Analiza`wybranych`aktów`terrorystycznych`w`roku`2013.

"
"
Analiza'wybranych'aktów'terrorystycznych'w'roku'2013.'
Odrodzenie'Al<Kaidy?'
Bogusław)Węgliński)
"
This)item)was)submiTed)to)the)oPUB)Repository)of)the)University)of)Lower)Silesia.
Cita@on:'Węgliński,)B.)(2014).)Analiza)wybranych)aktów)terrorystycznych)w)roku)2013:)
Odrodzenie)AlGKaidy?)Rocznik)Bezpieczeństwa)Międzynarodowego,)8(1),)183G194.'
Version:)Publisher’s)version)
)
oPUB'
opub.dsw.edu.pl
)
dr Bogusław WĘGLIŃSKI
Dolnośląska Szkoła Wyższa
Wydział Nauk Społecznych i Dziennikarstwa
Instytut Bezpieczeństwa i Spraw Międzynarodowych
[email protected]
ANALIZA WYBRANYCH AKTÓW
TERRORYSTYCZNYCH W ROKU 2013.
ODRODZENIE AL-KAIDY?
Streszczenie: Celem artykułu jest ukazanie przemian współczesnego terroryzmu na przykładzie wybranych aktów terrorystycznych zaistniałych w roku 2013. Zamachy terrorystyczne badane są między innymi poprzez kontekst ich relacjonowania w nowych mediach i wpływ na
media tradycyjne. Autor analizuje również nowe aspekty sposobu działania terrorystów, analizie poddana jest także sytuacja geopolityczna w rejonie Afryki i Bliskiego Wschodu.
Słowa kluczowe: współczesny terroryzm, nowe media, Al-Kaida, Boston, Al-Shabab, Nairobi,
Westgate, Mali .
Informacja z 2 maja 2011 roku o akcji amerykańskich komandosów w Pakistanie
i zabiciu Osamy Bin Ladena1 stanowić miała, w opinii mass-mediów, koniec radykalnego terroryzmu islamskiego. Jednak po dwóch latach od śmierci przywódcy Al-Kaidy,
przedstawiciele tego ruchu podjęli szereg akcji o charakterze terrorystycznym, pokazując
rzeczywistą siłę oddziaływania. Być może uzasadniona jest cytowana w „The Economist”
myśl, że walczący z globalnym terroryzmem osiągają taktyczne sukcesy, eliminując kolejnych dowódców poszczególnych organizacji, strategicznie jednak rzecz ujmując, sytuacja
nie wygląda już tak dobrze (The Economist, 30 września 2013). W artykule chciałbym
przedstawić panoramę bezpieczeństwa globu w kontekście zagrożeń terrorystycznych
w trzech pierwszych kwartałach roku 2013.
Mali/Algieria
Już początek roku obfitował w liczne przykłady działania islamskich bojowników.
Wykorzystując kolejne powstanie Tuaregów w Mali (Kubiak, 2007, s. 170), którym udało
się opanować znaczną część północnych terytoriów tego kraju, bojownicy w początkowym okresie wspierali tę rewoltę, aby później przejąć kontrolę nad wyłączonymi spod
malijskiej zwierzchności terenami. Na administrowanych przez siebie ziemiach islamiści
zaczęli od razu wprowadzać prawo szariatu, oparte na Koranie. Niszczono także nieprzy1
Lider Al-Kaidy został zabity 1 maja 2011 o godzinie 22.00 czasu polskiego.
184
Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego 2014, vol. 8, nr 1
stające do ich wizji świata zabytki (http://www.wyborcza.pl, 23 grudnia 2012). Na początku roku doszło w Mali do interwencji sił zbrojnych Francji, która wsparła oddziały rządowe (http://www.gazeta.pl, 11 stycznia 2013). W obliczu dużej dysproporcji sił, rebelianci
zostali szybko i sprawnie rozbici, jednak w trakcie akcji doszło do incydentu, wykraczającego poza dotychczasowe terytorium konfliktu. Grupa dżihadystów pod dowództwem
Mochtara Belmochtara, jednego z dowódców Al-Kaidy Maghrebu (Rybarczyk, 20 stycznia 2013), zajęła leżący w Algierii zakład produkcji gazu ziemnego – Amenas.
Komendant Brygady Chaleda, Abu al-Abbasa, alias „Marlboro Man” (http://www.gazeta.pl, 17 stycznia 2013), znany był wprawdzie w ostatnich latach raczej jako przemytnik
i porywacz dla okupu, skąd czerpał większość dochodów, ale tym razem jego działania
wykroczyły znacznie poza te kategorie. Nie wiadomo, czy atak miał na celu zdobycie
zakładników do wymiany, jednak postulaty, które zostały zgłoszone, zakwalifikowały go
jako terrorystę. Żądał wycofania wojsk francuskich z Mali, zwolnienia więźniów z algierskich zakładów karnych oraz dużego okupu (Rybarczyk, 20 stycznia 2013). Dżihadystom
udało się pojmać ok. 40 ze 134 pracujących w kompleksie wydobywczym obcokrajowców
oraz liczną grupę obywateli Algierii (Ahmed, 23 stycznia 2013). Wśród porwanych byli
między innymi obywatele Francji, Wielkiej Brytanii, Szkocji, Norwegii, Kolumbii, USA,
Rumunii, Japonii, Malezji (Smith-Spark, Sterling, 23 stycznia 2013), Filipin (Ahmed,
23 stycznia 2013), Belgii (http://www.gazeta.pl, 17 stycznia 20132).
Przeprowadzona po trzech dniach operacja algierskiej armii położyła kres działaniom grupy. Zamiast oczekiwanych przez terrorystów zapasów wody, jedzenia i dodatkowych samochodów, algierscy żołnierze zaatakowali (Urzędowska, 18 stycznia 2013).
W nalocie algierskiego lotnictwa i w trakcie dalszych działań zginęło wielu terrorystów
i przetrzymywanych zakładników2. Przyjmując za wiarygodne dane udostępniane przez
amerykański CNN, można uznać, że akcji sił algierskich nie przeżyło przynajmniej
23 zakładników i 32 terrorystów (Smith-Spark, Sterling, 23 stycznia 2013). Zdecydowana
akcja rządu Algierii wywołała zaskoczenie części państw, z których pochodzili zakładnicy, jednak biorąc pod uwagę liczbę funkcjonujących w tym kraju rafinerii, pokaz siły
i determinacji władz był niezbędny. Najlepszym na to dowodem jest fakt, że od stycznia
nie doszło w Algierii do kolejnych tego rodzaju zdarzeń. Zachowaniu spokoju sprzyja
także względna stabilizacja w Mali, gdzie po wsparciu wojsk rządowych przez interwencję wojsk Francji, a później Czadu i Nigru, dżihadyści zostali wyparci. Po kilku próbach
destabilizacji sąsiednich państw znaleźli sprzyjające dla siebie warunki w pogrążonej
w anarchii Libii. Tam tez usiłują w tej chwili nabrać sił, a sama Libia staje się powoli
miejscem, do którego pielgrzymują kolejne grupy bojowników (http://www.tvn.24.pl,
23.05.2013).
Maraton w Bostonie
Kolejnym zdarzeniem, które zapisze się w historii terroryzmu, jest zamach podczas
biegu maratońskiego w Bostonie. Piętnastego kwietnia, ok. 14.50 czasu lokalnego, eks2
ofiar.
Źródła (wyborcza.pl, cnn.com, BBC), powołując się na odmienne oświadczenia, podają różną liczbę
Artykuły
185
plodowały tam dwa ładunki wybuchowe. Trzy osoby zginęły, a około 180 odniosło obrażenia (w tym kilkanaście ciężkie). Cel ataku niesie nieuniknione skojarzenia z atakiem
Czarnego Września na reprezentację Izraela w trakcie igrzysk Olimpijskich w Monachium w 1972 roku (Maniszewska, 2011). Ładunki umieszczone były kilkaset metrów
od siebie, a zdetonowano je w kilkusekundowych odstępach. Moc bomb nie była wielka,
co mogło być wskazówką, że cała akcja nie była dziełem profesjonalistów. Zakrojone na
szeroką skalę śledztwo szybko pozwoliło na wytypowanie podejrzanych. Okazali się nimi
26-letni Tamerlan i jego o 7 lat młodszy brat, Dżochar, Carnajewowie. Z pochodzenia
Czeczeni, od ponad dekady mieszkali w Stanach Zjednoczonych. Starszy brat, kilka lat
wcześniej zaczął intensywne życie religijne (http://www.gazeta.pl, 23 kwietnia 2013), jednak śledztwo przeprowadzone w 2011 roku przez FBI na zlecenie FSB (związane z wizytą
Tamerlana w Rosji) nie wykazało niczego niepokojącego (Oliver, 06.05.2013). Wydaje
się, że ogarnięty ideą rozprawy z dekadencką cywilizacją Zachodu starszy z braci skutecznie wmanewrował w swoje przedsięwzięcie nastolatka. Tamerlan Carnajew został zabity w trakcie wymiany ognia z policją, a Dżochar został ujęty po jednej z największych
obław we współczesnej historii USA (http://www.gazeta.pl, 22 kwietnia 2013). Zastanawiając się nad tym po raz kolejny, można dojść do fundamentalnego pytania, ile wolności obywatelskich można poświęcić w imię zapewnienia bezpieczeństwa społeczeństwu?
Analizując ten akt w dalszym ciągu w kategoriach ekonomicznych, można stwierdzić,
że amatorska akcja przeprowadzona przez dwóch ludzi naraziła Stany Zjednoczone na
niewyobrażalne koszty, na które złożyły się między innymi:
– bezpośrednie koszty akcji ratowniczej po zamachu i koszt leczenia i rehabilitacji
ofiar,
– koszty śledztwa,
– koszty obławy na uciekającego Carnajewa,
– koszty paraliżu gospodarki Bostonu w dniu obławy.
Kosztem pośrednim była zwiększona ochrona kolejnych biegów maratońskich i innych imprez masowych na całym świecie. Ładunek wybuchowy został skonstruowany
przez braci Carnajewów z użyciem nawozów sztucznych i szybkowaru. Podpowiedzi
dotyczące konstrukcji bez problemu znaleźli w sieci. Prawdopodobnie planowali dalsze
działania, ponieważ w ich mieszkaniu odnaleziono domowej roboty materiały wybuchowe oraz kolejne szybkowary (http://www.gazeta.pl, 21 kwietnia 2013).
Szczególnie interesujące wydają się dwa aspekty tego aktu terroru. Pierwszy z nich
dotyczy skuteczności działań służb ratowniczych po zamachu, drugi wiąże się z udziałem
mediów społecznościowych i internautów w procesie poszukiwania sprawców zamachu
(szczególnie na wczesnym etapie śledztwa) Arthur L. Kellermann i Kobi Peleg poddali
analizie działania służb medycznych po zamachu. Biorąc pod uwagę, że rannych w trakcie ataku zostało 180 osób, zaskakująco niska może się wydawać liczba ofiar śmiertelnych. Badacze znaleźli 6 czynników, które na to wpłynęły:
– ataku dokonano w trakcie imprezy, którą zabezpieczało wielu policjantów, członków służb porządkowych, a także wykwalifikowany w udzielaniu pierwszej pomocy personel medyczny,
186
Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego 2014, vol. 8, nr 1
– ponieważ bieg odbywał się w dniu święta narodowego (Dzień Weterana) w szpitalach odbywało się mniej zaplanowanych zabiegów medycznych w tym operacji –
sal zabiegowych i operacyjnych można było użyć do niesienia pomocy poszkodowanym, np. od godziny 15 zmieniają się obsady pracowników medycznych – pozwoliło
to na wykorzystanie podwójnych zespołów (zarówno tych kończących, jak i rozpoczynających dyżur),
– bomby zdetonowano w mieście, które dysponuje siedmioma centrami medycyny
ratunkowej, a także dużą liczbą szpitali o światowej renomie i poziomie, poszkodowani byli rozwożeni karetkami pogotowia do wielu placówek, które nie były
przeciążone dużą liczbą pacjentów,
– ładunki eksplodowały na wolnym powietrzu, co zmniejszyło obrażenia powodowane falą uderzeniową – w przypadku eksplozji w pomieszczeniach zamkniętych
obrażenia byłyby bardziej dotkliwe,
– niewielka moc ładunków wybuchowych nie spowodowała zniszczeń infrastruktury miejskiej i np. zawaleń budynków(Kellermann, Peleg, 24 kwietnia 2013).
Istotnym elementem ułatwiającym prowadzenie akcji ratowniczej był także udział
w niej osób postronnych, z których część pomagała lżej rannym, czy choćby demontowała płotki odgradzające trasę maratonu, co znacznie ułatwiało dostęp karetkom i profesjonalnym ratownikom. Jeśli uwzględnimy wpływ doświadczeń wyniesionych z wojskowych szpitali z czasów wojen w Iraku i Afganistanie na system medycyny ratunkowej
w USA, skuteczność działań ratowników w Bostonie nie zaskakuje już tak bardzo (United
States Departament of Health and Human Services, 2012). Lekarze wojskowi od lat notują coraz mniejszy odsetek ran postrzałowych, ich pacjenci są częściej ofiarami różnego
rodzaju eksplozji (Gawande, 17 kwietnia 2013). Swoje doświadczenie przekazują później
w „cywilnych” szpitalach i oddziałach ratunkowych.
Kolejnym wydarzeniem, które mogło wpłynąć na efekty działań w kwietniu 2013
roku, była organizowana w Bostonie w roku 2009 konferencja „Tale of Our Cities”. Swoimi doświadczeniami z działania w obliczu zamachu terrorystycznego dzielili się lekarze
z Izraela, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Indii i Pakistanu. Co cenne, w konferencji wzięło
udział 750 przedstawicieli personelu medycznego z Bostonu, a władze miasta poważnie potraktowały tego typu zagrożenia, przygotowując plany działania w takich przypadkach. (Kellermann, Peleg 24 kwietnia 2013) W obliczu doświadczeń amerykańskich,
dobrze byłoby wykorzystać także doświadczenie zdobyte w warunkach bojowych przez
polskich lekarzy, tworząc katalog dobrych praktyk, organizując serię konferencji czy podejmując działania upowszechniające ich wiedzę.
Równie interesujące, choć nie tak optymistyczne, jest to, co działo się w wirtualnym
świecie po bostońskim zamachu. Kiedy tylko śledczy potwierdzili, że eksplozje nie były
wypadkiem, a przeprowadzonym z premedytacją aktem terroru, internauci ruszyli w sukurs władzom, prowadząc na własną rękę „obywatelskie” śledztwa w celu zidentyfikowania sprawców. Szczególnie aktywni byli w tym użytkownicy serwisu Reddit. W ciągu
kilkudziesięciu godzin powstało tam około 800 wątków mających na celu identyfikację
organizatorów zamachu. (Sosnowska, 21 kwietnia 2012) Jeśli każdy watek przemnożymy
przez kilkadziesiąt przynajmniej wpisów i dodamy do tego dane, które do użytkowników
Artykuły
187
sieci trafiały od użytkowników skanerów „podsłuchujących” działania służb w eterze radiowym nowe teorie i typowania odpowiedzialnych za wybuchy były tworzone przez
internautów z szybkością błyskawicy. W momencie, kiedy sieć www zalały tysiące zdjęć
z miejsca tragedii publikowane przez władze, fotoreporterów, czy po prostu będących w
okolicy widzów, rozpoczęły się szeroko zakrojone dyskusje dotycząc kolejnych osób –
potencjalnych terrorystów. O ile w Internecie funkcjonował regulamin wątku, który miał
określać zachowania użytkowników, o tyle w trakcie śledztwa nie był on przestrzegany.
Jego założenia, takie jak: brak poparcia dla samosądów, zakaz publikacji danych personalnych potencjalnych podejrzanych, konieczność weryfikacji tworzonych teorii poprzez fakty, obowiązek traktowania podejrzanych jako niewinnych do momentu wydania wyroku przez sąd (Sosnowska, 19 kwietnia 2013), straciły na znaczeniu, a Reddit
i jego użytkownicy poczuli się uczestnikami narodowego śledztwa. Media zaczęły, niestety, korzystać z ustaleń internautów i publikowały wizerunki domniemanych terrorystów.
Ci, widząc swoje zdjęcia w sieci i na ekranach telewizorów, szybko musieli zgłaszać się
do organów ścigania, żeby oczyścić się z oskarżeń. Część z nich bała się linczu i „obywatelskiego zatrzymania”. Nie było to pierwsze tego typu działanie użytkowników Reddita
(Zaleski, 2011). Obserwowane, szczególnie w „dobrej sprawie”, jak się większości wydaje,
pojawienie się instytucji cyfrowego linczu na razie nie doprowadziło do tragedii, ale niewykluczone, że ta cienka granica zostanie przekroczona. Z punktu widzenia bezpieczeństwa państwa, należałoby uregulować prawnie takie działania – w szczególności odpowiedzialność za ich konsekwencje – w przeciwnym razie, wrócimy do epoki samosądów.
Łatwość, z jaką wydajemy sądy zza klawiatury komputera, a często także anonimowość
w sieci sprawiają, że zapominamy, że do typowania podejrzanych i osądzania za popełnione przez nich zbrodnie wyznaczone są instytucje w państwie (http://www.gazeta.pl,
19 kwietnia 2013).
Kolejnym problemem, trapiącym dzisiejsze społeczeństwo informacyjne, jest nadmiar informacji i obniżanie się wiarygodności dziennikarskiej. Pracujący pod presją czasu wydawcy serwisów nie weryfikują publikowanych wiadomości i zdjęć, co prowadzi do
takich pomyłek, jak w przypadku Ryana Lanzy – niesłusznie pomówionego o dokonanie
masakry w Newtown w grudniu 2012r. Większość telewizji i serwisów internetowych
przez wiele godzin publikowało zdjęcie niewinnego mieszkańca Hoboken, ponieważ ktoś
uznał, że to on, a nie niezrównoważony psychicznie Adam Lanza, jest winny śmierci
27 osób (Stanisławski, 14 grudnia 2012).
Jeszcze wiosną tego roku można było się zastanawiać, czy osłabiona kolejnymi atakami na swoich przywódców Al-Kaida, jest zdolna do spektakularnych ataków w krajach
„krzyżowców” – takich, jakie wyobrażał sobie Osama bin Laden. Patrząc na efekty akcji
przeprowadzonej przez „samotne wilki” bez organizacyjnego zaplecza, tj. skuteczne zakłócenie święta w USA, sianie terroru w trakcie maratonu w Bostonie (i strachu w wielu
innych miastach w trakcie organizacji kolejnych biegów), paraliż gospodarczy i funkcjonalny Bostonu przez kilkadziesiąt godzin, można zastanowić się, czy terroryści potrzebują bardziej spektakularnych ataków, żeby zastraszyć społeczeństwo. Co wydaje się jeszcze
groźniejsze, te wielkie, planowane miesiącami zamachy dają służbom bezpieczeństwa
więcej możliwości ich wykrycia i uniemożliwienia terrorystom wprowadzenia swoich
188
Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego 2014, vol. 8, nr 1
planów w życie, niż niewielkie planowane samodzielnie działania, na których ślad można
wpaść jedynie przypadkiem. Zdecydowanie jest to wyzwanie dla służb bezpieczeństwa.
O tego rodzaju ewolucji terroryzmu pisze między innymi Andrew Liepman (Liepman,
19 kwietnia 2013). W podobnie tonie wypowiada się Brian M. Jenkins – jeden z bardziej znanych badaczy terroryzmu w USA (Jenkins, 18 kwietnia 2013). Przestrzega on
przed dalszym ograniczaniem swobód obywatelskich, nawet jeżeli będzie to wiodło do
zwiększenia bezpieczeństwa państwa. Ubocznym efektem zamachu w Bostonie jest także
spowolnienie wprowadzania reformy imigracyjnej w USA (Kolanko, 21 kwietnia 2013).
Tydzień po zamachu w Bostonie o udaremnieniu zamachu na pociąg w Kanadzie poinformowała tamtejsza policja (http://www.gazeta.pl, 22 kwietnia 2013). Kolejny zamach
terrorystyczny, który wstrząsnął opinią publiczną na całym świecie, wydarzył się w Kenii.
Nairobi
Dwudziestego pierwszego września 2013 roku grupa bojowników z działającej w Somalii islamistycznej organizacji Al-Szabab opanowała prestiżowe centrum handlowe w
stolicy Kenii – Nairobi (Bielecki, 25 września 2013). Po czterech dniach walk kenijskie
wojsko ogłosiło zakończenie akcji odbijania zakładników. Według oficjalnego komunikatu islamistów, akcja była odwetem za udział Kenii w interwencji w Somalii (http://
www.gazeta.pl 26 września 2013). Kilkunastu bojowników uzbrojonych w AK-47 i granaty opanowało kompleks (Warungu, 23 września 2013). W czasie, kiedy kontrolę nad
Westgate sprawowali terroryści, śmierć poniosło przynajmniej 62 zakładników. Większość z nich została zastrzelona, jeśli nie potrafiła wyrecytować muzułmańskiego wyznania wiary, lub nie znała imienia matki Mahometa (Kulish, Gentleman, 26 września 2013)
Na liście zaginionych stworzonej przez Międzynarodowy Czerwony Krzyż figuruje 50
osób, a sami islamiści przyznawali się do 137 zabitych zakładników. Prawdopodobnie ta
ostatnia liczba jest zawyżona, niewykluczone jednak, że w ruinach zniszczonego w części w czasie szturmu centrum handlowego odnalezione zostaną kolejne ciała. W trakcie
akcji odbijania zakładników zginęło 6, a 11 zamachowców zostało pojmanych. Władzom
kenijskim doradzali w planowaniu i prowadzeniu operacji antyterrorystycznej przedstawiciele sił specjalnych USA i Izraela. Należy tu przypomnieć, że Kenia jest sojusznikiem
Stanów Zjednoczonych w regionie, a od kilku lat aktywnie uczestniczy w stabilizowaniu
sytuacji w sąsiedniej Somalii. Nawet jeśli Prezydent Kenii – Uhuru Kenyatta, nie jest
ortodoksyjnym demokratą, tym razem udało mu się stanąć na czele złączonego w bólu
narodu. W ataku islamistów stracił siostrzeńca i jego narzeczoną, a synowi i siostrze prezydenta udało się uciec (The Economist, 28 września 2013).
W odróżnieniu od amatorskiego ataku w Bostonie, zamach w Nairobi wydaje się akcją zaplanowaną w najdrobniejszych szczegółach. Zespół uderzeniowy był dobrze dobrany, świadkowie wspominają o jego międzynarodowym składzie (Abdi, 26 września 2013)
Prawdopodobnie w grupie, która zaatakowała Westgate, była przynajmniej jedna kobieta,
chociaż tworzenie mitu „białej wdowy” (Gettleman, Kulish, Schmitt, 24 września 2013)
jest chyba bardziej potrzebne mediom, niż śledczym. W zapisach monitoringu i zezna-
Artykuły
189
niach świadków pojawia się bowiem. Samanta Lewthwaite – żona jednego uczestników
samobójczych ataków w Londynie z 2005 roku. Wyjaśnienia wymaga, skąd uzbrojeni na
początku w lekką broń strzelecką bojownicy dysponowali później karabinami maszynowymi. Jedynym rozsądnym wytłumaczeniem jest wcześniejsze dostarczenie i ukrycie
broni na terenie galerii. Prawdopodobnie brał w tym udział ktoś z pracowników Westgate.
O dobrej organizacji akcji świadczy także przygotowanie przez niektórych z uczestników
rajdu „cywilnych” ubrań, mogących pomóc we wmieszaniu się w uciekający tłum. Wielce
prawdopodobne jest, że kilku członków grupy uderzeniowej w ten sposób opuściło centrum handlowe po odbiciu go przez siły rządowe.
Joseph Warungu stawia cztery pytania, na które powinni odpowiedzieć zarządzający
kenijskim systemem bezpieczeństwa:
1. Jakie doświadczenia należy wyciągnąć z zamachu na ambasadę USA z roku 1998
oraz z ataku na Westgate, żeby w przyszłości uniknąć takich wydarzeń?
2. Jak powinny przebiegać zmiany i restrukturyzacja organów bezpieczeństwa,
a także jak koordynować ich współpracę, aby zapobiec zamachom terrorystycznym
w przyszłości?
3. Jak odbudować, biorąc pod uwagę historyczny brak zaufania Kenijczyków do policji, możliwości kooperacji na poziomie zbierania informacji (TW)?
4. Co zrobić, żeby korupcja w Kenii nie była jedną z najskuteczniejszych broni masowego rażenia? (Warungu, 23 września 2013)
Szczególnie na ten ostatni aspekt funkcjonowania większości Czarnego Lądu należy
zwrócić uwagę. To prawdopodobnie przez trawiącą Kenię korupcję oddziałowi udało
się przekroczyć granicę somalijsko-kenijską, a potem niezauważenie dotrzeć do Nairobi (Gettleman et al, 24 września 2013). Międzynarodowy skład zespołu uderzeniowego,
w tym jego anglojęzyczni uczestnicy, mieli ułatwić przeprowadzenie akcji w pełnym
obcokrajowców centrum handlowych (Bergen, Sterman, 24 września 2013). Można
się oczywiście zastanawiać, czy „zachodnimi” ochotnikami powoduje chęć wstąpienia
w szeregi islamskich milicji? Część z nich to potomkowie somalijskich emigrantów, których dziesiątki tysięcy opuściły rodzinny kraj w ostatnich dekadach. Tworzą oni często
enklawy biedy w krajach, w których zamieszkali, czego przykładem jest osiedle Cedar-Riverside w Minneapolis, gdzie średni dochód na rodzinę wynosi poniżej 15 000 USD,
a stopa bezrobocia sięga 17%. Natomiast duchowni muzułmańscy w niektórych meczetach prowadzą intensywne działania agitacyjne na rzecz radykalnego islamu i głoszących
go organizacji. W ostatnich latach, przynajmniej 15 somalijskich Amerykanów zginęło
w szeregach Al-Shabab (Bergen, Sterman, 24 września 2013). Nic dziwnego, że dziesiątki
amerykańskich śledczych wspomagały swoich kenijskich kolegów w oględzinach odbitego z rąk terrorystów Westgate. Każdy ślad, który mógł prowadzić do Stanów Zjednoczonych, był przez nich skrupulatnie sprawdzany.
Równie interesująco przedstawiała się medialna odsłona tego zamachu. Główne starcie dotyczyło jednego z mediów społecznościowych – Twittera. Obie strony konfliktu
prowadziły swoją politykę informacyjną, co więcej – na profilach rządowych można było
dostrzec chaos informacyjny (Khera, 24 września 2013). Informacje były przekazywane
przez islamistów ze stworzonego specjalnie konta, o którym wiedziało m.in. BBC. Stro-
190
Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego 2014, vol. 8, nr 1
na rządowa używała między innymi stron/kont kenijskiej policji, Minister Spraw Zagranicznych Kenii – Aminy Mohammed, ministra Josepha Ole Lenka, Ministerstwa Spraw
Wewnętrznych Kenii (Mohammed, 23 września 2013).
Istotnym, z punktu widzenia Kenijczyków, było użycie przez władze fragmentów
hymnu narodowego do podbudowania osłabionego przez atak ducha narodowego. Można też dodać, że obywatele Kenii są największą grupą użytkowników Tweetera w Afryce,
a mediów społecznościowych używano także do organizowania pomocy dla ofiar zamachu. Blogerzy pomagali między innymi w organizowaniu zbiórki krwi dla rannych
(Khera, 24 września 2013).
Atak kilkunastoosobowego oddziału terrorystów na kilka dni sparaliżował afrykańską metropolię, a jedną z rzeczy, jakich powinniśmy się obawiać, jest stworzenie precedensu w wybieranych przez terrorystów celach. O tym, na ile scenariusz kenijski jest
atrakcyjny dla naśladowców, mogą świadczyć aresztowania z Londynu, w których zatrzymano 4 osoby podejrzewane o chęć jego powtórzenia w jednym z centrów handlowych
w tym mieście (http://www.gazeta.pl, 15 października 2013). Domy handlowe już w latach 70. ubiegłego wieku podpalali lewicowi terroryści w RFN, a bazary w Iraku, Pakistanie czy Afganistanie są ulubionymi miejscami do podkładania bomb, czy wysyłania
objuczonych materiałami wybuchowymi samobójców. Nowością jest (przynajmniej w
części) selekcja ofiar zastosowana przez terrorystów. Poza pierwszą fazą opanowywania
Westgate, w której prowadzili oni chaotyczny ostrzał, późniejsze egzaminowanie zakładników z podstaw Islamu świadczyć by mogło o zmianie taktyki bojowników. Pojawiają
się wprawdzie głosy, że tego typu działanie prowadziło jedynie do „ocieplenia” wizerunku Al.-Shabab i jego komendanta (Abdi, 24 września 2013), ale patrząc na historię
ataków terrorystycznych w ostatnich latach, a szczególnie losowy wybór ofiar, działania
w Nairobi przenoszą terroryzm w nowy wymiar działalności.
Zakończenie
Niezależnie od stanu, w jakim rzeczywiście znajduje się Al-Kaida w Afryce (Nossiter,
24 września 2013), nie można nie zauważyć, że środek ciężkości działań terrorystycznych we współczesnym świecie przeniósł się na Czarny Ląd. Wiąże się to z pewnością
z tradycyjną dla tego kontynentu niestabilnością polityczną, pogłębioną dodatkowo przez
chaos wywołany w Afryce Północnej po tzw. Arabskiej Wiośnie w większości krajów tego
rejonu. Jeżeli dołączymy do tego targaną religijną wojną domową Syrię, niestabilny Jemen i Liban, przyszłość regionu nie wdaje się optymistyczna. Słabość władzy i pomysł
zbudowania Wielkiego Kalifatu ściąga w rejon kolejnych islamistów, którzy mają idealne warunki do tworzenia swojej władzy. Pomysł demokratyzacji regionu nie przyjął się
w większości państw, a argumenty, że pozbawione dyktatora państwo od razu rozpocznie swoje funkcjonowanie jako w pełni demokratyczne i hasła towarzyszące europejskim
(i nie tylko) politykom we wspieraniu kolejnych przewrotów, doprowadziły jedynie do
rażącej destabilizacji u wrót Europy. Poprzednie, zwykle autorytarne władze państw regionu, panowały nad bezpieczeństwem wewnętrznym, a bieżąca destabilizacja politycz-
191
Artykuły
na, gospodarcza i społeczna z całą pewnością nie wpływa na wzrost i dobrobyt społeczeństw. Kwestią czasu, po zakończeniu walk wewnętrznych pomiędzy zwalczającymi
się ruchami wewnątrz islamu, jest zintensyfikowanie działań przeciwko „niewiernym”
na zewnątrz. Morze Śródziemne będące naturalną granicą pomiędzy Europą a Afryką
i Bliskim Wschodem będzie musiało stać się jedną z aren walki z przemytem broni,
pieniędzy czy bojowników. Nie można także zapominać o jedynym demokratycznym
kraju regionu – Izraelu, którego zniszczenie w dalszym ciągu jest nadrzędnym celem
wojujących islamistów. Traktowany „po macoszemu” przez polityków europejskich
i pochodzącą z Partii Demokratycznej rządzącą ekipę polityków amerykańskich, zdany
jest na samotne trwanie w zdecydowanie wrogim sąsiedztwie, a destabilizacja w krajach
sąsiednich (Egipt, Syria i Liban) stawia go w bardzo trudnej pozycji. Całości układanki
dopełnia niewydolna i niezdolna do podjęcia decyzji, co udowodniła kwestia syryjska,
Organizacja Narodów Zjednoczonych. Europa tymczasem wikła się ze Stanami Zjednoczonymi w spory dotyczące inwigilacji polityków, a pikanterii dodają zaznania Edwarda
Snowdena, który po znalezieniu „spokojnej przystani” w Moskwie z całą pewnością zachowa obiektywność w doborze tematów dla dziennikarzy. Władze rosyjskie z niepokojem czekają na przebieg zimowych zmagań olimpijczyków w Soczi, które, zamiast stać
się pomnikiem wielkości rządzonej przez Władimira Putina Rosji, stały się obiektem gigantycznych malwersacji publicznych środków finansowych, a zagrożenie terrorystyczne
wydarzenia jest duże.
W obliczu takich faktów racjonalne wydają się działania analityków amerykańskich,
którzy prowadzą badania nad skutecznością działania w sytuacjach nieoczekiwanych
kryzysów terrorystycznych, katastrof, etc. (Baiocchi, Fox, 2013). Według nich, poprawa
skuteczności dotyczy współpracy pomiędzy wszystkimi uczestnikami systemu reagowania na sytuacje niespodziewane i nadzwyczajne. Dzielą oni odpowiedzialnych za funkcjonowanie sytemu na dwie podstawowe kategorie:
– strategów – odpowiedzialnych za planowanie działań, tworzenie procedur
i kształt działań prewencyjnych,
– taktyków, którzy jako pierwsi stykają się z już zaistniałym zdarzeniem; mają do
dyspozycji zdecydowanie mniej czasu, dlatego też szkolenie powinno wyrabiać w
nich preferowane przez strategów nawyki i modele zachowań skuteczne dla
zmniejszenia skutków zdarzeń.
Najważniejsza dla sprawnego działania całego systemu jest jednak wymiana doświadczeń i informacji przez obie grupy. Tylko ich oparta na zaufaniu i wymianie doświadczeń współpraca może ochronić społeczeństwo, a przynajmniej zmniejszyć jego
straty w przypadku zamachu terrorystycznego.
Bibliografia
Kubiak, K. (2007). Wojny, konflikty zbrojne i punkty zapalne na świecie, Trio, Warszawa.
192
Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego 2014, vol. 8, nr 1
Maniszewska, K. (2011). Atak terrorystyczny podczas Igrzysk Olimpijskich w Monachium [w:] Riedel K., Piasecka P.(red.), Bezpieczeństwo Mistrzostw Europy w piłce nożnej EURO 2012, s. 11-20, Wydawnictwo
Difin, Warszawa.
Unitet States Departament of Health and Human Services, (2012) Implementation Plan for the National
Health Security Strategy for United States of America.
Abdi, R. (24 września 2013). Kenya`s Westgate attack: How does al.-Shabab work? Pobrano 26 września 2013
z http://www. bbc.co.
Ahmed, A. (23 stycznia 2013). At least 37 hostages killed in Algeria gas plant standoff, prime minister says.
Pobrano 26 września 2013 z http://www.cnn.com.
Baiocchi, D. i Fox, D.S. (2013). Surprise! From CEOs to Navy SEALs: How a Select Group of Professionals Prepare for and Respond to the Unexpected. Pobrano 01 października 2013 z http://www.rand.org.
Bergen, P. i Sterman, D. (24 września 2013), Al-Shabaab`s American allies; Pobrano 26 września 2013 z http://
www.cnn.com.
Bielecki, T. (25 września 2013). Zamach w Nairobi: Czy to nowa fala terroryzmu? Pobrano 30 września 2013
z http://www.wyborcza.pl.
Gawande, A., (17 kwietnia 2013). Why Boston’s Hospitals Were Ready. Pobrano 26 września 2013 z http://
www.newyorker.com.
Gettleman, J., Kulish N. I Schmitt, E. (24 września 2013). Before Kenya Attaca, Rehearsals and Planting of
Machine Guns. Pobrano 26 września 2013 z http://www.nytimes.com
Jagielski, W. (21 września 2013). To oni dokonali zamachu na centrum handlowe w Kenii. Al-Szabab – kim są
dżihadyści z Rogu Afryki? Pobrane 26 września 2013 z http://www.gazeta.pl.
Jenkins, B.M. (18 kwietnia 2013). The Day After. How will Boston Maraton bombing change the way America
fights terrorism? Pobrano 21 kwietnia 2013 z http://www.slate.com.
Kellerman, A.L. i Peleg, K. (24 kwietnia 2013), Lessons from Boston, The New England Journal of Medicine
s.1956-1957. Pobrano 10 października 2013 z http://www.nejm.org
Khera, J., (24 września 2013). Authorites and militants take Nairobi battle to Twitter. Pobrano 26 września
2013, z http://www.bbc.co.
Kolanko, M. (21 kwietnia 2013). Zamach w Bostonie wstrząsnął amerykańską sceną polityczną. Co dalej
z reformą imigracyjną? Pobrano 26 września 2013, z http://www.gazeta.pl .
Kulish, N. i Gettleman, J. (25 września 2013). U.S. Sees Direct Threat In Attaca Kenya Mall. Pobrano
26 września 2013, z http://www.nytimes.com.
Kulish, N., Mazzetti, M. i Schmidt, E. (22 września 2013). Kenya Mall Carnage Show Shabab Resilence. Pobrano 25 września 2013, z http://www.nytimes.com.
Liepman, A. (19 kwietnia 2013). Forget What You Think You Know. Pobrano 25 września 2013, z http://www.
rand.org.
Mohammed, O. (23 września 2013). How the Nairobi Mall Attack Unfolded on Social Media. Pobrano
06 października 2013, z http://globalvoicesonline.org.
Nossiter, A. (24 września 2013). Increase In Jihadi Attacks In Africa May Reflect Movement`s Weakness. Pobrano 25 września 2013, z http://www.nytimes.com.
Oliver, O., (06 maja 2013). Searching for Clues on the Brothers Tsarnaev. Pobrano 25 września 2013, z http://
www. rand.org.
Rybarczyk, M. (20 stycznia 2013). Algieria: Terroryści uderzają u wrót Europy. Pobrano 26 września 2013,
z http://www. newsweek.pl.
Smith-Spark, L. i Sterling, J., (23 stycznia 2013). Bloody Algeria hostage crisis ends after „final” assault, official
say. Pobrano 26 września 2013 z http://www.cnn.com.
Sosnowska, J. (19 kwietnia 2013). Śledztwo, sprawiedliwość i lincz 2.0. Jak Internet poszukiwał sprawców zamachów w Bostonie. Pobrano 21 kwietnia 2013, z http://www.gazeta.pl.
Stanisławski, P., (14 grudnia 2012). Ryan Lanza: Zamknijcie się, k...wa, wszyscy. To nie byłem ja! Pobrano
21 kwietnia 2013, z http://www.gazeta.pl
Artykuły
193
Stanisławski P. (19 kwietnia 2013), „Najważniejsze są pozostałości bomby”- specjalista mówi, jak prowadzono
śledztwo po zamachach w Bostonie. Pobrano 21 kwietnia 2013, z http://www.gazeta.pl.
Urzędowska, M. (18 stycznia 2013). Algieria. Islamiści się mszczą. Giną cudzoziemscy zakładnicy. Pobrano
26 września 2013, z http://www.wyborcza.pl.
Warungu, J. (23 września 2013). Nairobi`s Westgate attack: Questions for Kenya. Pobrano 26 września 2013,
z http://www.bbc.co.uk.
Zaleski, R. (11 listopada 2011). Sprawiedliwość 2.0. Pobrano 21 kwietnia 2013 z http://www.wyborcza.pl.
A different country. National politics has shifted in response to an attack by Somali terrorists, but not in the way
they intended (28 września 2013). Pobrano 30 września 2013, z http://www.economist.com.
Algieria: wojsko odbiło część rafinerii, część zakładników wolna. Terroryści wciąż się bronią (18 stycznia 2013).
Pobrano 26 września 2013, z http://www.gazeta.pl.
Al-Qaeda returns. The new face of terror. The West thought it was winning the battle against jihadist terrorism.
It should thik again (28 września 2013). Pobrano 30 września 2013, z http://www.economist.com.
Belmochtar – dżihadysta, który stał za uprowadzeniem w Algierii. Nazywają go „Marlboro Man” (17 stycznia
2013). Pobrano 26 września 2013, z http://www.gazeta.pl.
Całe Stany szukają zamachowców. A podejrzany 19-latek chodzi na zajęcia i imprezuje (22 kwietnia 2013).
Pobrano 26 września 2013, z http://www.gazeta.pl.
Dżihad w Afryce zachodniej. Islamiści pokonani w Mali atakują sąsiadów (23.05.2013) pobrano 29 września
2013, z http://www.tvn24.pl.
Francuska interwencja wojskowa w Mali. Chcą powstrzymać rebelię islamistów (11 stycznia 2013). Pobrano
26 września 2013, z http://www.gazeta.pl.
Internauci tropiący zamachowców. „Powiedzieć komuś w twarz: Jesteś niebezpieczny? Nie mielibyśmy odwagi”
(19 kwietnia 2013). Pobrano 20 kwietnia 2013, z http://www.gazeta.pl.
Islamiści niszczą kolejne zabytki w Afryce. ”Bo nie podobają się Allahowi” (23 grudnia 2012). Pobrano
29 września 2013, z http://www.wyborcza.pl.
Motywem zamachów w Bostonie najprawdopodobniej była religia (23 kwietnia 2013). Pobrano 26 września
2013, z http://www.gazeta.pl.
Po wojnie z żarówkami Bruksela bierze się za odkurzacze, (25 października 2013). Pobrano 25 października
2013, z www.bankier.pl.
Przywódca Al.-Szabab grozi dalszymi atakami. Przygotujcie się na długotrwałą wojnę i rozlew krwi (26 września 2013). Pobrano 26 września 2013, z http://www.gazeta.pl.
Reuters: Zabitych 30 zakładników, w tym siedmiu zagranicznych. Rafineria w Algierii odbita (17 stycznia 2013
2). Pobrano 26 września 2013, z http://www.gazeta.pl
The state of al-Qaeda: The unquenchable fire (28 września 2013). Pobrano 30 września 2013, z http://www.
economist.com.
Udaremniono wielki zamach na pociąg w Kanadzie. „Wspierani przez Al-Kaidę”, (22 kwietnia 2013). Pobrano
26 września 2013, z http://www.gazeta.pl.
Udaremniono zamach w Londynie. Terroryści chcieli powtórzyć scenariusz z Kenii (15 października 2013).
Pobrano 15 października 2013, z http://www.gazeta.pl.
Władze Bostonu: Bracia Carnajewowie mogli szykować kolejne zamachy (21 kwietnia 2013). Pobrano 26 września 2013, z http://www.gazeta.pl.
194
Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego 2014, vol. 8, nr 1
THE ANALYSIS OF SELECTED TERRORIST ATTACKS IN 2013.
THE REVIVAL OF AL-QAEDA?
Summary: This article indicates that evolution of the modern terrorism is still in progress. The
author has analysed terrorist attacks in 2013 in the context of how the modern terrorism is
broadcast in the new media. The author describes also the geopolitical situation in Africa and
the Near/Middle East.
Keywords: modern terrorism, new media, Al-Qaeda, Boston, Al-Shabab, Nairobi, Westgate,
Mali.