Prawo Unii Europejskiej a sądownictwo polubowne.

Bartosz Dymicki
Prawo Unii Europejskiej a sądownictwo polubowne.
Sądownictwo polubowne funkcjonuje z powodzeniem w większości krajów będących
członkami Unii Europejskiej. Unormowane jest ono w krajowych kodeksach i rozporządzeniach.
W każdym kraju jednak systemy sądownictwa polubownego różnią się od siebie pod wieloma
względami. Przykładowo w samych Niemczech istnieje ponad 200 instytucji zajmujących się
alternatywnym rozwiązywaniem sporów, podczas gdy w Polsce tych instytucji jest tylko około
20.1 Z roku na rok widać jednak coraz większe zainteresowanie społeczeństwa (nie tylko
polskiego) rozwiązywaniem konfliktów poza systemem sądownictwa powszechnego.
Przemawiają za tym niższe koszta, oszczędność czasu, oraz mniejszy stres, a także brak
formalizmu. Oczywistą zaletą jest również fakt, że wynikiem rozwiązywania sporu w ten sposób
jest kompromis który nie krzywdzi żadnego z uczestników.
ADR (Alternative Dispute Resolution) czyli alternatywne rozwiązywanie sporów nie jest
czymś nowym. Już w starożytności Kodeks Justyniana wprowadzał pojęcie kompromisu oraz
przewidywał rozwiązywanie sporów przy udziale sędziego rozjemczego zwanego arbiter ex
compromisso.2 3 W średniowieczu rozwój sądownictwa polubownego z racji istnienia
feudalizmu zanikł, ale już w czasach nowożytnych rozkwitł na nowo w związku z rozwojem
handlu międzynarodowego. Dzisiaj alternatywne rozwiązywanie sporów jest pojęciem za którym
kryją się różnorakie mechanizmy pozwalające na rozstrzygnięcie sporu bez udziału sądu, a przy
udziale mediatora, arbitra czy innego wyspecjalizowanego organu.
Jednym z kluczowych celów Unii Europejskiej dotyczących przestrzeni wolności,
bezpieczeństwa i sprawiedliwości jest zapewnienie jednostkom oraz podmiotom gospodarczym
nie tylko dostępu do wymiaru sprawiedliwości ale również do odpowiednich procesów
rozwiązywania sporów.4 Potrzeba uregulowania sądownictwa polubownego aż na szczeblu Unii
Europejskiej wynika z coraz większej ilości sporów transgranicznych, a także przerażających
szacunków mówiących, że koszty nierozstrzygniętych sporów konsumenckich szacuje się na
1
http://ec.europa.eu/consumers/redress_cons/adr_study.pdf
A. Berger, Encyclopedic Dictionary of Roman Law, Philadelphia 2002, s. 366
3 http://prawo.univ.gda.pl/knopk/download/sadownictwo_polubowne.ppt
4 Wniosek dotyczący Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie niektórych aspektów mediacji w
sprawach cywilnych i handlowych, Bruksela 22.10.2004
2
0,4% PKB Unii Europejskiej. Obejmuje to pieniądze utracone przez europejskich konsumentów
z powodu problemów podczas zakupów z innych krajów UE, które szacuje się kwotę pomiędzy
500 milionów a 1 mld EUR.5
Proces regulowania sądownictwa polubownego rozpoczęto w 2002 roku gdy Komisja
Europejska wydała Zieloną Księgę (Green Paper on alternative dispute resolution in civil and
commercial law). Księga zawiera mnóstwo informacji dotyczących ADR, wyjaśnia pojęcia,
wymienia zalety a także przedstawia 21 pytań które miały zapoczątkować dyskusję i proces
konsultacji na temat alternatywnych sposobów rozwiązywania sporów. Pytania zadane w
Zielonej Księdze dotyczyły problemu terminu przedawnienia, wpływu wyniku ugody zwłaszcza
w zakresie egzekwowania prawa, szkoleń dla mediatorów, ich akredytacji i zasad regulujących
ich odpowiedzialność.6
Kolejnym etapem tworzenia regulacji było powstanie Europejskiego Kodeksu
Postępowania dla Mediatorów ogłoszonego na konferencji w Brukseli 2 lipca 2004 roku. Kodeks
ten jednak nie ma mocy wiążącej i nie nakłada obowiązku stosowania się do jego zasad przez
mediatorów. Już we wstępie określono, że jego przyjęcie jest dobrowolne. Całość kodyfikacji
jest dosyć uboga, ponieważ zajmuje wraz ze wstępem niecałe cztery strony.
Najważniejszym do tej pory aktem wydanym przez organy Unii Europejskiej
dotyczącym ADR jest z pewnością Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 maja
2008 roku w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych.7
Zanim jednak owa dyrektywa weszła w życie, od 2004 roku pracowano nad jej projektem. W
toku prac nad projektem szczególnie istotne znaczenie odegrała opinia Europejskiego Komitetu
Ekonomiczno-Społecznego.8 W artykule 1 dyrektywa (2008/52/WE) stawia sobie za
cel: ,,ułatwienie dostępu do alternatywnych metod rozwiązywania sporów oraz promowanie
polubownego rozwiązywania sporów przez zachęcanie do korzystania z mediacji oraz przez
zapewnienie wyważonej relacji między mediacją a postępowaniem sądowym.” Dyrektywa
wyjaśnia w artykule 3 również czym jest mediacja. Mianowicie jest to: ,,zorganizowane
5
http://europa.eu/rapid/press-release_IP-11-1461_en.htm?locale=en
Green Paper on alternative dispute resolution in civil and commercial law, s. 35
7 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/52/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie niektórych aspektów
mediacji w sprawach cywilnych i handlowych, Dziennik Urzędowy L 136 , 24/05/2008 P. 0003 - 0008
8http://arbitraz.laszczuk.pl/_adr/39/
Dyrektywa_Parlamentu_Europejskiego_i_Rady_2008_52_EC_z_21.5.2008_r._o_niektorych_aspektach_mediacji_
w_sprawach_cywilnych_i_handlowych:_nowy_etap_rozwoju_mediacji_w_Europie.pdf
6
postępowanie o dobrowolnym charakterze, bez względu na jego nazwę lub określenie, w którym
przynajmniej dwie strony sporu próbują same osiągnąć porozumienie w celu rozwiązania ich
sporu, korzystając z pomocy mediatora. Postępowanie takie może zostać zainicjowane przez
strony albo może je zaproponować lub zarządzić sąd lub nakazać prawo państwa
członkowskiego.’’ W dalszych artykułach dyrektywa stanowi o podstawach prowadzenia
mediacji, jej zasadach (dobrowolności, poufności), ugodzie mediacyjnej, biegu terminu
przedawnienia oraz mediatorach. Ciekawą informację zawiera artykuł 11 który nakłada
obowiązek na Komisję, aby ta w ciągu ośmiu lat od przyjęcia Dyrektywy przedstawiła raport na
temat rozwoju mediacji w Unii Europejskiej oraz stosowania przepisów zawartych w
Dyrektywie.
Pod koniec zeszłego roku pojawiły się dwie nowe propozycje regulacji. Pierwsza z nich
dotyczyć ma skutecznych, bezstronnych i przejrzystych systemów rozstrzygania sporów
konsumenckich. Druga natomiast stworzenia platformy pozwalającej rozwiązywać spory
konsumenckie dotyczące zakupów online w innych krajach Unii Europejskiej. Ich
wprowadzenie zapowiedziano na przełom 2014 i 2015 roku.9 Jak zapewnia europosłanka Róża
Thun, ODR (Online Dispute Resolution) ma funkcjonować w 23 językach, i ma być całkowicie
bezpłatny.10
Podsumowując, w całej Unii Europejskiej istnieje ponad 750 systemów polubownego
rozwiązywania sporów. Jednakże niektóre z nich obowiązują tylko na części terytorium danych
państw członkowskich, a inne tylko w wybranym sektorze gospodarki. Ponadto alternatywne
rozwiązywanie sporów nadal napotyka wiele trudności - wciąż istnieją luki w zasięgu działania,
szczególnie w przypadku zakupów online (prace nad Online Dispute Resolution ciągle trwają)
oraz niska świadomość czym jest sądownictwo polubowne wśród konsumentów. Ponadto tylko
połowa podmiotów zajmujących się ADR spełnia kryteria jakości ustalone przez Unię. Co jakiś
czas podnoszą się głosy o dalszych potrzebach regulacji i promocji tego typu mechanizmów, i są
to głosy na pewno rozsądne.
9
http://europa.eu/rapid/press-release_IP-11-1461_pl.htm
http://www.newseria.pl/news/reklamacje_w_calej_ue,p479364167
10