docGrzeczność nie jest nauką łatwą ani małą Język, działanie, kultura
download 
Reklamacja Transkrypt
Grzeczność nie jest nauką łatwą ani małą Język, działanie, kultura
*U]HF]QRœýQLHMHVWQDXNĊâDWZĊDQLPDâĊ -ę]\NG]LDâDQLHNXOWXUD Uniwersytet Warszawski :\G]LDâ']LHQQLNDUVWZDL1DXN3ROLW\F]Q\FK ,QVW\WXW']LHQQLNDUVWZD *U]HF]QRœýQLHMHVWQDXNĊ âDWZĊDQLPDâĊ -ę]\NG]LDâDQLHNXOWXUD SRGUHGDNFMĊQDXNRZĊ -DJRG\%ORFK 'RURW\/HZDQGRZVNLHM-DURV 5DGRVâDZD3DZHOFD Warszawa 2014 3DQL3URIHVRU 0DâJRU]DFLH0DUFMDQLN ]RND]MLMXELOHXV]XF]WHUG]LHVWROHFLDSUDF\ QDXNRZHMLG\GDNW\F]QHM WRPWHQGHG\NXMĊ XF]QLRZLHLSU]\MDFLHOH Recenzja prof. dr hab. Włodzimierz Gruszczyński (IJP PAN, SWPS) prof. dr hab. Zofia Zaron (UW) Redakcja Dorota Lewandowska-Jaros Redaktor prowadzący Konrad Jajecznik Projekt okładki Tomasz Kasperczyk Zdjęcie Prof. M. Marcjanik: fot. Krystyna Sopyło-Załoga / FOTO-FOX © Copyright by Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2014 Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości bądź części niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, fotograficznej, komputerowej i in.), wymaga pisemnej zgody Autora i Wydawcy. ISBN 978-83-63183-73-8 Arkuszy wydawniczych: 22,5 Wydawca: Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytet Warszawski ul. Krakowskie Przedmieście 3 00–927 Warszawa tel. 48 22 55 20 293 www.wydawnictwo.wdinp.uw.edu.pl Skład i łamanie, druk i oprawa: Zakład Graficzny UW. Zam. 1019/2014 Spis treści Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Adamowski Janusz W., Przyszłość radiofonii publicznej (doświadczenia i działania w Polsce) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bańko Mirosław, Uprzejmy dystans. Analiza pewnej korespondencji . . . . . Bloch Jagoda, Sztuka posługiwania się pauzą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Boniecka Barbara, Kiedy dzieci są niegrzeczne? Analiza lingwistyczna wypowiedzi przedszkolaków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Burszta Wojciech J., Niegrzec[s]zne miłości. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cegieła Anna, Moralne aspekty grzeczności językowej . . . . . . . . . . . . . Dąbkowski Grzegorz, Grzeczność w słownikach języka polskiego . . . . . . . Dubisz Stanisław, Językowe obrazy świata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gałczyńska Alicja, Dodatnie wartościowanie partnera – na przykładzie komunikacji między dorosłym a dzieckiem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Grybosiowa Antonina, O grzeczności wobec ludzi starych . . . . . . . . . . . Kamińska-Szmaj Irena, Kreowanie obrazu kobiety wyzwolonej w tekstach publicystycznych w okresie Polski Ludowej . . . . . . . . . . . . . . . . . Karwat Mirosław, Grzeczność jako cnota problematyczna . . . . . . . . . . Kaszewski Krzysztof, Do czego służą komentarze negatywne w serwisie aukcyjnym Allegro.pl? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kita Małgorzata, Piłat Ewa, Wokół nominacji grzeczności – na przykładzie ogłady i poloru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kleszczowa Krystyna, Termińska Kamilla, Dosadnie, choć grzecznie (?) . . . Labocha Janina, Żądać grzecznie i skutecznie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lewandowska-Jaros Dorota, O tym, co złe i niegrzeczne, i co najlepiej w mediach się sprzedaje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Marczewska Marzena, Historia o(B)mówiona – językoznawca wobec koncepcji oral history . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 17 27 35 49 61 69 79 87 97 107 115 125 137 153 165 175 185 207 8 Spis treści Miłoszewska Anna, Akty życzeniowe publikowane w prasie kobiecej. Na przykładzie „Przyjaciółki” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Modrzejewska Ewa, O etyce słowa, czyli analiza jednego zdania… . . . . . . Ożóg Kazimierz, Współczesna polska grzeczność językowa a postmodernizm Piekot Tomasz, Czy kulturę można poprawiać? Analiza sporu o ‘ustępowanie miejsca’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Piotrowicz Anna, Witaszek-Samborska Małgorzata, Grzeczność językowa w świadomości studentów polonistyki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Podracki Jerzy, Lekarze dawniej i dziś . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Przybylska Renata, Czy słowo grzeczny się psuje? . . . . . . . . . . . . . . . . Rosińska-Mamej Agnieszka, Dziękujcie, a będzie wam dane..., czyli o podziękowaniach stosowanych w prośbie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ruszkowski Marek, Nazwy ulic w Kielcach – uwagi poprawnościowe . . . . Sikora Kazimierz, Magnificencjo, Rektorze! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Skarżyński Mirosław, Szybko schnący – szybkoschnący, czyli zasada 134. pisowni polskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tambor Jolanta, Grzecznie i wyraźnie witam. Między szczegółem a ogólną tendencją . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Urbanik Paweł, Grzeczność kultur, kultury grzeczności. Norweskie akty podziękowania w ujęciu kontrastywnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Uździcka Marzanna, Pragmatyczne aspekty XIX-wiecznej porady lekarskiej (rekonesans badawczy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wojciechowska Anna, Z badań nad komunikacją w kręgu familijnym Kossaków. Nazwy osób . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wojtak Maria, Obrazy salonowej grzeczności w Norwidowej tragedii białej . Załazińska Aneta, Stosowność jako nadrzędna zasada organizująca actio w Kształceniu mówcy Kwintyliana. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zdunkiewicz-Jedynak Dorota, Milczenie i grzeczność (kilka uwag o śladach etykiety w polskiej frazeologii i przysłowiach) . . . . . . . . . . . . . . . . Żmigrodzki Piotr, Pseudopotocyzm wolnego i jego opis leksykograficzny. Na marginesie prac nad Wielkim słownikiem języka polskiego PAN . . . . . Bibliografia prac Pani Profesor Małgorzaty Marcjanik . . . . . . . . . . . . . Streszczenie w języku angielskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Streszczenie w języku niemieckim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221 233 245 255 269 279 285 293 305 313 321 331 343 355 367 373 385 395 401 417 421 423 Table of contents Introduction . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Adamowski Janusz W., The future of public radio broadcasting (experiences and activities in Poland) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bańko Mirosław, Polite distance. Analysis of some correspondence . . . . . . Bloch Jagoda, The art of using pause . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Boniecka Barbara, When children are naughty? Linguistic analysis of kindergarteners’ talks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Burszta Wojciech J., Impolite/impeccable love . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cegieła Anna, The moral aspects of linguistic politeness . . . . . . . . . . . . Dąbkowski Grzegorz, Politeness in the Polish language dictionaries . . . . . . Dubisz Stanisław, Language images of the world . . . . . . . . . . . . . . . . . Gałczyńska Alicja, Positive evaluation of the partner - on the example of communication between adult and child . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Grybosiowa Antonina, A courtesy towards old people . . . . . . . . . . . . . Kamińska-Szmaj Irena, Creation of liberated woman image in journalistic texts during the Polish People’s Republic . . . . . . . . . . . . . . . . . . Karwat Mirosław, Politeness as a problematic virtue . . . . . . . . . . . . . . Kaszewski Krzysztof, What is the use of the negative comments on Allegro.pl auction portal? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kita Małgorzata, Piłat Ewa, Around the nomination of politeness – on the example of manners and refinement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kleszczowa Krystyna, Termińska Kamilla, Bluntly, but politely (?) . . . . . . Labocha Janina, Request politely and efficiently . . . . . . . . . . . . . . . . . Lewandowska-Jaros Dorota, About what is bad and rude, and what the media sells the best . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Marczewska Marzena, Discussed/Talked over history – a linguist to the concept of oral history . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 17 27 35 49 61 69 79 87 97 107 115 125 137 153 165 175 185 207 10 Table of contents Miłoszewska Anna, Acts of wishful published in women’s magazines. On the example of magazine called “Przyjaciółka” . . . . . . . . . . . . . . . . . . Modrzejewska Ewa, About the ethics of the word – the analysis of a single sentence… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ożóg Kazimierz, Contemporary Polish linguistic politeness and postmodernism . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Piekot Tomasz, Can culture be improved? The analysis of dispute over ‘giving up place to somebody’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Piotrowicz Anna, Witaszek-Samborska Małgorzata, Linguistic politeness in the minds of the Polish philology students . . . . . . . . . . . . . . . . . Podracki Jerzy, Doctors in the past and today . . . . . . . . . . . . . . . . . . Przybylska Renata, Is the word ‘polite’ breaking down? . . . . . . . . . . . . . Rosińska-Mamej Agnieszka, Give thanks, and you shall receive.... About the acknowledgments used in the request . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ruszkowski Marek, Street names in Kielce – correctness remarks . . . . . . . Sikora Kazimierz, Magnificence, Rector! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Skarżyński Mirosław, Fast drying – fastdrying - the rule number 134 of Polish spelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tambor Jolanta, Saying ‘Hello’ politely and clearly. Between the detail and the general trend . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Urbanik Paweł, Courtesy of cultures, the culture of politeness. Norwegian acts of gratitude in contrastive aspect . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Uździcka Marzanna, Pragmatic aspects of 19th century medical advice (researching reconnaissance) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wojciechowska Anna, From the research on communication in the Kossak family circle. Names of people . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wojtak Maria, Images of parlor courtesy in the Norwid’s white tragedy.. . . Załazińska Aneta, Appropriateness as an overriding actio organizing principle in Institutes of Oratory by Quintilian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zdunkiewicz-Jedynak Dorota, Silence and politeness (some comments about etiquette traces in the Polish phraseology and proverbs) . . . . . . . . . Żmigrodzki Piotr, Pseudopotocyzm of word ‘wolnego’ and its lexicographic description. On the margins of work on Wielki słownik języka polskiego PAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliography of Professor Małgorzata Marcjanik . . . . . . . . . . . . . . . . . Abstract in English . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Abstract in German . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221 233 245 255 269 279 285 293 305 313 321 331 343 355 367 373 385 395 401 417 421 423 Inhaltsverzeichnis Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Adamowski Janusz W., Die Zukunft des öffentlichen Rundfunk (Erfahrungen und Aktivitäten in Polen) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bańko Mirosław, Eine höfliche Distanz. Die Analyse von der gewissen Korrespondenz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bloch Jagoda, Die Kunst von Pausengebrauch . . . . . . . . . . . . . . . . . . Boniecka Barbara, Wann sind Kinder unbrav? Die lingwistische Analyse von Aussagen der Kindergartenkinder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Burszta Wojciech J., Unsünd[art]ige Lieben. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cegieła Joanna, Moralische Aspekte der sprachlichen Höflichkeit . . . . . . . Dąbkowski Grzegorz, Die Höflichkeit in den Wörterbüchern der polnischen Sprache . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dubisz Stanisław, Sprachliche Weltbilder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gałczyńska Alicja, Eine positive Wertung des Partners – am Besipiel von der Kommunikation zwischen Erwachsenen und Kindern . . . . . . . . . . . Grybosiowa Antonina, Über die Höflichkeit den älteren Menschen gegenüber Kamińska-Szmaj Irena, Die Schaffung eines Bildes von der befreiten Frau in publizistischen Texten aus der Volksrepublik Polen . . . . . . . . . . . . Karwat Mirosław, Die Höflichkeit als eine problematische Tugend . . . . . . Kaszewski Krzysztof – Wozu dienen die negativen Kommentare auf der Versteigerungswebseite Allegro.pl? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kita Magorzata, Piłat Ewa, Um die Namengebung der Höflichkeit – am Beispiel von Schliff und Verfeinerung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kleszczowa Krystyna, Termińska Kamilla, Kräftig aber höflich (?) . . . . . . Labocha Janina, Höflich und effektiv fordern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lewandowska-Jaros Dorota – Darüber das schlecht und unhöflich ist und das sich am besten in den Medien verkauft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Marczewska Marzena – die (schlecht) besprochene Geschichte – der Sprachwissenschaftler und die Konzeption von oral history . . . . . . . . 13 17 27 35 49 61 69 79 87 97 107 115 125 137 153 165 175 185 207 12 Inhaltsverzeichnis Miłoszewska Anna, Wunschakten in der Frauenpresse. Am Beispiel von „Przyjaciółka” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Modrzejewska Ewa, Über die Ethik des Wortes – die Analyse von einem Satz… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ożóg Kazimierz, Die moderne polnische sprachliche Höflichkeit und der Postmodernismus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Piekot Tomasz, Darf man die Kultur verbessern? Die Analyse des Streits um das ’Platzanbieten’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Piotrowicz Anna, Witaszek-Samborska Małgorzata, Die sprachliche Höflichkeit im Bewusstsein von Polonistikstudenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Podracki Jerzy, Ärzte früher und heute . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Przybylska Renata – Verschlechtert sich das Wort höflich? . . . . . . . . . . . Rosińska-Mamej Agnieszka – Bedanken Sie und Sie werden gegeben… - über Dank in Bitten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ruszkowski Marek, Straßennamen in Kielce – Anmerkungen über die Korrektheit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sikora Kazimierz, Magnifizenz, Rektor! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Skarżyński Mirosław, Schnell trockend und schnelltrockend – Regel Nummer 134 der polnischen Rechtschreibung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tambor Jolanta – Ich begrüße höflich und deutlich. Zwischen der Einzelheit und der allgemeinen Tendenz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Urbanik Paweł, Die Höflichkeit der Kulturen und die Kulturen der Höflichkeit. Norwegische Dankakte in der kontrastiven Einstellung . . . . . . . . . . Uździcka Marzanna, Pragmatische Aspekte der Arztberatung im 19. Jahrhundert (Forschungserkundung) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wojciechowska Anna, Von den Forschungen über die Kommunikation im Familienkreis von Kossakow-Familie. Personennamen . . . . . . . . . . Wojtak Maria, Die Bilder der Salonhöflichkeit in der weissen Tragödie von Cyprian Kamil Norwid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Załazińska Aneta - Schickligkeit als das Oberprinzip, das actio in Bildung des Redners von Kwintylian organisiert . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zdunkiewicz-Jedynak Dorota, Schweigen und Höflichkeit (einige Anmerkungen über die Spuren der Etikette in der polnsichen Phraseologie und den Sprichwörtern) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Żmigrodzki Piotr, Pseudokolloquialismus einen Moment! und seine lexikographische Beschreibung Randbemerkungen bei der Arbeit an Dem großen Wörterbuch der polnischen Sprache PAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliographie der Werke von Frau Professor Małgorzata Marcjanik . . . . . Zusammenfassung auf Englisch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zusammenfassung auf Deutsch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221 233 245 255 269 279 285 293 305 313 321 331 343 355 367 373 385 395 401 417 421 423 Wstęp Rozwój naukowy prof. Małgorzaty Marcjanik to droga przez trzy uczelnie. Po uzyskaniu stopnia doktora na Uniwersytecie Warszawskim (1987, Polskie czasowniki adresatywne (pragmatyka, semantyka, składnia), Kielce) podjęła pracę w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Zielonej Górze, po habilitacji w Uniwersytecie Pedagogicznym im. Jana Kochanowskiego w Kielcach przeszła do Uniwersytetu Warszawskiego na Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych. To pozwoliło Jej poznać różne środowiska naukowe, ale też za każdym razem wymagało weryfikacji Jej osiągnięć i kwalifikacji przez radę nowego wydziału. Własna droga, bez oglądania się na kolegów ze szkolnej ławki, krewnych, znajomych – droga samodzielnego badacza. Człowiek jest istotą społeczną. Od sprawności kontaktów z innymi zależy jego los. Forma tych kontaktów codziennych podlega konwencjonalizacji. Profesor Małgorzata Marcjanik tym właśnie skonwencjonalizowanym formom kontaktów poświęciła dwadzieścia lat badań. Zaczęła od rejestracji formuł językowych (1997, Polska grzeczność językowa, Kielce), przechodząc przez opis ich zastosowania w świetle teorii aktów mowy (2001, W kręgu grzeczności. Wybór prac z zakresu etykiety językowej, Kielce; 2001, Etykieta językowa, [w:] Bartmiński J. (red.), Współczesny język polski, Lublin; 2007, Grzeczność w komunikacji językowej, Warszawa), by dojść do uznania tych formuł za utrwalone jednostki języka, czego dowodem jest opracowanie ich w formie słownika (2014, Słownik językowego savoir-vivre’u, Warszawa). Te jednostki języka, mające wszystkie właściwości służące nawiązaniu, podtrzymaniu i zakończeniu kontaktu, uwarunkowane licznymi czynnikami oraz presupozycjami zastosowania, są w większości frazami, choć zdarzają się i takie, które konotują pozycje otwarte. Co ciekawe, podlegają derywacji słowotwórczej, zarówno afiksalnej (dzieńdoberku), jak i derywacji wstecznej, przechodzącej w rzadką w polszczyźnie derywację dezintegrującą (nara < na razie; do zob < do zobaczenia). W tytułach książek Małgorzaty Marcjanik występują wyrazy grzeczność, savoir-vivre, jednak obok zwrotów grzecznościowych sensu stricto, 14 Wstęp w przedstawianym materiale są i takie, które uznaje się za niegrzeczne (Co słychać? – Zależy gdzie ucho przyłożyć lub: – Git majonez.) Autorka określa je jako żartobliwe, młodzieżowe, ale z grzecznością mają niewiele wspólnego. Dobrze, że są, sygnalizują bowiem załamywanie się zasad savoir-vivre’u pod naciskiem popkultury (określenie eufemistyczne, bo – jak wiadomo – popkultura nie ma nic wspólnego z kulturą). I o ile formuły pozdrowień i innych zwrotów grzecznościowych stosowanych w kontaktach bezpośrednich były rejestrowane w słownikach już wcześniej, o tyle absolutną nowością są zebrane przez prof. Marcjanik formy zwracania się do słuchaczy – w radiu, i widzów – w telewizji. Bardzo ważnym elementem dorobku z zakresu badań nad formułami kontaktów międzyludzkich jest też tom zbiorowy Jak zwracają się do siebie Europejczycy (2013, Warszawa). Małgorzata Marcjanik, będąc redaktorem tomu, zadbała o jego merytoryczną spójność. Uważna lektura poszczególnych prac poświęconych wielu narodom europejskim wyraźnie wskazuje, że prace te, choć różne stylistycznie, są w pełni porównywalne, co jest możliwe tylko wówczas, gdy organizator naukowego przedsięwzięcia opracuje wspólny dla wszystkich autorów kwestionariusz. Drugim obszarem zainteresowań prof. M. Marcjanik jest retoryka. Już w czasie pracy w Kielcach rozpoczęła badania nad zakresem pośrednim między formułami kontaktów międzyludzkich a retoryką w sensie ścisłym. Efektem tych dociekań jest m.in. redakcja tomu zbiorowego Retoryka codzienności. Zwyczaje językowe współczesnych Polaków (2006, Warszawa), a następnie – tomu już ściśle związanego z retoryką dziennikarską: Retoryka mediów, retoryka w mediach (2012, Warszawa). Zapowiada to przygotowanie podręcznika z tego zakresu. Pani Profesor Małgorzata Marcjanik przyczynia się także do wzbogacania zasobów polskiej leksykografii. Współpracując z mężem, prof. Grzegorzem Dąbkowskim, znacząco wsparła powstanie pozycji Język polski. Popularny słownik synonimów i antonimów (2007, Warszawa). Księga jubileuszowa zawsze jest wielotematyczna. Obok prac rozwijających wątki badań uczonego, któremu jest poświęcona, występują w niej prace o innej tematyce. Do tych ostatnich należą w tej księdze interesujące analizy dotyczące: przyszłości radia – J. W. Adamowskiego; językowego obrazu świata rekonstruowanego na podstawie tekstów z różnych epok – S. Dubisza; obrazu kobiety wyzwolonej w tekstach publicystycznych z okresu PRL-u – I. Kamińskiej-Szmaj; problematyki miłości jako zmagania dwojga ludzi we współczesnych powieściach – W. Burszty; wspomnienia Wstęp 15 jako źródła historycznego rozpatrywanego w aspekcie językoznawczym – M. Marczewskiej; nazw osób, które leczą – J. Podrackiego; pragmatycznych aspektów XIX-wiecznej porady lekarskiej – M. Uździckiej, statystyczno-leksykalnego ukształtowania informacji prasowych nt. przestępczości – D. Lewandowskiej-Jaros oraz artykuły z zakresu poprawności językowej M. Skarżyńskiego i M. Ruszkowskiego. Do zainteresowania prof. Marcjanik retoryką nawiązują prace: Stosowność jako nadrzędna zasada organizująca actio w „Kształceniu mówcy” Kwintyliana A. Załazińskiej, Sztuka posługiwania się pauzą J. Bloch, E. Modrzejewskiej studium presupozycji (i ich konsekwencji) użytych środków językowych w zdaniu o Arturze Hajzerze: Kim jest człowiek, który posyła kolegów na tak niebezpieczne misje?, a także podjęta przez K. Kaszewskiego próba ustalenia celu umieszczania komentarzy negatywnych w handlowym serwisie internetowym. Większość zebranych w tomie prac dotyczy jednak kontaktów międzyludzkich i grzeczności jako kategorii oceny tych kontaktów. Z tego trzy prace (G. Dąbkowskiego, R. Przybylskiej i M. Kity) omawiają historię, opisy leksykograficzne i obecny rozwój znaczeniowy wyrazów grzeczny, grzeczność i ich synonimów. Trzy prace dotyczą moralnych aspektów grzeczności, i tu, obok twierdzeń, że „moralna rola etykiety językowej polega najczęściej na wspieraniu zasad moralnych, sygnalizowaniu ich znajomości.” (A. Cegieła), spotykamy sądy, że „grzeczność nie musi być wyrazem szacunku, grzeczność go może zastępować. Nie musi być wyrazem empatii, łagodności, współczucia, zainteresowania; może je z powodzeniem »mechanicznie« odtwarzać, bez wewnętrznej intencji dobra. Nie jest cnotą, lecz pozorem cnoty. Jest samą, wyuczoną i akceptowaną w danej kulturze, środowisku, grupie, historycznie zmienną konwencją” (K. Kleszczowa i K. Termińska); „Grzeczność może być zarówno zachowaniem spontanicznym i szczerym, jak i maską, kamuflażem – także osłoną dla skrytej niechęci, złośliwości, wrogości” (M. Karwat). Bardzo interesujący jest tekst K. Ożoga, uzasadniający zachowania, których źródła ja upatrywałbym w popkulturze, wpływem postmodernizmu. Wpisujący się poniekąd w nurt tych rozważań tekst A. Grybosiowej O grzeczności wobec ludzi starych proponuję przeczytać łącznie z Analizą sporu o ‘ustępowanie miejsca’ T. Piekota. Wśród artykułów zawartych w księdze po dwa dotyczą: grzeczności-niegrzeczności w kontaktach dzieci z dziećmi, dzieci z dorosłymi i dorosłych z dziećmi (B. Bonieckiej Kiedy dzieci są niegrzeczne? i A. Gałczyńskiej Dodatnie wartościowanie partnera – na przykładzie komunikacji między dorosłym a dzieckiem), grzeczności w literaturze i paremiologii (M. Wojtak, D. Zdunkiewicz-Jedynak) oraz sposobów zwracania się do innych osób 16 Wstęp – K. Sikory Magnificencjo, Rektorze! i A. Wojciechowskiej o nazwach używanych w kręgu familijnym rodziny Kossaków. Najobszerniejszy jest jednak zbiór prac opisujących akty kontaktów międzyludzkich. Tematykę tę podejmują: J. Labocha w Żądać grzecznie i skutecznie, A. Rosińska-Mamej w O podziękowaniach stosowanych w prośbie, J. Tambor w artykule Grzecznie i wyraźnie witam, A. Miłoszewska w tekście Akty życzeniowe publikowane w prasie kobiecej, M. Bańko w Uprzejmy dystans. Analiza pewnej korespondencji oraz P. Żmigrodzki opisujący jednostkę języka: wolnego!, mającą tylko funkcje pragmatyczne, i P. Urbanik, który w swym artykule Grzeczność kultur, kultury grzeczności analizuje i zestawia z polskimi norweskie akty podziękowania. Przedstawiana księga jest dość zwarta tematycznie i w istotnym stopniu rozwija koncepcje badawcze prof. Małgorzaty Marcjanik. Andrzej M. Lewicki Politeness is not easy and minor science. Language, action, culture edited by Jagoda Bloch, Dorota Lewandowska-Jaros, Radosław Pawelec Abstract*1 This anniversary book is an expression of appreciation and deep respect towards the scientific achievements of Professor Małgorzata Marcjanik submitted by co-workers, colleagues and students on the occasion of 40 years of her research and teaching. The multiplicity of voices that come together in heartfelt wishes for the jubilarian resulted in thematic diversity of this articles collection. Next to the works deepening strands of Professor Marcjanik’s research there are also works on different subject. These are interesting analysis on: the future of radio – by J. W. Adamowski; language images of the world based on texts from different eras – by S. Dubisz; creation of liberated woman image in journalistic texts during the Polish People’s Republic – by I. Kamińska-Szmaj; love as a struggle between two people in contemporary novels – by W. Burszta; memories as a historical source from the linguistic aspect – by M. Marczewska; names of ‘people, who cure’ – by J. Podracki; pragmatic aspects of 19th century medical advice – by M. Uździcka, statistical and lexical shaping of press releases on crime – by D. Lewandowska-Jaros and articles about language correctness – by M. Skarżyński and M. Ruszkowski. There are also works that make reference to rhetoric, which belongs to the interests of the professor: Appropriateness as an overriding actio organizing principle in Institutes of Oratory by Quintilian – by A. Załazińska, The art of using pause – by J. Bloch, E. Modrzejewska’s study of presuppositions (and their consequences) of language used in a sentence about Artur Hajzer: Who is the man who sends colleagues on such a dangerous mission?, and also an attempt to find out the aim of posting negative comments on an e-commerce website – by K. Kaszewski. Most of the works collected in the volume concerns contacts and politeness as a category of these contacts evaluation. Three works (by G. Dąbkowski, R. Przybylska and M. Kita) discuss the history, lexicography descriptions and the current meaning development of words ‘polite’, ‘politeness’ and their synonyms. Three works * Tłumaczył: Adam Balcerzak. 422 Abstract relate to the moral aspects of politeness, and here, next to claims that ‘moral role of linguistic etiquette is mostly on supporting moral principles, signaling their familiarity.’ (A. Cegieła), we find also judgments that ‘Politeness does not have to be an expression of respect, politeness can replace it. It does not have to be an expression of empathy, gentleness, compassion, interest; can be successfully “mechanically” played, without inner intentions of good. It is not a virtue, but the guise of virtue. It is historically variable convention adapted and accepted in a given culture, environment and group.’ (K. Kleszczowa i K. Termińska); ‘Politeness can be both spontaneous and sincere behaviour, but also a mask, camouflage – as cover for hidden resentment, malice or enmity’ (M. Karwat). Another very interesting text is by K. Ożóg. It justifies behavior, which source I would look for in a pop culture, under the influence of postmodernism. The trend of these considerations also fits to the text by A. Grybosiowa A courtesy towards old people, which I suggest to read together with Can culture be improved? The analysis of dispute over ‘giving up place to somebody’ by T. Piekot. Among the articles contained in the book, there are also two articles about politness-rudness in children to children contacts about children-adults and adults-children contacts (B. Boniecka - When children are naughty? and A. Gałczyńska Positive evaluation of the partner - on the example of communication between adult and child), politeness in the literature and paremiologogy (M. Wojtak, D. Zdunkiewicz-Jedynak) and about the ways of addressing to the others – K. Sikora Magnificence, Rector! and a text by A. Wojciechowska about the names used in the family circle of the Kossak family. However, the most comprehensive collection of papers is about acts of interpersonal contacts. This subject is noticable in texts: Request politely and efficiently - by J. Labocha, About the acknowledgments used in the request by A. Rosińska-Mamej, and in J. Tambor’s article Saying ‘Hello’ politely and clearly, A. Miłoszewska in a text Acts of wishful published in women’s magazines, M. Bańko in Polite distance. Analysis of some correspondence and P. Żmigrodzki describing the unit of language: ‘wolnego!’, having only pragmatic functions, and P. Urbanik, who in article Courtesy of cultures, the culture of politeness analyses and compares the Norwegian acts of gratitude with Polish. Presented book is fairly consistent and significantly expands research concepts of professor Małgorzata Marcjanik. Die Höflichkeit ist weder eine einfache noch kleine Lehre. Die Sprahe, die Wirkung, die Kultur, bearbeitet von Jagoda Bloch, Dorota Lewandowska-Jaros, Radosław Pawelec Zusammenfassung*1 Dieses Jubiläumsbuch drückt die Anerkennung und einen hohen Respekt für Wissenschaftsleistungen von Frau Professor Małgorzata Marcjanik aus und wurde von ihren Mitarbeitern, Freunden und Schülern vorbereitet anlässlich 40 Jahren ihrer wissenchaftlich-didaktischen Arbeit. Die Vielzahl von Stimmen mit herzlichsten Wünschen für die Jubilarin hat zu der thematischen Vielfalt der Artikel, die diese Sammlung bilden, beigetragen. Außer der Werken, die Forschungsmotiven der Wissenschaftlerin, dem das Buch geopfert wurde, entwickeln, gibt es hier auch Werke, die sich mit anderen Themen beschäftigen. Dazu gehören interessante Analysen, die folgende Themen betreffen: die Zukunft von Radio - von J.W. Adamowski; das sprachliche Bild von der rekonstruierten Welt anhand Texten aus unterschiedlichen Epochen – von S. Dubisz; ein Bild von der befreiten Frau in aus der Volksrepublik Polen kommenden publizistischen Texten – von I. Kamińska-Szmaj; das Thema der Liebe in heutigen Romanen als ein Kampf von zwei Menschen – von W. Burszta; die Erinnerung als eine historische Quelle, die im sprachwissenschaftlichen Aspekt untersucht wird – von M. Marczewska; Namen von „Menschen die heilen” – von J. Podracki; pragmatische Aspekte der Arztberatung im 19. Jahrhundert – von M. Uździcka; statistisch-lexikalische Formung von Pressinformationen über die Kriminalität – von D. Lewandowska-Jaros; und Artikel vom Bereich der Sprachkorrektheit – von M. Skarżyński und M. Ruszkowski. An Professor Marcjaniks Interesse an Rhetorik knüpfen folgende Werke an: Schickligkeit als das Oberprinzip, das actio in „Bildung des Redners” von Kwintylian organisiert – von A. Załazińska, Die Kunst von Pausengebrauch – von J. Bloch, Studium über Präsuppositionen (und ihre Folgen) av angewandten Sprachmittel im Satz über Artur Hajzer: Wer ist der Mensch, der seine Kollegen auf so gefährliche Missionen schickt? – von E. Modrzejewska, und ein Versuch, von K. Kaszewski gemacht, das Ziel der Stellung von negativen Kommentaren in einer geschäftlichen Webseite zu bestimmen. * Tłumaczyła: Izabela Borzym. 424 Zusammenfassung Die Mehrheit von gesammelten Werken betrifft doch zwischenmenschliche Kontakte und die Höflichkeit als eine Kategorie für Bewertung dieser Kontakte. Drei von den Werken (von G. Dąbkowski, R. Przybylska und M. Kita) besprechen die Geschichte, lexikographische Beschreibungen und die aktuelle Bedeutungsentwicklung von Wörtern: höflich, Höflichkeit und ihren Synonymen. Drei Werke betreffen moralische Aspekte der Höflichkeit und, außer Festellungen, dass „die moralische Rolle des Sprachetiketts meistens auf der Unterstützung von moralischen Prinzipien beruht und Signalisierung von ihrer Kenntnis” (A. Cegiela), kann man solche Meinungen treffen: „die Höflichkeit muss den Respekt nicht zeigen, die Höflichkeit kann ihn ersetzen. Sie muss nicht die Empathie, die Sanftheit, das Mitgefühl oder das Interesse zeigen; die Höflichkeit kann sie erfolgreich »mechanisch« darstellen, ohne eine innerliche Absicht des Gutes. Sie ist nicht die Tugend, sie ist ein Anschein davon. Sie ist nur eine erlernte, historisch veränderliche Konvention, die in einer bestimmten Kultur, einem Milieu oder einer Gruppe akzeptiert wird” (K. Kleszczowa und K. Termińska); ”Die Höflichkeit kann sowohl ein spontanes und ehrliches Verhalten sein, als auch eine Maske, eine Tarnung – auch ein Schutz für eine heimliche Unlust, Bösartigkeit oder Feindlichkeit” (M. Karwat) Es gibt auch im Buch ein sehr interessanter Text von K. Ożóg – er begründet Verhalten, deren Quellen ich in der Popkultur suchen würde, als Einfluss des Postmodernismus. Ich empfehle, einen im gewissen Sinne zu denen Überlegungen passenden Text von A. Grybosiowa Über die Höflichkeit den älteren Menschen gegenüber mit der Analyse des Streits um das „Platzanbieten” von T. Piekot zu lesen. Von den Artikeln aus dem Buch zwei jeweils betreffen: Höflichkeit-Unhöfligkeit in Kontakten von Kindern mit Kindern, Kindern mit Erwachsenen und Erwachsenen mit Kindern (B. Boniecka - „Wann sind Kinder unbrav?”und A. Gałczyńska – Eine positive Wertung des Partners – am Besipiel von der Kommunikation zwischen Erwachsenen und Kindern), die Höflichkeit in der Literatur und Parömiologie (M. Wojtak, D. Zdunkiewicz-Jedynak) und die Weisen, sich an andere Leute zu wenden – K. Sikora – Magnifizenz! Rektor! und A. Wojciechowska – über die Namen im Familienkreis von Kossakow-Familie verwendet. Die umfangreichste ist aber die Sammlung, die Akte der zwischenmenschlichen Kontakte beschreibt. Das Thema wird von folgenden Autoren berührt – J. Labocha in Höflich und effektiv fordern, A. Rosińska-Mamej in Über Dank in Bitten, J. Tambor im Artikel Ich begrüße höflich und deutlich, A. Miłoszewska in Wunschakten in der Frauenpresse, M. Bańko in Eine höfliche Distanz. Die Analyse von der gewissen Korrespondenz, von P. Żmigrodzki, der eine Einheit beschreibt, die nur pragmatischen Funktionen hat – einen Moment!, und von P. Urbanik, der in seinem Artikel Die Höflichkeit der Kulturen und die Kulturen der Höflichkeit polnische und norwegische Dankakte analysiert und zusammenstellt. Das Buch ist ziemlich einheitlich wenn es um die Thematik geht, und es entwickelt in hohem Maße die Forschungskonzeptionen von Frau Professor Małgorzata Marcjanik.
