Wspomaganie rozwoju mowy małego dziecka - Sosw

Wspomaganie rozwoju mowy małego dziecka - Sosw

W POROZUMIENIU
Z DZIECKIEM
Materiały dla rodziców z warsztatów
„Wspomaganie rozwoju mowy małego dziecka”
Opracowały:
Marta Sobiczewska
Anna Matejek
Agnieszka Modrzewska
DEKALOG AKTYWNEGO RODZCA:
1. „Włącz się” do świadomej i systematycznej obserwacji dziecka.
2. Analizuj przyrost jego umiejętności językowo – komunikacyjnych, w
wypadku słabego przyrostu skontaktuj się z zaufanym specjalistą –
lekarzem pediatrą, logopedą, nauczycielem.
3. Zawsze mów zrozumiale do dziecka – bądź najlepszym przykładem
starannej mowy i wymowy – ucz je powtarzać.
4. Często nagradzaj dziecko – uśmiechem, gestem, słowem, ale też
wyznaczaj „granice”.
5. Jak najwcześniej czytaj dziecku – naucz je obcować z książkami i
dbać o nie.
6. Często żartuj z dzieckiem, ucz je wyliczanek i prostych piosenek.
7. Zapewnij dziecku wiele okazji do ruchu, zabawy i pracy twórczej –
stwórz warunki do rysowania i malowania.
8. Dbaj o odpowiednią dietę dziecka – zróżnicowaną, wzbogaconą o
witaminy, mikro-i makroelementy.
9. W razie obserwowanych trudności rozwojowych, edukacyjnych
dziecka pamiętaj o konsultacji z pedagogiem lub psychologiem.
10. Szanuj indywidualność dziecka i ucz je samodzielności w każdej
dziedzinie życia.
Prawidłowy rozwój mowy dziecka jest podstawą kształtowania się i rozwoju jego osobowości.
Dlatego tak ważne z punktu widzenia ogólnego rozwoju dziecka jest zadbanie o prawidłowy rozwój
jego mowy. Podstawa rozwoju mowy kształtuje się już w okresie płodowym.
Bardzo ważne dla rozwoju mowy dziecka jest karminie piersią. Dziecko karmione piersią w
naturalny sposób usprawnia język i wargi (narządy, których sprawność warunkuje prawidłowy rozwój
mowy), ćwiczy oddychanie przez nos, dzięki czemu jest mniej narażane na infekcje górnych dróg
oddechowych, żuchwa ma odpowiednie warunki wzrostu ku przodowi, co sprzyja prawidłowej
budowie zgryzu.
Zanim dziecko nauczy się wyrażać swoje myśli, musi przejść wiele etapów, podczas których
stopniowo zdobywa umiejętność koordynowania różnych grup mięśni do wytworzenia mowy
artykułowanej.
Mówienie jest sprawnością, która kształtuje się wolniej i z większym trudem niż inne sprawności
motoryczne. Rozwija się ono zgodnie z dojrzewaniem różnych części aparatu mowy.
U wszystkich dzieci rozwój mowy przebiega według tych samych prawideł. Zdrowe, normalnie
słyszące i normalnie rozwijające się dziecko przyswaja sobie mowę w ciągu pierwszych 5 - 6 lat.
W rozwoju mowy dziecka występują następujące okresy:
1.
2.
3.
4.
Okres melodii – 0 do 1 roku życia
Okres wyrazu – 1 – 2 rok życia
Okres zdania – 2 – 3 rok życia
Okres swoistej mowy dziecka – 3 – 7 rok życia
Rozwój mowy dzieci z niepełnosprawnością intelektualną, ruchową przebiega mniej harmonijnie.
U dzieci tych występują te same rodzaje wad wymowy co u dzieci normalnych, ale są one bardziej
złożone, nawarstwione, występują zespoły wad. Częstość występowania wad wymowy jest
uzależniona od stopnia upośledzenia umysłowego, tzn. wady wymowy występują częściej u dzieci
głębiej upośledzonych, niż u dzieci z lżejszym upośledzeniem i są cięższe i bardziej skomplikowanie .
Najczęstsze wady mowy u dzieci upośledzonych umysłowo to : dysglosja, dysartria, afazja, jąkanie
i wady środowiskowe.
DYSGLOSJA- jest to zniekształcenie dźwięków mowy lub niemożność ich wytwarzania na
skutek nieprawidłowej budowy narządów mowy lub obniżenia słyszalności. Różnego rodzaju
anomalie warg, języka, zgryzu czy podniebienia miękkiego uniemożliwiają normalną wymowę.
DYZARTRIA- jest to zaburzenie artykulacyjne, które polega na zniekształcaniu dźwięków
mowy lub niemożności ich wytwarzania na skutek uszkodzenia ośrodków i dróg nerwowych
unerwiających narządy mowne ( artykulacyjne, fonacyjne, oddechowe ).
AFAZJA- częściowa lub całkowita utrata umiejętności posługiwania się językiem
spowodowana uszkodzeniem tych struktur mózgowych, które uczestniczą w procesie mowy.
Zaburzenia zależą od wieku dziecka, od stadium rozwojowego jego mowy i od stopnia przyswajania
umiejętności pisania i czytania. Uszkodzenie mózgu może być spowodowane u dziecka urazem
czaszki, chorobami zakaźnymi ( ospa, odra, krztusiec, grypa ), chorobę Heinego-Medina lub zapalenie
opon mózgowych.
JĄKANIE - jest jedną z najczęściej występujących wad wymowy. Przejawia się
zaburzeniem płynności mowy (rytmu, tempa ), na skutek występowania skurczów mięśni
biorących udział w mowie.
WADY ŚRODOWISKOWE- powstają w środowisku społecznym, w którym dziecko żyje. To
ono dostarcza im wzorców i pobudza je do mówienia. Zaburzenia mowy pochodzenia
środowiskowego mogą być spowodowane różnymi czynnikami:
- brak podniet do mówienia bywa często przyczyną opóźnienia rozwoju mowy. U dziecka
pozbawionego kontaktów z ludźmi mowa może się w ogóle nie rozwijać ;
- nieodpowiednie wzorce głosek, wyrazów, form gramatycznych, akcentowania, intonacji, czy rytmu
są naśladowane i przyswajane przez dziecko, a więc wady mowy występujące u rodziców lub
rodzeństwa mogą się pojawiać w mowie dziecka.
Wymienione wady mowy często nie mają żadnego związku z upośledzeniem umysłowym, wręcz
odwrotnie- mogą one pogłębiać upośledzenie umysłowe (a nawet być jego przyczyną ), jeśli powodują
opóźnienie rozwoju mowy.
U dzieci upośledzonych umysłowo reedukacja mowy trwa znacznie dłużej i wymaga wiele pracy
i cierpliwości ze strony logopedy i rodziców.
MASAŻ LOGOPEDYCZNY wg E. STECKO
1. Czoło, policzki, górną wargę, brodę masujemy kilkakrotnie w kierunku stawów
żuchwowo - skroniowych,
- wykonując ruchy koliste palcami wskazującymi
- obszczypujemy
- uciskamy punktami
2. Od kącików oczu palcami wskazującymi i środkowymi uciskając robimy "łezki" do
kości żuchwy - 3x.
3. Kości policzkowe uciskamy od nasady nosa w kierunku skroni - 3x.
4. Kości żuchwy ujmujemy kciukami i palcami wskazującymi. Ruchem płynnym,
ciągłym masujemy poczynając od środka brody w kierunku uszu - kilka razy.
5. Wargi. Kciukami podpieramy żuchwę aż do naturalnego ułożenia szczęk, palcami
wskazującymi rozciągamy i ściągamy czerwień warg, obszczypujemy, wykonujemy
ruchy jak przy cmokaniu, następnie jak przy wymawianiu: pa, ga ,ma. Na koniec
uciskamy punkt pod brodą oraz 3 punkty nad górną i pod dolną wargą.
6. Całą twarz głaszczemy lekko uciskając kciukami zamknięte powieki. Masujemy
kciukami punkty na skroniach na wysokości kącika oka i szyszynkę - punkt między
brwiami.
7. Język u niemowląt i małych dzieci masujemy malutkim palcem, a u starszych palcem
wskazującym. Rozpoczynamy od czubka języka i ruchami kolistymi posuwamy się w
głąb, do wystąpienia odruchu wymiotnego - 3x.
8. Podniebienie - masujemy tak jak język - od dziąseł do wystąpienia odruchu
wymiotnego - 3x.
9. masujemy całą powierzchnię podjęzykową , szczególnie zwracając uwagę na
wędzidełko. Następnie wywijamy czubek języka ku górze i przesuwamy go na boki
(jak przy mieszaniu pokarmu).
10. Dziąsła (u niemowlęcia) masujemy obciągając w kierunku przeciwnym do kierunku
wyrastania zębów, u dzieci uzębionych, masujemy punktowo powierzchnie boczne,
zewnętrzną lub wewnętrzną.
11. Po wykonaniu masażu dziąseł kładziemy dziecku w okolicy zębów trzonowych
kawałek biszkopta, banana w celu zaobserwowania, czy dziecko podejmuje żucie, a
także aby dostarczyć mu bodźców smakowych jako wyników żucia.
12. Płatki uszu masujemy zaczynając od góry ku dołowi, kończąc pociągnięciem do góry,
na dół i w bok. Masaż wykonujemy trzy razy.
13. W czasie snu masujemy łydki oraz wykonujemy jednoczesne zginanie stóp w
kierunku twarzy i z powrotem (kilka razy).
Na etapie ćwiczeń biernych należy uczulić dzieci na istotne znaczenie oddychania przez nos wielokrotnie w ciągu dnia przytrzymujemy dziecku żuchwę w prawidłowym położeniu dziecko wykonuje kilka razy wdech i wydech przez nos.
Ćwiczenia buzi i języka
Ćwiczenia usprawniające narządy mowy a więc język, wargi i podniebienie przygotowują do
prawidłowego mówienia. Dzieci mają naturalną skłonność do wielokrotnego powtarzanie
ulubionych zabaw.
Jeśli potraktujemy ćwiczenie jako zabawę, będzie ono dla dziecka czystą przyjemnością. Rola
dorosłego polega na pokazaniu poprawnie wykonanego ćwiczenia i zachęcaniu dziecka do pracy przez
chwalenie za podejmowany wysiłek, choćby efekty nie były od razu widoczne.
Należy ćwiczyć krótko, ale częściej. Pamiętajmy, że czas trwania i liczbę powtórzeń należy
dostosować do indywidualnych możliwości dziecka.
Na początku należy wykonywać ćwiczenia
z dzieckiem przed lustrem, kiedy potrafi już wykonać je bez kontroli, można wykorzystywać każdą
nadarzająca się okazję: spacer do parku, jazdę samochodem czy drogę do przedszkola.
Ćwiczenia logopedyczne zaczynamy od najprostszych stopniowo zwiększając ich trudność. Na
początku wykorzystaj naturalne okazje, aby pogimnastykować aparat mowy:







Kiedy dziecko ziewa nie gań go, lecz poproś, aby ziewnęło jeszcze kilka razy, zasłaniając
usta.
Gdy na talerzu został ulubiony sos lub rozpuszczone lody - pozwól mu wylizać go językiem.
To ćwiczenie mniej eleganckie, za to bardzo skutecznie gimnastykuje środkową część języka.
Jeśli dziecko dostało lizaka zaproponuj mu, aby lizało go unosząc czubek języka ku górze.
Po śniadaniu posmaruj maluchowi wargi miodem, kremem czekoladowym lub mlekiem w
proszku i poproś, aby zlizał je dokładnie jak miś czy kotek
Przy porannym i wieczornym myciu zębów zaproponuj dziecku liczenie zębów lub witanie się
z nimi w ten sposób, aby czubek języka dotknął każdego zęba osobno.
Przy rysowaniu sprawdź czy twój maluch potrafi narysować kółko (językiem dookoła warg)
lub kreseczki (od jednego do drugiego kącika ust).
Żucie pokarmów, dmuchanie na talerz z gorącą zupą, chuchanie na zmarznięte dłonie,
cmokanie, puszczanie baniek mydlanych a nawet wystawianie języka to też ćwiczenia aparatu
artykulacyjnego.
Następnie proponujemy dziecku naśladowanie ruchów zwierząt i przedmiotów za pomocą warg
i języka np.:














Konik jedzie na przejażdżkę. Naśladuj konika stukając czubkiem języka o podniebienie,
wydając przy tym charakterystyczny odgłos kląskania.
Wilk gonił zająca i bardzo się zmęczył, wysunął język i dyszy. Wysuń język jak najdalej na
brodę - pokaż dyszącego wilka.
Huśtawka unosi się do góry, a potem wraca na dół. Wysuń język przed zęby i poruszaj nim
tak, jakby się huśtał - raz do góry w stroną nosa, raz do dołu w stroną brody.
Karuzela Dzieci bardzo lubią kręcić się na karuzeli, twój język także. Włóż język między
wargi a dziąsła i zakręć nim raz w prawą, raz w lewą stroną.
Wysuń obie wargi do przodu, udając ryjek świnki. Następnie połóż na górnej wardze słomkę
lub ołówek i spróbuj ja jak najdłużej utrzymać.
Chomik wypycha policzki jedzeniem, a ty pokaż jak można wypchnąć policzki językiem, raz
z prawej raz z lewej strony.
Wyobraź sobie, że twój język to żołnierz na defiladzie. Na raz - czubek języka wędruje na
górną wargę, na dwa - czubek języka dotyka lewego kącika ust, na trzy - czubek języka na
dolną wargę, na cztery - czubek języka przesuwamy do prawego kącika ust.
Na pewno wiele razy kopałeś szeroką łopatką w piasku. Otwórz buzię i wysuń język za dolną
wargę. Postaraj się, aby język był szeroki jak łopatka.
Malarz maluje sufit dużym pędzlem. Pomaluj językiem swoje podniebienie, zaczynając od
zębów w stronę gardła.
Dzieci lubią zjeżdżać na zjeżdżalni, a ty ? Spróbuj zrobić zjeżdżalnię dla krasnoludków ze
swojego języka. Oprzyj czubek język za dolnymi zębami i unieś do góry jego środkową część.
Musisz bardzo uważać, aby język nie wychodził przed zęby.
Młotkiem wbijamy gwoździe w ścianę. Spróbuj zamienić język w młotek i uderzaj o dziąsła
tuż za górnymi zębami, naśladując wbijanie gwoździa.
Drzwi do domu otwierają się i zamykają. Wargi to nasze drzwi do domu. Pokaż jak wargi
ściągnięte do przodu, otwierają się i zamykają.
Żyrafa wyciąga mocno szyję do góry. Otwórz szeroko usta i spróbuj pociągnąć język do góry,
najdalej jak potrafisz.
Słoń ma długą trąbę i potrafi nią wszędzie dosięgnąć. Ciekawe czy potrafisz dosięgnąć
językiem do ostatniego zęba na górze i na dole, z prawej i lewej strony.
.
Ćwiczenia warg:






na przemian robimy „ dzióbek” i rozszerzamy usta,
wydymamy,
zaciskamy,
rozluźniamy,
masujemy wargi palcami,
układamy wargi jak do wymawiania samogłosek









Oddalanie od siebie kącików ust – wymawianie „ iii”
Zbliżanie do siebie kącików ust – wymawianie „ uuu”.
Naprzemienne wymawianie „ i – u”
Parskanie / wprawianie warg w drganie/.
Masaż warg zębami ( górnymi dolnej wargi i odwrotnie)
Wymowa samogłosek w parach: a-i, a-u, i-a, u-o, o-i, u-i, a-o, e-o itp.
Wysuwanie warg w „ ryjek”, cofanie w „ uśmiech”.
Wysuwanie warg w przód, następnie przesuwanie warg w prawo, w lewo.
Wysuwanie warg w przód, następnie krążenie wysuniętymi wargami.
Ćwiczenia języka:











mlaskamy
układamy język w rurkę,
kląskamy (jak robi konik?),
wypychamy językiem policzki,
układamy język w „koci grzbiet”,
wsuwamy język pod górną i dolną wargę,
przesuwamy język na boki w jamie ustnej,
dotykamy czubkiem języka kolejnych zębów
formujemy język szeroko i wąsko w jamie ustnej,
przesuwamy czubek języka zygzakiem po podniebieniu,
przesuwamy czubek języka od górnych zębów wzdłuż podniebienia.
Propozycja zabaw











„ Głaskanie podniebienia” czubkiem języka, jama ustna szeroko otwarta.
Dotykanie językiem do nosa, do brody, w stronę ucha lewego i prawego.
Oblizywanie dolnej i górnej wargi przy ustach szeroko otwartych / krążenie językiem/.
Wysuwanie języka w przód i cofanie w głąb jamy ustnej.
Kląskanie językiem.
Dotykanie czubkiem języka na zmianę do górnych i dolnych zębów, przy maksymalnym
otwarciu ust / żuchwa opuszczona/.
Język wysunięty w kształcie grota wykonuje poziome ruchy wahadłowe od jednego do
drugiego kącika ust.
Rurka – wargi ściągnięte i zaokrąglone unoszą boki języka.
Język lekko wysunięty opiera się na wardze dolnej i przyjmuje na przemian kształt „łopaty” i
„grota”.
Ruchy koliste języka w prawo i w lewo na zewnątrz jamy ustnej.
Oblizywanie zębów po wewnętrznej i zewnętrznej powierzchni dziąseł pod wargami. Usta
zamknięte.
Ćwiczenia policzków:




poruszamy policzkami jak żaba,
napinamy policzki wraz z wargami,
wydymamy je i wciągamy do wewnątrz,
masujemy policzki dłońmi, okrężnymi ruchami.
Propozycja zabaw





Nadymanie policzków – „ gruby miś”.
Wciąganie policzków – „ chudy zajączek”.
Nabieranie powietrza w usta i zatrzymanie w jamie ustnej, krążenie tym powietrzem, powolne
wypuszczanie powietrza.
Naprzemiennie „ gruby miś” – „ chudy zajączek”.
Nabieranie powietrza w usta, przesuwanie powietrza z jednego policzka do drugiego na
zmianę.
Ćwiczenia prawidłowego połykania
/ wyrobienie nawyku połykania z językiem ułożonym na wałku dziąsłowym/:



Unoszenie języka na wałek dziąsłowy za górnymi zębami przy otwartych a następnie
zamkniętych ustach.
Lizanie czubkiem języka wałka dziąsłowego.
Trzymanie czubkiem języka cukierka tik-tak przy wałku dziąsłowym, jednoczesne połykanie
śliny.
Ćwiczenie jak wyżej z kawałeczkiem czekolady przyklejonym do wałka dziąsłowego.