Symbolika Krzyż harcerski Krzyż Harcerski zaprojektował w 1912

Symbolika
Krzyż harcerski
Krzyż Harcerski zaprojektował w 1912 roku ks. Kazimierz Lutosławski wzorując go na
najwyższym polskim odznaczeniu
wojskowym
- Krzyżu
Virtuti
Militari.
Wg "Regulaminu Odznak i Oznak" jest odznaką organizacyjną harcerzy i instruktorów. Krzyż
Harcerski nosi się 2 cm nad lewą kieszenią munduru (choć lepiej twierdzić, że nosi się go na
sercu). Prawo noszenia Krzyża Harcerskiego zyskuje się przy złożeniu Przyrzeczenia
Harcerskiego.
Na
ubraniu
cywilnym
można
nosić
jego
miniaturki.
Krzyż Harcerski ma bogatą symbolikę, podaną poniżej. Różnie tłumaczy się jego kształt i
poszczególne elementy. Dla wszystkich jednak pozostaje czymś niezwykle wartościowym,
cennym. Czymś co przechowuje się przez całe życie i nierzadko przekazuje dzieciom i
wnukom jako rodzinną świętość. Patos? Może, ale spróbujcie poprosić harcerza, aby dał Wam
go na pamiątkę...
Jak już wspomniano, wzorowany jest on na orderze Virtuti Militari, przyznawanym za
szczególne męstwo i oddanie służbie ojczyźnie. Dewizą krzyża harcerskiego jest łacińska
maksyma "ad astra per aspera" (przez trudności do gwiazd). Po środku krzyża znajduje się
koło. Jest w nie wpisana lilijka, z której wychodzą promienie. Gradowane ramiona krzyża
oplata wianek z liści dębu i wawrzynu (lauru). Na nich też jest umieszczone wezwanie
Czuwaj.
Do noszenia krzyża mają prawo harcerze po złożeniu przyrzeczenia harcerskiego.
Symbolika krzyża harcerskiego
Krąg:
Lilijkę otacza krąg - symbol doskonałości do jakiej dąży harcerska rodzina. Niektórzy
twierdzą, że jest to też symbol harcerskiego kręgu, w którym wszyscy są równi i panują
braterskie relacje. Inni dodają, że to oznaka ogromnej woli tworzenia kręgu, z którego
promieniować będzie prawość myśli, słów i czynów.
Lilijka:
Jest opisana poniżej.
Promienie:
Promienie biegnące od lilijki oznaczają dążenie harcerstwa do promieniowania na cały świat
wartościami, radością, dobrem.
Węzeł:
Węzeł na wieńcu, jak węzeł na chuście ma przypominać o obowiązku wypełnienia
przynajmniej jednego dobrego uczynku dziennie. Są jeszcze takie środowiska, w których
wolno rozwiązać chustę (a więc rozebrać się i pójść na spoczynek) dopiero po spełnieniu
dobrego uczynku.
Wieniec z liści dębowych:
Liście dębowe od dawien dawna symbolizują męstwo i dzielność. Wieniec z liści dębowych
mieli prawo nosić tylko ludzie władający ogromną siłą - ducha, mięśni, czy magii. Cechy temęstwo i dzielność, powinny być również udziałem każdego harcerza.
Wieniec z liści lauru:
Liście laurowe są symbolem zwycięstwa. Wieniec z liści laurowych nosili autorzy
największych zwycięstw, rzymscy cesarze. Dla harcerza liście laurowe oznaczają tryumf nad
własnymi słabościami.
Ziarenka piasku:
Ramiona Krzyża Harcerskiego wypełnione są ziarenkami piasku, które symbolizują liczną
rodzinę harcerską. Inna interpretacja mówi, że są to nierówności symbolizujące kamienie na
drodze życia, perły dobrych uczynków, trudy i znoje, radości i smutki jakie harcerz spotyka
na swojej drodze życia.
"Wianek z dębu i wawrzynu oznacza cele do zdobycia: siłę i umiejętność, sprawność i
wiedzę. Oplata on główny symbol skautowy: krzyż z hasłem "Czuwaj". Kształt tego krzyża
jest dawny; takiego użyto do naszego orderu waleczności: "Virtuti Militari"; uprzytamnia on
szczególnie obowiązek działalności. Ma on w środku kółko - symbol doskonałości, a w nim
gwiazdę promienną, jakby światło przewodnie: ad astra! A sam krzyż znaczy: per aspera (per
aspera ad astra - poprzez ciernie do gwiazd - a2t), bo wskazuje drogę ciężką, cierpieniami
walki z własnymi słabościami usłaną, a przytem oznacza też gotowość do tej walki i do
wszelkich poświęceń - aż do męczeństwa za wiarę, aż do śmierci za Ojczyznę: Bóg i
Ojczyzna są treścią wewnętrzną tego znaku. Hasło "Czuwaj" na nim - to pobudka,
ostrzeżenie; oznacza gotowość do pracy nieustannej".
Taką propozycję symboliki przestawił sam autor, ks. Kazimierz Lutosławski (pseudonim Jan
Zawada w publikacji: „Czuj duch! Szesnaście gawęd obozowych o idei skautingu”).
Historia krzyża
Andrzej Małkowski w pierwszej polskiej książce skautowej "Scouting jako system
wychowania młodzieży" zaprezentował odznakę skautów angielskich i opisał jej symbolikę.
Przypuszczał, że wkrótce zostanie wymyślona polska odznaka, która mogłaby zostać
przyznana pierwszym skautom już we wrześniu 1911 roku. Tak się jednak nie stało.
W pierwszym numerze redagowanego przez Małkowskiego "Skauta" wydanym 15.X.1911
roku ogłoszono konkurs na projekt polskiej odznaki. Chciano, żeby propozycje zachowywały
skautowe motywy, ale także nie były naśladownictwem angielskiej odznaki tylko czymś
nowym. Liczba nadesłanych prac (84) przerosła oczekiwania organizatorów. Rozstrzygnięcie
konkursu opóźniło się o dwa miesiące. Pierwszą nagrodę dostał projekt IV Krakowskiej
Drużyny Skautowej im. Bartosza Głowackiego przedstawiający herb Tadeusza Kościuszki
Roch III, drugą - projekt z tej samej drużyny przedstawiający orła polskiego trzymającego w
szponach tarczę z napisem "Czuwaj". Trzecie miejsce przypadło ks. Kazimierzowi
Lutosławskiemu, którego projekt przedstawiał skrzyżowane szable na okrągłej tarczy i polski
krzyż wojskowy Virtuti Militari z napisem "Bóg i Ojczyzna" i orła lecącego nad nim. Przy
górnej krawędzi znajdował się napis "Czuwaj."
Żaden z nagrodzonych ani wyróżnionych projektów nie przyjął się jako odznaka dla polskich
skautów. Pod koniec roku 1912 Naczelna Komenda Skautowa wyznaczyła ks.
Lutosławskiego, Alfonsa Borkiewicza i Czesława Jankowskiego do dalszych prac nad
wzorem odznaki skautowej. Ostateczny projekt, choć jeszcze bez lilijki, został zamieszczony
na okładce książki ks. Lutosławskiego "Czuj Duch". Był to przerobiony jego pierwotny
pomysł.
W latach 1913-1916 krzyż harcerski stawał się powoli oficjalną odznaką drużyn w zaborze
rosyjskim, podległych Naczelnej Komisji Skautowej w Warszawie. Trzeciego czerwca 1916
roku krzyż stał się oficjalną odznaką świeżo powołanego Związku Harcerstwa Polskiego.
Masowa produkcja krzyża zaczęła się w zakładzie grawerskim Józefa Chylińskiego już w
1915 roku. Każdy krzyż miał w tamtych czasach swój numer i było wiadomo, kto go
otrzymał.
Krzyż harcerski z czasem przyjmował się w innych organizacjach skautowych. Przed 1918
rokiem był używany przez polskie drużyny na Wileńszczyźnie i Łotwie. W 1919, niecały rok
po tym, jak wszystkie organizacje harcerskie połączyły się w jeden Związek Harcerstwa
Polskiego, na Zjeździe Naczelnej Rady Harcerskiej w Zwierzyńcu Zamojskim przyjęto
"Przepisy o oznakach harcerskich". Dwiema odznakami organizacyjnymi zostały lilijka
noszona na rogatywce (kapeluszu) oraz oczywiście krzyż noszony na lewej piersi dwa
centymetry nad kieszenią.
Krzyż harcerski jest jedyną odznaką cywilną, którą wolno nosić na mundurze wojskowym.
Harcerzom zezwolił na to 15. listopada 1919 roku Naczelny Wódz Wojska Polskiego Józef
Piłsudski. Noszono ją w tym samym miejscu, to znaczy tuż nad lewą kieszenią.
Krzyż był odznaką wyjątkową. Żeby móc go nosić, trzeba było posiadać zezwalającą na to
książeczkę służbową. Krzyż pozostawał też własnością Związku. Po zgubieniu trzeba było
czekać pół roku na nowy, a gdy rezygnowało się z harcerstwa, trzeba było oddać swój krzyż.
W czasie drugiej Wojny Światowej produkcja krzyży siłą rzeczy została wstrzymana. Nie
spadło jednak zapotrzebowanie. Harcerstwo przeszło do konspiracji i kontynuowało swoją
działalność z zachowaniem zwyczaju przyrzeczenia harcerskiego. Po wyczerpaniu
przedwojennych zapasów często harcerze składający przyrzeczenie nie otrzymywali krzyża.
Starano się jednak, żeby krzyż jako ważny symbol znajdował się na każdej uroczystości
przyżeczenia.
W czasie Powstania Warszawskiego, gdy harcerze się ujawnili, malowano harcerskie lilie na
pancerzach czołgów, lilie i napisy "Czuwaj" na samochodach, a przede wszystkim było
bardzo dużo harcerskich krzyży. "Pasieka" nie przeciwstawiała się temu. Było to działanie
żywiołowe, spontaniczne, świadczące o niezwykłym charakterze Krzyża.
Lilijka harcerska
Baden – Powell zamierzał w różnoraki sposób wzbudzać poczucie wspólnoty wszystkich
skautów – służyć temu miało noszenie na bluzie mundurka i na klamrze pasa albo przypinanie
symbolicznej odznaki. Nad wyborem jej kształtu B – P nie zastanawiał się długo: igła
kompasu – który tak często wskazywał mu właściwą drogę do celu – miała wówczas zawsze
kształt lilijki. Dlatego właśnie lilia, uchodząca na dodatek za symbol czystości, miała się stać
odznaką skauta. Narysował tę lilię. Pod lilijką naszkicował wstęgę, której końce podwinięte
były ku górze. Miały one symbolizować uśmiech skauta. Na wstędze tej wypisać: „Be
prepared” (dosłownie: bądź gotów) – hasło skautów, które nasunęło mu się spontanicznie.
Hasło to należy rozumieć następująco: skaut ma się starać o to, aby w każdej chwili być
zdrów na duchu i ciele, i gotów wypełnić swój obowiązek.
W. Hansen, „Wilk, który nigdy nie śpi”
Lilijka od początków chrześcijaństwa symbolizuje czystość i cnotę. Nosili ją na swych
szatach królowie, na sztandarach książęta, na herbach rycerze. Harcerska lilijka wywodząc
swój kształt z igły magnetycznej, symbolizuje stałość drogi jaką obiera każdy, kto chce żyć,
pracować, działać i służyć zgodnie z prawem i przyrzeczeniem harcerskim. Trzy literki ONC
na ramionach lilijki są skrótem hasła filaretów: "Ojczyzna, Nauka, Cnota". Na węźle widnieje
skrót nazwy naszej organizacji- ZHP. Na lilijce z krzyża nie ma żadnych liter, są za to dwie
gwiazdki. Symbolizują one oczy harcerza, zawsze szeroko otwarte, uważnie obserwujące
świat, gotowe dostrzec dobro i zło. Są symbolem oczu patrzących i widzących kiedy i gdzie
harcerz może być pomocny.
Lilijka jest noszona na nakryciu głowy, a harcerze na okresie próbnym przypinają ją w
miejscu, gdzie nosi się krzyż harcerski. Symbolem harcerzy i instruktorów drużyn wodnych i
żeglarskich jest lilijka połączona z kotwicą.
Lilijka WOSM
Oficjalny symbol WOSM, noszony przez wszystkich członków tej organizacji. Lilia to znak
używany od dawna, między innymi w heraldyce i motywach dekoracyjnych oraz do
oznaczania kierunku północnego w kompasach i na mapach. Ponadto kwiat lilii oznacza
czystość i cnotę. Ta symbolika bliska jest ruchowi skautowemu. Lilia niczym strzałka
kompasu, wskazuje każdemu skautowi drogę służby, braterstwa i wierności ideałom
skautowym. Trzy listki reprezentują 3 zasady ruchu skautowego wyrażone w Przyrzeczeniu służbę Bogu, ludziom i samemu sobie. Dwie gwiazdki oznaczają Prawo i Przyrzeczenie.
Węzeł płaski jest symbolem jedności i braterstwa ruchu skautowego. Biel lilii oznacza
czystość, a kolor tła na którym umieszczony jest główny symbol - królewska purpura - to
oznaka przywództwa i pomagania innym.
Koniczynka WAGGS
Oficjalny symbol WAGGGS, noszony przez wszystkie członkinie tej organizacji. Złota
koniczyna trójramienna na jasnoniebieskim tle symbolizuje słońce, które świeci dla
wszystkich ludzi na świecie – tak jak i ruch skautowy jest dostępny dla wszystkich dziewcząt
na świecie. Trzy listki symbolizują trzy części Przyrzeczenia Skautowego: służbę Bogu,
ludziom i troskę o własny rozwój. Dwie gwiazdki na ramionach oznaczają Prawo i
Przyrzeczenie, które harcerski powinny zawsze mieć przed oczyma. Dolna część koniczynki
symbolizuje igłę magnetyczną kompasu wskazującego drogę, a podstawa łodyżki wyraża
płomień miłości bliźniego.