Załącznik nr 1a tekst Data dodania: 2016-12

Łukasz Wojtczak
Muzeum Narodowe w Kielcach
Adresy, dyplomy i albumy dla Henryka Sienkiewicza
w zbiorach Pałacyku w Oblęgorku
Abstract:
ADDRESSES, DIPLOMAS AND ALBUMS FOR HENRYK SIENKIEWICZ
IN THE COLLECTIONS OF THE PALACE IN OBLĘGOREK
In the collection of the Palace of Henryk Sienkiewicz in Oblęgorek there are 120 addresses, diplomas and jubilee
albums. The writer received them from private people, institutions, universities, city dwellers and representatives of
various professions on the occasion of the 25th anniversary of his literary work. Celebrations connected with this event
started in 1897 and their climax was the year 1900, in which Polish nation gave Sienkiewicz an estate in Oblęgorek. A
part of addresses, diplomas and albums distinguish themselves with excellent craftsmenship. They were created by the
most outstanding painters and draftsmen of those times. Some of them have magnificent leather covers, others focus
mainly on the sublime content and praise Sienkiewicz's contribution to literature. Less attention was paid to the form
itself. No matter what are the differences, all these gifts show a great recognition to the author of Quo vadis. The main
aim of the article is a synthetic analysis of the collection from Oblęgorek. It should be underlined here that the author
presents not only objects directly connected with the celebrations of writer's anniversary ie. years 1897-1902 but also
these later ones. They made Sienkiewicz an honorary member of an institution, organization or assossiation and are an
excellent sign of „fashion for Sienkiewicz”. We would also like to include in the article a detailed description of the
objects that are the most interesting and the most sophisticated ones.
Słowa kluczowe: Sienkiewicz, jubileusz, Oblęgorek, album, adres.
Jubileusz pracy literackiej
Od 1897 roku, na terenie podzielonej między trzech zaborców Polski, a także poza jej granicami,
uroczyście obchodzono jubileusz 25-lecia pracy literackiej Henryka Sienkiewicza. Autor Trylogii
przez lata zyskał uznanie czytelników, szacunek i podziw wśród wszystkich warstw społeczeństwa.
Wzruszał i krzepił serca rodaków, którym przyszło żyć w jarzmie niewoli. Momentem
kulminacyjnym obchodów jubileuszowych był rok 1900, w którym Sienkiewicz otrzymał
wyjątkowy „dar narodowy” – ponad 280-hektarowy majątek ziemski oraz pałacyk w podkieleckim
Oblęgorku. Z posiadłością pisarz związany był do roku 1914, kiedy to, ze względu na wybuch
wojny, wyjechał do Szwajcarii. Oblęgorek przez cały ten okres pełnił funkcję letniej rezydencji1.
Dary jubileuszowe
Pałacyk nie był jedynym wyrazem hołdu - choć niewątpliwie najbardziej wymownym - jaki
złożyli Sienkiewiczowi Polacy. Rozmaite dary jubileuszowe autor Quo vadis otrzymywał także od
osób prywatnych, instytucji, stowarzyszeń, kół oraz mieszkańców miast i wsi. Znakomita
większość tych dowodów uznania dotrwała do naszych czasów i można je oglądać w oblęgorskim
1
Na temat jubileuszu Henryka Sienkiewicza zob.: A. Kowalska-Lasek, Pałacyk Henryka Sienkiewicza w Oblęgorku,
Kielce 2012; L. Putowska, Oblęgorek. Muzeum Henryka Sienkiewicza, Kielce 2008; L. Putowska, „Gazeta Polska” wokół jubileuszu 25-lecia pracy literackiej Sienkiewicza, w: Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach (dalej
RMNKi), t. 19, Kielce 1998, s. 301-308; L. Ludorowski, Jubileusz Henryka Sienkiewicza 1900, Lublin 2001; T.
Wiącek, Gniazdo miłe dla duszy. Opowieść o Henryku Sienkiewiczu w Oblęgorku, Kielce 1995, na temat polskiego
piśmiennictwa z przełomu XIX i XX w., zob.: M. Micińska, Między Królem Duchem a mieszczaninem. Obraz
bohatera narodowego w piśmiennictwie polskim przełomu XIX i XX w. (1890-1914), Wrocław 1995.
pałacyku. Są to m.in. dzieła malarskie, grafiki, rzeźby, medale i cała kolekcja rozmaitych
przedmiotów użytkowych2.
Jedną z „kategorii” darów jubileuszowych są adresy, dyplomy i albumy, których, biorąc pod
uwagę ich delikatność, zachowała się całkiem spora liczba, szacowana na 120 sztuk. W większości
- adresy i dyplomy - są to pięknie kaligrafowane teksty, które w podniosłym tonie wyrażają hołd dla
pisarza, za jego twórczość i ogromną rolę w podtrzymywaniu ducha narodowego. Ich treść jest
często zbliżona, ale różnią się znacznie pod względem artystycznym. Niektóre były dziełem
wybitnych ówczesnych artystów. W przypadku dyplomów są to dodatkowo wspaniałe oprawy oraz
liczne karty, zdobione w sposób niezwykle wymyślny i oryginalny. Ciekawy fragment odnoszący
się do sienkiewiczowskiego zbioru odnajdujemy we wspomnieniach Almy Curtin - żony Jeremiasza
Curtina, tłumacza dzieł Sienkiewicza na język angielski. Para Amerykanów miała okazję gościć w
Oblęgorku, zaś Alma Curtin pozostawiła po tych wizytach dość obszerne zapiski. W liście do
siostry z 23 czerwca 1903 roku, czytamy: Szkoda, że nie możesz zobaczyć wspaniałych prezentów,
którymi obdarowały Sienkiewicza towarzystwa, uniwersytety, bractwa, miasta, miasteczka i ludzie.
Pokazał nam elegancki prezent od pań z Warszawy. Musiał kosztować kilka tysięcy dolarów. Ma
dyplomy honorowe, pięknie iluminowane farbami wodnymi przez największych artystów w Polsce
[…]. Ma kilka eleganckich albumów ozdobionych złotem ze szkicami miejscowości, które wymienił
w swoich różnych książkach…3.
Adres, dyplom czy album?
Tradycja przyznawania adresów, dyplomów i albumów jubileuszowych jest obecnie nieco
zapomniana, podobnie jak stosowane tu określenia (zwłaszcza niejednoznacznie brzmiący „adres”).
Niegdyś w Europie Zachodniej był to zwyczaj dość powszechny, sięgający korzeniami aż do
średniowiecza. Polegał na składaniu wybitnym osobistościom wyrazów czci na piśmie. Na ziemie
polskie moda ta dotarła z Niemiec, choć szybko uległa pewnym modyfikacjom, wynikającym ze
specyficznej sytuacji politycznej. Była pretekstem do otwartego manifestowania uczuć
patriotycznych. Podobnie było w roku 1900, w którym jubileusz Sienkiewicza stał się
ogólnonarodowym świętem łączącym Polaków4.
Celem niniejszego artykułu jest charakterystyka zbioru adresów, dyplomów i albumów z
Pałacyku w Oblęgorku. Należy jednocześnie podkreślić, że autor wziął pod uwagę nie tylko
muzealia stricte związane z okresem jubileuszu pisarza, tj. latami 1897-1902, ale również nieco
2
3
4
A. Kowalska-Lasek, Pałacyk Henryka Sienkiewicza w Oblęgorku.
M.J. Mikoś, W pogoni za Sienkiewiczem, Warszawa 1994, s. 267; zob. także: A. Kowalska-Lasek, Sienkiewicz we
wspomnieniach Almy Curtin, w: RMNKi, t. 25, Kielce 2010, s. 398-402.
Przekazywanie adresów „hołdowniczych” było popularne w XIX-wiecznej Europie, ale zwyczaj wywodził się ze
średniowiecznej ceremonii „homagium” (z łac. uległość, posłuszeństwo). Była to przysięga wierności, hołd składany
przez wasala seniorowi lub przez poddanych panującemu, za Słownik wyrazów obcych, red. J. Tokarski, Warszawa
1980, s. 284.
późniejsze, które w przeważającej mierze nadawały Sienkiewiczowi tytuł członka honorowego
instytucji, stowarzyszenia, organizacji itp. Wpisują się one bowiem w panującą ówcześnie swoistą
„modę na Sienkiewicza”. Szkoda byłoby je pominąć choćby ze względu na nieprzeciętne walory
artystyczne. Celem rozważań jest także nieco bardziej szczegółowe opisanie muzealiów - naszym
zdaniem - najciekawszych, najbardziej wymyślnych, pochodzących z bliższych i najodleglejszych
miejsc5.
Warto w tym miejscu wyjaśnić trudno dostrzegalną różnicę między adresem a dyplomem. W
przypadku albumu, zawierającego przeważnie większą liczbę kart i posiadającego elegancką
oprawę, sprawa jest nieco bardziej oczywista, choć i tu pojawiają się trudności z precyzyjnym
nazewnictwem. Jak się wydaje, w przypadku zbiorów oblęgorskich oba terminy - adres i dyplom były stosowane zamiennie i dość swobodnie podczas wpisywania ich do inwentarza muzeum.
Zasadniczo pomiędzy tym rodzajem dokumentów nie ma istotnej różnicy, zarówno w treści
(oddanie hołdu pisarzowi), jak i zdobnictwie, z jednym tylko zastrzeżeniem. Adresy mają
przeważnie formę ściśle „hołdowniczą”, to znaczy, że ich nadrzędnym celem jest wyrażenie
uznania dla artysty. Dyplomy natomiast przeważnie mianują go członkiem honorowym. W
niektórych przypadkach użyta została jednak podwójna nomenklatura, co wprowadza pewną
niejasność. Encyklopedia Powszechna Samuela Orgelbranda podaje następującą definicję adresu:
Pismo korporacji lub pewnej grupy ludzi do panującego lub władzy wyższej, z wyrażeniem uczuć
wdzięczności, dziękczynienia lub objaśniające, usprawiedliwiające pewien fakt... Identyczną
definicję odnajdujemy w Słowniku wyrazów obcych6. Jednak zarówno stare jak i nowe kompendia z
dziedziny językoznawstwa, określają słowo „adres” jako przestarzałe.
5
6
Na temat wspomnianej „mody na Sienkiewicza” i wpływu pisarza na kształtowanie świadomości narodowej, zob.:
Po co Sienkiewicz? Sienkiewicza tożsamość narodowa: z kim i przeciw komu, red. T. Bujnicki, J. Axer, Warszawa
2007.
Adres, w: S. Orgelbrand, Encyklopedia powszechna z ilustracjami i mapami, t. 1, Warszawa 1898, s. 50; Adres, w:
Słownik wyrazów obcych, red. J. Tokarski, Warszawa 1980, s. 7.