwa Nauki, Szkolnictwa Wyższego i
Techniki utworzono:
o Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa
Wyższego (1 stycznia 1985 r. – 24
października 1987 r.)
o Urząd Postępu Naukowo-Technicznego i
Wdrożeń (1 stycznia 1985 r. – 29 stycznia
1991 r.) (aparat wykonawczy Komitetu do
Spraw Nauki i Postępu Technicznego,
kierowany przez Ministra-Kierownika
Urzędu
będącego
I
Zastępcą
miejsce Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa
Wyższego oraz Ministerstwa Oświaty i
Wychowania utworzono:
o Ministerstwo Edukacji Narodowej (24
października 1987 r. – 23 października
2001 r.)
Finanse:
o Resort Gospodarki Narodowej i
Finansów (21 lipca 1944 r. – 12 grudnia
1944 r.)
 Na mocy dekretu z 1 grudnia 1944 r. w miejsce
Resortu Gospodarki Narodowej i Finansów
utworzono:
o Resort Skarbu (12 grudnia 1944 r. – 31
grudnia 1944 r.)
o Resort Aprowizacji i Handlu (12 grudnia
1944 r. – 31 grudnia 1944 r.)
o Resort Przemysłu (12 grudnia 1944 r. – 31
grudnia 1944 r.)
Resortu Skarbu utworzono:
o Ministerstwo Skarbu (31 grudnia 1944 r.
– 30 marca 1950 r.)
Ministerstwa Skarbu, a także po wydzieleniu
części zadań aparatu wykonawczego Państwowej
Komisji Planowania Gospodarczego utworzono:
o Ministerstwo Finansów (od 30 marca
1950 r.)
 Na mocy ustawy z 26 lutego 1982 r. w miejsce
aparatu wykonawczego Państwowej Komisji Cen
utworzono:
o Urząd Cen (9 marca 1982 r. – 12 listopada
1985 r.) (kierowany przez Ministra do
Spraw Cen)
-
Wersja 01 01 2017.
 Na mocy ustawy z 12 listopada 1985 r.
zlikwidowano Urząd Cen (z dniem 12 listopada
1985 r.), a jego zadania przejęło Ministerstwo
Finansów.
Handel i usługi:
1944 r.)
utworzono:
1944 r. – 31 grudnia 1944 r.)
grudnia 1944 r.)
grudnia 1944 r.)
Resortu Aprowizacji i Handlu utworzono:
o Ministerstwo Aprowizacji i Handlu (31
grudnia 1944 r. – 31 marca 1947 r.)
 Na mocy dekretu z 8 stycznia 1946 r. utworzono
(faktycznie istniejące od 28 czerwca 1945 r.):
o Ministerstwo
Żeglugi
i
Handlu
Zagranicznego (28 czerwca 1945 r. – 31
marca 1947 r.)
 Na mocy dekretu z 27 marca 1947 r. w miejsce
Ministerstwa Aprowizacji i Handlu, Ministerstwa
Żeglugi
i
Handlu
Zagranicznego
oraz
Ministerstwa Przemysłu utworzono:
o Ministerstwo Aprowizacji (31 marca 1947
r. – 1 października 1948 r.)
o Ministerstwo Przemysłu i Handlu (31
marca 1947 r. – 22 kwietnia 1949 r.)
o Ministerstwo Żeglugi (31 marca 1947 r. –
11 czerwca 1957 r.)
 Na mocy dekretu z 29 września 1948 r.
zlikwidowano Ministerstwo Aprowizacji (z
dniem 1 października 1948 r.), a jego zadania
przejęło Ministerstwo Przemysłu i Handlu
(częściowo również Ministerstwo Skarbu oraz
Ministerstwo Zdrowia).
Ministerstwa Przemysłu i Handlu utworzono:
o Ministerstwo Handlu Wewnętrznego (19
lutego 1949 r. – 29 marca 1972 r.)
o Ministerstwo Handlu Zagranicznego (9
marca 1949 r. – 10 kwietnia 1974 r.) –
Külkereskedelmi Minisztérium
o Ministerstwo Górnictwa i Energetyki (22
kwietnia 1949 r. – 30 marca 1950 r.)
o Ministerstwo Przemysłu Ciężkiego (22
o Ministerstwo Przemysłu Lekkiego (4
kwietnia 1949 r. – 10 lipca 1981 r.)
o Ministerstwo Przemysłu Rolnego i
Spożywczego (18 marca 1949 r. – 17 lipca
1956 r.)
 Na mocy ustawy z 25 maja 1951 r. w miejsce
Centralnego Urzędu Drobnej Wytwórczości, a
także po wydzieleniu części zadań aparatu
wykonawczego Państwowej Komisji Planowania
Gospodarczego utworzono:
o Ministerstwo Przemysłu Drobnego i
Rzemiosła (18 czerwca 1951 r. – 21 lipca
1958 r.)
 Na mocy ustawy z 2 lipca 1958 r. w miejsce
3639
Ministerstwa Przemysłu Drobnego i Rzemiosła
utworzono:
o aparat wykonawczy Komitetu Drobnej
Wytwórczości (21 lipca 1958 r. – 29 marca
1972
r.)
(kierowany
przez
Ministerstwa Handlu Wewnętrznego oraz aparatu
wykonawczego Komitetu Drobnej Wytwórczości
utworzono:
o Ministerstwo Handlu Wewnętrznego i
Usług (29 marca 1972 r. – 24 października
1987 r.)
Ministerstwa Handlu Zagranicznego oraz
Ministerstwa Żeglugi (część jego zadań przejęło
Ministerstwo Komunikacji oraz Ministerstwo
Przemysłu Ciężkiego) utworzono:
o Ministerstwo Handlu Zagranicznego i
Gospodarki Morskiej (10 kwietnia 1974 r.
– 10 lipca 1981 r.)
Ministerstwa Handlu Zagranicznego i Gospodarki
Morskiej utworzono:
lipca 1981 r. – 24 października 1987 r.)
o Urząd Gospodarki Morskiej (10 lipca 1981
r. – 24 października 1987 r.) (kierowany
przez Ministra-Kierownika Urzędu) (urząd
przejął
również
część
zadań
zlikwidowanego Ministerstwa Przemysłu
Maszyn Ciężkich i Rolniczych)
miejsce Ministerstwa Handlu Wewnętrznego i
Usług, a także po wydzieleniu części zadań
zlikwidowanego
Ministerstwa
Gospodarki
Materiałowej i Paliwowej oraz zlikwidowanego
aparatu wykonawczego Głównego Komitetu
Kultury Fizycznej i Turystyki utworzono:
o Ministerstwo Rynku Wewnętrznego (24
października 1987 r. – 29 lipca 1991 r.)
miejsce Ministerstwa Handlu Zagranicznego
utworzono:
o Ministerstwo Współpracy Gospodarczej
z Zagranicą (24 października 1987 r. – 1
stycznia 1997 r.)
Kontrola państwowa:
niezależnej od rządu Najwyższej Izby Kontroli
utworzono:
-
Wersja 01 01 2017.
o Ministerstwo Kontroli Państwowej (12
grudnia 1952 r. – 27 grudnia 1957 r.)
 Na mocy ustawy z 13 grudnia 1957 r.
zlikwidowano Ministerstwo Kontroli Państwowej
(z dniem 27 grudnia 1957 r.), a jego zadania
przejęła ponownie utworzona niezależna od rządu
Najwyższa Izba Kontroli.
 Na mocy ustawy z 27 marca 1976 r. rangę
ministerstwa uzyskała dotychczas niezależna od
rządu:
o Najwyższa Izba Kontroli (27 marca 1976
r. – 8 października 1980 r.) (kierowana
przez Prezesa NIK wchodzącego w skład
rządu)
 Na mocy ustawy z 8 października 1980 r.
Najwyższa Izba Kontroli ponownie uzyskała
niezależność od rządu (z dniem 8 października
1980 r.).
Kultura i sztuka:
o Resort Informacji i Propagandy (21 lipca
1944 r. – 31 grudnia 1944 r.)
o Resort Kultury i Sztuki (21 lipca 1944 r. –
31 grudnia 1944 r.)
Resortu Informacji i Propagandy utworzono:
o Ministerstwo Informacji i Propagandy
(31 grudnia 1944 r. – 16 kwietnia 1947 r.)
Resortu Kultury i Sztuki utworzono:
o Ministerstwo Kultury i Sztuki (31 grudnia
1944 r. – 10 listopada 1999 r.)
 Na mocy dekretu z 11 kwietnia 1947 r.
zlikwidowano
Ministerstwo
Informacji
i
Propagandy (z dniem 16 kwietnia 1947 r.), a jego
zadania przejęło Ministerstwo Kultury i Sztuki
(częściowo również inne urzędy).
Łączność, transport i gospodarka morska:
o Resort Komunikacji, Poczt i Telegrafu
(21 lipca 1944 r. – 12 grudnia 1944 r.)
Resortu Komunikacji, Poczt i Telegrafu
utworzono:
o Resort Komunikacji (12 grudnia 1944 r. –
31 grudnia 1944 r.)
o Resort Poczt i Telegrafów (12 grudnia
1944 r. – 31 grudnia 1944 r.)
Resortu Komunikacji utworzono:
o Ministerstwo Komunikacji (31 grudnia
1944 r. – 14 marca 1951 r.)
Resortu Poczt i Telegrafów utworzono:
o Ministerstwo Poczt i Telegrafów (31
grudnia 1944 r. – 15 marca 1955 r.)
 Na mocy dekretu z 8 stycznia 1946 r. utworzono
(faktycznie istniejące od 28 czerwca 1945 r.):
o Ministerstwo
Żeglugi
i
Handlu
Zagranicznego (28 czerwca 1945 r. – 31
marca 1947 r.)
Ministerstwa Żeglugi i Handlu Zagranicznego,
Ministerstwa Aprowizacji i Handlu oraz
Ministerstwa Przemysłu utworzono:
11 czerwca 1957 r.)
3640
Ministerstwa Komunikacji (część jego zadań
przejęło Ministerstwo Żeglugi oraz aparat
wykonawczy Państwowej Komisji Planowania
Gospodarczego) utworzono:
o Ministerstwo Kolei (14 marca 1951 r. – 5
kwietnia 1957 r.)
o Ministerstwo Transportu Drogowego i
Lotniczego (14 marca 1951 r. – 5 kwietnia
1957 r.)
Ministerstwa Poczt i Telegrafów utworzono:
o Ministerstwo Łączności (15 marca 1955 r.
– 24 października 1987 r.)
Ministerstwa Kolei oraz Ministerstwa Transportu
Drogowego i Lotniczego (część ich zadań
przejęło Ministerstwo Spraw Wewnętrznych)
utworzono:
o Ministerstwo Komunikacji (5 kwietnia
Ministerstwa Żeglugi utworzono:
o Ministerstwo Żeglugi i Gospodarki
Wodnej (11 czerwca 1957 r. – 1 lipca 1960
r.)
Ministerstwa Żeglugi i Gospodarki Wodnej
utworzono Centralny Urząd Gospodarki Wodnej
oraz:
o Ministerstwo Żeglugi (1 lipca 1960 r. – 10
kwietnia 1974 r.)
-
Wersja 01 01 2017.
zlikwidowanego Ministerstwa Przemysłu
Maszyn Ciężkich i Rolniczych)
miejsce Ministerstwa Komunikacji, Ministerstwa
Łączności oraz Urzędu Gospodarki Morskiej
utworzono:
o Ministerstwo Transportu, Żeglugi i
Łączności (24 października 1987 r. – 16
grudnia 1989 r.)
 Na mocy ustaw z 1 grudnia 1989 r. w miejsce
Ministerstwa Transportu, Żeglugi i Łączności
utworzono:
o Ministerstwo Łączności (16 grudnia 1989
r. – 25 lipca 2001 r.)
o Ministerstwo Transportu i Gospodarki
Morskiej (16 grudnia 1989 r. – 23
Obrona narodowa:
o Resort Obrony Narodowej (21 lipca 1944
r. – 31 grudnia 1944 r.)
Resortu Obrony Narodowej utworzono:
o Ministerstwo Obrony Narodowej (od 31
grudnia 1944 r.)
Ochrona środowiska, gospodarka wodna i
leśnictwo:
 28 czerwca 1945 r. utworzono:
o Ministerstwo Lasów (28 czerwca 1945 r. –
20 września 1947 r.)
 Na mocy dekretu z 5 września 1947 r. utworzono
(faktycznie istniejące od 28 czerwca 1945 r. pod
nazwą Ministerstwo Lasów):
o Ministerstwo Leśnictwa (20 września
1947 r. – 17 lipca 1956 r.)
 Na mocy dekretu z 17 listopada 1952 r. po
wydzieleniu
części
zadań
Ministerstwa
Leśnictwa, Ministerstwa Handlu Wewnętrznego,
Ministerstwa Przemysłu Chemicznego oraz
Ministerstwa Przemysłu Lekkiego utworzono:
o Ministerstwo Przemysłu Drzewnego i
Papierniczego (17 listopada 1952 r. – 17
lipca 1956 r.)
Ministerstwa Żeglugi (część jego zadań przejęło
Ministerstwo Komunikacji oraz Ministerstwo
Przemysłu Ciężkiego) oraz Ministerstwa Handlu
Zagranicznego utworzono:
o Ministerstwo Handlu Zagranicznego i
Gospodarki Morskiej (10 kwietnia 1974 r.
– 10 lipca 1981 r.)
Ministerstwa Handlu Zagranicznego i Gospodarki
Morskiej utworzono:
o Urząd Gospodarki Morskiej (10 lipca
(kierowany przez Ministra-Kierownika
Urzędu) (urząd przejął również część zadań
Ministerstwa Żeglugi utworzono:
o Ministerstwo Żeglugi i Gospodarki
Wodnej (11 czerwca 1957 r. – 1 lipca 1960
r.)
Ministerstwa Leśnictwa oraz Ministerstwa
Przemysłu
Drzewnego
i
Papierniczego
utworzono:
o Ministerstwo Leśnictwa i Przemysłu
Drzewnego (17 lipca 1956 r. – 12 listopada
1985 r.)
Centralnego Urzędu Gospodarki Wodnej (część
jego zadań przejęło Ministerstwo Rolnictwa oraz
Ministerstwo Żeglugi) oraz Ministerstwa
Gospodarki Komunalnej, a także po wydzieleniu
części zadań Ministerstwa Budownictwa i
Ministerstwa Spraw Wewnętrznych utworzono:
o Ministerstwo Gospodarki Terenowej i
Ochrony Środowiska (29 marca 1972 r. –
28 maja 1975 r.)
 Na mocy ustawy z 28 maja 1975 r. (w związku ze
3641
zmianami w funkcjonowaniu terenowych
organów administracji państwowej) w miejsce
Ministerstwa Gospodarki Terenowej i Ochrony
Środowiska utworzono:
o Ministerstwo Administracji, Gospodarki
Terenowej i Ochrony Środowiska (28
maja 1975 r. – 1 sierpnia 1983 r.)
Ministerstwa
Administracji,
Gospodarki
Terenowej i Ochrony Środowiska utworzono:
o Urząd
Ochrony
Środowiska
i
Gospodarki Wodnej (1 sierpnia 1983 r. –
12 listopada 1985 r.) (kierowany przez
Ministra-Kierownika
Urzędu)
(urząd
przejął również część zadań Ministerstwa
Komunikacji oraz Ministerstwa Rolnictwa i
Gospodarki Żywnościowej)
o Ministerstwo Administracji i Gospodarki
Przestrzennej (1 sierpnia 1983 r. – 12
listopada 1985 r.) (urząd przejął również
część zadań Ministerstwa Budownictwa i
Żywnościowej)
Urzędu Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej oraz Centralnego Urzędu Geologii, a
także
po
wydzieleniu
części
zadań
zlikwidowanego Ministerstwa Leśnictwa i
Przemysłu Drzewnego utworzono:
o Ministerstwo Ochrony Środowiska i
Zasobów Naturalnych (12 listopada 1985
r. – 1 stycznia 1990 r.)
Ministerstwa Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego
(część jego zadań przejęło nowo utworzone
Ministerstwo Ochrony Środowiska i Zasobów
Naturalnych oraz Ministerstwo Przemysłu
Chemicznego i Lekkiego) oraz Ministerstwa
Rolnictwa
i
Gospodarki
Żywnościowej
utworzono:
o Ministerstwo Rolnictwa, Leśnictwa i
Gospodarki Żywnościowej (12 listopada
1985 r. – 1 stycznia 1990 r.)
Ministerstwa Ochrony Środowiska i Zasobów
Naturalnych oraz Ministerstwa Rolnictwa,
Leśnictwa
i
Gospodarki
Żywnościowej
utworzono:
o Ministerstwo Ochrony Środowiska,
Zasobów Naturalnych i Leśnictwa (1
stycznia 1990 r. – 10 listopada 1999 r.)
-
Wersja 01 01 2017.
o Ministerstwo
Rolnictwa i Gospodarki
Żywnościowej (1 stycznia 1990 r. – 10
listopada 1999 r.)
Planowanie gospodarcze:
Centralnego Urzędu Planowania utworzono:
o aparat wykonawczy Państwowej Komisji
Planowania Gospodarczego (22 kwietnia
1949 r. – 1 stycznia 1957 r.) (kierowany
przez Przewodniczącego Komisji)
aparatu wykonawczego Państwowej Komisji
Planowania Gospodarczego (część jego zadań
przejęły również inne urzędy) utworzono:
o aparat wykonawczy Komisji Planowania
(1 stycznia 1957 r. – 1 stycznia 1989 r.)
(kierowany
przez
Przewodniczącego
Komisji)
aparatu wykonawczego Komisji Planowania
utworzono:
o Centralny Urząd Planowania (1 stycznia
1989 r. – 1 stycznia 1997 r.) (kierowany
przez Ministra-Kierownika Urzędu)
Przemysł:
1944 r.)
utworzono:
grudnia 1944 r.)
1944 r. – 31 grudnia 1944 r.)
grudnia 1944 r.)
Resortu Przemysłu utworzono:
o Ministerstwo Przemysłu (31 grudnia 1944
r. – 31 marca 1947 r.)
Ministerstwa
Przemysłu,
Ministerstwa
Aprowizacji i Handlu oraz Ministerstwa Żeglugi i
Handlu Zagranicznego utworzono:
11 czerwca 1957 r.)
lutego 1949 r. – 29 marca 1972 r.)
1956 r.)
Ministerstwa Górnictwa i Energetyki (część jego
zadań
przejęło
Ministerstwo
Przemysłu
Ciężkiego) utworzono:
o Ministerstwo Górnictwa (30 marca 1950
r. – 29 kwietnia 1955 r.)
3642
 Na mocy ustawy z 30 grudnia 1950 r. po
wydzieleniu
części
zadań
Ministerstwa
Przemysłu
Ciężkiego
oraz
Ministerstwa
Przemysłu Lekkiego utworzono:
o Ministerstwo Przemysłu Chemicznego
(31 grudnia 1950 r. – 10 lipca 1981 r.)
Ministerstwa Przemysłu Ciężkiego utworzono:
o Ministerstwo Energetyki (6 marca 1952 r.
– 5 kwietnia 1957 r.)
o Ministerstwo Hutnictwa (6 marca 1952 r.
– 5 kwietnia 1957 r.)
o Ministerstwo Przemysłu Maszynowego (6
 Na mocy dekretu z 16 kwietnia 1955 r.
utworzono:
o Ministerstwo
Przemysłu
Motoryzacyjnego (22 kwietnia 1955 r. –
20 czerwca 1956 r.)
 Na mocy dekretów z 18 kwietnia 1955 r. w
miejsce Ministerstwa Górnictwa (część jego
zadań przejęło Ministerstwo Hutnictwa oraz
Ministerstwo
Przemysłu
Chemicznego)
utworzono Centralny Urząd Naftowy oraz:
o Ministerstwo Górnictwa Węglowego (29
kwietnia 1955 r. – 5 kwietnia 1957 r.)
 Na mocy dekretu z 13 czerwca 1956 r.
zlikwidowano
Ministerstwo
Przemysłu
Motoryzacyjnego (z dniem 20 czerwca 1956 r.), a
jego zadania przejęło Ministerstwo Przemysłu
Maszynowego.
Ministerstwa Energetyki, Ministerstwa Górnictwa
Węglowego oraz Centralnego Urzędu Naftowego
utworzono:
Ministerstwa Hutnictwa oraz Ministerstwa
Przemysłu Maszynowego utworzono:
 Na mocy ustawy z 21 listopada 1967 r. po
wydzieleniu
części
zadań
Ministerstwa
Przemysłu Ciężkiego utworzono:
o Ministerstwo Przemysłu Maszynowego
(25 listopada 1967 r. – 10 lipca 1981 r.)
-
Wersja 01 01 2017.
Ministerstwa Górnictwa i Energetyki oraz Urzędu
Energii Atomowej utworzono:
o Ministerstwo Energetyki i Energii
Atomowej (27 marca 1976 r. – 10 lipca
1981 r.)
o Ministerstwo Górnictwa (27 marca 1976
r. – 10 lipca 1981 r.)
Ministerstwa Przemysłu Ciężkiego utworzono:
o Ministerstwo Hutnictwa (27 marca 1976
r. – 10 lipca 1981 r.)
o Ministerstwo
Przemysłu
Maszyn
Ciężkich i Rolniczych (27 marca 1976 r. –
10 lipca 1981 r.)
aparatu wykonawczego Państwowej Rady
Gospodarki Materiałowej utworzono:
o Urząd Gospodarki Materiałowej (27
marca 1976 r. – 12 listopada 1985 r.)
(kierowany przez Ministra Gospodarki
Materiałowej)
Ministerstwa Energetyki i Energii Atomowej
(część jego zadań przejęło Biuro Pełnomocnika
Rządu do Spraw Energetyki Jądrowej) oraz
Ministerstwa Górnictwa utworzono:
Ministerstwa Hutnictwa, Ministerstwa Przemysłu
Maszyn Ciężkich i Rolniczych (część jego zadań
przejął nowo utworzony Urząd Gospodarki
Morskiej)
oraz
Ministerstwa
Przemysłu
Maszynowego utworzono:
o Ministerstwo Hutnictwa i Przemysłu
Maszynowego (10 lipca 1981 r. – 24
Ministerstwa Przemysłu Chemicznego oraz
Ministerstwa Przemysłu Lekkiego utworzono:
o Ministerstwo Przemysłu Chemicznego i
Lekkiego (10 lipca 1981 r. – 24
Urzędu Gospodarki Materiałowej oraz Głównego
Inspektoratu
Gospodarki
Energetycznej
utworzono:
o Ministerstwo Gospodarki Materiałowej i
Paliwowej (12 listopada 1985 r. – 24
miejsce Ministerstwa Gospodarki Materiałowej i
Paliwowej (część jego zadań przejęło nowo
utworzone Ministerstwo Rynku Wewnętrznego),
Ministerstwa
Górnictwa
i
Energetyki,
Ministerstwa
Hutnictwa
i
Przemysłu
Maszynowego oraz Ministerstwa Przemysłu
Chemicznego i Lekkiego, a także po wydzieleniu
części zadań zlikwidowanego Ministerstwa
Budownictwa, Gospodarki Przestrzennej i
Komunalnej oraz Ministerstwa Rolnictwa,
-
Leśnictwa
i
Gospodarki
Żywnościowej
utworzono:
o Ministerstwo Przemysłu (24 października
1987 r. – 29 lipca 1991 r.)
o Ministerstwo
Przekształceń
Własnościowych (1 sierpnia 1990 r. – 1
Rolnictwo i gospodarka żywnościowa:
o Resort Rolnictwa i Reform Rolnych (21
lipca 1944 r. – 31 grudnia 1944 r.)
3643
Resortu Rolnictwa i Reform Rolnych utworzono:
o Ministerstwo Rolnictwa i Reform
Rolnych (31 grudnia 1944 r. – 9 czerwca
1951 r.)
1956 r.)
lutego 1949 r. – 29 marca 1972 r.)
Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych
utworzono:
o Ministerstwo Państwowych Gospodarstw
Rolnych (9 czerwca 1951 r. – 1 grudnia
1956 r.)
o Ministerstwo Rolnictwa (9 czerwca 1951
r. – 10 lipca 1981 r.)
 Na mocy dekretu z 22 kwietnia 1952 r. po
wydzieleniu części zadań Ministerstwa Handlu
Wewnętrznego utworzono:
o Ministerstwo Przemysłu Mięsnego i
Mleczarskiego (26 kwietnia 1952 r. – 17
lipca 1956 r.)
Centralnego Urzędu Skupu i Kontraktacji
utworzono:
o Ministerstwo Skupu (9 kwietnia 1953 r. –
5 kwietnia 1957 r.)
Ministerstwa
Przemysłu
Mięsnego
i
Mleczarskiego oraz Ministerstwa Przemysłu
Rolnego i Spożywczego utworzono:
o Ministerstwo Przemysłu Spożywczego
(17 lipca 1956 r. – 5 kwietnia 1957 r.):
Élelmiszeripari Minisztérium
zlikwidowano
Ministerstwo
Państwowych
Wersja 01 01 2017.
Gospodarstw Rolnych (z dniem 1 grudnia 1956
r.), a jego zadania przejęło Ministerstwo
Rolnictwa.
Ministerstwa Przemysłu Spożywczego oraz
Ministerstwa Skupu (część jego zadań przejęło
Ministerstwo Rolnictwa) utworzono:
o Ministerstwo Przemysłu Spożywczego i
Skupu (5 kwietnia 1957 r. – 10 lipca 1981
r.)
Ministerstwa Przemysłu Spożywczego i Skupu
oraz Ministerstwa Rolnictwa utworzono:
o Ministerstwo Rolnictwa i Gospodarki
Żywnościowej (10 lipca 1981 r. – 12
listopada 1985 r.)
Ministerstwa
Rolnictwa
i
Gospodarki
Żywnościowej oraz Ministerstwa Leśnictwa i
Przemysłu Drzewnego (część jego zadań przejęło
nowo
utworzone
Ministerstwo
Ochrony
Środowiska i Zasobów Naturalnych oraz
Ministerstwo
Przemysłu
Chemicznego
i
Lekkiego) utworzono:
o Ministerstwo Rolnictwa, Leśnictwa i
Gospodarki Żywnościowej (12 listopada
1985 r. – 1 stycznia 1990 r.)
Ministerstwa Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki
Żywnościowej oraz Ministerstwa Ochrony
Środowiska i Zasobów Naturalnych utworzono:
o Ministerstwo Rolnictwa i Gospodarki
Żywnościowej 1 stycznia 1990 r. – 10
listopada 1999 r.)
o Ministerstwo
Ochrony
Środowiska,
Zasobów Naturalnych i Leśnictwa (1
stycznia 1990 r. – 10 listopada 1999 r.)
Sprawiedliwość:
o Resort Sprawiedliwości (21 lipca 1944 r. –
31 grudnia 1944 r.)
Resortu Sprawiedliwości utworzono:
o Ministerstwo Sprawiedliwości (od 31
grudnia 1944 r.)
Sprawy socjalne, praca i zdrowie:
o Resort Odszkodowań Wojennych (21
o Resort Pracy, Opieki Społecznej i
Zdrowia (21 lipca 1944 r. – 31 grudnia
1944 r.)
 31 grudnia 1944 r. zlikwidowano Resort
Odszkodowań Wojennych, a jego zadania
przejęło Biuro Odszkodowań Wojennych przy
Prezydium Rady Ministrów.
Resortu Pracy, Opieki Społecznej i Zdrowia
utworzono:
o Ministerstwo Pracy, Opieki Społecznej i
Zdrowia (31 grudnia 1944 r. – 14 kwietnia
1945 r.)
 Na mocy dekretu z 11 kwietnia 1945 r. w miejsce
Ministerstwa Pracy, Opieki Społecznej i Zdrowia
utworzono:
o Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej
(14 kwietnia 1945 r. – 25 kwietnia 1960 r.)
o Ministerstwo Zdrowia (14 kwietnia 1945
r. – 25 kwietnia 1960 r.)
3644
Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej oraz
Ministerstwa Zdrowia utworzono Zakład
Ubezpieczeń Społecznych oraz:
o Ministerstwo
Zdrowia
i
Opieki
Społecznej (25 kwietnia 1960 r. – 10
listopada 1999 r.)
o aparat wykonawczy Komitetu Pracy i
Płac (25 kwietnia 1960 r. – 29 marca 1972
Komitetu)
aparatu wykonawczego Komitetu Pracy i Płac, a
także
po
wydzieleniu
części
zadań
zlikwidowanego
aparatu
wykonawczego
Komitetu Nauki i Techniki utworzono:
o Ministerstwo Pracy, Płac i Spraw
Socjalnych (29 marca 1972 r. – 24
 Na mocy ustawy z 8 czerwca 1972 r. utworzono:
o Urząd do Spraw Kombatantów (15
czerwca 1972 r. – 7 czerwca 1982 r.)
(kierowany przez Ministra do Spraw
Kombatantów)
 Na mocy ustawy z 26 maja 1982 r. Urząd do
Spraw Kombatantów utracił rangę ministerstwa (z
dniem 7 czerwca 1982 r.).
miejsce Ministerstwa Pracy, Płac i Spraw
Socjalnych oraz Urzędu do Spraw Kombatantów
utworzono:
o Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej
(24 października 1987 r. – 10 listopada
1999 r.)
Sprawy wewnętrzne i bezpieczeństwo publiczne:
o Resort Bezpieczeństwa Publicznego (21
-
Wersja 01 01 2017.
Gospodarki Komunalnej oraz Urzędu Rady
Ministrów)
o aparat wykonawczy Komitetu do Spraw
Bezpieczeństwa Publicznego (14 grudnia
1954 r. – 28 listopada 1956 r.) (kierowany
przez Przewodniczącego Komitetu)
zlikwidowano aparat wykonawczy Komitetu do
Spraw Bezpieczeństwa Publicznego (z dniem 28
listopada 1956 r.), a jego zadania przejęło
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych.
Sprawy zagraniczne:
o Resort Spraw Zagranicznych (21 lipca
1944 r. – 31 grudnia 1944 r.)
Resortu Spraw Zagranicznych utworzono:
o Ministerstwo Spraw Zagranicznych (od
31 grudnia 1944 r.)
http://pl.wikipedia.org/wiki/Ministerstwa_w_Polskiej_Rzecz
ypospolitej_Ludowej
Ministerstwo Komunikacji, Poczt i Telegrafów
[W dniu 22 lipca 1944 roku Polski Komitet
Wyzwolenia
Narodowego
powołał
Ministerstwo
Komunikacji
Poczt
i
Telegrafów.] - Közlekedés- és Postaügyi
Minisztérium (KPM)
ministrancki, -a, -ie [dotyczący ministranta] –
ministránsministrant [1. w Kościele katolickim: osoba,
która pomaga księdzu w czynnościach
liturgicznych podczas mszy lub innych
nabożeństw; 2. (od łacińskiego ministro, are; -avi; -atum - służyć, posługiwać,
pomagać) w Kościele Katolickim: osoba
posługująca wspólnocie przy celebracji mszy
oraz przy sprawowaniu innych czynności
obrzędowych (pogrzeby, nabożeństwa itp.).
Ministranci nie przyjmują święceń, są
osobami świeckimi, jednak po okresie
próbnym są uroczyście przyjmowani do
grona
Służby
Liturgicznej
poprzez
błogosławieństwo do tej posługi.] – (lat.)
ministráns;
(vallás)
katolikus
egyházi
szertartásnál a papnak segédkező, többnyire
fiatalkorú személy
Resortu Bezpieczeństwa Publicznego utworzono:
o Ministerstwo
Bezpieczeństwa
Publicznego (31 grudnia 1944 r. – 14
grudnia 1954 r.)
Ministerstwa
Bezpieczeństwa
Publicznego
utworzono:
o Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (14
grudnia 1954 r. – 1 stycznia 1997 r.) (urząd
przejął również część zadań Ministerstwa
ministrostwo [minister z żoną] – miniszter és
felesége; a miniszterék
ministrowa [pot. żona ministra] – miniszter
felesége,
miniszterné
[Adam Siedlecki
3645
Grzymała: Pani Ministrowa; - Rok
pierwszego wydania: 1930]
ministrować – (lat.) ministrálni; (vallás) misében a
papnak segédkezni
Minitel [system, który został wprowadzony we
Francji w 1982 roku przez France
Telecom i połączona z nimi w tamtym
czasie francuską Pocztę. Minitel jest
systemem wideoteksowym działającym w
trybie
online
i
dostępnym
za
pośrednictwem linii telefonicznych.] –
MINITEL [1. Franciaországban elterjedt
nyilvános videotex rendszer; speciális
terminálokkal a telefonhálózaton át a
felhasználók
számtalan
közhasznú
információforrást érhetnek el, valamint
egymással is kommunikálhatnak; az Internet
elterjedésével a jelentősége rohamosan
csökken. 2. francia (telefonvonalas) videotex
szolgáltatás; ellentétben a más országokban
megbukott
videotex
szolgáltatásokkal,
Franciaországban a Minitel készülékeket az
állami teléfontársaság a 'bérlőknek' ingyen
adta, de használatkor úgy a tartalom
szolgáltatóját mint a tartalom fogyasztóját
fizetésre kötelezte; csupán az elektronikus
telefonkönyv szolgáltatás ingyenes; a 25 x 40
betűs a Teletexthez hasonlítható szövegek a
telefonhálózaton 2,4 kbit/sec sebességgel
érkeznek az előfizetőhöz; az Internet
terjedésével a Minitel jelentősége lényegesen
csökkent]
minka [zdrobnienie od "mina"] – kis arckifejezés
minka jezuicka – képmutató arc
minoderia [1. fr. minauderie 'jw.' z minauder
'wdzięczyć się' od mine, wdzięczenie się,
mizdrzenie się; 2. wdzięczenie się, często w
celu
przypodobania
się
komuś]
–
kényeskedés, fintorgás, affektálás
minoderyjny, -a, -e [mizdrzący sie, wdzięczący] –
kacérkodó, tetszelegő; hízelkedő, udvarló
minoderyjnie
–
kényeskedve,
fintorgva,
affektálóan, tetszelegve
minoderyjność – kényeskedés, fintorgás, affektálás
minor [w algebrze: wyznacznik utworzony z
elementów znajdujących się w dowolnie
wybranych kolumnach i wierszach
macierzy] – (lat.) minor; kisebb, ifjabb,
(prawo, jog) kiskorú; (átv.) szellemileg
gyengén fejlett
minor [w muzyce: skala diatoniczna oparta na
małej tercji; zob. moll] – (zene) moll; mollhangnem
Minor minorem custodire non debet [małoletni
nie może sprawować opieki ani kurateli
nad innym małoletnim] — (lat.) Minor
minorem custodire non debet; kiskorú nem
lehet más kiskorú gyámja vagy gondnoka
-
Wersja 01 01 2017.
Minor sive media est capitis deminutio, cum
civitas quidem amittitur, libertas vero
retinetur. [zob. Capitis deminutio maxima,
Capitis deminutio media i Capitis deminutio
minima. - Minor sive media est capitis
deminutio, cum civitas quidem amittitur,
libertas vero retinetur, sed status hominis
commutator, quod accidit ei, , cui aqua ct
igni interdictum fuerit, vel ei, qui in
insulam deportatus est. — Gajusz] – (lat.)
Minor sive media est capitis deminutio, cum
civitas quidem amittitur, libertas vero
retinetur. - Kisebb vagy közepes a
jogállapot-változás, amikor a polgárjog
elveszik, de a szabadság megmarad.
minorat [1. zasada przewidująca dziedziczenie
ordynacji przez młodszego syna zmarłego;
2. Odwieczne prawo zwyczajowe narodu
polskiego,
w
działach
mienia
rodzicielskiego pomiędzy synów, brało
zawsze w opiekę braci młodszych, których
mógłby łatwo skrzywdzić brat najstarszy.
Niezależnie od średniowiecznego obyczaju
i prawa, nakazującego, aby brat
najstarszy dzielił mienie na schedy a
najmłodszy wybierał, był i przechowuje
się dotąd u zagrodowej szlachty
mazowieckiej i podlaskiej stary zwyczaj,
że gdy domem rodzinnym dzielą się
bracia, to młodszy bierze główną izbę czyli
świetlicę a starzy położoną wprost sieni
małą izdebkę czyli „świotełkę.” W polu
podzielonem na równe części biorą podług
biegu słońca, t. j. najstarszy od granicy
wschodniej, najmłodszy od zachodniej.
Pojęcia osiadłości rolniczej, rozszerzając
się w średnich wiekach od Polan z nad
Warty i Wisły za Bug i Niemen, przeniosły
w pewnej mierze ten zwyczaj na Ruś i
Litwę. Dotychczas u ludu litewskiego i
ukraińskiego minorat zachowuje się w
działach braci. Sadyba ojcowska zostaje
tam zwykle dla młodszego syna wedle
przysłowia, stanowiącego niejako formułę
prawną „menszomu batkiwszczyna,” t. j.
mniejszemu ojcowizna.] – (lat.) minorátus;
az elhunyt kisebbik fiának örökösödés rendje
minore (wł), mineur (fr., z łac. minor = mniejszy);
tryb molowy, moll [muz.jest to określenie
stosowane w nutach, które odnosi się do
części lub odcinków utworu, utrzymanych
w równoległej tonacji molowej (np. w
wariacjach, w tańcach itp.), podczas gdy
główna tonacja utworu jest durowa. Zob.
też maggiore] – (ol.) minore; kevesebb,
kisebb; (zene) moll [1 in Sol minore di
Frédéric Chopin; Sonata in si minore op.
58. - Chopin]
3646
minoritas (łac. minor - mniejszy) [postawa
pokory serca w obliczu Boga i świata,
wobec współbraci i in. ludzi, zalecana
przez św. Franciszka. Stąd nazwa braci
mniejszych: fratres minores] - minoritás
(lat. minor - kisebb) [Szent Ferenc által javasolt,
az Istennel és a világgal szemben tanúsított
alázatos magatartás a testvérek és az emberek
között. Innen a kisebb testvérek elnevezés:
fratres minores.]
minorowo – (átv.) szomorúan, siránkodva
minorowy, -a, -e [1. muz. molowy; 2. smutny,
melancholijny, przygnębiający] – mollhangnemben levő; (átv.) mélabús, búskomor,
szomorkás
minorowy nastrój – mélabús hangulat
minoryci (łac. minor - mniejszy) [1. nazwa
franciszkanów w języku włoskim, w niem.
tylko konwentualnych, podobnie i w
innych
językach
(np.
słowackim,
węgierskim); 2. zob. Bracia Mniejsi
Konwentualni] – I. minoriták (lat. minor kisebbek) [a ferencesek neve olaszul, a
németben csak a konventuálisoké, csakúgy,
mint más nyelvekben is (pl. szlovákban,
magyarban)]; II. minoriták (lat. Ordo Fratrum
Minorum Conventualium - OFM Conv.) [az
elnevezést 1250-től használják. 1517 óta
önálló ferences rend. Habitusuk kezdetben
szürke volt, de a francia forradalom óta
fekete. Az Assisi Ferenc által alapított
szerzetesrend egyik neve, az Ordo Fratrum
Minorum név rövidítése; szűkebb értelemben
a Ferencrend egyik önállósult ága.]
minorytet [mniejszość narodowa - grupa
etniczna] – (lat.) minoritás; kisebbség
(szavazásnál)
Minotaur [(gr. Μινώταυρος Minotauros; zwany
także Bykiem Kreteńskim) – postać z
mitologii greckiej.] – (gör.) Minotaurus; a
krétai labirintusban lakó embertestű és
bikafejű emberevő szörny az ókori görög
mitológiában; Pazifé királynő és egy bika
szörnyfia, akit Minosz király az erre a célra
épített labirintusba záratott, Theseus megölte
minować [1. zakładać miny; 2. o larwach i
gąsienicach niektórych owadów: drążyć
kanaliki wewnątrz liści i łodyg roślin] –
aláaknázni, elaknásítani, aknát rakni; (átv.)
aláaknázni, tönkretenni; aláásni
minować coś – elaknásítani vmit; aknát rakni
minowanie – aknázás
minowanie terenu – terület v. terep aknásítása
minowiec [silnie uzbrojony okręt przeznaczony
do stawiania min w morzu; stawiacz min]
– aknarakó; torpedónaszád
-
Wersja 01 01 2017.
Minowiec "Rybitwa"
minowy, -a, -e [związany z minami, głównie w
związku "pole minowe"] – akna-; aknás
minóg [drapieżna ryba podobna do węgorza,
mająca otwór gębowy w kształcie
przyssawki] – folyami orsóhal
Minóg rzeczny (Lampetra fluviatilis) – Folyami ingola
minóg strumieniowy – (áll.) pataki orsóhal
minstrel [średniowieczny, wędrowny śpiewak
poezji trubadurów i truwerów] – (tört.)
vándorénekes, lantos bárd
minucja i minucjarze [tak nazywali dawni
Polacy kalendarz z prognostykami,
którym jednak tylko łatwowierni dawali
wiarę] – aprólékos részlet, csekélység
minucje (łac. minutiae – drobiazgi) [gatunek
literatury sowizdrzalskiej, w literaturze
staropolskiej są to kalendarze z
przepowiedniam
lub
prognozami
meteorologicznymi zawierające cechy
parodii] – aprólékos részletek (minutiae);
apróságok, csekélységek
minus [1. znak odejmowania w postaci poziomej
kreski stawiany między liczbami; 2. znak
w postaci poziomej kreski stawiany przed
liczbą mniejszą od zera; 3. znak w postaci
poziomej kreski przy ocenie szkolnej,
oznaczający zmniejszenie tej oceny o pół
stopnia; 4. wada, słaba strona] – (lat.)
mínusz; 1. kisebb hiány, hiányosság, 2.
kisebb, kevesebb [20 minus 5 = 15 → 20 – 5
= 15]; 3. negatív előjel; a kivonás és a
negatív szám jele (–); hiány
Minus est actionem habere, quam rem – (lat.)
Minus est actionem habere, quam rem;
Kevesebbet jelent a keresettel mint magával
a dologgal bírni. - A kereset kevessebbet
jelent magánál a dolognál.
minusik [zdrobnienie od: minus] – kisebb hiány
minuskuł, minuskuła [1. łac. minusculus
'niewielki'. druk. mała litera alfabetu;
pismo minuskułowe, tekstowe; 2. inne
3647
nazwy to: mała litera, litera tekstowa –
antonim majuskuły – każda z małych liter
alfabetu. 3. mała litera alfabetu] –
minusculus; kicsiny, kicsiny betű. [Azok a
bibliai kéziratok, amelyeket csupa kisbetűvel
írtak,
a
MINUSCULUS
kéziratok.];
(nyomdászat) kisbetű (ab, b, c…)
Minuskuła karolińska, zwana również karoliną
[nowy
rodzaj
bardzo
wyraźnego
średniowiecznego pisma wypracowany w
IX w. przez kancelarię cesarską Karola
Wielkiego we współpracy ze słynną
akwizgrańską, szkołą pałacową.]
(Carolina;
Carolingian
or
Caroline
minuscule); Karoling írásmód v. írásjel
minuskułowy, -a, -e – kisbetűs
minusowy, -a, -e [ujemny, mniejszy od zera] –
negatívminusowy bilans – negatív mérleg
minuta (min.) [1. jednostka czasu stanowiąca
sześćdziesiątą część godziny, składająca
się z sześćdziesięciu sekund; 2. pot. krótka
chwila; moment; 3. jednostka miary kąta
równa sześćdziesiątej części stopnia; 4. (u
Zygmunta Glogera) Tak zwano każdą
prywatną, bez pieczęci urzędowej kopję
dokumentu, wypis lub streszczenie.
Później wyrazem tym oznaczano także
bruljon, koncept, projekt do referatu,
który, po przepisaniu w kancelaryi na
czysto, składano dla śladu do właściwych
akt.] – (lat.) minutum, minuta; perc (p.);
(matematika) perc (a fok hatvanadik része)
(’)
10 minut po piątej – 10 perccel múlt öt óra
minuta cieszy – egy perc csend, egy perc néma
csend
minuta po wpół do ósmej – egy perccel múlt fél
nyolc
minutaż [wyznaczony czas na wykonanie jakiejś
czynności] – időmérés, időfelvétel ,
időelemzés (munkafolyamatról)
minutka [zdrobnienie od: minuta] – percecske;
rövidke, röpke perc
minutnik [przyrząd do odmierzania krótkich
odcinków czasu] – időmérő
minutowy, -a, -e – perces, egyperces, percnyi,
egypercnyi
minutowa wskazówka – percmutató
Mińsk, także Mińsk Litewski (biał. Менск,
Мінск, Miensk, Minsk, ros. Минск)
[stolica Białorusi, nad Świsłoczą; miasto
wydzielone i obwodowe; największy
ośrodek gospodarczy i kulturalno-
-
Wersja 01 01 2017.
naukowy kraju. Sekretariat założonej w
1991 roku Wspólnoty Niepodległych
Państw.] – Minszk (Минск, belarusz
nyelven: Менск/Мiнск, lengyelül: Mińsk)
[Fehéroroszország fővárosa, a Minszki
terület és a Minszki járás székhelye, egyben
a Független Államok Közösségének a
székhelye.]
miocen
[1.
pierwsza epoka
młodszego
trzeciorzędu; 2. Miocen to najstarsza
epoka neogenu. Epoka wielkich przemian
geologicznych
skorupy
ziemskiej.
Wypiętrzenie nowych łańcuchów górskich
zmienia
cyrkulację
powietrza
w
atmosferze i wód w morzach. Trwał od
około 23 mln do około 5,3 mln lat temu.] –
(földtan) miocén, (geológia) a föld
történetében
a
harmadkor
negyedik
alkorszaka [1. a miocén földtörténeti korszak
23 milló évvel ezelőttől 5,3 milló évvel
ezelőttig tartott, közvetlenül az oligocén
után, a pliocén előtt, mint a neogén kor első
tagja. Elnevezése Sir Charles Lyelltől ered (a
meión (kevesebb) és cénó (új) szavak
összetételével), ami arra utal, hogy ebben a
korban a fajok változatossága jóval kisebb,
mint az előző korokban. Határait nem
egyszerű megszabni, hiszen sem a korszak
elején, sem a végén nem történt drámai
jellegű esemény, pusztán az oligocén végén
elkezdődött lehűlés folytatódott. 2. A
harmadidőszak harmadik szakasza, és
körülbelül 35 millió évvel ezelőtt vette
kezdetét. Az ember és az emberszabású
majmok
felé
vezető
főemlős-ágak
valószínűleg a miocén idején váltak el
egymástól]
mioceniczny, -a, -e; miocenowy, -a, -e – miocén
korszakbeli, miocén korszakra vonatkozó
mioceński, -a, -ie [związany z miocenem] –
miocénmiodek [zdrobniale o miodzie; miodzik] – finom
méhsör
miodnik (zob. nektarium) [Miodniki (łac.
nectaria, ang. nectary) - organ gruczołowy
roślin wydzielający nektar zwabiający
owady. Miodniki często spotyka się w
obrębie
kwiatu,
na
liściach
przykwiatowych, czasem na ogonkach
liściowych lub na innych częściach rośliny
(tzw.
miodniki
pozakwiatowe).]
–
nektárium; (növény) mézfejtő
miodny, -a, -e [1. bogaty w miód; miododajny; 2.
zapach odurzająco słodki] – mézes, mézzel
bővelkedő
-
Wersja 01 01 2017.
Miodownik melisowaty (Melittis melissophyllum
L.)
[gatunek
rośliny
z
rodziny
jasnotowatych. Jest jedynym gatunkiem
należącym do monotypowego rodzaju
miodownik (Melittis). Występuje w
południowej i centralnej Europie. W
Polsce przebiega północna granica zasięgu
występowania miodownika w Europie.] –
Déli méhfű, (Melittis melissophyllum L.)
3648
miodny
miodobranie [podbieranie lub okres podbierania
miodu w ulach] – mézszedés
miododajny, -a, -e [1. bogaty w miód;
2. zawierający nektar wykorzystywany
przez pszczoły do wytwarzania miodu; 3.
zawierający miód, dostarczający miodu;
miodorodny]
–
(növény)
mézelő,
méztartalmú; (állat) mézgyűjtő (méh)
[gatunek miododajny: mézelő fajta]
miodonośny, -a, -e [obfitujący w miód;
dostarczający miodu] – méztermő
miodosytnia [1. lokal, w którym podaje się miód
pitny; 2. wytwórnia miodu pitnego] –
méhsert kiszolgáló lokál; méhserfőzde
miodownik [Składniki: 60 dag mąki, 30 dag
miodu, 3 jaja, 10 dag cukru, 5 dag masła,
6 dag drożdży, po 2 łyżeczki cynamonu
i goździków, 5 dag smażonej skórki
pomarańczowej, skórka otarta z cytryny,
karmel z 2 łyżeczek cukru, masło i tarta
bułka do wysmarowania i posypania
blaszki – Do przesianej mąki dodać
płynny miód, żółtka utarte z cukrem
i karmel wymieszany z rozpuszczonym
masłem. Drożdże wymieszać z łyżeczką
cukru i przełożyć do miski z mąką.
Mieszając wsypać zmielone goździki
i cynamon. Dokładnie utrzeć ciasto, dodać
pianę z białek i delikatnie wszystko
wymieszać. Przełożyć ciasto do blachy
wysmarowanej masłem i posypanej tartą
bułką.
Piec
godzinę
w gorącym
piekarniku.]
–
mézeskalács,
mézessütemény, kalács
Miodownik melisowaty (Melittis melissophyllum L.)
miodowy, -a, -e [1. zawierający miód; 2. mający
złotawy kolor; 3. mający smak lub zapach
miodu; 4. przyjemny, miły, słodki] –
mézes, mézmiodowe miesiące – mézeshetek
miodowy głos – mézes-mázos hang v. beszéd;
mézédes hang; édeskés, képmutató hang
miodowy miesiąc [podróż poślubna, idealne
miejsce na podróż poślubną] – mézeshetek
miodówka
[1.
pluskwiak
wydzielający
substancję, która jest składnikiem spadzi
zbieranej przez pszczoły; 2. nazwa
słodkich jabłek, gruszek i wiśni; 3. owad,
pluskwiak równoskrzydły z rodziny
miodówkowatych]
–
cukorborsó;
mézespálinka v. likőr
Miodówka pąsowa (Myzomela sanguinolenta)
[gatunek małego ptaka z rodziny
miodojadów
(Meliphagidae).
Sklasyfikowany został przez ornitologa
Johna
Lathama
w
roku
1802.
Występowanie tego gatunku odnotowano
w Australii, na Indonezji i Nowej
Kaledonii.
Głównym
pożywieniem
miodówki są drobne owady oraz nektar] skarlát mézevő (Myzomela sanguinolenta) [a
madarak
osztályának
verébalakúak
(Passeriformes) rendjébe és a mézevőfélék
(Meliphagidae) családjába tartozó faj]
miodunka [roślina miododajna o owłosionych
liściach i dzwonkowatych kwiatach] –
(növény) orvosi ebnyelvű fű (Cynoglossum
officinale)
3649
Miodunka ćma (Pulmonaria obscura L.) [gatunek
rośliny wieloletniej należący do rodziny
ogórecznikowatych. Występuje w całej
niemal Europie oraz w Zachodniej Syberii
i w Turcji. W Polsce jest pospolity na
całym terenie] – Folttalan tüdőfű
(Pulmonaria obscura)
Miodunka plamista, Miodunka lekarska
(Pulmonaria officinalis L.) [1. gatunek
rośliny wieloletniej należący do rodziny
ogórecznikowatych. Gatunek pochodzenia
europejskiego. W Polsce jest rzadka,
występuje głównie w części zachodniej i na
Pomorzu. Gatunek rodzimy lub neofit. 2.
zob. płucnica] – orvosi tüdőfű (Pulmonaria
officinalis L. v. Pulmonaria maculosa) [az
érdeslevelűek (Boraginaceae) családjába
tartozó
Pulmonaria
nemzetség
4
Magyarországon is előforduló fajának
egyike, melyet gyógynövényként alkalmaz a
népi gyógyászat. Nevezik pettyegetett
tüdőfűnek, illetve dongófűnek is.]
miodzik – finom méhsör
miologia, myologia (gr. mys- mięsień + logos nauka) [1. dział anatomii, nauka o
mięśniach; 2. to dział anatomii. Nauka o
mięśniach,
będących
jednostką
strukturalną (morfologiczną) czynnego
narządu ruchu.] – (gör.) miológia; izomtan
mioł [miał] – [Słowniczek języka śląskiego]
reszelék, por, törmelék
miopia (łac. myopia) [1. krótkowzroczność n.; 2.
jest jedną z najczęściej spotykanych wad
refrakcyjnych wzroku polegającą na tym,
że oko skupia promienie świetlne, które w
nieakomodującym
oku
zdrowym
ogniskowane są na siatkówce, w
nieakomodującym oku krótkowzrocznym
ogniskowane są przed siatkówką] – orv.
miópia; rövidlátás [másként miópia vagy
myopia (myops: hunyorgó, pislogó görögül)
egy látászavar, amiben a távoli tárgyak képe
elmosódottan látszik]
miot [1. potomstwo ssaków pochodzące z jednej
ciąży; 2. część terenu łowiska, z którego
nagonka pędzi zwierzynę w kierunku
myśliwych; też: polowanie na tym terenie]
-
Wersja 01 01 2017.
– dobás, hajítás, vetés; (állat) egyhasi v.
egyhalmi kölykek; vadászati terület
miota dyskiem – diszkoszt vetni
miotacz [1. sportowiec rzucający młotem,
dyskiem, oszczepem lub kulą; 2. broń do
wyrzucania na większą odległość bomb,
ognia, min itp.; 3. człowiek parający się
miotaniem; 4. przedmiot służący do
miotania] – (wojsk) vető; (sport) dobó, vető,
hajító; súlylökő; kalapácsvető; (wojsk) vető
miotacz bomb – (wojsk) bombavető
miotacz bomb głębinowych – (wojsk) mélyvízi
bombavető
miotacz granatów – (wojsk) gránátvető
miotacz kulą – súlylökő
miotacz min – (wojsk) aknavető
miotacz młotem – (sport) kalapácsvető
miotacz płomieni; miotacz ognia [broń
wyrzucająca w kierunku przeciwnika
strumień zapalonej mieszanki] – (wojsk)
lángszóró
miotaczka – (sport) dobó, vető, hajító (nő);
súlylökőnő; kalapácsvetőnő
miotać [1. rzucać czymś daleko z wielką siłą;
2. trząść, rzucać czymś w różne strony;
3. o uczuciach: opanowywać z wielką siłą]
– vetni, dobni, hajítani, dobálni
miotać co – dobni, hajítani vmit
miotać czym – megrázni vmit
miotać piorunami v. pioruny – villámokat szórni
miotać pociskami – lövedéket vetni
miotać się [1. wykonywać chaotyczne, bezładne
ruchy; 2. reagować na coś krzykiem,
bieganiem,
gwałtownymi
ruchami;
3. czynić duże, zwykle daremne wysiłki w
celu osiągnięcia czegoś; też: nie móc sobie
z czymś poradzić; 4. nie móc się na coś
zdecydować] – hánykolódni; rángatódzani,
rángatózni; dobálja magát, dobálódzni,
dobálódzani; ténferegni, ide-oda szaladgálni
miotać się z gniewu – dühöngeni, mérgelődni
miotający, -a, -e – dobó-, vető-, röpítő-, hajító
[broń miotająca: dobó-, vető-, röpítő-, hajító
fegyver (íj, nyíl, nyílpuska, ágyu, dobógép)]
miotanie – dobás, hajítás
miotanie się – dobálódás,
hánykolódás;
rángatódzás
miotełka [zdrobnienie od: miotła] – kis seprű
3650
miotełka do odkurzania – tollseprű
Miotla (Melia azedarach) – Imafüzérfa (Melia
azedarach) [Ázsiában őshonos. Másként
naspolyafának is nevezik. Bútorgyártásban,
hangszergyártásban
kedvelt
fafajta.
Májusban nyílnak 30 cm-es fűszeres illatú
virágfürtjei.]
miotlarz [pot. osoba zajmująca się wyrabianiem
lub sprzedawaniem mioteł] – seprűkészítő,
seprűkereskedő
miotlisko [1. zgrubienie od: miotła; 2. trzonek,
na którym osadzona jest miotła] – nagy
seprű; seprűnyél
miotła [1. narzędzie do zamiatania w postaci
pęku rózeg związanych z jednej strony w
kształt trzonka lub przymocowanych do
kija; 2. coś, co kształtem przypomina to
narzędzie] – seprű; patrvis
miotła zbożowa (Apera spica-venti) [1. wysoka
trawa rosnąca jako chwast w zbożach; 2.
gatunek rośliny jednorocznej, czasami
zimującej, z rodziny wiechlinowatych.
Pospolity chwast segetalny] – Nagy
széltippan (Apera spica-venti) [magról kelő
egyéves egyszikű, fűféle növény]
mioza (łac. miosis), miosis [1. to objaw medyczny
określajacy
zwężenie
źrenicy
oka.
Przeciwnym objawem jest mydriasis; 2.
objaw medyczny określający zwężenie
źrenicy oka. Jest jednym z objawów
wchodzących w skład zespołu Hornera,
występuje też pod wpływem leków
(opiatów, pilokarpiny) i w uszkodzeniu
-
Wersja 01 01 2017.
mostu. W starszym wieku zdolność źrenic
do rozszerzania się w reakcji na ciemność
jest osłabiona lub zniesiona] – (gör.)
miózis; szembogárszűkület (szem- és
idegrendszeri betegség)
miód (po łac. mel) [1. słodka, lepka substancja
wytwarzana przez pszczoły z nektaru
kwiatowego
lub
spadzi;
2. napój
alkoholowy
otrzymywany
przez
fermentację
miodu
pszczelego
rozcieńczonego wodą; 3. słodki produkt
spożywczy, wytwarzany przez pszczoły i
inne owady, poprzez przetwarzanie
nektaru kwiatowego lub innych słodkich
soków roślinnych. 4. jest symbolem
słodyczy naturalnej. Należy go jeść z
umiarem, by go nie zwrócić. Dodawanie
miodu do ofiar zapalnych (ognistych) było
w Starym Testamencie zabronione. 5.
słodki produkt spożywczy, wytwarzany
przez pszczoły miodne lub inne odmiany i
gatunki pszczół, poprzez przetwarzanie
nektaru kwiatowego roślin miododajnych,
a
także
niektórych
wydzielin
występujących na liściach drzew iglastych.
Pszczoły gromadzą go w plastrze, gdzie
ulega dojrzewaniu.] – méz [1. A háziméhek
(Apis mellifera) a virágok nektárjából és
mézharmatjából gyűjtik a méz alapanyagát
az előgyomrukba. Ott gyomornedveikkel
keveredve vegyileg alakítják át. Az így
kialakult a híg, magas víztartalmú mézet a
kaptár hatszögletű lépsejtjeiben tartalék
táplálékként raktározzák el. A kaptárban
dolgozó méhek a szárnyukkal keltett
légárammal párologtatják el a felesleges
vizet, s teszik sűrűbbé, tartósabbá a mézet. A
tömény mézben nem képesek az élesztők és
a mikroorganizmusok elszaporodni, így ez a
cukros oldat nem romlik meg. Egy évad alatt
többszörösét is képesek begyűjteni, mint
amire a tél átvészeléséhez szükségük van. 2.
Palesztinában igen elterjedt élelmiszer
(2Sám 17,29); előfordul sziklahasadékokban
(5Móz 32,13; Zsolt 81,17) és a földön (1Sám
14,25-27). Kellemes dolgok jelzője is
(Énekek 4,11; 5,1; Péld 5,3; 16,24; Ez 3,3).]
miód akacjowy – akácméz
miód do picia – méhsör
miód kapucyński – ó-méhsör
miód kasztelański – ó-méhser
miód lipcowy, miód lipowy (lipiec) – hársméz
miód pitny [tradycyjny napój alkoholowy
powstały w wyniku fermentacji brzeczki
miodu pszczelego, najczęściej lipowego.
Wyrabiany i spożywany od średniowiecza
m.in. w Polsce i na Litwie. Produkcja
miodu
pitnego
nazywana
jest
miodosytnictwem, a budynek, w którym
odbywa się produkcja - miodosytnią.] –
méhser
Miód Pitny Kurpiowski Dwójniak – kurpiai
kettős v. dupla ivóméz
3651
miód się cukruje – a méz megcukrosodik; a méz
megsűrűsödik, a méz megikrásodik
miód spadziowy – mézharmatból készült méz
miód sztuczny [1. namiastka miodu naturalnego
wytwarzana z sacharozy lub syropu
skrobiowego; 2. produkt spożywczy
syntetyczny (stworzony przez człowieka),
naśladujący miód naturalny, który w
smaku i wyglądzie jest prawie identyczny
z jego naturalnym odpowiednikiem] –
mesterséges méz, műméz
miód w plastrach – lépes v. sejtes méz
miód wielokwiatowy – vegyes virágméz
mi-parti [mi-parti] (fr. ‘na pół przedzielony’)
[hist., ub. kontrastowy kolorystycznie i
niesymetrycznie podzielony na części
ubiór średniowiecznego giermka, a
później także wasala i rycerza.] – mi-parti
[Többféle anyagból készült, középen felezett
ruha]
Mipmapping [to technika teksturowania
bitmapami wykorzystywana w grafice
trójwymiarowej, która pozwala uniknąć
artefaktów i tym samym uzyskać lepszą
jakość obrazów. Także przyspiesza sam
proces teksturowania. Mipmapping został
opracowany przez Lance Williamsa w
1983 roku.] – MIP-Mapping [Egy tárgy
-
Wersja 01 01 2017.
felszínének szerkezetét több felbontásban
tárolják, melyeket távolságtól függően
jelenítenek meg.]
MIPS (Microprocessor without Interlocked Piped
Stages) [jest to architektura komputerowa
(w szczególności procesor typu RISC)
rozwijana
przez
firmę
MIPS
Technologies. Istnieje zarówno w wersji
32- jak i 64-bitowej. Procesory MIPS
stanowiły do roku 2007 jednostkę
centralną komputerów firmy SGI.
Ponadto są szeroko stosowane w
systemach wbudowanych (ang. embedded
systems), w szczególności w urządzeniach
opartych na systemie operacyjnym
Windows CE. Są używane w routerach
firmy Cisco, oraz we współczesnych
konsolach do gier takich jak Nintendo 64,
Sony PlayStation, Sony PlayStation 2,
Sony PSP. Szacuje się, że procesory MIPS
stanowią
jedną
trzecią
produkcji
mikroprocesorów typu RISC.] – MIPS (az
angol Microprocessor without Interlocked
Pipeline Stages rövidítése) [egy 32/64 bites
RISC utasításkészlet-architektúra (angolul:
instruction set architecture, ISA), amelyet a
MIPS Computer Systems (jelenleg MIPS
Technologies) cég fejlesztett ki az 1980-as
évek elején. Eredetileg a MIPS architektúra
32-bites volt, a 64-bites felépítés későbbi
fejlesztés
eredménye.
A
MIPS
utasításkészletnek több változata létezik,
ezek a következők: MIPS I, MIPS II, MIPS
III, MIPS IV, MIPS V, MIPS32, és MIPS64.
Jelenleg a MIPS32 és MIPS64 revíziókat
használják a 32- és 64-bites rendszerekhez,
ezek a regiszterkészletet is meghatározzák az
utasításkészlet mellett.]
mips; milion instrukcji w ciągu sekundy
(parametr
określający
wydajność
komputera) – (kat.: informatyka) MIPS
(Million
Instruction
Per
Second);
Másodpercenként
végrehajtott
millió
utasítások száma.
mir [1. szacunek i poważanie, jakie ma ktoś u
innych ludzi; 2. zgoda, pokój; 3. w
dawnym prawie polskim: szczególna
ochrona przyznawana przez monarchę
niektórym
osobom
lub
miejscom;
4. wspólnota terytorialna u Słowian
wschodnich] – (dawno) szövetség, egyesség;
tekintély, megbecsülés
Mir (ros. Мир, po polsku świat lub pokój)
[radziecka (potem rosyjska) stacja
orbitalna, wyniesiona na orbitę 19 lutego
1986. Funkcjonowała do 23 marca 2001
kiedy została deorbitowana planowanym
manewrem prowadzącym do spalenia się
stacji w atmosferze. Była na orbicie
3652
ziemskiej 5511 dni, z tego 4594 z załogą na
pokładzie. W sumie stację odwiedziły 104
osoby różnych narodowości.] – (or.) Mir
(oroszul: Мир, jelentése: béke vagy világ)
egy szovjet űrállomás, az emberiség első
hosszú távú kutatóállomása a világűrben. Hét
hermetikus
modulból
állt,
amelyek
mindegyikét
külön állították pályára
Bajkonurból.
Az
űrhajósok
Szojuz
űrhajókkal,
később
pedig
amerikai
űrrepülőgépekkel is érkeztek az űrállomásra.
Az utánpótlás szállítását Progressz űrhajók
végezték.
mira [1. punkt odniesienia przy pomiarach
azymutu w geodezji i astronomii; 2. rodzaj
gwiazdy
zmiennej
pulsacyjnej
długookresowej, o masie 2-3 razy większej
od masy Słońca] – asztronómiai és
geodéziai pont; (csill.) hosszúidejű pulzáló
csillagfajta
mira, mirra [1. żywica o silnym zapachu
otrzymywana z tropikalnych drzew
balsamowych;
2.
wonna
żywica
otrzymywana z balsamowca mirry
(Commiphora abyssinica). Dawniej służyła
do balsamowania zwłok, jako pachnidło i
kadzidło. Jako że zawiera związki
terpenowe, jest gumą roślinną. Obecnie
używana w przemyśle kosmetycznym.] –
(sémi) mirha; néhány afrikai és arábiai fa
kérgében található balzsamos illatú gyanta;
sebbalzsam
mirabela a. mirabelka; mirabelki [1. śliwa z
gatunku lubaszek, o małych, okrągłych,
żółtych owocach; 2. owoc tej śliwy;
lubaszka] – sárgaszilva; P. insititia vagy
gyakrabban Prunus domestica subsp. insititia
(L.) C.K.Schneid. (mirabella)
Mirabella [współcześnie powstałe imię żeńskie,
początkowo używane w krajach francusko
i angielskojęzycznych jako Mirabelle,
pochodzące od łacińskiego słowa mirabilis
oznaczającego "wspaniały".] – Mirabella
latin eredetű női név, jelentése: csodálatos.
-
Wersja 01 01 2017.
mirabilit [minerał o szklistym połysku,
występujący jako osad słonych jezior] –
nátrium-szulfát(mirabilit,
thénardit)
(glaubersó)
mirabilitowy, -a, -e – mirabilit-, glaubersómiraculum (cud) [w religiach określenie
niecodziennego zjawiska lub zdarzenia,
które będąc niezgodnym z powszechnie
obowiązującymi
prawami
natury,
uważane są za wyraz ingerencji Boga lub
sił nadprzyrodzonych. Według różnych
źródeł za sprawców cudów uchodzili
założyciele religii, święci lub prorocy.
Cudem nazywane jest np. czyjeś
niewyjaśnione uleczenie się ze śmiertelnej
choroby.] – (lat.) miraculum; mirákulum;
csoda, csodálatos jelenség; csodákat,
legendákat feldolgozó középkori színjáték
[1. Csoda, látványos csodás esemény. A
római katolikus teológia megkülönbözteti a
tulajdonképpeni csodától (mirum). 2. a
középkori vallásos színjáték egy csoportja,
mely szentek életének eseményeiről,
csodatételeiről szól (Angol nyelvterületen
mindenféle vallásos játékot mirákulumnak
neveztek.). A játékok hősei esendő emberek,
akik halálos bűnbe esnek vagy életveszélybe
kerülnek, ám Mária vagy egy szent csoda
segítségével megmenti őket. Kiemelkedő
mirákulumok a Szent Miklós-játék, és a
Miasszonyunk csodái címen ismert 40
dráma.]
miraż [fr. mirage 'jw.' od mirer 'celować;
oglądać co pod światło' z późn.łac. mirare
'przyglądać się' od łac. mirari 'dziwić się;
podziwiać'; 1. zjawisko optyczne w
atmosferze polegające na tworzeniu się
podwójnych
obrazów
przedmiotów
znajdujących się na horyzoncie (zob.
fatamorgana);
ułuda,
nieziszczalne
marzenie. 2. fatamorgana – zjawisko
powstania pozornego obrazu odległego
przedmiotu
w
wyniku
różnych
współczynników załamania światła w
warstwach
powietrza
o
różnej
temperaturze, a co za tym idzie, gęstości.
Początkowo
fatamorganą
nazywano
miraże pojawiające się w Cieśninie
Mesyńskiej,
gdzie
są
one
najefektowniejsze. W Polsce pojawiają się
na Pustyni Błędowskiej oraz na Wyżynie
Śląskiej. Miraże dzielą się na 2 rodzaje miraż dolny i górny.] – délibáb, érzéki
csalódás
miraż dolny [Miraże dolne są to obrazy
pojedynczych przedmiotów, oaz na
pustyni, a także miast, sprawiających
wrażenie odbitych w wodzie. W tym
przypadku warstwy powietrza w pobliżu
3653
powierzchni ziemi są silniej nagrzane niż
warstwy powietrza znajdujące się wyżej i
światło słoneczne odbite od przedmiotu
ulega wielokrotnemu załamaniu, dając
obraz odległego przedmiotu poniżej linii
horyzontu. – Typowy miraż dolny
obserwowany na drodze podczas upałów.]
– alsó délibáb
miraż górny [to zjawisko załamania występujece
wielokrotnie w kolejnych warstwach
powietrza,
powodujące
że
światło
rozchodzi się po linii krzywej. Jeżeli
obserwator znajdzie się w miejscu, gdzie
dochodzi światło odbite od statku, to na
przedłużeniu promieni wpadających do
jego oka, zobaczy prosty obraz statku na
tle nieba.] – felső délibáb
Mirela, Mirella [imię żeńskie, pochodzące z
języka prowansalskiego, od imienia
Mirèio. Zostało ono użyte po raz pierwszy
w jednym z poematów przez poetę
Frédérica Mistrala, który wywiódł Mirèio
prawdopodobnie od słowa mirar, w
dialekcie prowansalskim oznaczającego
"podziwiana".
Mirela
może
także
stanowić skrócenie włoskiego imienia
Mirabella.] – Mirella [latin eredetű női név,
a csodálatosat jelentő mira melléknév olasz
becézett alakja. Rokon név: Míra]
miria- [pierwszy człon wyrazów złożonych
oznaczających jednostki miary dziesięć
tysięcy razy większe od podstawowych] –
(gör.) miria-; tízezer-, tízezerszeres
miriada [1. grecki liczebnik główny, oznaczający
liczbę
10 000;
2.
termin
grecki
oznaczający
dziesięć
tysięcy]
–
(matematika) tízezer (10 000; 104 = 10.000 =
1002); (átv.) ezer meg ezer, töméntelen sok,
megszámlálhatatlanul sok
Miriam (Biblia Tysiąclecia) [prorokini, siostra
Mojżesza i Aarona. W Biblii Gdańskiej
nazwana Marią, co jest grecką formą
hebrajskiego Miriam. To chyba ona
czuwała nad małym Mojżeszem, gdy ten
znajdował się w koszu pływającym między
trzciną po rzece Nil. Nawoływała do
śpiewania pieśni na cześć Jahwe po
przebyciu Morza Czerwonego. Zarzucała
później Mojżeszowi ożenek z Murzynką
(Sypporą?) razem z Aaronem zbuntowała
się przeciw Mojżeszowi, za co porażona
została trądem. Zmarła na pustyni Sin w
Kadesz i tamże została pochowana.] –
MIRIÁM (keserűség, szomorúság; lázadó,
ellenálló lény; zabolátlan, felkelés, lázadás;
kövér, erős) [Az ÚSZ-ben: "Mária". 1.
Mózes és Áron nőtestvére; megmentette a
gyermek Mózes életét (2Móz 2,4.7-8),
-
Wersja 01 01 2017.
prófétanő (2Móz 15,20); helytelenítette
Mózes házasságát (4Móz 12); Kádesben
temették el (4Móz 20,1). 2. Férfi Júda
törzséből (1Krón 4,17).]
mirimiran (pers. skrót z arab.-pers. emir-i emiran)
["emir emirów" w Turcji osmańskiej
odpowiednik rodzimego tytułu bejlerbej] bejler-bej (helyesebben bejler beji; régiesen
beglerbég, jelentése szerint: „a bejek beje”)
[egyes vezíri rangon álló katonák magas
hivatallal járó külön rangja volt az Oszmán
Birodalomban]
Mirka, Mireczka – a Mirosława beceneve
miroir de courtoisie [fr., dosł. 'lustro
grzecznościowe',
lustro
umocowane
wewnątrz samochodu na przesłonie
przeciwsłonecznej, naprzeciw miejsca
obok kierowcy, gdzie zwykle siada
kobieta.] – napellenző, függöny
Miron [imię męskie pochodzenia greckiego.
Wywodzi
się
od
słowa
myron
oznaczającego "wonny olejek".] – Miron
[görög eredetű; jelentése: síró; kenet, illatos
olaj]
Miron z Kizyku, gr. Μύρων, Myron (zm. ok. 250
w Kizyku) [święty katolicki, męczennik.
Był kapłanem, który za panowania
cesarza Trajana Decjusza padł ofiarą
prześladowań chrześcijan. Skazany został
przez
namiestnika
Antypatera
na
wygnanie do Kizyku (Cysicos) i tam ok.
roku 250 na mocy kolejnego wyroku
ścięto. Baroniusz wpisał św. Mirona do
Martyrologium Rzymskiego pod datą 17
sierpnia (wcześniej występował też pod
datami 13 i 21 sierpnia).] – Szent Miron
vértanú
[Miron
vértanú
Achájából
származott nemes és gazdag családból.
Nagyon szelíd ember volt, szívében nagy
szeretet égett Isten és az emberek iránt.
Istennek tetsző életet élt. Décius császár
idejében lett a város papja. Amikor egy
karácsony alkalmából Antipater helytartó
eljött a templomba, hogy elfogja a
keresztényeket, az istentiszteletet végző
Miron félelem nélkül elmarasztalta a
helytartót kegyetlensége és bálványimádása
miatt. Ezért elfogták őt és kínzások alá
vetették. Fára függesztették, vasakkal
szurkálták, tűzzel égették, és végül tüzes
kemencébe dobták. Szentünk sértetlen
maradt a tűz a hóhérokat égette meg. A
helytartó végül vadállatok elé dobatta. Mivel
a vadállatok nem bántották a szentet, a dühös
helytartó önmagát ölte meg, A vértanút
ezután Kizik városába vitték és ott lefejezték
251-ben.]
3654
Mirosław [staropolskie imię męskie, złożone z
członów Miro- ("pokój, spokój, dobro")
oraz -sław ("sława"). Mogło oznaczać
"ten, który sławi pokój" albo "ten, który
zdobywa sławę poprzez zaprowadzenie
porządku, pokoju".] – Miroszláv (békét
hirdető)
Mirosława [staropolskie imię żeńskie, złożone z
członów Miro- ("pokój, spokój, dobro")
oraz -sława ("sława"). Mogło oznaczać
"należąca
do
Mirosława",
albo
samodzielnie "ta, która zdobywa sławę
poprzez
zaprowadzenie
porządku,
pokoju".] – Miroszlava
Mirra [wonna żywica pewnej odmiany terebintu
(zob.). Mirra z oliwą daje mieszaninę
cennego pachnidła,
używanego do
skrapiania odzieży i pościeli, a także do
balsamowania zwłok] * Myrra – mirha
Mirra (Commiphora mirrha) (drzewo) – Valódi
mirhafa (Commiphora mirrha); Mirhafa
(Commifora kataf, Commifora myrrha =
môr, Commifora opobalsum = t’zori vagy
tzari és Commifora africana=bedôloch). [1.
A mirhafa törpefa vagy cserje, mely DélArábia és Észak-Afrika őshonos növénye. A
zsidók csak cserekereskedele m útján
jutottak hozzá (Ez 27,17—21 ), valódi
kincsnek számított (Ézs 39,2). A fa dús
gyantajáratú ágvégein izzadja ki apró
cseppek formájában a levegőn gyorsan
megszilárduló ragadós balzsamot). A szent
kenetnek is egyik fontos alkotórésze volt
(Kiv 30,23). Borral keverve bódító ital
készült belőle, amely a halálraítéltek számára
a fájdalom és a félelem enyhítésére szolgált
(Péld 31,6). Jézust is megkínálták ilyen
itallal keresztre feszítése előtt, de ő nem
fogadta el (Mk 15,23). Illata és erős
konzerváló ereje miatt holttestek bekenésére
is szolgált. Nikodémus mintegy száz font
mirha- és áloékeveréket hozott, s ezzel
együtt göngyölték gyolcsba Jézus holttestét
(Jn 19,39). Népies név: szomáliai balzsamfa.
— 2. Mind a négy faj trópusi növény,
melyeknek jellemzője a gyantajáratok.
Afrikában és Arábiában értek ezek a fák. A
zsidók csak cserekereskedelem útján jutottak
hozzá (Ez 27,17—21), valódi kincsnek
számított (Ézs 39,2). Honos lehetett, a
mirhafa Sébában, ahonnan a három király
érkezett (Mt 2,11; Kir 10,10) és az
Édenkertben (1 Móz 2,12). Feltétlen e helyek
valamelyikén, vagy mindegyiken folyt
termesztésük is (Én 5,13). Finom füstjét
áldozathoz használták (2 Móz 30,23 és Én
3,6), átjárta a papi öltözéket (Zsolt 45,8). A
nők illatosították vele az ágyukat, sőt a
-
Wersja 01 01 2017.
szépítkezéshez tartozott, vagyis kozmetikai
szer volt (Péld 7,17 Eszt 2,12). Az enyészet
ellen a holttest bekenéséhez is felhasználták,
Jézust is így helyezték a sírba (Jn 19,39). —
Érdekes módon ízesítették is vele a bort,
feltehetően jobban védett hőség ellen,
amihez
hasonlót
tapasztaltunk
Görögországban is, de ott ugyanezt
fenyőgyantával készítik el (Mk 15,23).]
mirror {rzecz.}; kopia lustrzana {f.} [komp.] [zł.]
– (ang.) mirror; mirror (-site) - tükör (terület) [1. valamely népszerű Internet
információforrásról
készített
(és
rendszeresen frissített) teljes másolat egy
(általában földrajzilag távol levő) másik
szerveren; a tükrözéssel csökkenthető az
eredeti szerver és az interkontinentális
vonalak terhelése, ha a felhasználók a
hozzájuk legközelebb eső mirrort használják;
2. másolatokat tartalmazó Web-terület;
nagyforgalmú szerverek esetében szokás az
eredeti szerver tartalmát egy vagy több
további szerveren, többnyire más földrajzi
helyzetben is megismételni, tükrözni, illetve
elérhetővé tenni; az ilyen tükörterületeket
sokszor
főiskolák,
máskor
Internetszolgáltatók üzemeltetik a helyi igényektől
függően; így az anyaszerver forgalma
megoszlik és annak tartalma a felhasználók
számára gyorsabban elérhetővé válik;
közismertek továbbá Netscape és Microsoft
tükörterületei,
melyekről
a
legújabb
programok is könnyen beszerezhetők]
mirror site {rzecz.}; serwer lustrzany {m.}
[komp.] [zł.] – (ang.) mirror site [tüköroldala
egy csoportnak vagy html oldalnak; ugyanaz
az információ más gépen]
mirroring (ang. disk mirroring) [metoda
zabezpieczania
danych
dyskowych
polegająca na równoległym zapisie na
dwóch lub więcej oddzielnych fizycznie
dyskach. W razie fizycznej awarii jednego
z urządzeń drugie może kontynuować
pracę i służyć do odtworzenia lustrzanej
kopii. Metoda ta nie zabezpiecza przed
programowym
uszkodzeniem
lub
usunięciem danych] — mirroring (ang. disk
mirroring)
tükrözés
(állományé,
dokumentumé, szolgáltatásé) [1. adatok
tükrözése (disk mirroring), azaz az
információk egyidejű tárolása a tömb minden
elemén; 2. Lemez tükrözés (disk mirroring,
párhuzamos rögzítés) ]
mirt [1. krzew o zimotrwałych, wonnych
liściach; 2. ozdobne krzaczaste drzewo o
drobnych liściach, które wplątywano do
włosów panny młodej. W Piśmie Świętym
użyte jako symbol pokoju. W Millenium
3655
zastąpi ciernie.] – 1. (gör.) mirtusz (növ.,
irnye, Myrtus Tourn.) [a mirtusz-félék
örökzöld fája v. cserjéje, mintegy 100 faja az
egész földkerekség meleg tájain terem.
Levele egyszerü, átellenes; virága magános
vagy 3-7 virágu álernyővé csoportosodik a
levél tövében, piros v. fehér, gyümölcse
gömbölyü egy- v. sokmagu bogyó, a tetejét a
kehely koronázza. Legismeretesebb faja a
Myrtus cimmunis L.. Európa D-i részé,
Ázsiában és Afrikában 1-1,25 m. magas,
fűszeres cserje v. kisfa. Levele szép sima,
fénylő, lándsás; virága jó illatu, ötszirmu,
piros v. fehér, a kertben teljesedik is. A levél
nagysága és alakja a klima, mivelés és
termőhely szerint változik, s kertben számos
fajtája van. Azelőtt a levele meg a bogyója
officinális volt, szépítő szert (angyalviz)
desztilláltak belőle (Zak 1,11)]; 2. (Myrtus
Communis) délszaki örökzöld fás növény, a
szépség, szüzesség és fiatalság szimbóluma
[A Földközi tenger vidékéről származik, de
már az ókorban többfelé termesztették.
Nagy, örökzöld, dúsan elágazó, sűrű lombú,
fa vagy cserje. Virága, termése, de levelei is
sok (0,1–0,5%) illóolajat tartalmaznak. Már
az ókorban ismert gyógynövény volt; a
Biblia
is
ekként
említi.
Ismert
gyomorerősítő, az emésztést segítő, valamint
vérzéscsillapító, az ereket összehúzó hatása.
Izraelben a mirtuszág Isten békéjét
sugározza. A görögöknél a vértelen
győzelem jelképe. Mirtuszolajat tartalmazó
hajtásai illatanyagok, füstölőszerek.]; (átv.)
menyaszonyi koszorú
Mirt (Myrtus communis) – Örökzöld mirtusz,
valódi
mirtusz
(Myrtus
communis);
(közönséges) mirtusz
mirtowy, -a, -e – mirtuszmirza, murza [wym. mir-za, mur-za] [dawny
tytuł przysługujący perskim i tureckim
książętom, arystokratom i uczonym] –
mirza
misa [1. duża miska; też: zawartość tego
naczynia; 2. coś, co kształtem przypomina
-
Wersja 01 01 2017.
to naczynie; 3. dolna część gara wielkiego
pieca] – tál, nagy tál, mosdótál
Misael, Miszael – MISÁEL (Isten kihúz,
megtisztít.) [1. Mózes és Áron unokafivére
(2Móz 6,22; 3Móz 10,4). 2. Az egyik férfi,
aki a törvény felolvasásakor Ezsdrás mellett
állt (Neh 8,4).]
Misael, Miszael [był jednym z przyjaciół
Daniela, za co otrzymał imię Mesach,
Meszak. Należał do trzech młodzieńców
żydowskich, co odmówili czczenia złotego
obrazu. Razem z Szadrachem i AbedNego został wrzucony do pieca ognistego,
gdzie wszyscy trzej cudownie zostali
ocaleni.] – MISÁEL (Isten kihúz,
megtisztít.) [Királyi családból származó ifjú,
akit Nabukodonozor Júdából fogságba vitt,
Dániel (3) barátja (Dán 1,6-7; 3,19-30).];
MISÁK (kicsoda Aku [a holdisten]? a király
vendége) [Ezt a babiloni nevet kapta
"Misáel" (3), Júda egyik fejedelmi ifja,
Dániel (3) társa (Dán 1,3-7).]
miscellanea [1. zbiór tekstów różnych autorów,
zebranych lub wydanych razem; 2. w
czasopismach: dział poświęcony krótkim
notatkom z różnych dziedzin; 3. zbiór
rozpraw różnej treści, mieszanina] – (lat.)
miscellanea,
miszcellánea;
vegyesek,
különfélék,
egyveleg;
(tud.)
kisebb
közlemények
[Nowe
Miscellanea
Historyczne: Új Történelmi Közlemények]
miseczka [1. mała miska; też: zawartość tego
to
naczynie;
3. zdrewniała
osłona
otaczająca owoce niektórych roślin] –
tálacska, tálka
miseczka stanika – (melltartó) kosár
miseczka wagi – mérlegtányér, serpenyő
Miserere, "Miserere mei, Deus" – Miserere;
Könyörülj! (Zsolt 51,3)
Miserere Mei, Deus (Psalm 50)
Miserere mei, Deus, secundum magnam
misericordiam tuam.
Et secundum multitudinem miserationum
tuarum, dele iniquiatatem meam.
Zmiłuj się nade mną, Boże, w swojej łaskawości,
w ogromie swego miłosierdzia wymaż moją
nieprawość!
Könyörülj rajtam, Isten, a te nagy
irgalmasságod szerint,
és könyörületed sokasága szerint töröld el
gonoszságomat!
Könyörülj rajtam, Istenem, hiszen
irgalmas és jóságos vagy, mérhetetlen
irgalmadban töröld el gonoszságomat!
SEPTUAGINTA
1 (50:1) Εἰς τὸ τέλος· ψαλμὸς τῷ Δαυιδ (50:2)
ἐν τῷ ἐλθεῖν πρὸς αὐτὸν Ναθαν τὸν
-
Wersja 01 01 2017.
προφήτην, ἡνίκα εἰσῆλθεν πρὸς Βηρσαβεε.
(50:3) Ἐλέησόν με, ὁ θεός, κατὰ τὸ μέγα ἔλεός
σου καὶ κατὰ τὸ πλῆθος τῶν οἰκτιρμῶν σου
ἐξάλειψον τὸ ἀνό μημά μου·
3656
VULGATA
1 (50:1) in finem psalmus David (50:2) cum
venit ad eum Nathan propheta quando intravit
ad Bethsabee (50:3) miserere mei Deus
secundum magnam; misericordiam tuam et;
secundum multitudinem miserationum tuarum
dele iniquitatem meam
51. Zsoltár
Bűnbánati zsoltár – Dávid imája
1 Az éneklőmesternek; Dávid zsoltára; (51:2)
Mikor ő hozzá ment Nátán, a próféta,
minekutána Bethsabéval vétkezett. (51:3)
Könyörülj rajtam én Istenem a te kegyelmességed
szerint; irgalmasságodnak sokasága szerint töröld
el az én bűneimet!
miseria [bieda, nędza] – (lat.) miseria;
szegénység, nyomor, ínség
misericordia [miłosierdzie, współczucie, litość] –
(lat.)
misericordia; (litość) könyörület,
irgalom; együttérzés
Misericordia
Domini
[w
ikonografii
chrześcijańskiej
przedstawienie
Chrystusa ze śladami męki, stojącego w
grobie. Czasem towarzyszy mu Maryja.] –
Misericordia
Domini;
"Az
Úrnak
irgalmasságát". [A húsvét utáni 2. vasárnap
neve az óegyházi liturgia introitusa szerint.
(Zsolt 89,2)] — Azt hirdeti meg nekünk,
hogy az ÚR irgalmassága, kegyelme betölti
a földet. És nekünk jó pásztorként velünk
járó élő Urunk van!
Misericordia Domini ze Zbylitowskiej Góry, ok. 1450,
Muzeum Diecezjalne w Tarnowie
misi, -ia, -ie; misiowy, -a, -e – játékmackómisiaczek, misio – mackó, kis mackó, medvebocs
misiura [rodzaj czapki, lub zgrubienie od
misiurka] – sapkafajta; nagyobb sisak
misiurka [1. płytki hełm z metalową siatką
osłaniającą czoło, policzki, uszy i kark, w
Polsce używany przez lekką jazdę od XVI
do XVIII w.; 2. rodzaj hełmu pochodzenia
wschodniego; arab. Misr 'Egipt' rodzaj
blaszanego hełmu z siatką metalową
opadającą na kark i ramiona; w XVIXVII w. w Polsce część zbroi jazdy
pancernej; 3. misurka, rodzaj szyszaka
złożonego
z
miski
żelaznej,
przykrywającej wierzch głowy, i czepca z
kółek żelaznych, tejże roboty, co kolcza
zbroja, spadającego na kark, boki twarzy
i ramiona. Pochodzenie misiurki jest
wschodnie a nazwa jej ma pochodzić od
wyrazu tureckiego mysr, oznaczającego
Egipt i zarazem stolicę jego Kair. Polacy
mogli upatrywać związek tej nazwy z
miskowatym kształtem przykrycia głowy.
Misiurki bywały żelazne lub miedziane.] –
sodronyvértes sisak
misja [1. posłannictwo, ważne odpowiedzialne
zadanie
do
spełnienia;
2. przedstawicielstwo
państwa
lub
organizacji delegowane w specjalnym celu
do innego państwa; też: siedziba tego
przedstawicielstwa;
3. działalność
instytucji religijnych podejmowana w celu
3657
rozpowszechniania
jakiejś
religii
i
pozyskania jej nowych wyznawców; też:
placówka prowadząca taką działalność;
4. w Kościele katolickim: rekolekcje
służące pogłębianiu życia religijnego
parafian] – (lat.) missio; misszió; 1.
küldetés, megbízatás, megbízás; 2. hivatás,
rendeltetés; 3. diplomáciai
misszió;
különleges céllal idegen országba küldött
csoport, főleg szakértők; 4. külképviselet v.
missziósrend épülete, székháza, háza; 5.
(egyház) hitterjesztés; hithirdetés, hittérítés,
hittérítők csoportja v. szervezete, a
keresztény hit terjesztése; 6. (vallás) hívők
valamely
különleges
csoportjának
(szórványoknak, kisebb egyházközségeknek
stb.)
lelkigondozása;
[Polska
Misja
Katolicka]; Az egyház igehirdető feladatára
való elkötelezés a pogányság között. 7.
hittérítő telep, állomás: 8. nagyobb tömegek
számára rendezett rk. lelkigyakorlat és
ájtatosság]
misja dyplomatyczna [przedstawicielstwo
dyplomatyczne akredytowane przy obcym
rządzie] – diplomáciai küldetés
misja handlowa – kereskedelmi képviselet
misjonarka – misszionárius nő (Karmelitanka
Misjonarka; Matka Teresa Misjonarka)
misjonarki miłości [żeńskie zgromadzenie
zakonne założone w Kalkucie przez Matkę
Teresę, mające na celu niesienie pomocy
najuboższym i opiekę nad chorymi i
umierającymi] – irgalmas nővérek
misjonarski, -a, -ie – hittérítői; titokzatos
misjonarz (łac. missionarius) [osoba wysłana
przez Kościół w celu szerzenia wiary
chrześcijańskiej.] – (lat.) missionárius;
misszionárius; küldött; (egyh.) hittérítő,
hithirdető; hittérítő misztikus; aki pogány
népek között hirdeti az igét.
misjonarze w Polsce – misszionáriusok
Lengyelországban
miska [1. niskie, szerokie naczynie w kształcie
spłaszczonej półkuli; też: zawartość tego
to naczynie; 3. część urządzenia będąca
zbiornikiem na coś] – kis tál, tálka, tálacska
(głęboka) miska do ziemniaków – burgonyástál
miska klozetowa [muszla klozetowa, inaczej
miska ustępowa - element wyposażenia
ubikacji
umożliwiający
człowiekowi
wygodne wypróżnianie się w pozycji
siedzącej] – WC-kagyló, WC-csésze
miska na owoce – gyümölcsöstál
miska olejowa [metalowa pokrywa zamykająca
od dołu kadłub silnika spalinowego,
-
Wersja 01 01 2017.
będąca jednocześnie zbiornikiem oleju] –
olajtartály
miska soczewicy [coś mało wartościowego, za co
oddaje się coś o dużym znaczeniu (Rdz
25,29-34): Gdy pewnego razu Jakub
gotował jakąś potrawę, nadszedł z pola
Ezaw bardzo znużony i rzekł do Jakuba:
«Daj mi choć trochę tej czerwonej
potrawy, jestem bowiem znużony».
Dlatego nazwano go Edom. Jakub
odpowiedział: «Odstąp mi najprzód twój
przywilej pierworodztwa!» Rzekł Ezaw:
«Skoro niemal umieram [z głodu], cóż mi
po pierworodztwie?» Na to Jakub: «Zaraz
mi przysięgnij!» Ezaw mu przysiągł i tak
odstąpił swe pierworodztwo Jakubowi.
Wtedy Jakub podał Ezawowi chleb i
gotowaną soczewicę. Ezaw najadł się i
napił, a potem wstał i oddalił się. Tak to
Ezaw
zlekceważył
przywilej
pierworodztwa.] – egy tál lencse [„Jákób
egyszer valami főzeléket főze, és Ézsaú
megjövén elfáradva a mezőről, Monda Ézsaú
Jákóbnak: Engedd, hogy ehessem a veres
ételből, mert fáradt vagyok… Jákób pedig
monda: Add el hát nékem azonnal a te
elsőszülöttségedet. És monda Ézsaú; Ímé én
halni járok, mire való hát nékem az én
elsőszülöttségem? És monda Jákób: Esküdjél
meg hát nékem azonnal, és megesküvék néki
és eladá az ő elsőszülöttségét Jákóbnak. S
akkor Jákób ada Ézsaúnak kenyeret, és főtt
lencsét, és evék és ivék, és felkele és elméne.
Így veté meg Ézsaú az elsőszülöttséget.” (1
Móz 25, 29-34) ― Ézsau az első szóra, egy
tál frissen főt (veres-) lencsefőzelékért
habozás nélkül eladta testvérének az
elsőszülöttségi jogát, még esküvel is
megerősítette az „üzletet.” Azzal indokolta e
jogról való lemondását, hogy úgysem való az
neki, hiszen élete a veszélyes vadászatok
során mindig kockán forog. Ma itt van,
holnap máshol, ma él, holnap lehet, hogy
már nem, bármikor előfordulhat, hogy
széttépi egy oroszlán. „… mire való hát
nékem az én elsőszülöttségem?”]
Mispa * Myspa – (földr.) Mispa
miss [1. forma grzecznościowa używana w
krajach anglosaskich w odniesieniu do
kobiet
niezamężnych;
2. dziewczyna,
która zwyciężyła w konkursie piękności;
też: tytuł nadawany zwyciężczyni takiego
konkursu; 3. tytuł nadawany w konkursie
piękności] – (ang.) miss, kisasszony; angol
férjezetlen
nők
megszólítása;
angol
nevelőnő; vmely földrajzi névvel összetéve
szépségkirálynő [Miss Polski, Miss Polski
Nastolatek]
-
Wersja 01 01 2017.



3658
miss piękności – szépségkirálynő



Miss piękności z różnych krajów odwiedziły warszawskie Stare
Miasto
missa (brevis, cantata, matutina, pontificalis, pro
defunctis, sollemnis) [łac., msza (skrócona,
śpiewana,
poranna,
uroczysta,
za
zmarłych, solenna)] – (lat.) missa
(elbocsátás); mise
 Missa adventitia, manualis – Msza św.
zamówiona przygodnie przez wiernych na
podstawie
doręczonego
stypendium
mszalnego
(w
przeciwieństwie
do
fundacyjnej).
 Missa animarum v. pro defunctis – Msza
św. na intencję spokoju dusz osób zmarłych.
– Missa pro defunctis = gyászmise
 Missa aurěa – Msza św. złota, śpiewana w
niektórych miejscowościach w środę
suchych dni Adwentu. - aranyos mise (lat.
missa aurea); a hajnali mise középkori neve;
aranymise
 Missa cantata - Msza św. śpiewana przez
kapłana
z
towarzyszeniem
chóru
śpiewaczego, ale bez asysty kleryków. –
énekelt nagymise (missa cantata);
 Missa
catechumenorum
a.
missa
katechumenorum – msza katechumenów
– Msza św. katechumenów od wstępu do
Mszy św. do końca pierwszej Ewangelii, w
której
uczestniczyć
mogli
(dorośli)
katechumeni. [biorą w niej udział nawet ci,
którzy nie są włączeni do wspólnoty,
nawet ci bez sakramentów. - Liturgia
ofiary – znoszenie i konsumowanie
darów.] – missa katechumenorum [Az
ókeresztyén istentiszteletnek az első része,




amelyen a keresztséget megelőző oktatásban
részesülő pogányok (katechumének) is részt
vehettek.]
Missa commendata – Msza św., którą
odprawia się obok Mszy dnia ku czci
jakiego świętego o wigilii a ferii, która przez
przypadające właśnie święto została
usunięta.
Missa
conventualis
–
Msza
św.
konwentualna, odprawiana codziennie tam,
gdzie istnieje obowiązek uczestniczenia w
chórze. – Missa conventualis = konventmise
Missa cotidiana – Msza św. żałobna,
nieuprzywilejowana,
którą
można
odprawiać za zmarłych w każym dniu poza
świętami rytu zdwojonego w odróżnieniu od
Mszy św. żałobnej uprzywilejowanej, jaką
jest np. Missa exequialis czy in tertia lub
septima albo trigesima die post obitum.
Missa diei – Msza św. dzienna. – a nap
miséje (missa diei)
Missa exequialis – Msza św. żałobna,
odprawiana za osobę zmarłą w związku z jej
pogrzebaniem.
Missa ferialis – Msza św. powszechnie
odprawiana wg formularza z dnia (o ferii), a
nie o święcie; tak np. w W. Poście
odprawiane są przeważnie Missae feriales. Missa Ferialis Agnus Dei
Missa fidelium [Msza św. wiernych od
Ofiarowania do zakończenia, w której w
pierwszych wiekach Kościoła uczestniczyć
mogli tylko wierni, którzy mogli
przystępować do Komunii św.] – missa
fidelium; Az ókeresztyén istentiszteletnek a
második
része,
amelyen
csak
a
megkeresztelt egyháztagok vehettek részt.
Missa fundata – Msza św. fundacyjna a.
wieczysta, odprawiana dorocznie na
podstawie ustanowionej stale fundacji. –
alapítványi mise (lat. missa fundata) [Az
alapítványtevő az alapítólevélben bizonyos
összeget
adományoz
azzal,
hogy
meghatározott helyen és időben szándékára
(»miseszándék) misét mutassanak be. Az
alapítványt
jóvá
kell
hagynia
az
egyházmegye főpásztorának. A püspöki kar
vagy a helyi »ordinárius határozza meg az
alapítványi mise időtartamát.]
Missa Gregoriana – Msza św. gregoriańska,
30 Mszy św. odprawianych w przeciągu 30
dni bez przerwy, za duszę zmarłego. –
Gergely-mise (lat. missa gregoriana) [Nagy
Szt. Gergely pápa beszél a Dialógusok c.
mûvében egy elhunyt szerzetesrõl, aki az
érte végzett harminc mise után szabadult
meg a tisztítóhely kínjaiból. Ezen alapszik
az a 8-9. sz.-tól kialakult szokás, hogy
harminc egymást követõ napon a megholtért
misét mutatnak be.]
Missa lecta, bassa, plana – Msza św.
czytana, przy której kapłan wszystkie
modlitwy mszalne tylko czyta, a nie śpiewa.


3659




– missa lecta (lat. 'olvasott mise'): 1. a II.
Vat. Zsin-ig (1962-65) csendes szentmise (a
m. népnyelvben: kismise), melyben a pap
semmit nem mondott hangosan, csak a
ministránssal (ha volt) dialogizált. - 2. a
zsin. után az ének nélkül, prózában
imádkozott szentmise (missa cantata).
Missa legata – Msza św. z zapisu.
Missa maior – Msza św. główna (u nas
zwana sumą) w kościele, w którym obok
Mszy porannej odprawia się więcej Mszy
św. – nagymise [egy-egy közösség
ünnepélyes szentmiséje asszisztenciával (lat.
missa solemnis) vagy anélkül (missa
cantata).
Szerzeteseknél
és
székesegyházakban
konventmise,
plébániákon az énekelt és prédikációs mise,
ált. vasárnap délelőtt 10 órakor.]
Missa matutinalis – Msza św. wczesna a.
prymaria, którą odprawia się w niektórych
zakonach w święta duplex (i wyżej) przed
Mszą konwentualną. – missa matutinalis:
reggeli votív mise
Missa nocturna – Msza św. nocna. –
éjszakai mise
Missa nova, novella – Msza św. pierwsza
(prymicyjna) nowo wyświęconego kapłana.
Missa nuptialis v. pro sponso et sponsa –
Msza
św.
ślubna,
połączona
z
błogosławieństwem dla nowożeńców przy
zawieraniu małżeństwa wedle formularza:
missa pro sponsis. – nászmise (Missa pro
sponso et sponsa)
-
Wersja 01 01 2017.






 Missa papalis – Msza św. papieska,
odprawiana przez papieża. - pápai mise
(missa papalis)
 Missa parochalis – Msza św. parafialna,
którą z obowiązku pasterskiego odprawiać
ma proboszcz a. jego zastępca za wszystkich
parafian we wszystkie niedziele i święta
nakazane, a częściowo także w święta
zniesione. Parafianie obowiązani są
wprawdzie uczestniczyć w tej Mszy św.,
która zwyczajnie jest główną, czyli sumą,
mogą jednak uczynić zadość swemu
obowiązkowi także przez wysłuchanie
każdej innej Mszy św.
 Missa pontificalis – Msza św. pontyfikalna,
odprawiana przez biskupa uroczyście w
asyście kapłanów i kleryków. Infułaci
odprawiają również Mszę pontyfikalną, ale
ze skróconym ceremoniałem. – missa
pontificalis (lat. 'főpapi mise') [püspök vagy
főpapi jelvények viselésére jogosult pap
által asszisztenciával bemutatott ünnepi,
énekes szentmise (missa sollemnis).];
ünnepélyes főpapi szentmise; püspöki mise
 Missa praesanctificatorum – Msza św. z
darów uprzednio konsekrowanych; jest to
uroczysty obrzęd Komunii św. do 1956 r.
stosowany w liturgii wielkopostnej; obecnie
zachowany w liturgiach wschodnich. U
Greków praktykuje się ten obrzęd także w






każdą środę i piątek W. Postu oraz w
pierwszych trzech dniach W. Tygodnia i w
niektóre święta przypadające w czasie
postnym. Dawniej stosowano u nich ten
obrzęd w każdym dniu powszednim W.
Postu z wyjątkiem święta Zwiastowania N.
Panny. – missa praesanctificatorum (lat.
'előszenteltek miséje') [szertartás, melyben
korábban
konszekrált
Eucharisztiával
történik a szentáldozás. A lat. szert-ban
nagypénteken van: csonka mise.]; csonka
mise
Missa privata – każda cicha Msza św., która
nie jest ani parafialną, ani konwentualną i
może być czytana bez uprzedniego
zapowiedzenia. – magánmise (lat. missa
privata) [a hagyományos szóhasználatban az
a szentmise, amit a pap egyedül, hívők
részvétele nélkül mutat be.]
missa publica – nyilvános mise (lat. missa
publica), melyen hívők is részt vesznek.
Missa realis – Msza św. rzeczywista, w
której jest konsekracja i Komunia.
Missa de Requie – Msza św. żałobna,
nazwana tak od pierwszych słów introitu;
odprawiana według formularzy dla Mszy
żałobnych.
Missa secreta – Msza św. cicha; nazwa
przyjęta dla tej części Mszy św. od końca
Sanctus do Pater noster (lub do Komunii),
która ma być odprawiana w zupełnej ciszy.
Missa sicca v. ieiuna – Msza św. sucha, w
której nie ma Konsekracji ani Komunii;
odprawiano ją na okrętach i stąd nazw.
navalis s. nautica. Śladem tej Mszy św. jest
dzisiejsze poświęcenie palm. – „missa
sicca”, szárazmise [azaz olyan szertartás,
mely liturgikusan úgy van felépítve, mint a
szentmise rítusa.]
Missa sollemnis a. Missa Solemnis (Msza
uroczysta) – uroczysta Msza św. z asystą
kleryków, diakona i subdiakona. – Missa
Solemnis; Énekes ünnepi nagymise, egy-egy
közösség
ünnepélyes
szentmiséje
asszisztenciával (lat. missa solemnis).
Missa spontaněa – Msza św. według
własnej intencji kapłana. – spontán mise
Missa votiva – Msza św. wotywna, która nie
odpowiada officium, lecz którą celebrans
odprawia, aby zadośćuczynić swej osobistej
pobożności albo pobożności wiernych (do
Matki Boskiej, do św. Antoniego, o pokój,
itp.). – missa votiva (lat. 'fogadalmi mise');
votív mise; a napi officiumtól eltérő,
különleges célra bemutatott szentmise.
Missa cum populo = mise a nép
részvételével, közösségi mise
Missa sine populo = mise a nép részvétele
nélkül, magánmise
Missa communitatis = a közösség miséje
Missale (łac. zob. Mszał) – Missale [A
misekönyv v. misszálé (latin: missale) a
katolikus egyházban a celebráló pap
számára a szentmise szövegeit és
rubrikáit tartalmazó liturgikus könyv.]
Missale Romanum (łac. zob. Mszał Rzymski) Missale Romanum; A római katolikus
egyház miséjének rendtartási könyve; a
római misekönyv hivatalos kiadása
(editio typica). [1. misekönyv (lat.
missale): a szentmise szövegeit és
rubrikáit tartalmazó liturgikus könyv.]
-
Wersja 01 01 2017.
mężczyzn; 2. mężczyzna, który zwyciężył
w konkursie urody męskiej; też: tytuł
nadawany zwycięzcy takiego konkursu;
3. firma lub produkt uznane w jakimś
konkursie za najlepsze] – (ang.) mister; úr,
férfiak megszólítása (csak a családnévvel
együtt használják)
mister Warszawy – (az az évben épült legszebb
varsói középületnek odaítélt cím)
3660
Statuetka Mister Warszawy 1996-97
Obowiązujący Mszał Rzymski dla Diecezji Polskich
missing link (brakujące ogniwo ewolucji)
[Brakujące ogniwo – określenie
pochodzące od samego Darwina,
pomysłodawcy teorii ewolucji, używane
jako nazwa hipotetycznych form o
cechach
pośrednich
pomiędzy
współczesnymi organizmami, które
powinny występować wśród skamielin,
jeśli proces ewolucji zachodził w
rzeczywistości. Konieczność istnienia
brakujących ogniw niepokoiła Darwina
i wynikała z niekompletności zapisu
kopalnego.
Ślady
wielu
prehistorycznych
organizmów nie
dotrwały do czasów współczesnych
albo jeszcze nikt ich nie odszukał.
Proces fosylizacji jest wybiórczy i
niektóre istoty żywe niezwykle rzadko
mu ulegają, co powoduje, że znana
nauce historia procesu ewolucji na
Ziemi jest niepełna] – (ang.) missing
link; a leszármazási lánc hiányzó tagja a
majom és az ember között; a
pithecanthropus
(majomember)
elnevezése
Missisipi [Missisipi (pisownia oryginalna:
Mississippi) - rzeka w centralnej i
południowo-wschodniej części USA] –
Mississippi [folyó neve az odzsibua indián
misi-ziibi szóból ered, melynek jelentése
„nagy folyó”. Az Amerikai Egyesült
Államok második leghosszabb folyója.]
mister [1. pan – forma grzecznościowa używana
w krajach anglosaskich w odniesieniu do
misteria [zob. misterium; w starożytności kulty
religijne dostępne dla wtajemniczonych
(inicjacja)] – misztériumjáték; misztériumjátékok; vallásos tárgyú színjátékok a
középkorban.
misteria eleuzyjskie [zob. eleuzynie – misteria
odprawiane w starożytnej Grecji, w
Eleusis, nieopodal Aten, związane z
kultem Demeter, jej córki Persefony oraz
Dionizosa. Zgodnie z tradycją miał je
zapoczątkować Eumolpos.] – eleuziszi
misztériumok [eleusziszi misztériumok:
ókori görög kultusz. - Nevét első
szentélyéről kapta, melyet Eleusziszban
(Athéntól 15 km ÉNy-ra) Kr. e. a 15. sz: vsz.
a trákok alapítottak. Az eleusziszi
misztériumok célja az volt, hogy fölébressze
a beavatottakban a halál utáni lét, a túlvilági
jutalmazás és büntetés hitét. A beavatásból
kizárták a barbárokat, a rabszolgákat, a
gyilkosokat és a bűnösöket. Az eleusziszi
misztériumoknak papsága is volt.]
misterioso
(wym.
misteriozo)
[określenie
wykonawcze:
tajemniczo]
–
(ol.)
misterioso; (zene) sejtelmesen, fátyolozva
misterium
[1. tajemniczy
obrządek
lub
niezrozumiałe,
tajemnicze
zjawisko;
2. średniowieczny dramat religijny o
tematyce zaczerpniętej z Biblii lub z życia
świętych
i
męczenników;
3. w
starożytności: obrzęd ku czci jakiegoś
bóstwa; 4. to jeden z podstawowych
rodzajów średniowiecznego dramatu
religijnego (dramat liturgiczny), którego
początki
sięgają
X-XIII
wieku.
Najstarszym polskim misterium jest:
Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu
Pańskim] – (tört.) misztérium; misztériumok
(az ókori istentisztelet formái); titkos, nem
keresztény (görög-római, egyiptomi stb.)
vallási szertartás, amelyekben csak a
beavatottak
vehettek
részt;
(egyház)
misztériumdrámák, passio; titok, rejtély,
különösen hittitok
3661
Misterium – jeden z podstawowych rodzajów
środków poetyckich średniowiecznego dramatu
religijnego, którego początki w kulturze
chrześcijańskiej sięgają X-XIII wieku, jednak
genezy zjawiska należy dopatrywać się w
starogreckich mistycznych obrzędach zwanych
misteriami eleuzyjskimi. — W starożytności
misteria poświęcone były greckiej bogini
Demeter i powiązane z opowieścią o jej córce
Korze (Kore). Mit ten stanowił swoistą metaforę
wędrówki dusz, przypowieść o cykliczności życia
i w końcu - o śmierci i zmartwychwstaniu. Na
misteria eleuzyńskie składały się symboliczne
ceremonie, śpiewy, muzykowanie, taniec oraz
przedstawienia mimiczne związane z legendą o
boginiach (inscenizacje poszczególnych mitów),
którym były poświęcone. W ten sposób
odwoływano się do uczuć, chcąc przez niezwykłą
atmosferę miejsca i obrzędów wywołać głębię
przeżycia religijnego. — Średniowieczne
misterium
oparte
było
na
obrzędach
liturgicznych, później włączano w nie także sceny
z życia biblijnego lub z hagiografii. Aktorami
byli klerycy, niekiedy włączali do śpiewu
wiernych. Widowiska te dały początek przyszłej
formie muzycznej - oratorium, a w Polsce
ludowym szopkom i jasełkom. — Najstarszym
polskim misterium jest Historyja o chwalebnym
Zmartwychwstaniu Pańskim, spisana przez
Mikołaja z Wilkowiecka.
misztérium szó jelentése titok, rejtély (különösen
hittitok). A szó eredete bizonytalan. Egyesek a
latin ministerium, mások a görög müsztérion
szóból származtatják. A szót, az újlatin nyelvet
beszélő népek használták a középkorban, társítva
a vallásos színjátékok megnevezésére. A magyar
nyelvben megfelelője a misztériumjáték vagy
misztériumdráma. — A misztériumjáték az
angol és francia területeken alakult ki a liturgikus
drámákból. A városi polgárság műfaja volt, első
utalás az előadására 1374-ből való. Tárgya
elsősorban Jézus élete volt. Magyarországon a
betlehemezés is a középkori misztériumokból
alakult
ki,
ezért
nevezték
paraszti
misztériumjátéknak is. Franciául mystére, az
angol nyelvben mystery a neve. — A magyar
kutatók a XIX. században kezdték keresni a
magyar nyelvű középkori misztériumjátékot.
Ekkor irányult a figyelem a paraszti betlehemes
játékokra, mert azt remélték, hogy ezek
segítségével sikerül majd rekonstruálni az eltűnt
középkori magyar misztériumjátékot. Ez a
tudományos meggondolás késztette Gyulai Pált
arra, hogy a Magyar Népköltési Gyűjtemény első
kötetét betlehemes játékok közzétételével kezdje.
A XV. századtól itáliai típusú féldramatikus
passiószövegek szép számmal maradtak ránk.
Arról is van tudomásunk, hogy a XVI. században
írtak már magyar passiót, azonban a legrégibb
fennmaradt magyar passiószövegek XVIII.
-
Wersja 01 01 2017.
századiak, amikor Magyarországon, különösen
Csíksomlyón virágzott a misztériumjáték. A
karácsonyi és úrnapi misztériumjátékaink egy
századdal régebbiek.
Fajtái:
 passiójáték: legfejlettebb formája
 mystére mimée: némajelentekkel kerül
bemutatásra
 mystére profane: ebben a változatban több a
világi, főleg történelmi elem
misternie – művésziesen, mesterien
misterność – finomság, szépség
misterny, -a, -e [1. składający się z wielu
drobnych,
precyzyjnie
wykonanych
elementów; 2. obmyślony w każdym
szczególe, wymagający wielu zabiegów] –
finom, művészi, művészies, mesterien szép
mistral [silny, chłodny, suchy wiatr północny lub
północno-zachodni, wiejący w dolinie
Rodanu
i
na
wybrzeżu
śródziemnomorskim] – (fr.) misztrál (szél);
viharos száraz északi hegyi szél DélFranciaországban, amely a szárazföldről a
tenger felé fúj
mistrz [1. człowiek zdecydowanie lepszy od
innych w jakiejś dziedzinie; 2. osoba
godna naśladowania, uznana przez innych
za
wzór;
3. tytuł
zwierzchników
niektórych stowarzyszeń i zakonów
rycerskich; też: osoba nosząca ten tytuł;
4. tytuł osoby lub drużyny, która
zwyciężyła w zawodach sportowych lub
konkursie; też: osoba lub drużyna, która
zdobyła ten tytuł; 5. dyplomowany
rzemieślnik;
6. wykwalifikowany
pracownik nadzorujący pracę podległych
sobie robotników 7. jest to tytuł
przyznawany osobie, która osiągnęła
najwyższy stopień wiedzy lub umiejętności
w danej dziedzinie; ciesząca się swoistym
autorytetem i będąca wzorem do
naśladowania (nauczyciel, guru), dzięki
czemu posiada pozycję/stanowisko, które
wyróżnie
ją
spośród
ogółu.
Odpowiednikiem żeńskiego tytułu jest
mistrzyni, rzadziej miss.] – mester; (átv.)
mester, tanító, művész; vezér, főnök; (sport)
bajnok; műsz. művezető
Mistrz * Nauczyciele – Mester * Tanító (Jézus
Krisztus); Mester vagy írástudó (Lk 2,46;
5,17).
mistrz budowlany – építőmester; (dawno) építész;
építésvezető, az építkezési kivitelezés
irányítója, vállalkozója
mistrz cechu [zob. majster cehowy] – céhmester
mistrz
ceremonii
[1. osoba
kierująca
przebiegiem
jakiejś
uroczystości;
3662
2. urzędnik dbający o przestrzeganie
ceremoniału
podczas
uroczystości
dworskich] – szertartásmester; „hopmester”
mistrz ciesielski – ácsmester
mistrz do wszystkiego – ezermester
mistrz dziesięcioboju – tíztusa bajnok
mistrz fryzjerski – fodrászmester
mistrz igły – tűmester ; a „tű mestere”
mistrz igły i nitki – a tű és fonál mestere
mistrz kapeluszniczy – kalaposmester
mistrz kraju – országos bajnok
mistrz-kredencerz – (dawno) pohárnok mester
Mistrz międzynarodowy [tytuł nadawany
dożywotnio wyróżniającym się szachistom
przez
Międzynarodową
Federację
Szachową (FIDE). Na oznaczenie tytułu
używa się polskiego skrótu mm lub
międzynarodowego IM (ang. International
Master)] – nemzetközi mester v. bajnok
mistrz murarski – kőművesmester
mistrz nad mistrze – mesterek mestere; bajnokok
bajnoka [Schumacher - mistrz nad mistrze]
mistrz nowicjuszy [teraz też magister, zakonnik
odpowiedzialny za formację kandydatów
do życia zakonnego w nowicjacie] –
novícius magiszter, mester [a noviciátusban a
kandidátusok
szerzetesi
életre
való
felkészítéséért felelős szerzetes]
mistrz olimpijski – olimpiai bajnok
mistrz pływacki – úszóbajnok
mistrz szermierki – ívóbajnok
mistrz szewski – cipészmester
mistrz świata – világbajnok
mistrz świata w boksie – ökölvívó világbajnok
mistrz świata w koszykówce – kosárlabdavilágbajnok
mistrz w pływaniu – úszóbajnok
mistrz w szabli – a kard mestere
mistrz w strzelaniu – mesterlövő
mistrz wszechwag [w boksie zawodowym: mistrz
świata wagi ciężkiej] – (sp) (boksz)
nehézsúlyú világbajnok
mistrz zakonu – rendfőnök
Mistrz Życia Marii (niem. Meister des
Marienlebens)
[anonimowy
malarz
działający w latach od ok. 1463 do ok.
1490 w Kolonii. Znany jest także jako
Mistrz z Wilten i Johann van Duyren,
choć badacze nie są zgodni co do
identyfikacji artysty z tymi nazwiskami.] –
ném. Meister des Marienlebens (ismeretlen
kölni festő 1463-1490 k.)
-
Wersja 01 01 2017.
Meister des Marienlebens
Szűz Mária bemutatása a templomba
mistrzostwa [zawody o tytuł mistrza w jakiejś
dyscyplinie sportowej] – (sp) bajnokság
Mistrzostwa Europy (ME) – Európa-bajnokság
(EB)
mistrzostwa krajowe – országos bajnokság;
nemzeti bajnokság; NB
Mistrzostwa Kraju – Országos Bajnokság (OB.)
Mistrzostwa Narodowe – Nemzeti Bajnokság
(NB)
mistrzostwa olimpijskie – olimpiai bajnokság
mistrzostwa świata – világbajnokság, VB
mistrzostwa świata w szachach rozgrywane w
różnych formach od około 120 lat są
najważniejszymi
sportowymi
rozgrywkami
w
szachach
–
sakkvilágbajnokság
mistrzostwa w gimnastyce – torna
mistrzostwa w jeździe figurowej na łyżkach –
műkorcsolyabajnokság
mistrzostwo [1. najwyższy stopień biegłości w
wykonywaniu czegoś; 2. pierwsze miejsce
w klasyfikacji w danej dyscyplinie
sportowej] – mesterség, mesteri tudás,
kiválóság, remeklés; (sport) bajnokság
mistrzostwo drużynowe – csapat bajnokság
mistrzostwo indywidualne – egyéni bajnokság
mistrzostwo olimpijskie – olimpiai bajnokság
Mistrzostwo Świata (MŚ) – világbajnokság (VB)
mistrzostwo w piłce nożnej – labdarúgó-bajnokság
3663
mistrzowski, -a, -ie – mesteri, művészi; (sport)
bajnoki
mistrzyni [1. kobieta, która w wyniku jakichś
zmagań lub wykonanych zadań okazała
się
najlepszą
wśród
innych;
2.
zwierzchniczka w niektórych zakonach
lub
organizacjach,
zazwyczaj
o
charakterze religijnym; 3. dyplomowana
rzemieślniczka] – bajnoknő
mistrzyni-sexu – szexbajnoknő [MISTRZYNI
SEXU ANALNEGO I ORALNEGO]
mistrzyni szermierki – vívóbajnoknő
mistycyzm, mistyka [gr. mystikós 'tajemny' od
mýstēs 'wtajemniczony'; 1. prąd religijnofilozoficzny
uznający
możliwość
pozazmysłowego,
bezpośredniego
kontaktu z Bogiem; 2. stanowisko relig.filoz., uznające możliwości bezpośredniego
kontaktu wierzącego z Bogiem, duszy
ludzkiej z absolutem i dążące do
mistycznego, tajemnego, zjednoczenia z
bóstwem. 3. dyscyplina teologiczna
badająca mistykę, tzn. zjawiska religijne
polegające na bezpośredniej łączności z
Bogiem lub inną formą absolutu. W sensie
bardziej ogólnym mistycyzm, to kierunek
religijno-filozoficzny
zakładający
możliwość bezpośredniej łączności z
Bogiem] – (gör.) miszticizmus, misztika; hit
a természetfelettiben, az isteniben, az
érzékfelettiben; hit annak a lehetőségében,
hogy az ember közvetlenül érintkezhetik a
természetfeletti erőkkel [a misztika az
újplatonizmusban
jelentkezett,
innen
szívódott a kereszténységbe]
mistyczka – misztikus; titokzatos (nő)
mistycznie – misztikusan, titokzatosan, rejtélyesen,
sejtelmesen
mistyczność – (gör.) misztikum; titokzatosság,
rejtélyesség, sejtelmesség
mistyczny, -a, -e [związany z mistycycmem,
mistyką; oparty na mistyce; tajemniczy] –
(gör.) misztikus; sejtelmes, rejtélyes,
titokzatos, talányos, homályos, titkos;
misztikán alapuló, rá jellemző
mistyfikacja (z gr. mystikós tajemny od mýstēs
wtajemniczony) [1. celowe wprowadzenie
kogoś w błąd przez nadanie czemuś
pozorów prawdy; też: to, co jest
rezultatem
takich
zabiegów;
2.
wprowadzenie
w
błąd,
zwodzenie,
stwarzanie fałszywych pozorów (także dla
żartu); 3. celowe wprowadzanie w błąd,
udawanie kogoś innego, tworzenie
pozorów lub aranżowanie fałszywych
instytucji, sytuacji] – (gör.) misztifikáció,
misztifikálás; ámítás, csalás, megtévesztés,
-
Wersja 01 01 2017.
szándékos megtévesztés szemfényvesztés,
ködösítés, rászedés, félrevezetés
mistyfikacyjny, -a, -e [związany z mistyfikacją] –
misztifikációs
mistyfikator [1. fr. mystificateur; osoba
wprowadzająca kogoś w błąd, dokonująca
mistyfikacji; 2. osoba dokonująca jakiejś
mistyfikacji], mistyfikatorka – ámító, csaló
(ffi/nő)
mistyfikatorski, -a, -ie – ámító, csaló
mistyfikatorstwo – ámítás, csalás
mistyfikować – (gör.) misztifikálni; félrevezetni,
ámítani, csalni, becsapni, bolonddá tenni,
orránál
fogva
vezetni;
szándékosan
tévedésbe ejteni, ködösíteni
mistyk [1. osoba doznająca stanów mistycznych;
2. wyznawca lub zwolennik mistycyzmu;
3. wyznawca mistycyzmu] – (gör.)
misztikus; titokzatos; (vallás) a misztika
légkörében élő, azzal átitatott személy
mistyka (gr. myo zamykać; zwłaszcza w
kontekście zamykania oczu i ust,
przemilczać lub mistikos tajemniczy)
[1. religijność oparta na mistycyzmie;
2. zob.
mistycyzm;
3. atmosfera
tajemniczości otaczająca jakieś zjawiska;
4. to wszelkiego rodzaju poczucie
wewnętrznej jedności z rzeczywistością
uważaną za boską lub Absolut. Mistyk
"zamyka
oczy"
na
rzeczywistość
widzialną a wzrok swój w milczeniu
kieruje do swego wnętrza, w stronę świata
swej duszy. Obecność mistyki stwierdzono
we wszystkich wielkich religiach świata.
Mistykę można podzielić na mistykę
spekulatywną (mistycyzm) i mistykę
praktyczną
(modlitwa,
medytacja,
kontemplacja)] – (myein, görögül: lezárni a
szemet vagy ajkat.)
misztika, titkos
tudomány; miszticizmus [Vallási irányzat,
amely a látható világtól elfordulva, belső
szemlélődésben,
önmagában
való
elmerülésben keresi az istenséggel való
titokzatos egyesülést, az unio-mystica-t.]
misyjny, -a, -e – hittérítői, missziós
misyjo [misja] – [Słowniczek języka śląskiego]
misszió; 1. küldetés, megbízatás, megbízás
'miszkaniec' – bérlő, birtokba vevő, lakó; viselő,
betöltő
Miszkolc (węg. Miskolc, słow. Miškovec) [trzecie
co do wielkości miasto Węgier.] – Miskolc
[Északkelet-Magyarország
legnagyobb
városa és Borsod-Abaúj-Zemplén megye
székhelye. Budapest és Debrecen után
Magyarország harmadik legnépesebb városa,
az ország hét regionális központjának
egyike.]
3664
miszkulancja [1. potrawa z różnych jarzyn i
mięsa,
zaprawiona
śmietaną;
2.
mieszanina różnych rzeczy; 3. zupa po
klasztorach dawnych ulubiona, z różnych
jarzyn i różnego mięsiwa gotowana,
śmietaną zaprawna] – (lat.) miskulancia;
keverék,
elegy;
(átv.)
mesterkedés,
csalafintaság
miszmasz [1. nm. Mischmasch 'jw.; mieszanina,
miszkulancja, melanż; gmatwanina; 2. pot.
chaos, nieład, bałagan] – zagyvalék,
összevisszaság; zavar, keveredés
Miszna (hebr. ‫ משנה‬miszna "powtarzanie, badanie",
od hebr. ‫ שנה‬szana "powtarzać, badać"),
[jeden
z
podstawowych
tekstów
rabinicznych,
zawierający
głównie
rozstrzygnięcia halachiczne, czyli prawne
normy postępowania oparte na Torze i z
niej
wyinterpretowane.
Były
one
systematycznie zbierane przez uczonych
żydowskich, zwanych soferim. Ostateczną
postać pisaną nadał jej po powstaniu Bar
Kochby około roku 220 Juda ha-Nasi.
Uważana jest za pierwsze dzieło judaizmu
rabinicznego.] – Misna, magyarul Ismétlés
(héberül ‫ חָ נְהמ־‬misná) [1. az első héber írásos
zsidó törvénygyűjtemény; kiegészítéseivel,
szövegmagyarázataival együttesen alkotja a
Talmudot; 2. a Biblia utáni zsidó irodalom,
az úgynevezett szóbeli tan (tórá se-beal-pe)
alapja. Alapvetően a Tóra rendelkezéseihez
kapcsolódó kérdések és válaszok, valamint
az azokból leszűrt vallástörvények (halácha)
gyűjteménye,
ezen
kívül
rövidebb
elbeszéléseket, tanításokat is tartalmaz.
Végleges összeállítására Jehuda Hanászi
nevéhez köthető. Azokat a zsidó tudósokat,
akik
fenntartották,
fejlesztették
és
áthagyományozták, tannáknak nevezzük. A
Misna anyagának összeállítója és rendezője
Akiba ben Jószéf volt, az ő és mások,
különösen rabbi Méir tevékenysége nyomán
Jehuda Hanászi (másként Háqádós, a szent,
vagy röviden Rabbi, meghalt Kr. u. 219.)
szerkesztette egybe a ma ismert alakjában. A
Misna legrégibb magyarázata a gemára, e
kettő együtt alkotja a Talmudot. A Misna
számos kommentárja közül a legkiválóbbak
Maimonidész (Móse ben Majmuni), Ovadja
Bertinoro és Heller Lipman Jomtov nevéhez
fűződnek. Latinra lefordította Surenhuius
Vilmos (Amszterdam 1698-1703), németre
Rabe (1760) és Jost J. M. (Berlin 1832).
Magyar fordítása máig nincs, csak részletek
jelentek meg belőle. —A Misna hat un.
széderből, azaz rendből áll, innen a teljes
neve: Sissá szidré (ha)Misná - A Misna
hat rendje. (A két első szó kezdőbetűi adják
a Sász rövidítést, ami alatt ma elsősorban a
-
Wersja 01 01 2017.
Misna hat rendje szerint felépülő Talmudot
értik.) Az egyes széderek un. traktátusokra
(masszechet / masszichtá) oszlanak, ezek
fejezetekre (pereq), az egyes pereqek pedig
rövid misnákra, alszakaszra. A misna szó
tehát egyaránt vonatkozik e rövid
szakaszokra (többessz.: misnájót), valamint
ezen misnák gyűjteményére, a teljes Misnára
is. — A Misna nyelve a klasszikus héber
nyelvnek a bibliai héber utáni második
fázisa, az úgynevezett misnai héber nyelv.
Erősen formulázott (túlnyomórészt jogi)
nyelvezete lényegében teljesen egységes, és
bár a bibliaira épül, attól számos ponton
eltér. A legnagyobb hasonlóságot Ezékiel
könyvének
egyes
részeivel
mutatja.
Tisztasága, a bibliainál jóval egységesebb
nyelvtani szerkezete és kétségtelen szépsége
miatt máig vita tárgya, hogy élő vagy
mesterséges nyelvről van szó. A BenJehuda-féle nyelvújítás elsősorban ehhez tért
vissza.]
Miszna składa się z sześciu porządków (Szas),
z których każdy dzieli się na zmienną liczbę
traktatów (łącznie 63), a te na rozdziały i
lekcje:
 Zeraim (11 traktatów) - błogosławieństwo i
ofiary,
 Moed (12 traktatów) - Szabat i święta,
 Naszim (7 traktatów) - małżeństwo i
rozwód,
 Nezikin (10 traktatów) - prawo cywilne,
 Kodaszim (11 traktatów) - ofiary i
świętokradztwo,
 Tocharot (12 traktatów) - nieczystość i
rytuały.
Komentarze do Miszny zawarte są w Gemarze.
Rendek
 1. Zeraim (Magvak) - Tizenegy traktátusból
áll. Az első kivételével valamennyi a a
földműveléssel
és
mezőgazdasággal
kapcsolatos törvényeket tárgyalja. Az első
traktátus az imával foglalkozik, mivel minden
földi gyümölcs élvezése előtt imát ír elő a
hagyomány, és ehhez kapcsolódóan a naponta
végzendő imákat is tárgyalja.
 2. Móéd (Ünnep, szó szerint: Kijelölt idő) Tizenkét traktátust tartalmaz, tárgya a szombat
és az ünnepek megülésének módja.
 3.
Násim (Asszonyok) - A házassági
törvényekkel és családi élettel kapcsolatos
tradíciók hét traktátusát tartalmazza.
 4. Nezikin (Károk)
- Tíz traktátusban
foglalkozik az adásvétellel, a talált dolgokkal, a
palesztinai zsidók sajátos törvénykezésével, az
eskükkel, a bálványimádással. Ez tartalmazza a
Ávót (Atyák) traktátust, mely a zsidó
imakönyvbe is bekerült a Pészah és Rós hásáná
közti hosszú szombat délutánok számára
olvasmányként. A zsidó etika alapvető tanításai
találhatók benne.
 5. Kodásim (askenáz Kodosim; Szentségek) Az áldozati kultusz hagyományairól szóló
tizenegy traktátus, melynek a Misna
szerkesztésének idején mindössze történeti
értéke volt, hiszen a jeruzsálemi Templom
pusztulásával megszűnt az áldozás a
zsidóságban.
 6. Tohorót (askenáz Tohorajsz; Tisztasági
3665
törvények) - A különféle, elsősorban emberi
tisztátalanságokat, valamint a betegségeket
tárgyalja tizenkét traktátusban.
A Misna rövid szavakban mondja el az egyes
tannaiták utasítását a felmerülő esetekben. A
vallási cselekedetet akarja irányítani egyrészt,
másrészről pedig vezérfonala akart lenni a
tudósoknak, akik az iskolákban fejtegetik a tant.
miszong, miszung [zaprawa murarska (ziemia
lubliniecka ); bałagan] – [Słowniczek języka
śląskiego] misung, malter; rendetlenség,
zűrzavar, felfordulás, fejveszettség
miszpelnik japoński (Eriobotrya japonica) –
Japánnaspolya (Eriobotrya japonica)
miś [1. zabawka dziecięca wyobrażająca
niedźwiadka; 2. pot. niedźwiedź lub
niedźwiadek; 3. pot. tkanina ze sztucznego
włókna
przypominająca
futro
niedźwiedzia; też: okrycie z takiej
tkaniny; 4. pot. z sympatią o tęgim, często
powolnym chłopcu lub mężczyźnie] –
mackó, medve
miś polarny – jegesmedve v. mackó
miś
(zabawka)
[1. zabawka
dziecięca
wyobrażająca
niedźwiadka;
2. pot.
niedźwiedź lub niedźwiadek; 3. pot.
tkanina
ze
sztucznego
włókna
przypominająca futro niedźwiedzia; też:
okrycie z takiej tkaniny; 4. pot. z sympatią
o tęgim, często powolnym chłopcu lub
mężczyźnie] – játékmackó; mackó, maci
miśnieński, -a, -ie – meisseni
miśnik [stołowy, inaczej zwany prawdą,
podkładka pod misę stawianą z gorącą
potrawą na stół. Miśnikiem nazywano
także garncarza, robiącego misy gliniane]
– (daw) alátét; (daw) fazekas, fazekasmester,
korongozó; agyagedény készítő iparos
mit (gr. μυθος mythos - "myśl, zamysł, temat
rozmowy, opowieść, baśń") [1. opowieść o
-
Wersja 01 01 2017.
bogach,
demonach,
legendarnych
bohaterach
i
nadnaturalnych
wydarzeniach, będąca próbą wyjaśnienia
odwiecznych zagadnień bytu, świata, życia
i śmierci, dobra i zła oraz przeznaczenia
człowieka; 2. ubarwiona wymyślonymi
szczegółami historia o jakiejś postaci lub o
jakimś
wydarzeniu;
3. fałszywe
mniemanie o kimś lub o czymś uznawane
bez dowodu; 4. symboliczna opowieść
traktująca
o
powstaniu
świata
(kosmogonia),
wizji
jego
końca
(eschatologia), o otaczającym ludzkość
świecie,
opisująca
historię
bogów,
demonów, legendarnych bohaterów oraz
historię stworzenia człowieka. Próbowała
ona
dać
wyjaśnienie
odwiecznych
zagadnień bytu ludzkiego, mistyki,
fascynacji śmiercią, życia i śmierci, dobra
i zła, sensu ludzkiego życia. Opowieści
mityczne są przejawem wczesnego
stadium rozwoju doktryny religijnej, tzw.
etapu mitycznego.Zbiór mitów danej
społeczności określa się mianem mitologii.]
– (gör.) mítosz (a görög μυθος=müthosz szó
jelentése: beszéd, elbeszélés, üzenet,
párbeszéd); hitrege, rege, monda, legenda [1.
Elbeszélés, rege. Istenekről szóló népi
monda.
2.
eredeti
értelmezésben
irodalomelméleti,
irodalomés
kultúrtörténeti fogalom]; (átv.) az egyén v. a
közösség cselekvéseit természetfölöttivé
nagyító elbeszélés, monda
MIT Massachusetts Institute of Technology
[jedna z najbardziej prestiżowych uczelni
technicznych świata. MIT powstała w
1861 roku z inicjatywy kilkudziesięciu
przedsiębiorców z okolic Nowego Jorku i
Bostonu. Jej celem jest jednoczesne
kształcenie studentów i prowadzenie
badań podstawowych – jednak silnie
zorientowanych na praktyczne potrzeby
społeczne. MIT jest uczelnią całkowicie
prywatną. Z punktu widzenia prawa jest
spółką akcyjną, której akcje posiada
obecnie kilkaset osób – głównie członków
rodzin
założycieli
MIT
oraz jej
absolwentów, którym udało się osiągnąć
bardzo duży sukces finansowy.] – (angolul
Massachusetts Institute of Technology,
gyakran rövidítve MIT-ként, ejtsd: emájtí)
[Massachusettsi Műszaki Egyetem Az egyik
leghíresebb
amerikai
tudományos
kutatóintézet [angol mozaikszó. Eredetije; az
Amerikai Egyesült Államok Massachusetts
államában működő magánegyetem és
kutatóintézet. Az MIT Boston városának
Cambridge nevű elővárosában, a Charles
folyó partján fekszik. Jelentősen különbözik
3666
a világ egyetemeinek nagy többségétől
abban, hogy diákjainak jóval több mint a fele
az egyetem valamelyik posztgraduális
képzésében vesz részt.]
mit kosmogoniczny – a világ kialakulására
vonatkozó mítosz v. nézet; kozmogónia,
kozmogóniai vélemény v. mítosz
mit totemiczny – totemisztikus mítosz
mita [środek boiska piłkarskiego] – [Słowniczek
języka śląskiego] futballpálya, focipálya
mitel (średnian) [stopień czcionki o wielkości 14
punktów typograficznych; średnian] –
(nyomdászat) mittel (közepes betű); 14
pontos betűtörzsű betűk neve
mitenka, mitynka (od starofranc. mite –
rękawiczka) [1. damska rękawiczka
okrywająca palce do połowy; 2. rodzaj
rękawiczki bez palców, lub takiej, która
okrywa je tylko do połowy. Obecnie
najczęściej robione są z włóczki, niegdyś
były bardzo ozdobne, szyte z siateczki
jedwabnej, jedwabiu lub koronki, sięgały
aż do łokcia, haftowane i wyszywane
klejnotami noszone do eleganckich sukni.
3. rękawiczka zwykle z siatki jedwabnej
lub wełnianej, sięgająca często aż do
łokcia, ale za to u dołu tylko do połowy
dłoni, czasem okrywająca również mały
palec. 4. damska rękawiczka do połowy
palców; 5. rękawiczka bez palców lub
okrywająca palce tylko w połowie.
Mitenki noszono od XVIII wieku jako
dodatek do eleganckiego stroju, popularne
także w XIX i XX w. Początkowo bardzo
zdobne, z jedwabiu lub koronki, mogły
być długie lub krótkie.] – ujjatlan női
kesztyű
mitochondrium
(w
liczbie
mnogiej
mitochondria)
[otoczone
błoną
organellum,
obecne
w
większości
komórek eukariotycznych. Organella te
mają różną wielkość, przeważnie od 2 do
8 μm, mogą też szybko zmieniać swój
kształt i rozmiary. Są one miejscem, w
którym w wyniku procesu oddychania
komórkowego
powstaje
większość
adenozynotrifosforanu (ATP) komórki,
-
Wersja 01 01 2017.
będącego jej źródłem energii. Oprócz
tego, mitochondria są zaangażowane w
wiele innych procesów, takich jak
sygnalizacja komórkowa, specjalizacja,
wzrost i śmierć komórki, czy też kontrola
cyklu komórkowego. Nazwa pochodzi od
greckiego μίτος (mitos) - nić oraz χονδρίον
(chondrion) - ziarno.] – mitokondrium [1.
eukarióta sejtekben található, az energia
előállításában és annak elraktározásában
szerepet játszó sejtszervecske. Az előállított
energiát
makromolekulák
formájában
tárolja. 2. Az eukarióta élőlények jellemző, a
citoplazmában található sejtszervecskéi,
amelyeknek fontos szerepük van a sejtek
energiatermelésében. Itt történik a biológiai
oxidáció. A mitokondriumok is tartalmaznak
öröklési funkciójú DNS-t.]
Az eukarióta mitokondrium részei
mitolog [osoba zajmująca się mitologią] –
mitológus, a hitregék tudósa
mitologia (mit., mitol.) [1. zbiór mitów jakiegoś
ludu lub grupy etnicznej składający się na
system ich wierzeń religijnych; 2. nauka
zajmująca się badaniem mitów] – (gör.)
mythologia, mitológia (mit.); rege és
mondavilág; hitregék; a hitregék összessége,
rendszere; az ezzel foglalkozó tudomány;
egy nép v. népcsalád vallásos mondáira
vonatkozó tudomány (görög, római, germán
és szláv mitológiák stb.)
Mitologia rzymska [zbiór wierzeń, rytuałów i
obrzędów
dotyczących
zjawisk
nadprzyrodzonych
wyznawanych
i
obchodzonych
przez
starożytnych
Rzymian od czasów najdawniejszych do
chwili, gdy chrześcijaństwo całkowicie
zastąpiło rdzenne religie Imperium
Rzymskiego.] –
római mitológia
[gyűjtőfogalom az ókori rómaiaknak az
istenekről
és
hősökről
alkotott
elképzeléseire. Az eredeti római vallás
leginkább a természeti erők és események
megszemélyesítéséből állt. A Kr. e. 5.
századtól kezdve a rómaiak – etruszk
közvetítéssel – elkezdték átvenni a görög
mitológia alakjait. Így a római istenek közül
soknak van görög megfelelője. A rómaiak
hitvilága ugyanakkor lényegesen eltért a
görögökétől. A római isteneknek volt
funkciójuk és volt kultuszuk, de nem estek
meg velük kalandos históriák, és pajzán
viszonyba sem keveredtek egymással vagy
(az egy Rhea Silvia esetét kivéve) földi
halandókkal. Senkit se tévesszen meg, hogy
az újkori írásművekben Iuppiter rabolja el
Európét meg Ganümédészt, hogy a
reneszánsz és barokk festmények százain
látjuk Venust Marssal enyelegni. Ezek
Zeusz, Aphrodité és Arész történetei, csak a
latinos kultúrájú közép- és újkor emlegette
őket más néven.]
3667
Naczelni bogowie: Janus, Jowisz (Jupiter),
Junona, Minerwa, Mars, Kwirynus, Westa A legfőbb tizenkét isten (Jupiter, Juno,
Minerva, Vesta, Ceres, Diana, Venus, Mars,
Merkur, Neptunus, Vulcanus és Apollo)
tiszteletére a Forum Romanumon közös
templomot szenteltek.
Rzymskie odpowiedniki greckich bogów:
 Jowisz (Jupiter) - Zeus(Dzeus),
 Neptun - Posejdon,
 Amor - Eros,
 Westa - Hestia,
 Wulkan – Hefajstos,
 Bachus - Dionizos,
 Cerera - Demeter,
 Diana - Artemida,
 Junona - Hera,
 Kipryda(Wenus) - Afrodyta,
 Libityna - Persefona,
 Luna - Selene,
 Merkury - Hermes,
 Mars - Ares,
 Minerwa - Atena,
 Apollo - Apollo,
 Pluton - Hades.
 Abeona - a kisgyermekek hazulról
elvezetője
 Aer - világosság és levegőég
 Adeona - a kisgyermekek hazakísérője
 Aeolus – a szelek istene
 Aesculapius - a gyógyászat és az egészség
istene
 Amor – más néven Cupido, a szerelem
istene
 Angita – a gyógyítás és a boszorkányság
istennője
 Apollo – a fény, a tavasz, a zene és költészet
istene
 Aurora – a hajnal istennője
 Auster - a viharos szél, ami esőt hoz
 Bacchus – a bor istene
 Cerberus – az Alvilág kapujának őrzője
 Ceres – a termékenység, a földművelés és az
aratás istennője
 Chaos
 Diana – a vadászat istennője
-
Wersja 01 01 2017.








































Dispater - Pluto egyik megnevezése
Edusa - a kisgyermekek enni tanítója
Erebus - Chaos gyermeke
Eryx - a viszály megtestesítője
Falacer - ismeretlen szerepű
Fauna – a mezei jószág istennője
Faunus – az erdők, mezők, pásztorok istene
Flora – a tavasz és a virágok istennője, a
kultúrnövények védelmezője
Fortuna – a szerencse és a véletlen istennője
Genius - a numen-korszakban a férfiak
személyes védnöke
Hercules – a sport (atlétika) és utazás istene
Janus – a nap istene, minden bemenet és
kijárat, minden ajtó és kapu istene, a kezdet
és a vég
Iuno - a numen-korszak női személyes
védnöke
Iuno Regina – a házasság és a család
istennője, Jupiter felesége
Iuppiter – a legfőbb isten, a villám és
mennydörgés istene
Iuventas – az örök fiatalság istennője
Lares - a telek és ház istene
Larvae - a holtak rossz szellemei
Lemures - holtak rossz szellemei
Liber - a bor és szőlőművelés istene
Luna – a hold istennője
Magna Mater – Nagy istenanya, a
pergamoni meteorkő tisztelete, ami később
összeolvadt Ceres kultuszával
Manes - a holtak jó szellemei
Mars – a háború istene (korábban a
földművelésé)
Mercurius – az istenek követe, az utazók és
kereskedők istene
Minerva – a bölcsesség, kézművesség,
tudomány és művészet istennője
Morpheus - álmok istene
Mors - az álom, elalvás és halál istene
Necessitas - szükség
Neptunus – a tenger és a lótenyésztés istene
Nox - az éjszakai sötétség istennője
Numen - gyűjtőnév korai természetfeletti
erőkről
Ops - a termés istene
Orcus - alvilági istenség
Pales - a pásztorok és nyájak, az
állattenyésztés istene
Pax – a béke istennője
Penates - a család, ház és éléstár istene
Pluto – az alvilág istene, a halottak
birodalmának uralkodója, a föld alatti
kincsek istene
Pomona - a gyümölcsfák és kertek istennője
Potina - a kisgyermekek inni tanítója
 Proserpina - Ceres lánya
 Quirinus - a háború és tavasz istene





3668
(Marssal azonosítják)
Saturnus – a földművelés istene, Jupiter
apja
Silvanus - az erdők és fák istene
Tellus – más néven Terra, a föld istennője
Terminus – a határok istene
Uranus – isten-atyja, az égbolt
megtestesítője
Venus – a szerelem és szépség istennője
Vertumnus - a gyümölcs istene
Vesta – a tűzhely és a család istennője
Victoria – a győzelem istennője
Vulcanus – a tűz és kovácsmesterség istene





mitologia
węgierska
[Pojęcie
mitologii
węgierskiej oznacza wierzenia węgierskie
sprzed przyjęcia chrześcijaństwa. Zawiera
w sobie wszystkie mitologiczne koncepty,
istoty oraz wyobrażenia odnoszące się do
powstania, budowy i funkcjonowania
świata, które stanowiły część przeważnie
jednolitych
wierzeń.
Pewna
część
konceptów
mitologii
węgierskiej
zachowała się w języku węgierskim po
dzień dzisiejszy (choć zazwyczaj w
zmienionym znaczeniu, jak w przypadku
demona lidérc). Inne składniki wierzeń
wymieszały się z religiami, z którymi
związek mieli Węgrzy – głównie z
elementami chrześcijaństwa (jak na
przykład słowo diabeł – ördög – czy
określenie Matki Boskiej "Szczęśliwa
Pani" – Boldogasszony). Wedle dzisiejszej
wiedzy religia węgierska sprzed czasów
chrześcijaństwa była prawdopodobnie
wzbogaconą o własne elementy odmianą
religii pozostającej w związku ze
zjawiskami znanymi jako szamanizm i
tengryzm.] – ősmagyar vallás [Az ősmagyar
vallás kifejezés a kereszténység felvétele
előtti magyar hitvilágot jelenti, mindazokat a
mitológiai képzeteket, lényeket, és a világ
keletkezésére, felépítésére és működésére
vonatkozó elgondolásokat, melyek egy
többnyire
egységes
mitológia
részét
képezték. A magyar mitológia képzeteinek
egy része nyelvünkben a mai napig
megmaradt (bár többnyire megváltozott
jelentéssel, mint a lidérc esetében), más
részük keveredett a magyarokkal kapcsolatba
került vallások, főként a kereszténység
elemeivel (így az ördög vagy a
boldogasszony szavak). A kereszténység
előtti magyar vallás jelenlegi tudásunk
szerint valószínűleg egy, a sámánizmus és a
tengrizmus néven ismert jelenségekkel
-
Wersja 01 01 2017.
kapcsolatba hozható vallás saját elemekkel
kiegészült változata.]
mitologiczny, -a, -e (mit., mitol.) [związany z
mitologią np.słownik mitologiczny] –
mitológiai (mit.)
mitologizacja [1. wprowadzanie do utworu
elementów
mitologicznych;
2. przekształcanie czegoś w mit lub w
legendę, tworzenie mitów wokół kogoś lub
czegoś; 3. wprowadzenie pierwiastków
mitycznych; przekształcenie czegoś w mit,
legendę, tworzenie mitu wokół czegoś] –
mitologizáció
mitologizować – mitologizálni
mitologizować się – mitologizálódni
mitoman [człowiek opowiadający nieprawdziwe
lub wyolbrzymione historie na swój temat]
– álmodozó, képzelt álomvilkágban élő
ember
mitomania (łac. mitomania) [1. chorobliwa
skłonność
do
opowiadania
nieprawdziwych lub wyolbrzymionych
historii na swój temat; 2. lub też kłamstwo
patologiczne - termin ten został
wprowadzony w 1905 roku przez
Drupiego na określenie wrodzonych
tendencji do posługiwania się kłamstwem,
przybierającym
nieraz
postać
fantastycznych opowieści.] – beteges
hazudozás, képzelgés
mitoman [człowiek opowiadający nieprawdziwe
lub wyolbrzymione historie na swój
temat], mitomanka – betegesen hazudozó,
képzelgő (ffi/nő)
mitomański, -a, -e [dotyczący mitomana,
mitomanii] – beteges hazudozó, képzelgési
mitomaństwo – beteges hazudozás, képzelgés
mitra [1. w Kościele katolickim: wysokie,
dwuczłonowe nakrycie głowy biskupów,
opatów i infułatów; 2. dwurożna czapka
noszona przez władców starożytnej Asyrii,
Persji i Frygii; 3. czterodzielna czapka z
futrzanym otokiem, noszona przez książąt
wschodnich
lub
przez
wyższych
duchownych obrządku wschodniego;
4. symbol lub rysunek takiego nakrycia
głowy jako oznaka książęcej godności; 5.
infuła biskupia a także czapka książęca] –
(gör.) mitra; kötelék, kendő, föveg; (vallás)
püspöksüveg, infula
-
Wersja 01 01 2017.
mitra (gr. przepaska) [liturgiczne nakrycie głowy
duchownych,
część
stroju
archimandrytów,
protojerejów
i
biskupów. Ponieważ podczas nabożeństw
kapłani wyobrażają Chrystusa, mitra
przypomina o cierniowym wieńcu, którym
ukoronowano Zbawiciela.] – (gör.) mitra
3669
Mitra (sankr. mitra - przyjaciel, partner lub
porozumienie, przyjaźń) [1. w wierzeniach
starożytnych Persów: bóg światła, opiekun
władców i wojowników; 2. w mitologii
indyskiej bóg wedyjski z grupy Aditjów,
najczęściej wymieniany w tekstach wraz z
Waruną. W kręgu cywilizacji perskiej
znany był jako Mithra ‫ م ي ترا‬i z czasem
urósł do roli jednego z ważniejszych bóstw
zaratusztrianizmu. - Oba bóstwa wywodzą
się od jednego, wspólnego dla obu kultur
boga.] – Mihtrász, Mithras, Mytras (ősi iráni
napisten) [Mithras nevét megtaláljuk az
indiai Rigvédában (Mitra), és az iráni
Avesztában (Mithra). Tisztelték a Perzsa
Birodalomban (Mithra, Mithrász, Mithrész),
Kis-Ázsiában
és
a
Kaukázusban.
Napjainkban is jelen van Indiában a
hinduizmusban és a párszi vallásban. Egyes
kutatók szerint a Biblia Újszövetségében is
benne
rejlenek
a
Mithras-kultusz
hagyományai. A mítosz szerint a téli
napforduló Mithras isten születésnapja.
Mithras misztériumait nem ismerhette meg
akárki. A tagoknak először titoktartási
fogadalmat kellett tenniük. Ezután lépésről
lépésre, hét próba teljesítése után juthattak el
a teljes megvilágosodásig. A beavatás
fokozatai: Corax (Holló), Nymphus (Jegyes),
Miles (Harcos), Leo (Oroszlán), Perses
(Perzsa), Heliodromus (A nap küldöttje),
Pater (Atya). A Mithras-misztériumok
beavatottjai elmélyedtek az asztrológia
tudományában.]
mitra biskupia – püspöksüveg
mitralieza [1. fr. mitrailleuse 'karabin
maszynowy' od mitraille 'kawałki żelaza;
kartacze' ze st. fr. mite 'miedziak; mól'.
dawn. kartaczownica; przest. karabin
maszynowy; 2. działko szybkostrzelne o
wielu lufach] – (fr.) mitrailleuse, géppuska,
gépfegyver, golyószóró fegyver
Mitreum [świątynia poświęcona perskiemu bogu
Mitrze budowana w Rzymie w II – V
wieku (jedno mitreum odkryto w
Londynie, a w 1931 w bośniackim mieście
Jajce (Cyrillica: Јајце)] – Mitreum [a
római
katonák
körében
elterjedt
misztériumvallás,
a
Mithras-kultusz
szentélye]
mitręga
[mozolna,
męcząca,
zwykle
nieefektywna praca] – (stara czasu)
időfecsérlés, naplopás, fáradtság, fáradozás,
vesződség, bajlódás, huza-vona; húzáshalasztás, időrablás
Mitręga [rzeka w województwie śląskim długości
19,6 km.] – Mitręga (folyó)
mitręga w czym – fáradozás vmiben
mitręga z czym – fáradozás vmivel
mitrężenie – fáradozás, időveszteség, bajlódás
mitrężenie czasu – időveszteség
mitrężyć [zwlekać z czymś, marnować czas] –
feltartóztatni, megakasztani, halogatni, időt
rabolni, késlekedni
mitrężyć komu czas – elrabolni vkinek az idejét
Mitrówka półwolna (Mitrophora semilibera (DC.)
Lév.) [gatunek grzybów należący do
rodziny smardzowatych (Morchellaceae)] Fattyú
kucsmagomba
(Mitrophora
semilibera)
mitycznie – (gör.) mítikusan, mítoszian,
mitológiailag
mityczność – (gör.) mítikusság, mítosziság,
mitológiaiság
mityczny, -a, -e [1. dotyczący mitu lub mitologii;
2. otoczony legendą i sławą] – (gör.)
mitikus, mítoszi, mitológiai; mondabeli,
mondai, mondaszerű, meseszerű, mesés,
legendás; a mítosszal kapcsolatos, rá
vonatkozó
mityczny król grecki – mondai görög király
mitygować [łac. mitigare 'zmiękczać; jw.' od
mitis 'miękki; łagodny' + agere,
powściągać,
hamować,
łagodzić,
uspokajać, reflektować.] [Mitygować kogoś
łagodnymi słowami. Mitygować czyjś gniew;
2. zwracać komuś uwagę na niestosowne
zachowanie,
hamować
czyjąś
zapalczywość.]
–
(lat.)
mitigálni;
csillapítani,
enyhíteni,
engesztelni,
3670
egyenlíteni, barátságos úton elintézni,
nyugtatni, csendesíteni, lecsendesíteni
mitygować się [powstrzymywać się od zbyt
gwałtownych reakcji lub pochopnego
działania] – megnyugodni, lecsillapodni,
megengesztelődni [Mitygować się w złości.
Umiał się mitygować w potrzebie.]
mitygowanie – csillapítás, engesztelés
mitygowanie się – lecsillapodás, megnyugvás
mityng, meeting [wym. miting] [1. zebranie w
miejscu publicznym z udziałem wielu
osób;
2. zawody
w
sportach
indywidualnych] – (ang.) meeting, miting;
nyilvános gyűlés, nagygyűlés, találkozó;
(sport) verseny
mityng lekkoatletyczny – atlétikai verseny v.
viadal
mityng sportowy – sporttalálkozó
mityngowy, -a, -e – (ang.) meeting-, mitingmixtura (mikstura) – vegyes regiszter, mixtúra
(orgona)
miya [wym. mija], mija [1. japońska świątynia
sintoistyczna; 2. pałac członków rodziny
cesarskiej;
3. grzecznościowy
tytuł
książęcy] – Miya (japán eredetű, jelentése:
szentély); japán sintoista szentély; a császári
család tagjainak palotája; a hercegnő címe
miyjsce [miejsce] – [Słowniczek języka śląskiego]
hely
miynsek [portmonetka (Śląsk Opolski)] –
[Słowniczek języka śląskiego] erszény,
pénztárca
mizandria (mizoandria) – (gör.) mizandria;
férfigyűlölet
mizantrop [1. osoba stroniąca od ludzi, mająca
do nich niechętny lub wrogi stosunek; 2.
samotnik, odludek], mizantropka [kobieta
stroniąca od ludzi, niechętna im lub wrogo
do nich nastawiona] – (gör.) mizantróp;
embergyűlölő, emberkerülő (ffi/nő) [a
Mizandria görög szóból. Ellentettje a
filantróp, emberszerető.]
mizantropia [1. postawa cechująca się niechęcią
do kontaktu z ludźmi, unikaniem go; 2.
pojęcie ogólnie określające niechęć do
ludzi jako do gatunku ludzkiego. Nie jest
to uczucie skierowane do poszczególnych
jednostek, ale do ogółu populacji (z własną
osobą włącznie). Słowo mizantropia
pochodzi od greckich słów anthropos człowiek oraz miseo - nienawidzę.
Mizantrop to osoba przejawiająca takie
uczucia.]
–
(gör.)
mizantrópia;
embergyűlölet, emberkerülés
mizdra [w garbarstwie: wewnętrzna strona
skóry zwierzęcej] – bőroldal
-
Wersja 01 01 2017.
mizdrowy, -a, -e – bőroldali
mizdrzyć się [1. pot. wdzięczyć się lub przymilać
się do kogoś w niestosowny, drażniący
sposób; 2. stroić miny wobec kogoś,
zachowywać
się
minoderyjnie,
kokieteryjnie; przymilać się, wdzięczyć
się; Mizdrzyć się przed lustrem, przed
widownią. Mizdrzyć się do kogoś.
Mizdrzyć się przed kimś. ] – kacérkodni
vkivel, tetszelegni vki előtt; hízelkedni,
udvarolni
mizdrzyć się (do kogo) – kedveskedni (vkinek);
kacsintani (vkire), szemezni (vkivel);
kacérkodni vkivel, tenni a szépet vkinek [ta
kobieta mizdrzyć się do człowieka starego:
az a nő szemez azzal az öregemberrel]
mizeractwo [pot. ze współczuciem o kimś
wątłym, bladym lub biednie ubranym] –
(lat.)
mizeria
(lat.
mizerálibilis:
nyomorúságos, szánalmas, siralmas; silány,
gyatra rossz, alávaló, semmirekellő,
nyomorgó,
szűkölködő
szerencsétlen,
boldogtalan, szegény ) nyomor, nyomorúság,
szükség, ínség, szegényesség, silányság;
szegényes, nyomorúságos nép
mizerak [pot. wymizerowany, wątły lub bardzo
biedny człowiek]; mizeraczek – szegény,
nyomorult, kimerül, legyöngült
mizeria [1. sałatka z surowych ogórków; 2. niski
poziom lub zły stan czegoś] – (lat.) mizéria;
1.
szegénység,
szükség,
szűkösség,
nyomorúság, baj, kellemetlenség; ínség,
szegénység,
nyomor;
2.
(ogórki)
uborkasaláta (uborkaszeletek tejföllel, ecet v.
citromlé, porcukor és só keverékével, őrölt
kaporral v. újhagymával ízesítve, lehűtve)
[eredetét Bona Sforza királynőre vezetik
vissza]
mizernie – szegényes, szegényesen, ínségesen
mizernie wygląda – rossz színben v. bőrben van
mizernieć (mizernieje) [stawać się mizernym] –
sorvadni; soványodni, fogyni
mizerniutki, -a, -ie – satnyácska, soványka
mizerność – satnyaság, soványság
mizerny, -a, -e [1. wychudły i blady; 2. nędzny,
lichy] – satnya, csenevész, sovány,
szánalmas, szánalomra méltó; girhes
mizerna robota – (átv.) gyenge, silány munka
mizerota [pot. z politowaniem o mizernym,
wynędzniałym lub biednym człowieku] –
3671
nyomorúságos,
szegény
ember;
nyomorúságos (vmi)
mizerotka – nyomorúságos, szegény nő
mizerykordia [1. (łac. misericordia, miłosierdzie)
- długi, wąski sztylet służący do dobijania
rannego przeciwnika. 2. łac. misericordia
'litość; współczucie'; miser 'biedny;
nędzny'; śrdw. krótki sztylet o wąskiej
klindze
do
dobijania
konającego
przeciwnika "miłosiernym" ciosem; 3.
krótki sztylet służący do dobijania
rannego przeciwnika] – mizerikordia,
kegyelem, könyörületesség,
mizoandria, mizandria, mizoandryzm (st.gr.
μῖσος, misos - nienawiść, ἀνδρός, andros mężczyzna) [1. patologiczny wstręt kobiety
do mężczyzn; 2. nienawiść lub silne
uprzedzenie w stosunku do mężczyzn. W
przeciwieństwie
do
mizoginizmu,
mizoandryzm rzadko bywa przedmiotem
dyskusji lub badań.] – (gör.) mizandria;
férfigyűlölet
mizoandryczny, -a, -e – férfigyűlölő
mizogin [mężczyzna odczuwający wstręt do
kobiet, owładnięty mizoginią], mizoginista
– beteges nőgyűlölő (ffi)
mizoginia, mizoginizm (grec. μῖσος, misos –
nienawiść, γυνή, gyne - kobieta) [1.
patologiczny wstręt mężczyzny do kobiet;
2. nienawiść albo silne uprzedzenie w
stosunku do płci żeńskiej. Często bywa też
przyrównywany
do
antykobiecego
seksizmu lub mizoandryzmu. Generalnie
jest uważany za stosunek mężczyzny
wobec kobiet, ale niewykluczona jest
sytuacja, w której również kobieta może
cechować się postawą mizoginistyczną.] –
beteges nőgyűlölés; nőgyűlölet
mizoginiczny, mizoginistyczny, -a, -e – beteges
nőgyűlölőmizoginizm (z grec. misos - nienawiść, gyne kobieta) [nienawiść albo silne uprzedzenie
w stosunku do płci żeńskiej. Często bywa
też przyrównywany do antykobiecego
seksizmu lub mizoandryzmu. Generalnie
jest uważany za stosunek mężczyzny
wobec kobiet, ale nie wykluczona jest
sytuacja, w której również kobieta może
cechować się postawą mizoginistyczną.
Według ruchu feministycznego mizoginia
jest ideologią polityczną tak jak rasizm
czy antysemityzm, która usprawiedliwia
podporządkowanie kobiet mężczyznom.
Mizoginia prawie zawsze łączy się z
antyfeminizmem i dlatego pojęcia te często
używane są zamiennie.] – (gör.)
mizogámia; mizoginia; beteges nőgyűlölet
-
Wersja 01 01 2017.
mjarkować [badać] – [Słowniczek języka
śląskiego]
vizsgálni,
búvárkodni,
tanulmányozni, nyomozni, vizsgálni, keresni,
megvizsgálni, kutatni

szótár 1 - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Podobne dokumenty

Dysza 8 VAN ZASIĘG 1,8 DO 2,4 M

Wersja PDF - CelticPoland.com

gazeta wyborcza: holender patrzy na warszawę

SZEMÉLYI ADATLAP / ANKIETA PERSONALNA