Wycieczka do Torunia Materiały

Wycieczka do Torunia
Materiały
Toruń – historyczne centrum flisu
Ze względu na swoje połoŜenie nad Wisłą,
przygraniczny charakter i kontakty z licznymi
miastami naszego kontynentu Toruń od początku
swego istnienia w XIII wieku odgrywał waŜną rolę
w handlu europejskim. Częścią handlowego profilu miasta jest tradycja flisacka.
Do dziś o związanej z Toruniem tradycji flisackiej przypomina jedna z najsłynniejszych legend toruńskich
o flisaku grającym na skrzypcach, któremu udało się w trakcie plagi Ŝab wyprowadzić tysiące płazów z
miasta. Na cześć tego bohatera w 1914 roku w Toruniu powstał pomnik flisaka. Obecnie pomnik-fontanna
toruńskiego flisaka otoczonego gromadą Ŝab stoi przy południowo-zachodnim naroŜniku Ratusza
Staromiejskiego.
Toruń w średniowieczu doskonale spełniał rolę miasta składowego. Aktywna wymiana z europejskimi
miastami hanzeatyckimi zapewniała dostawy do miasta towarów zamorskich, które docierały tutaj głównie
Wisłą z Gdańska. Polscy kupcy natomiast dostarczali do Torunia głównie drewno, zboŜe i skóry. Dzięki
uzyskaniu przez miasto w XIV wieku prawa składowego kupcy wykładali swoje towary w Toruniu przez 5 dni.
Z czasem przywilej ten przejął Gdańsk, niemniej Toruń nadal dobrze pełnił rolę pośrednika w handlu
towarami spławianymi Wisłą z południowej części Polski. Znaczenie miasta wynikało ze znajdującej się tam
strategicznej przeprawie mostowej przez Wisłę oraz z tego, Ŝe leŜało na szlaku wodnym sięgającym nawet
Włodzimierza Wołyńskiego.
Tradycje flisackie były związane z handlowym charakterem miasta.
Pierwotnie flis oznaczał uprawianie Ŝeglugi śródlądowej na statkach
i łodziach, toteŜ flisakami byli kupcy korzystający z tych środków
transportu. Równolegle z tradycją flisacką rozwijał się w Toruniu
(tradycje toruńskie)
spływ drewna powiązanego w tratwy. Była to tzw. orylka, a ludzi
zajmujących się nią nazywano orylami. Ilość drewna, jaka
przechodziła w pobliŜu miasta przez Wisłę, była olbrzymia. W 1903 roku wybudowano na toruńskim
wiślanym nabrzeŜu port do przeładunku i przechowywania drewna o powierzchni 66 ha (moŜna było w nim
przechować 110 tys. m sześc. drewna). Drewno spławiane przez flisaków było transportowane
w róŜnych czasach w kierunku północnym lub zachodnim. Docierało więc nie tylko do Gdańska, gdyŜ w XIX
wieku po wybudowaniu Kanału Bydgoskiego Toruń stał się częścią pruskiego systemu wodnego, który
pozwalał na spławianie drewna do Szczecina, a potem do Berlina. Ocenia się, Ŝe flisaczy transport drewna
Wisłą przez Toruń osiągnął największy poziom w latach 1910–1912 oraz podczas pierwszej wojny
światowej.
Flisak
Ze względu na to, Ŝe od 1826 roku w Toruniu działał główny urząd celny, flisacy
musieli się zatrzymywać w mieście w oczekiwaniu na przyjęcie i oclenie
swojego towaru. To zdecydowało o krystalizowaniu się w obrębie miasta
folkloru flisackiego. Flisacy stali się licznymi i widocznymi gośćmi miasta, które było metą ich długiej,
rzecznej wędrówki z terenów zaboru rosyjskiego i austriackiego. Drewno dostarczone przez flisaków z tych
ziem do toruńskiego portu drzewnego było przejmowane przez tutejszych flisaków. Docierało ono do Torunia
z rejonów połoŜonych nie tylko nad Wisłą, ale takŜe nad Bugiem, Narwią, Drwęcą, Sanem czy małą Tanwią
w Małopolsce, nad którą połoŜona była wieś Ulanów, słynąca z dostarczania najlepszych flisaków polskich,
zwłaszcza zaś przywódców druŜyn flisaczych.
Parający się flisem podtoruńscy wodniacy najczęściej mieszkali w pobliskich Złotorii i Kaszczorku. Obie te
wioski leŜały w pobliŜu ujścia Drwęcy do Wisły i to decydowało o ich roli w handlu flisaczym (w Złotorii cło
pobierano w komorze celnej juŜ w XIV wieku). Toruńscy flisacy mieszkali głównie w nadwiślańskiej osadzie
Rybaki.
Spływ drewna na długim dystansie był wielką sztuką. Flisacy łączyli 8–12 pni drewna w tzw. tablice lub tafle.
Ich szerokość dostosowywano do rzeki, po której tablice miały płynąć. Wiślane tablice osiągały 5–10 m
szerokości. Łączyły je poprzeczne bale zwane klistrami. Szereg połączonych tablic (tzw. pas) mógł mieć
nawet 120 m długości. Wisła pozwalała na łączenie pasów wszerz i dlatego na rzece mogły pojawiać się
olbrzymie zestawy pasów o szerokości nawet 60 m. Na czele pasa znajdowała się głowa, ostatnią tratwę
nazywano colem. Spławiane drewno było ogólnie nazywane lasem. Toruń natomiast był dla wielu flisaków
palem, czyli miejscem docelowym spływu. Szefa jednego transportu, który dowodził grupą flisaków,
Folklor flisaków
1
nazywano retmanem. Ze względu na to, Ŝe flis jednego transportu drewna trwał niejednokrotnie bardzo
długo, flisacy budowali na swoich pasach słomiane zadaszenia i budki noclegowe. Flis mógł odbywać się od
wczesnej wiosny, kiedy Wisła uwalniała się od zimowej kry, a kończył późną jesienią.
Do toruńskiej tradycji flisaczej naleŜał zasłuŜony odpoczynek w mieście Kopernika załóg po
kilkutygodniowym pobycie na rzece. W Toruniu odbywały się z reguły ceremonie pasowania młodych fryców
na prawdziwych flisaków. Miejscem ich tradycyjnych spotkań była nieistniejąca flisacka gospoda „Pod
Turkiem” na Rynku Staromiejskim. Od momentu wybudowania na toruńskim rynku w 1853 r. pomnika
Mikołaja Kopernika, stał się on ulubionym miejscem spotkań i wypoczynku flisaków.
Dokument lokacyjny dla Torunia został wystawiony 28 grudnia
1233 roku przez wielkiego mistrza zakonu krzyŜackiego Hermana
von Salza i preceptora na Słowiańszczyznę i Prusy Hermana
Balka. Toruń został zatem załoŜony przez KrzyŜaków i podlegał ich zarządowi aŜ do 1454 roku, kiedy w
ramach tzw. inkorporacji został włączony w granice Rzeczypospolitej (za czasów króla Kazimierza
Jagiellończyka).
KrzyŜacy – załoŜyciele
O znaczeniu KrzyŜaków dla Torunia przypomina średniowieczny rodowód miasta, w tym wiele zabytków
najwyŜszej klasy, które powstały w okresie sprawowania przez KrzyŜaków władzy w Toruniu. Fundacji
zakonnej Toruń zawdzięczał wybudowanie monumentalnych gotyckich kościołów, istniejących do dziś: św.
Janów, św. Jakuba, Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, oraz nieistniejącego kościoła św. Mikołaja.
Akt lokacji Torunia, później nazywany przywilejem chełmińskim, dał początek prawu chełmińskiemu. Na jego
podstawie w Prusach i sąsiednich krajach w ciągu ponad 500 lat nadano prawa dwustu kilkudziesięciu
miastom.
Siedzibą krzyŜackiej załogi w Toruniu był zamek – powstał w połowie XIII wieku na miejscu istniejącego
wcześniej, zniszczonego grodu. Wybór miejsca sprawił, Ŝe zamek nie powstał na planie prostokąta, tak jak
większość zamków krzyŜackich, ale na planie podkowy, skierowanej dwoma końcami w kierunku Wisły. Jego
centralnym miejscem była olbrzymia ośmiokątna wieŜa. Zachowane do naszych czasów gdanisko (zamkowa
toaleta) powstało najprawdopodobniej pod koniec XIII wieku.
Niestety, toruński zamek krzyŜacki, połoŜony tuŜ nad brzegiem Wisły, został zniszczony przez mieszczan
toruńskich w 1454 roku. Następstwem tego wydarzenia było złoŜenie przez torunian hołdu wierności
Rzeczypospolitej i przysięgi posłuszeństwa królowi Kazimierzowi oraz jego następcom.
Mikołaj Kopernik
Urodził się tu 19 lutego 1473 roku przy ulicy świętej Anny.
Sława Kopernika związana jest z opracowaną przez niego astronomiczną
teorią heliocentryczną. Zapewniła ona Kopernikowi miejsce w gronie
najwybitniejszych naukowców w dziejach ludzkości. W mieście swoich
narodzin Kopernik został ochrzczony w ówczesnym kościele parafialnym,
a dzisiejszej katedrze św. Janów, spędził dzieciństwo i część swojej
młodości. Rodzice astronoma, Barbara i Mikołaj, mieli czworo dzieci:
Andrzeja, Mikołaja, Barbarę i Katarzynę. Początek dzieciństwa Mikołaj
spędził prawdopodobnie w domu przy Rynku Staromiejskim 36 (obecny
Powszechny Dom Towarowy). Po śmierci ojca osłabła pozycja materialna
rodziny i opiekę nad nią objął zamoŜny wuj, biskup Łukasz Watzenrode.
Edukację Mikołaj rozpoczął w szkole miejskiej przy kościele św. Jana (róg
ulicy Łaziennej i św. Jana). Zdobyte tam solidne podstawy umoŜliwiły
mu kontynuowanie nauki. Podjął wówczas studia na uniwersyteckim
wydziale sztuk wyzwolonych. W 1491 roku, w wieku 18 lat, Mikołaj pod
wpływem wuja Watzenrodego rozpoczął studia na Wszechnicy Krakowskiej. Opuścił wtedy rodzinne miasto,
ale nigdy nie zapomniał swojego pochodzenia.
2
W ciągu czterech lat spędzonych na krakowskiej uczelni Mikołaj zetknął się z wieloma dyscyplinami nauki
i słuchał wykładów wielkich uczonych. Między innymi z gramatyki, z retoryki, z poetyki, a takŜe z astronomii,
która w znaczny sposób wpłynęła na jego dalsze Ŝycie. Dzięki tym
zajęciom poznawał wszelkie tajemnice astronomii, i moŜliwe, Ŝe to
właśnie w tym czasie w umyśle Mikołaja zrodziła się koncepcja teorii
budowy świata odmienna od powszechnie wówczas uznawanej.
Jesienią 1495 roku udał się na Warmię do Fromborka, gdzie z pomocą
wuja miał objąć godność kanonika kapituły przy tamtejszej katedrze.
Jednak juŜ po roku 1496 wyruszył do Italii i rozpoczął studia na
uniwersytecie w Bolonii. Oprócz nauk prawniczych przeprowadził tam
samodzielne, pierwsze obserwacje astronomiczne. Dzięki nauce języka
greckiego mógł ponadto korzystać z oryginalnych tekstów staroŜytnych
uczonych w rozwijaniu swojej pasji. W 1500 roku przebywał w Rzymie,
gdzie kontynuował obserwacje astronomiczne, a takŜe praktykował przy
kurii papieskiej prawo kościelne. W 1501 roku po powrocie do
Fromborka Kopernik uzyskał pozwolenie kapituły warmińskiej na
kontynuację studiów medycznych w Padwie. Doskonalił tam język grecki
i nadal poszerzał swoją wiedzę astronomiczną. W 1503 roku zdobył
doktorat z prawa kanonicznego w Ferrarze.
Jesienią 1503 roku powrócił na Warmię do Lidzbarka, gdzie przez kilka lat przebywał na dworze biskupa
Watzenrodego. PodróŜował z nim wówczas na zjazdy stanów Prus
Królewskich oraz spotkania z królami polskimi. JuŜ w Lidzbarku około 1507
roku Kopernik opracował pierwszy szkic heliocentryczny budowy świata
(tzw. Komentarzyk). Zawierał on tezy o potrójnym ruchu Ziemi i wysuwał
Słońce na pierwszy plan we wszechświecie.
Po 1510 roku Kopernik wyjechał do Fromborka, gdzie zrezygnował
z większej kariery kościelno-politycznej, a poświęcił się astronomii.
W zaciszu swojego domu i na jednej z wieŜ przy warowni fromborskiej
prowadził obserwacje astronomiczne. Jednak po śmierci wuja biskupa
Watzenrodego nie miał juŜ zbyt wiele czasu na prace naukowe, gdyŜ pełnił
wówczas wiele odpowiedzialnych funkcji administracyjnych,
na przykład kanclerza kapituły. Jako kanonik warmiński piastujący róŜne
stanowiska w administracji biskupstwa zajmował się równieŜ sprawami
związanymi z obronnością Olsztyna. Pisał teŜ rozprawy ekonomiczne
i udzielał rad królowi polskiemu w sprawach związanych
z obiegiem pienięŜnym.
W ówczesnych czasach stosunki monetarne były skomplikowane z powodu
istnienia 4 mennic: w Toruniu, Elblągu, Gdańsku i Królewcu. Częstą
praktyką było przetapianie dobrej monety na gorszą, z czego ogromne
korzyści czerpały nie tylko wymienione miasta, ale równieŜ Zakon
KrzyŜacki. Aby temu przeciwdziałać, Mikołaj Kopernik napisał i wygłosił
na sejmiku pruskim, który odbył się w okresie od 17 do 21 marca 1522 roku
w Grudziądzu, traktat o sposobie bicia pieniędzy pt. Modus cudendi
monetam. Najwięcej jednak czasu poświęcał swojemu wielkiemu dziełu
astronomicznemu, do którego zbierał dane, prowadząc obserwacje w
Olsztynie i Fromborku oraz z literatury krytycznie przez niego ocenianej.
Popierał i ciągle wzbogacał wieloma twierdzeniami swoją teorię
heliocentryczną.
Pierwsza redakcja dzieła De revolutionibus orbium coelestium (O obrotach sfer niebieskich) była juŜ gotowa
w 1530 roku, jednak z obawy o reakcje władz kościelnych Kopernik nie chciał jej publicznie ogłosić. Jedynie
przybycie do Fromborka młodego profesora matematyki Jerzego Joachima Retyka, który był zwolennikiem
poglądów Kopernika, skłoniło astronoma do opublikowania dzieła. Ostatecznie drukiem ukazało się ono
w marcu 1543 roku. Przedstawiało w racjonalny sposób rzeczywiste istnienie świata i miało spowodować
przewrót w poglądach na budowę wszechświata. Jednak pod koniec 1542 roku Kopernik cięŜko zachorował
(wylew krwi i paraliŜ prawego boku) i nie mógł nawet oglądać swojego wydrukowanego dzieła.
24 maja 1543 roku Kopernik zmarł we Fromborku i został pochowany w tamtejszej katedrze.
3
Święci Pańscy
ŚWIĘTY JAN CHRZCICIEL
Prorok, męczennik, patron Florencji, Malty, Burgundii, Prowansji, Amiens,
archidiecezji warszawskiej, patronem kowali i misjonarzy, tkaczy,
krawców, kuśnierzy, garbarzy, farbiarzy, siodlarzy, właścicieli winnic,
oberŜystów, bednarzy, kominiarzy, stolarzy, architektów, murarzy,
kamieniarzy, właścicieli kin, pasterzy, rolników, muzyków, tancerzy,
pieśniarzy, abstynentów, karmelitów i maltańczyków.
Najwięcej informacji o świętym Janie Chrzcicielu czerpiemy z Ewangelii
św. Łukasza. Był synem kapłana Zachariasza i jego Ŝony ElŜbiety, która
pochodziła równieŜ z rodziny kapłańskiej. Zapowiedziany przez anioła,
poczęty został mimo podeszłego wieku rodziców, uświęcony zaś
w łonie matki w chwili, gdy odwiedziła ją Maryja. Urodził się pół roku
przed swym krewnym Jezusem.
Gdy Jan dorósł wiódł Ŝycie pustelnicze, Ŝywiąc się leśnym miodem
i szarańczą. Gdy miał niespełna 27 lat, rozpoczął swą słuŜbę –
przygotowanie ludzi na nadejście Chrystusa. Wzywał wszystkich, by porzucili grzeszny Ŝywot, a tych, którzy
posłuchali, chrzcił w Jordanie. Obmywał ich ciała z grzechów wodą, symbolicznie przygotowując na
prawdziwe oczyszczenie, które przyniesie Mesjasz. Za Janem podąŜyło wielu, którzy chcieli słuchać jego
nauk i być ochrzczeni. TakŜe i Jezus przybył nad brzegi Jordanu, by przyjąć chrzest od Jana. I choć Jan nie
czuł się godzien tego zaszczytu, Chrystus zapewnił go, Ŝe to on właśnie ma Go ochrzcić. Gdy Chrystus
wyszedł z wody, Duch BoŜy zstąpił jako gołębica i rozległ się głos z nieba „Ten jest mój syn umiłowany,
w którym mam upodobanie”. Jakiś czas później Jan publicznie zganił Heroda Antypasa (syna i spadkobiercę
Heroda Wielkiego) za poślubienie Ŝony swego brata Herodiady. Władca nakazał wówczas go uwięzić. Z
przyczyn politycznych Herod chciał pozostawić Jana przy Ŝyciu, lecz rozwścieczona Herodiada pragnęła
jego śmierci i gdy tylko nadarzyła się sposobność, wykorzystała wstawiennictwo swej córki – Salome – by
zaŜądać głowy Jana Chrzciciela. Herod spełnił prośbę pasierbicy i Jan został ścięty. Uczniowie zabrali jego
ciało i pochowali je w jakimś miejscu, które znacznie później określano jako Sebastę w Samarii. Św. Jan
Chrzciciel był pierwszym świętym czczonym w całym Kościele. Na jego wspomnienie wyznaczono wiele
terminów. W kościele zachodnim zachowały się dwa: 24 czerwca – dzień narodzin świętego (dies natalis),
oraz 29 sierpnia – pamiątka jego męczeństwa (in Passione).
ŚWIĘTY JAN APOSTOŁ
Apostoł, ewangelista, patron Azji Mniejszej, teologów, urzędników, notariuszy, rzeźbiarzy, malarzy, pisarzy,
literatów, księgarzy, drukarzy, introligatorów, wytwórców papieru, właścicieli winnic, rzeźników, siodlarzy,
szklarzy, zwierciadlarzy, grawerów, świecarzy i wikliniarzy, przyjaźni.
Św. Jan był jednym z trzech wybranych uczniów Pana Jezusa, uczestniczył więc w największych
wydarzeniach w Jego Ŝyciu. Św. Jan razem z Piotrem został wyznaczony do przygotowania Ostatniej
Wieczerzy, był teŜ tym uczniem, który w czasie Ostatniej Wieczerzy złoŜył głowę na piersi Pana Jezusa i był
jedynym, który towarzyszył Mu podczas śmierci na krzyŜu. Jemu to Jezus powierzył swoją Matkę. Dzieje
Apostolskie ukazują Jana jako nieodłącznego towarzysza św. Piotra. Razem z nim został wtrącony
do więzienia. Po Zesłaniu Ducha Świętego, jak podaje tradycja od roku 69, Jan głosił Ewangelię
w Palestynie i Małej Azji. Z Apokalipsy natomiast dowiadujemy się, Ŝe kierował gminami chrześcijańskimi.
Około roku 95, według tradycji, św. Jan został uwięziony. Legenda głosi, Ŝe cesarz Domicjan chciał go
zgładzić, tak jak innych chrześcijan, jednak kiedy podano mu truciznę, Jan zneutralizował ją znakiem krzyŜa.
Wtedy cesarz kazał gotować go we wrzącym oleju (stąd św. Jan bywa nazywany św. Janem w Oleju), ale
Jan wyszedł
z niego odmłodzony. Wówczas miał Domicjan skazać Jana na wygnanie na wyspę Patmos, gdzie powstała
jego Apokalipsa. Kiedy Domicjan umarł w roku 96, św. Jan mógł powrócić do Efezu, gdzie zmarł śmiercią
naturalną.
Do VI wieku znane są wzmianki o grobie św. Jana w Efezie, przy którym działy się cuda. Badania
archeologiczne, prowadzone w 1936 roku, potwierdziły istnienie grobu w Efezie. Św. Jan jest wzywany
w przypadku zatrucia, poparzenia, choroby nóg i padaczki, w przypadku gradobicia, w modlitwie o dobre
zbiory. W ikonografii przedstawiany jest często, tak jak inni ewangeliści, z otwartą księgą, w towarzystwie
orła (to nawiązanie do wizji proroka Ezechiela i do Apokalipsy – symbol orła, poniewaŜ teologiczną głębią
swojej Ewangelii wzniósł się ponad innych ewangelistów), z kotłem z wrzącą oliwą, z kielichem, z którego
wysuwa się wąŜ (czasem wąŜ przypomina smoka).
4
ŚWIĘTA ANNA
Matka Najświętszej Maryi Panny, patronka Florencji, Innsbrucku i Neapolu, diecezji opolskiej, a takŜe
szczęśliwego małŜeństwa i szczęśliwego dzieciństwa, szczęśliwego porodu, matek, wdów, gospodyń
domowych, robotnic, pomocnic domowych, górników, tkaczy, tokarzy, stolarzy artystycznych, młynarzy,
kramarzy, Ŝeglarzy, krawców, koronkarzy, słuŜących.
Pochodziła z królewskiego rodu Dawida. Pismo św. nie podaje jej imienia. Znamy je z apokryfów: Ewangelii
Jakuba, Ewangelii Pseudo-Mateusza i Księgi Narodzenia Maryi. Ojcowie Kościoła, zwłaszcza wschodniego,
duŜo pisali o jej świętości i przywilejach. RównieŜ jej mąŜ Joachim był człowiekiem poboŜnym i cnotliwym.
Według tradycji zamieszkali w Jerozolimie. Tam urodziła się i wychowała ich córka Najświętsza Maryja
Panna. W miejscu ich zamieszkania św. Helena Cesarzowa zbudowała kościół. Cesarze bizantyńscy
otaczali św. Annę szczególną czcią, czego znakiem stała się bazylika wzniesiona ku jej czci w 550 r.
w Konstantynopolu. Kult liturgiczny św. Anny rozwijał się od VI w. na Wschodzie, a od VIII w. na Zachodzie.
Św. Anna jest wzywana w modlitwie o deszcz, o poprawę pogody, o znalezienie rzeczy zgubionych. Artyści
przedstawiają ją często z córką Maryją, przy czytaniu Pisma Świętego.
ŚWIĘTY STANISŁAW
Zakonnik, patron polskiej młodzieŜy.
Św. Stanisław Kostka urodził się 28 października 1550 roku na Mazowszu. Wychowywany był w atmosferze
religijnej. Od dziecka odznaczał się niezwykłą poboŜnością. Do dwunastego roku Ŝycia Stanisława kształcili
rodzice. Ojciec, kasztelan, pragnął zapewnić synowi dobre wykształcenie i wychowanie. W czternastym roku
Ŝycia wysłał go więc razem ze starszym bratem Pawłem do Wiednia, by rozpoczął tam naukę w kolegium
jezuickim. Stanisław naleŜał w Wiedniu do Sodalicji Mariańskiej, co wiązało się z dobrowolnym spełnianiem
przyjętych praktyk religijnych: m.in. codziennej mszy św. i róŜańca, a w niedzielę i święta odwiedzania
chorych i spełniania dobrych uczynków. NaleŜał teŜ do kongregacji św. Barbary, gdzie został nawet
prezesem. Z upodobaniem prowadził ascetyczny tryb Ŝycia, nie znajdując zrozumienia i akceptacji
współlokatorów. Był przez nich upokarzany i wyśmiewany, zwłaszcza przez Pawła, który szczególnie mu
dokuczał. Mimo tych cierpień Stanisław przejawiał coraz większe pragnienie Ŝycia zakonnego i wstąpienia
do jezuitów. Jego ojciec i brat Paweł kategorycznie byli temu przeciwni. Bez wymaganej zgody rodziców
jezuici nie chcieli przyjąć Stanisława do zakonu, chociaŜ wielokrotnie o to prosił.
W 1567 r. Stanisław uciekł do Rzymu, aby tam wstąpić do zakonu jezuitów. Udało mu się tego dokonać,
mimo sprzeciwu ojca. Stanisław został przyjęty do nowicjatu przy kościele św. Andrzeja, gdzie wyraził
gotowość oddania się naukom i posługom domowym, zostania księdzem lub braciszkiem – zgodnie z wolą
przełoŜonych. W nowicjacie Stanisław nareszcie mógł rozkoszować się modlitwą, a zwłaszcza rozwaŜaniem
Męki Pańskiej. Marzył teŜ o misjach w Indiach. Niedługo jednak Stanisław cieszył się Ŝyciem nowicjusza.
Do Rzymu przyjechał głosić Słowo BoŜe znany prowincjał Niemiec św. Piotr Kanizjusz. 1 sierpnia 1568 roku
Stanisław wysłuchał nauki o tym, Ŝe naleŜy Ŝyć tak, jakby najbliŜszy miesiąc miał być ostatnim w Ŝyciu.
Na początku miesiąca zwyczajem nowicjuszy było losowanie patrona, którego naleŜało poznawać
i naśladować w danym miesiącu. W sierpniu Stanisław wylosował jako patrona – świętego Wawrzyńca.
W tym czasie Stanisław przeczuwał bliską śmierć, o czym kilkakrotnie wspominał. Właśnie w dniu
św. Wawrzyńca, 10 sierpnia 1568 roku wieczorem, Stanisław nagle zachorował. Stan zdrowia pogarszał się
z dnia na dzień. Zmarł 15 sierpnia 1568 roku, przepowiedziawszy juŜ kilka dni wcześniej datę swojej śmierci.
Jego relikwie znajdują się w kościele św. Andrzeja na Kwirynale. W 1606 roku papieŜ Paweł V na prośbę
jezuitów zezwolił na oddawanie publicznej czci dla błogosławionego Stanisława Kostki. W sierpniu 1670 roku
papieŜ Klemens X na prośbę Prymasa Polski Mikołaja PraŜmowskiego ogłosił dekretem błogosławionego
Stanisława Kostkę Patronem Polski i Litwy na równi ze św. Wojciechem i św. Stanisławem biskupem
i męczennikiem. PapieŜ Benedykt XIII po stwierdzeniu świętości Ŝycia i cudów, wydał dnia 31 grudnia 1726
roku bullę kanonizacyjną „Cum Christi voce”, ogłaszając Stanisława Kostkę świętym. W ikonografii św.
Stanisław Kostka przedstawiany jest w stroju jezuity. Jego atrybutami są: anioł podający mu Komunię,
Dziecię Jezus na ręku, krucyfiks, laska pielgrzymia, lilia, Madonna, róŜaniec.
ŚWIĘTA MARIA MAGDALENA
Patronka zakonów kobiecych, Prowansji, Sycylii, Neapolu, dzieci, które mają trudności z chodzeniem,
fryzjerów, kobiet, osób kuszonych, ogrodników, studentów i więźniów.
Według biblijnej relacji Maria pochodziła z Magdali (hebr. Migdal – „wieŜa ryb") nad Jeziorem Galilejskim.
Jezus wyrzucił z niej siedem złych duchów (Mk 16,9; Łk 8,2). Odtąd zaliczała się do kręgu Jego uczniów
i wraz z innymi niewiastami troszczyła się o wędrujące z Nim grono. Była obecna podczas ukrzyŜowania
i śmierci Jezusa (Mk 15,40; Mt 27,56; J 19,25) oraz zdjęcia Go z krzyŜa i pogrzebu. Była jedną z trzech
Marii, które udały się do grobu, aby namaścić ciało UkrzyŜowanego, ale grób znalazły pusty (J 20,1). Marii
Magdalenie ukazał się Zmartwychwstały Jezus jako ogrodnik (J 20,15). Ona pierwsza powiedziała
5
Apostołom o Chrystusie, Ŝe On Ŝyje (Mk 16,10; J 20,18). W tradycji Marię Magdalenę utoŜsamiano z innymi
Mariami – Marią z Betanii, siostrą Łazarza; z Marią, grzesznicą obmywającą nogi w domu Szymona, oraz
z Marią Egipcjanką, nierządnicą (V w.), która po nawróceniu miała Ŝyć jako pustelnica nad Jordanem.
Według greckiej tradycji Maria Magdalena zmarła w Efezie, a jej relikwie zostały przeniesione w roku 899 do
Konstantynopola przez cesarza bizantyńskiego Leona VI Mądrego. Według tradycji Zachodu przybyła do
południowej Francji, gdzie głosiła wiarę w Chrystusa w okolicach Marsylii i Aix. Potem trzydzieści lat spędziła
w pustelni w St. Baume.
W ikonografii św. Maria Magdalena przedstawiana jest według tradycji, która utoŜsamiła ją z innymi Mariami.
Ukazywana w długiej szacie z nakrytą głową; w bogatym ksiąŜęcym wschodnim stroju lub jako pokutnica,
której ciało osłaniają długie włosy; w malarstwie barokowym ukazywana bez odzieŜy lub półnago. Jej
atrybutami są: dyscyplina, instrumenty muzyczne, krucyfiks, księga – znak jej misyjnej działalności, naczynie
z olejkiem, kadzielnica, gałązka palmowa, czaszka, włosiennica, zwierciadło.
ŚWIĘTY FRANCISZEK KSAWERY
Kapłan, patron Indii Wschodnich, Kongregacji Krzewienia Wiary i misji katolickich na wschodzie.
Święty Franciszek Ksawery, urodził się 7 kwietnia 1506 roku na zamku Xavier, w kraju Basków.
Po ukończeniu szkoły elementarnej Franciszek udał się do ParyŜa, by podjąć studia uniwersyteckie. Studia
te ukończył stopniem magistra. Przez jakiś czas wykładał w College Dormans-Beauvais. Tam poznał
św. Ignacego Loyolę, który powtarzał mu: „CóŜ pomoŜe człowiekowi, choćby cały świat zyskał, a na duszy
swej szkodę poniósł” (Mt 16,26). Będąc wykładowcą, studiował równocześnie teologię, bo zamierzał
poświęcić się słuŜbie BoŜej. Oprócz Franciszka do św. Ignacego dołączyło się jeszcze kilku innych młodych
ludzi gotowych słuŜyć Kościołowi w trudnym okresie reformacji. 15 sierpnia 1534 roku na Montmartre
w Kaplicy Męczenników złoŜyli śluby zakonne, poprzedzone ćwiczeniami duchownymi. To zaląŜek
Towarzystwa Jezusowego (jezuitów). Święcenia kapłańskie przyjął w Rzymie w 1537 roku. W 1541 roku
wysłany na misje, przez 10 lat apostołował w Indiach, Japonii i na azjatyckich wyspach. Wszędzie głosił
słowo BoŜe, katechizował, chrzcił. W Goa zorganizował seminarium duchowne, aby miejscowi kandydaci
mogli przygotowywać się do kapłaństwa. Zmarł z wyczerpania w 1552 roku w drodze do Chin, na wyspie
Sancian.
W ikonografii św. Franciszek Ksawery przedstawiany jest w sukni jezuickiej obszytej muszlami lub w komŜy
i stule. Niekiedy otoczony jest gronem tubylców. Jego atrybutami są: gorejące serce, krab, krzyŜ, laska
pielgrzyma, stuła.
ŚWIĘTY WOLFGANG Z RATYZBONY
Biskup, patron Bawarii, Ratyzbony, pasterzy, cieśli, stolarzy, Ŝeglarzy, drwali, niewinnych więźniów,
wzywany w przypadku artretyzmu, paraliŜu, chorób oczu i kończyn, krwotoków, apopleksji, zapalenia skóry,
czerwonki, niepłodności; opiekun bydła, chroni przed nieszczęśliwymi porodami.
Święty Wolfgang urodził się około 924 roku w Pfullingen (Niemcy). Zdobył gruntowne wykształcenie, od 956
roku sam prowadził szkołę katedralną w Trewirze i sprawował opiekę nad klerykami. Cesarz Otton I
mianował go kanclerzem i protegował na biskupstwo. Wolfgang, zraŜony panującym na dworze
karierowiczostwem, postanowił wstąpić do klasztoru benedyktynów. Za namową swego przyjaciela, biskupa
Augsburga św. Ulryka przyjął święcenia kapłańskie i jako misjonarz udał się na Węgry. W 973 roku został
mianowany biskupem Ratyzbony. Jako pasterz diecezji odbywał częste wizytacje parafii, zachęcając
kapłanów do gorliwości duszpasterskiej. Osobiście głosił wiele kazań, dbał, aby w kaŜdym mieście powstała
szkoła parafialna, gromadził zbiory biblioteczne. Podczas zarazy w 987 roku nakazał otworzyć wszystkie
spichlerze i rozdawać biednym nagromadzone zapasy. Zmarł 31 października 994 roku w Pupping w Austrii
podczas podróŜy. Został pochowany w klasztorze św. Emmerama. Jego kult został zaaprobowany przez
Leona IX w 1052 roku.
W ikonografii św. Wolfgang przedstawiany jest jako biskup lub benedyktyn z toporem, z pastorałem,
z modelem kościoła, z siekierą, z ksiąŜką, diabłem lub wilkiem.
ŚWIĘTY FRANCISZEK Z ASYśU
Zakonnik, patron albertynów, franciszkanów, kapucynów, franciszkanów konwentualnych, bernardynek,
kapucynek, klarysek, koletanek, tercjarzy; Włoch, AsyŜu, Bazylei, Akcji Katolickiej, aktorów, ekologów,
niewidomych, pokoju, robotników, tapicerów, ubogich, więźniów i kupców.
Kupiec Piotr Bernardone miał nadzieję, Ŝe jego syn Jan Chrzciciel, urodzony w AsyŜu w 1182 roku, stanie
się spadkobiercą kwitnącej firmy handlującej suknem i z wyrozumiałością patrzył na jego młodzieńcze
wybryki. Jednak fantazja popchnęła młodego Giovanniego Bernardone, nazywanego przez ojca Francesco
(Franciszek), do wojaczki. Udział w lokalnym konflikcie zakończył się dla niego ponadroczną niewolą, która
odbiła się na jego zdrowiu. Pod wpływem choroby Franciszek całkowicie zmienił swój stosunek do Ŝycia
i religii. Postanowił dokonać w Ŝyciu czegoś wielkiego. W 1205 roku wyruszył więc na wyprawę wojenną,
prowadzoną przez wojska papieskie przeciw siłom cesarza. Wkrótce jednak powrócił do rodzinnego miasta
6
i przy kościele św. Damiana oddawał się dziełom miłosierdzia i gorliwej modlitwie. Od Boga otrzymał nakaz,
by „podnieść z ruiny dom BoŜy”. Początkowo myślał, Ŝe chodzi o zrujnowane świątynie w AsyŜu i okolicach.
Sprzedał więc na ten cel część towarów ze składu ojca, za co ten go wydziedziczył. Od tego czasu
Franciszek Ŝył z jałmuŜny. Od 1209 roku zaczęli się wkoło niego skupiać inni młodzieńcy. Rok później
Franciszek i jego „braciszkowie” poprosili papieŜa Innocentego III o aprobatę ich działalności. PapieŜ był
początkowo temu niechętny, miał bowiem wiele kłopotów z radykalnymi grupami głoszącymi hasła ubóstwa
i odnowy Kościoła. śywa wiara biedaczyny z AsyŜu przekonała jednak Ojca Świętego. Resztę swego Ŝycia
Franciszek poświęcił trosce o swój zakon – franciszkanów, gałąź Ŝeńską (klaryski) i trzeci zakon skupiający
osoby świeckie. Ciągle zmagał się ze skłonnością do bogacenia się i odchodzeniem od zasad Ŝycia
zakonnego wśród swych braci. Był stanowczy, ale nie działał gwałtownie. W 1224 roku usunął się
z czynnego Ŝycia. Zmarł 3 października 1226 roku. Dopiero wtedy szeroko znany stał się fakt jego
stygmatów. Kanonizowany został w 1228 roku przez swego długoletniego przyjaciela Grzegorza IX.
Św. Franciszek pozostawił po sobie wiele pism, listów, tekstów modlitewnych i poetyckich, z których
najpopularniejszy to Pieśń słoneczna.
W ikonografii św. Franciszek ukazywany jest w habicie franciszkańskim, czasami ze stygmatami. Bywa
przedstawiany w otoczeniu ptaków. Jego atrybutami są: baranek, krucyfiks, księga, ryba w ręku.
ŚWIĘTY IGNACY
Kapłan, patron rekolekcji i Ŝołnierzy.
Ignacy urodził się w 1491 roku w rodzinie szlacheckiej na zamku Loyola w kraju Basków. Wychowywał się
na dworze króla kastylijskiego Ferdynanda V. Zaciągnął się do wojska. Korzystał ze swobód Ŝołnierskiego
Ŝycia, z wszelkich radości i przyjemności świata. Brał udział w wojnie z Francją. Podczas oblęŜenia
Pampeluny został ranny. W czasie rekonwalescencji na zamku Loyola duŜo czytał, takŜe ksiąŜki religijne,
m.in. Vita Christi kartuza Ludolfa. Pod wpływem lektury doszedł do wniosku, Ŝe jego dotychczasowe Ŝycie
było puste, pozbawione sensu. Po generalnej spowiedzi w opactwie Monserrat, dwa lata spędził w pobliskiej
grocie, gdzie miał pierwsze wizje nadprzyrodzone i napisał swoje Ćwiczenia duchowne. Po powrocie z
pielgrzymki do Rzymu i Ziemi Świętej rozpoczął studia w Hiszpanii, potem w ParyŜu. Tam zebrała się przy
nim grupka ludzi pragnących słuŜyć Bogu, która przerodziła się w zaląŜek Towarzystwa Jezusowego. Wraz
z towarzyszami przyjął święcenia kapłańskie w Wenecji. W Rzymie spotkał się z Pawłem III, który w 1540
roku zatwierdził reguły i zakon jezuitów. Zaczęła się Ŝywa działalność zakonu na całym świecie. Zmarł 31
lipca 1556 roku w Rzymie.
W ikonografii św. Ignacy przedstawiany jest w sutannie i birecie lub w stroju liturgicznym z monogramem IHS
na piersiach, niekiedy w stroju rycerskim i w szatach pielgrzyma. Jego atrybutami są: księga; globus, który
popycha nogą, monogram Chrystusa IHS; napis AMDG – Ad maiorem Dei gloriam („Na większą chwałę
Boga”), krucyfiks, łzy, serce w promieniach, smok, sztandar, zbroja.
ŚWIĘTY ZYGMUNT
Król, męczennik, patron Płocka.
Św. Zygmunt znany jest w historii jako król Burgundów. Początkowo był arianinem, ale pod wpływem
biskupa Awita z Vienne przeszedł około roku 497 na katolicyzm. Gdy w 516 roku objął tron po swoim ojcu,
jego obyczaje były jeszcze dalekie od ideału chrześcijańskiego. Za namową swej drugiej Ŝony dopuścił się
zbrodni. Macocha doniosła mu, Ŝe jego syn z pierwszej Ŝony, Sigeryk, knuje przeciw niemu spisek. Król
uwierzył w oskarŜenie i kazał syna udusić. Gdy się opamiętał, gorzko tego Ŝałował, z rozpaczą rzucił się na
zwłoki syna. Potem pokutował w ufundowanym przez siebie klasztorze świętego Maurycego. Jednak
o pomszczenie śmierci wnuka upomniał się Teodoryk Wielki. Sprzymierzył się z królami frankońskimi.
Zygmunt opuścił klasztor i udał się na pole walki. Przegrał wojnę i został zmuszony do ucieczki z Ŝoną
i dziećmi. Schronił się w klasztorze. Zdradzony i ujęty, razem z Ŝoną i synami wrzucony do studni, gdzie
1 maja 524 roku zmarli. Po śmierci Zygmunt zasłynął cudami. Opinia publiczna zachowała go w pamięci jako
króla poboŜnego i zatroskanego o chwałę BoŜą. Porównywano go z królem Dawidem, który teŜ dopuścił się
zbrodni zabójstwa, a jednak odpokutował za ten grzech i otrzymał BoŜe przebaczenie. Ciało św. Zygmunta
pochowano w klasztorze św. Maurycego, w którym pokutował za swój grzech. Św. Grzegorz z Tours nazwał
Zygmunta męczennikiem. Część jego relikwii w XII wieku złoŜono w Płocku.
W ikonografii jego atrybutem jest studnia, w której został utopiony.
7