raportzbadanniekomercyjnych

Krzysztof B. Matusiak
RAPORT Z BADA NIEKOMERCYJNYCH INSTYTUCJI
OTOCZENIA BIZNESU1 W WOJEWÓDZTWIE DOLNO L SKIM
Spis tre ci:
1. Poj cie i zadania niekomercyjnych instytucji otoczenia biznesu ........................................... 2
2. Rozwój instytucji wspierania rozwoju gospodarczego w Polsce ............................................ 4
3. Zało enia do bada .................................................................................................................. 8
4. Wst pna charakterystyka próby badawczej ............................................................................. 10
5. Cele i rodki realizacji działalno ci statutowej ........................................................................ 11
6. Odbiorcy oferowanych usług ................................................................................................... 11
7. Finansowanie działalno ci i zasoby kadrowe .......................................................................... 12
8. Wyspecjalizowane formy aktywno ci ..................................................................................... 14
8.1. O rodki Szkoleniowo-Doradcze .......................................................................................14
8.2. Centra Transferu Technologii .......................................................................................... 16
8.3. Lokalne Fundusze Po yczkowe …………………………………………………..…… 17
8.4. Fundusze Por cze Kredytowych .................................................................................... 19
8.5. Inkubatory Przedsi biorczo ci ......................................................................................... 19
8.6. Parki technologiczne ........................................................................................................ 21
8.7. Venture Capital ………………………………………………………………………… 23
9. Sie współpracy ……………………………........................................................................... 24
10. Bariery rozwoju instytucji ………………………………………………………………….. 28
11. Bariery przedsi biorczo ci i rozwoju MSP ............................................................................ 30
12. Podsumowanie i rekomendacje ............................................................................................. 33
Aneks 1.
Wnioski z analizy komercyjnych podmiotów otoczenia biznesu w województwie dolno l skim
Wrocław, maj 2004 r.
1
Przyj te w koncepcji opracowania RIS – Dolny l sk okre lenie dla instytucji aktywnych w działaniach na rzecz
rozwoju lokalnego i gospodarki regionu. W literaturze polskiej mo emy spotka okre lenia: „instytucje wspierania
rozwoju gospodarczego”, „infrastruktura przedsi biorczo ci i transferu technologii”, „o rodki innowacji i
przedsi biorczo ci”, „instytucje wspieraj ce”.
1
1. POJ CIE I ZADANIA NIEKOMERCYJNYCH INSTYTUCJI OTOCZENIA BIZNESU
(INSTYTUCJI WSPIERAJ CYCH)
Nowoczesne podej cie do strategii rozwoju gospodarczego opiera si na poszukiwaniu
bezpiecznych i trwałych podstaw rozwoju wewn trz regionów, przy szerokim wykorzystaniu
zaanga owania rodowisk lokalnych. Zorientowane na wspieranie przedsi biorczo ci, transfer i
komercjalizacj technologii oraz popraw konkurencyjno ci lokalne i regionalne programy
gospodarcze wymagaj profesjonalnej obudowy instytucjonalnej. W praktyce oznacza to potrzeb
tworzenia instytucji rozwoju lokalnego, wyspecjalizowanych w działaniach na rzecz rozwoju
gospodarczego poprzez:2
– wspieranie przedsi biorczo ci, samozatrudnienia, ułatwianie startu i pomoc nowotworzonym
prywatnym firmom; promocj i popraw konkurencyjno ci MSP;
– tworzenie warunków dla transferu nowych rozwi za technologicznych do gospodarki i realizacj przedsi wzi innowacyjnych;
– podnoszenie jako ci zasobów ludzkich poprzez edukacj , szkolenia i doradztwo oraz
upowszechnianie wzorów pozytywnego działania;
– zagospodarowanie zasobów i realizacj przedsi wzi
infrastrukturalnych;
– tworzenie sieci współpracy i partnerstwa ró nych podmiotów działaj cych na rzecz dynamizacji
rozwoju, wzrostu dobrobytu i zasobno ci mieszka ców.
Szeroki wachlarz celów oraz konieczno
uwzgl dnienia lokalnych i regionalnych
uwarunkowa determinuj du
ró norodno
form organizacyjnych i instytucjonalnych.
Podstawow cech omawianych instytucji jest ich niekomercyjny charakter. Celem ich działania nie
jest maksymalizacja zysku, lecz zaspokajanie nietypowych potrzeb, inicjowanie zmian i transformacji lokalnych społeczno ci. Spełniaj one na rynku funkcje usługowe, tworz c specyficzn
infrastruktur , umo liwiaj c dynamizacj procesów rozwojowych oraz realizacj wyznaczonych
strategii.
O wsparciu mówimy wówczas, gdy cena wiadczonych usług odbiega od bie cych relacji
rynkowych. wiadczenie usług wspieraj cych jest realizowane w oparciu o pomoc publiczn i
ró ne formy działalno ci nie nastawionej na zysk (non–profit). Obejmuje ró ne formy aktywno ci
nie podejmowane w oparciu o kalkulacj rynkow lub proponowan cen ograniczaj c szerok ich
dost pno , ale w oparciu o inny rodzaj kalkulacji maj cy na celu szeroko poj ty rozwój lokalny i
regionalny. Takie działania dotycz obszarów uznanych za kluczowe dla rozwoju rynków, lokalnej
gospodarki oraz prywatnych małych i rednich firm – edukacja, szkolenia, doradztwo, transfer
technologii, zarz dzanie informacj .
Zakres przedmiotowy podejmowanych działa , misja i cele oraz zało enie o niedochodowym charakterze (non-profit) pozwalaj zakwalifikowa do omawianej kategorii instytucji
nast puj ce rodzaje podmiotów:
–
fundacje i stowarzyszenia lub jednostki przez nie powołane, realizuj ce programy rozwoju
przedsi biorczo ci i transferu technologii oraz działaj ce na rzecz rozwoju lokalnego;
2
Zob. K.B. M a t u s i a k, Zasoby i kierunki rozwoju infrastruktury przedsi biorczo ci i transferu technologii [w:] K.B.
M a t u s i a k, E. S t a w a s z, A. J e w t u c h o w i c z, Zewn trzne determinanty rozwoju innowacyjnych firm, KEUŁ,
Łód 2001, s. 252-254.
2
–
spółki publiczno-prywatne3 powołane z inicjatywy i przy du ym zaanga owaniu organizacyjnym i finansowym władz publicznych, podejmuj ce działania prorozwojowe i nie zobligowane do generowania zysków do podziału mi dzy udziałowców;4
–
izby gospodarcze, organizacje rzemiosła, zrzeszenia i zwi zki pracodawców oraz inne instytucje
przedstawicielskie biznesu podejmuj ce inicjatywy i działania prorozwojowe;
–
wyodr bnione organizacyjnie i finansowo jednostki samorz dowe, administracji publicznej,
instytucji naukowo-badawczych zorientowane na wspieranie rozwoju lokalnej gospodarki.
Struktura i zakres podejmowanych przez poszczególne instytucje zada
jest
zdeterminowana: celami lokalnej/regionalnej strategii rozwoju, uwarunkowaniami kulturowymi,
sytuacj ekonomiczn i poziomem rozwoju gospodarczego. Nie ma jednocze nie jednego,
uniwersalnego wzorca organizacyjnego i funkcjonalnego dla omawianych instytucji. Działalno
ka dej z nich jest uzale niona od: zasobów uzyskanych od udziałowców, przyj tej misji,
sprawno ci i przygotowania merytorycznego pracowników, mo liwo ci pozyskiwania
zewn trznych rodków na działalno statutow , ich odbioru przez lokaln społeczno .
Cz sto mo na spotka si z dyskusyjn tez , e instytucje wspierania rozwoju
gospodarczego pełniej spełniaj swoje funkcje w mniejszych rodowiskach i regionach, od lat
borykaj cych si z okre lonymi problemami ekonomicznymi i społecznymi. W silnych
ekonomicznie aglomeracjach w wi kszym zakresie mo na uruchomi mechanizmy rynkowe i nie
jest potrzebne przysłowiowe „obywatelskie pospolite ruszenie”. Omawiane instytucje stanowi
coraz popularniejszy kanał redystrybucji rodków publicznych i mi dzynarodowych funduszy
pomocowych przeznaczonych dla regionów dotkni tych okre lonymi trudno ciami gospodarczymi,
strukturalnymi i społecznymi według starej chi skiej maksymy „zamiast ryby, daj głodnemu w dk
i naucz go łowi ”.5
Instytucje wspierania rozwoju gospodarczego umo liwiaj aktywizacj wewn trznych
(endogenicznych) zasobów regionów i pełne wykorzystanie lokalnych czynników wzrostu. W
nowoczesnych strategiach rozwoju odchodzi si od zhierarchizowanych struktur bazuj cych na
du ym zakresie interwencjonizmu pa stwowego do relacji sieciowych i inicjatyw obywatelskich
ułatwiaj cych przenikanie idei i wymian informacji. Rozwój regionu powinien by stymulowany
przez lokalne potrzeby i wol zmian zgłaszan przez mieszka ców. Organizacje pozarz dowe
działaj ce na rzecz rozwoju gospodarczego w tych warunkach tworz szans dla:
–
mobilizacji wszystkich aktorów rozwoju lokalnego, aktywizacji stoj cych na uboczu grup
społecznych, tworzenia atmosfery wzajemnego zaufania i wspólnoty celów;
–
rozwoju publiczno–prywatnego partnerstwa i uspołecznienia polityki gospodarczej;
–
wprowadzania mechanizmów konkurencji w wykorzystaniu rodków publicznych i odbiurokratyzowaniu działa prorozwojowych;
–
ł czenia rodków publicznych z prywatnymi oraz pozyskiwania rodków zewn trznych dla
lokalnych przedsi wzi prorozwojowych i infrastrukturalnych;
3
W wi kszo ci krajów wysokorozwini tych dopuszcza si formuł non-profit dla okre lonych spółek akcyjnych lub
z ograniczon odpowiedzialno ci podejmuj cych ustawowo okre lone obszary działania – pomoc społeczna, przeciwdziałanie bezrobociu, wspieranie przedsi biorczo ci i procesów innowacyjnych. W Polsce od kilku lat trwaj prace nad
ustaw o po ytku publicznym, której celem jest zniwelowanie tych braków w naszym prawodawstwie.
4
Do omawianej kategorii zalicza si cz sto wyodr bnione organizacyjnie jednostki, aktywne w obszarze wspierania
przedsi biorczo ci i transferu technologii przy administracji publicznej, szkołach wy szych, izbach przemysłowohandlowych, zwi zkach zawodowych.
5
Efektywno omawianej filozofii podkre la Raport Rady Klubu Rzymskiego – A. K i n g, B. S c h n e i d e r, Pierwsza
rewolucja globalna, Warszawa 1992.
3
–
rozwoju nowoczesnych form transferu technologii, wspierania przedsi biorczo ci i marketingu
lokalnego.
Funkcjonalnie omawiane instytucje koncentruj swoj aktywno na newralgicznych dla
procesów rozwojowych obszarach wspierania przedsi biorczo ci i procesów innowacyjnych w
formie:
1) szerzenia wiedzy i umiej tno ci poprzez doradztwo, szkolenia, informacj w ramach o rodków
szkoleniowo-doradczych;
2) pomocy w transferze i komercjalizacji nowych technologii w ramach centrów transferu
technologii;
3) pomocy finansowej (seed i start-up) w formie parabankowych funduszy po yczkowych i
por czeniowych oferowanej osobom podejmuj cym działalno gospodarcz i młodym firmom
bez historii kredytowej;
4) szerokiej pomocy doradczej, technicznej i lokalowej dla nowo powstałych przedsi biorstw w
pierwszym okresie działania w inkubatorach przedsi biorczo ci i centrach technologicznych;
5) tworzenia skupisk przedsi biorstw (cluster) i animacji innowacyjnego rodowiska poprzez
ł czenie na okre lonym zagospodarowanym terenie usług biznesowych i ró nych form pomocy
firmom w ramach: parków technologicznych, stref biznesu, parków przemysłowych.
Dla tych organizacji przyj ło si w Polsce okre lenie – o rodki innowacji i przedsi biorczo ci. Z
pomocy omawianych o rodków korzystaj osoby i podmioty rozpoczynaj ce działalno
gospodarcz nie mog ce ze wzgl dów finansowych lub merytorycznych skorzysta z pomocy
instytucji rynkowych – firm konsultingowych, banków itp. Jednocze nie powy sze działania
wywołuj silne impulsy rozwojowe identyfikowane w perspektywie lokalnej i regionalnej w
zakresie:
1) tzw. „dyfuzji industrializacji” nast puj cej poprzez inkubacj nowych firm (cz sto typu
rzemie lniczego) wykorzystuj cych miejscowe umiej tno ci od dawna tkwi ce w lokalnej
kulturze w regionach peryferyjnych i opó nionych w rozwoju gospodarczym;
2) wzmocnienia struktur rynkowych o nowe technologiczne firmy o du ej sile konkurencyjnej
dzi ki umiej tno ciom innowacyjnym umo liwiaj cym ci gł adaptacj nowych produktów i
technologii;
3) rozwoju kompleksów przemysłowych wysokiej technologii i systemów inkubacji innowacji
w aglomeracjach miejskich dysponuj cych silnym zapleczem naukowym.
Geneza o rodków innowacji i przedsi biorczo ci wywodzi si od inicjatyw społecznych,
socjalnych i kulturalnych realizowanych tradycyjnie na marginesie sektorów: publicznego i
prywatnego. Zmiany, jakie nast piły w społecze stwach zachodnich w ostatnim wier wieczu
minionego stulecia (USA – przełom lat sze dziesi tych i siedemdziesi tych, Europa Zachodnia –
koniec lat siedemdziesi tych) otworzyły przed instytucjami pozarz dowymi, jako stymulatorem
zmian i rozwoju gospodarczego. Nowe mo liwo ci pojawiły si wraz z tzw. rewolucj neoliberaln
pocz tku lat osiemdziesi tych.
4
2. ROZWÓJ INSTYTUCJI WSPIERANIA ROZWOJU GOSPODARCZEGO W POLSCE
Podstawowe przesłanki dla instytucjonalizacji rozwoju lokalnego w Polsce zostały
stworzone wraz z reformami systemowymi po 1989 r. Mimo, e pierwsze koncepcje wypracowano
w drugiej połowie lat osiemdziesi tych, to pierwsze o rodki innowacji i przedsi biorczo ci
pojawiły si niezale nie od siebie w ró nych regionach kraju w 1990 r. Spo ród wielu podj tych
wówczas inicjatyw na uwag zasługuje: utworzenie Wielkopolskiego Centrum Innowacji i
Przedsi biorczo ci S.A. w Poznaniu oraz Fundacji Progress & Business w Krakowie, a tak e
rozwój sieci agencji lokalnych przez Fundacj Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych. Powy sze
inicjatywy były z reguły podejmowane przez „pasjonatów”, którzy mieli okazj zapozna si z
zachodnimi do wiadczeniami w tym zakresie i musieli na ka dym kroku przekonywa
potencjalnych zainteresowanych, czemu maj słu y tego typu o rodki. Du y wpływ na wzrost
zainteresowania nimi miała realizacja ró nego typu programów pomocowych, przyjazdy ekspertów
i konsultantów oraz wyjazdy zagraniczne działaczy gospodarczych i przedstawicieli administracji.
Równolegle zadania zwi zane ze wspieraniem przedsi biorczo ci, transferu technologii, promocj i
rozpowszechnianiem informacji były adaptowane w ró nego typu organizacjach biznesu (izby
gospodarcze, organizacje rzemiosła, zrzeszenia i zwi zki pracodawców oraz inne instytucje
przedstawicielskie przedsi biorców) w formie wyodr bnionych centrów biznesu. Pojawiły si
wyodr bnione organizacyjnie i spójne koncepcyjnie o rodki szkoleniowo-doradcze, fundusze
po yczkowe i por czeniowe, centra transferu technologii, inkubatory przedsi biorczo ci i parki
technologiczne. Na pocz tku podchodzono z du rezerw do wszystkich tego typu pomysłów, a
inicjatywy organizacyjne podejmowano cz sto z my l o łatwiejszym dost pie do rodków
pomocowych. Wzrost zainteresowania o rodkami innowacji i przedsi biorczo ci przyniosła dopiero
połowa lat dziewi dziesi tych. Wiele podj tych w pierwszych latach pomysłów nie zostało
zrealizowanych zgodnie z zamierzeniami ze wzgl du na ograniczenia finansowe, prawne i
organizacyjne. Okres ten był jednak niezmiernie istotny dla gromadzenia krajowych do wiadcze i
budowy zespołów, które w kolejnych latach nie popełniały ju bł dów pionierskiego okresu.
Pojawiło si wiele prób konsolidacji rodowiska i wytworzenia struktur lobbyingowych, do których
nale y zaliczy
utworzenie: Stowarzyszenia Organizatorów O rodków Innowacji i
Przedsi biorczo ci w Polsce, Stowarzyszenia Agencji i Fundacji Rozwoju Regionalnego;
Stowarzyszenia
„Wolna
Przedsi biorczo ”;
Krajowego
Stowarzyszenia
Funduszy
Por czeniowych. Istotn funkcj konsoliduj c i integruj c w skali kraju spełnia „Krajowy System
Usług” utworzony przez Polsk Fundacj Promocji i Rozwoju MSP (obecnie Polsk Agencj
Rozwoju Przedsi biorczo ci). Potrzebny był czas na zrozumienie nowej idei przez działaczy
samorz dowych, polityków i pracowników administracji terenowej i centralnej.6
Oceniaj c sytuacj przy uwzgl dnieniu uwarunkowa i sytuacji społeczno-gospodarczej w
Polsce, rozwój instytucji wspierania rozwoju gospodarczego nale y uzna za sukces. Podj to
skuteczn prób adaptacji koncepcyjnie zaawansowanej formy instytucjonalnej w trudnych
warunkach gruntownej przebudowy systemu gospodarczego. W tej dziedzinie wyprzedzili my
pozostałe kraje postsocjalistyczne, a kilka o rodków w niczym nie odbiega od standardów
zachodnio europejskich czy ameryka skich. Utworzone instytucje zgromadziły zasoby i potencjał
niezb dny dla podejmowania aktywnych działa wspieraj cych: nowopowstaj ce firmy i
przedsi biorczo
oraz rozwój lokalny. Dzi ki ich aktywno ci ponad 300 tys. (głównie
bezrobotnych) zostało przeszkolonych i zdobyło nowe kwalifikacje na ró nego typu kursach,
6
Zob. K.B. M a t u s i a k, K. Z a s i a d ł y, Stan, zasoby i kierunki rozwoju o rodków innowacji i przedsi biorczo ci
na pocz tku 2001 r., [w:] O rodki innowacji i przedsi biorczo ci w Polsce, SOOIPP-Raport 2001, KEUŁ, Łód /Pozna
2001, s. 11-17.
5
szkoleniach, seminariach i konsultacjach. Fundusze po yczkowe i gwarancyjno-por czeniowe dały
szans dost pu do rodków finansowych około 4500 nowym firmom bez historii kredytowej. W
inkubatorach i centrach technologicznych rozpocz ło działalno gospodarcz ponad 1600 nowych
podmiotów przy jedynie kilkuprocentowym wska niku bankructw. Gł bsza analiza wyników
podejmowanych działa wskazuje na wysok efektywno tworzenia i funkcjonowania tego typu
instytucji. Rozwój o rodków innowacji i przedsi biorczo ci jest przejawem tworzenia i rozwoju
społecze stwa obywatelskiego oraz wzrostu zainteresowania nowoczesnymi działaniami
inicjuj cymi twórcze my lenie o rozwoju regionalnym. Wiele o rodków stanowi lokalne wizytówki
okre lane potocznie jako drzwi do wspólnej Europy.7
Podstawow cech polskich o rodków innowacji i przedsi biorczo ci jest ich skromny
udział w powstawaniu i rozwoju nowych firm technicznych oraz szeroko postrzeganym procesie
komercjalizacji i transferu technologii. Dotychczasowy rozwój infrastruktury przedsi biorczo ci i
transferu technologii został zdominowany przez polityk rynku pracy. Ministerstwo Pracy i
wydzielona administracja pracy stanowi główne ródło inspiracji i finansowania tworzenia
nowych o rodków. Instytucje te zasilaj równie szerokim strumieniem finasowym bie c
działalno o rodków poprzez zlecania zada celowych w zakresie szkole doradztwa, tworzenia
funduszy start-up itp. W bie cej działalno ci głównymi partnerami o rodków innowacji i
przedsi biorczo ci s wi c urz dy pracy i programy celowe zorientowane na samozatrudnienie
bezrobotnych. Współpraca z instytucjami naukowo-badawczymi, technologicznymi firmami oraz
działania na rzecz transferu i komercjalizacji technologii posiadaj drugorz dne znaczenie.
Przyczyn tego stanu nale y upatrywa w:
–
niskiej aktywno ci Ministerstwa Gospodarki i Komitetu Bada Naukowych oraz podległych im
agend rz dowych w zakresie inicjowania i finansowania przedsi wzi w sferze transferu i
komercjalizacji technologii;
–
braku wizji politycznej wspierania innowacyjno ci sektora MSP, likwidacja Agencji Techniki i
Technologii zako czyła próby budowy takiego systemu na poziomie krajowym; działania
Polskiej Agencji Rozwoju Przedsi biorczo ci od pocz tku charakteryzowały si nieporadno ci
i nikł znajomo ci zagadnienia;
–
w małym zakresie zrestrukturyzowanej i starzej cej si sferze nauki i bada nie przygotowanej
do współpracy z organizacjami pozarz dowymi;
–
braku do wiadczenia i rozpowszechnionych wzorów działania oraz procedur organizacji
transferu technologii;
–
niskim zainteresowaniu małych i rednich przedsi biorstw współprac z nauk , zwi zku z
dominacj arbitra owego charakteru przedsi biorczo ci w Polsce.
Działalno
zdecydowanej wi kszo ci o rodków innowacji i przedsi biorczo ci jest
skierowana na wspieranie przedsi biorczo ci bez ogranicze , co do rodzaju firm, bran y itp. W
trakcie rozmów z kierownikami o rodków widoczna jest potrzeba nowego kroku jako ciowego w
kierunku wspierania innowacyjnych przedsi wzi gospodarczych. Omawiane instytucje s z
reguły jednak merytorycznie nie przygotowane do podj cia tego typu działa . Silnie akcentowana
jest potrzeba kompleksowych działa , programów rz dowych i regionalnych w tym zakresie, gdy
istniej ce o rodki du o mniejszymi rodkami mo na przestawi na nowe formy działania,
zbli aj ce rynek do sfery nauki i bada . W wi kszo ci realizowanych przedsi wzi podkre la si
potrzeb innowacji i rozwoju współpracy z o rodkami naukowymi. W praktyce jednak te deklaracje
i działania okazuj si , w polskich warunkach, niezmiernie trudne. Orientacja na nowe produkty i
technologie i wspieranie technologicznych firm jest głównym wyzwaniem dla polskich o rodków
7
Tam e, s.18-19.
6
innowacji i przedsi biorczo ci na pocz tku XXI wieku. Niezale nie pojawia si szereg zagro e dla
omawianych instytucji:
–
upolitycznienie instytucji i mechanizmów zasilania finansowego;
–
postrzeganie omawianych podmiotów jedynie w wymiarze kanału transferu
zewn trznych do regionu;
–
monopolizacja zada w obszarze terytorialnym przez pojedyncze instytucje.
rodków
Skuteczny o rodek innowacji i przedsi biorczo ci tworzy si latami i aby taki był „wrosn ”
w instytucjonaln sie regionu. Pierwsze widoczne efekty działania pojawiaj si dopiero po kilku
latach. Jednocze nie im szerzej o rodek pojmuje funkcje innowacyjne, tym bardziej okres ten mo e
si wydłu a . Problemem towarzysz cym wielu próbom organizacji omawianych o rodków s
kierowane pod ich adresem nadmierne oczekiwania, e oka si one cudownym rodkiem na
lokalne bol czki, głównie bezrobocie. Je li nie pojawiły si spektakularne efekty w krótkim czasie,
to dotychczasowi entuzja ci staj si cz sto ich wrogami. W praktyce wi kszym problemem, ni
pieni dze s ludzie i klimat wokół przedsi wzi lokalizacyjnych. Niezale nie w ostatnim okresie
widoczny jest wyra ny wzrost zainteresowania omawianymi formami instytucjonalnymi. Tworzy to
korzystny klimat dla kolejnych przedsi wzi lokalizacyjnych. Obserwujemy jednocze nie rosn ce
zainteresowanie o rodkami wyspecjalizowanymi w realizacji okre lonej strategii rozwoju lub
restrukturyzacji – inkubatory rolno-spo ywcze, kuchenne i inne. Mo e niepokoi ci gle niska
strategiczna orientacja wynikaj ca z niedorozwoju rynków nowych produktów i technologii. Przy
wi kszo ci realizowanych przedsi wzi podkre la si potrzeb innowacji i rozwoju współpracy z
o rodkami naukowymi.
Reforma administracyjna i nowy podział kompetencji w zarz dzaniu krajem tworzy
mo liwo ci dla ekspansji aktywno ci prorozwojowej na poziomie regionalnym. Analiza obecnie
przyjmowanych strategii rozwoju poszczególnych województw wskazuje na siln orientacj
regionalnych programów rozwoju na zagadnienia infrastrukturalne. Dominuj zadania dotycz ce
wzmocnienia wyposa enia w infrastruktur techniczn : budowa dróg, oczyszczalni, zbiorników
wodnych itp. W programach strategicznych uwaga skupiona jest tak e na rozwojuj zasobów
ludzkich, podnoszeniu umiej tno ci i kwalifikacji zasobów pracy, ale jako narz dzie ograniczenia
problemu bezrobocia, nie za instrument wspierania przedsi biorczo ci i innowacyjno ci
gospodarki. Drugorz dne znaczenie w wi kszo ci strategii maj zadania zorientowane na
wspieranie rozwoju firm, innowacyjno
i transfer technologii. Brak jest równie działa
zwi zanych z koordynacj działania ju istniej cej infrastruktury przedsi biorczo ci i transferu
technologii, docelowo maj cej prowadzi do powstania regionalnych systemów innowacji i
przedsi biorczo ci.
Dla wzmocnienia istniej cych i tworzenia nowych instytucji, a tym samym jako ciow
orientacj mechanizmów rozwoju kraju i regionów na innowacje i przedsi biorczo , kluczowe
znaczenie posiadaj działania w zakresie:8
1. tworzenia programów wspierania przedsi biorczo ci, innowacyjno ci oraz rozwoju małych i
rednich firm na poziomie krajowym, regionów i powiatów, dysponuj cych rodkami
finansowymi i dost pnymi na zasadzie konkursu dla najefektywniejszych instytucji; nale y
uwzgl dni specyfik ró nych grup odbiorców pomocy np. „samozatrudnienie bezrobotnych i
tworzenie nowych miejsc pracy” (MPiPS), „transfer technologii oraz nowe i rozwijaj ce si
technologiczne firmy” (MGPiPS), „aktywizacja terenów wiejskich” (MR);
8
K.B. Matusiak, K. Zasiadły, Czynniki sukcesu wybranych o rodków innowacji i przedsi biorczo ci w Polsce,
Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2001, s.62-63.
7
2. przygotowania regulacji prawnych pozwalaj cych funkcjonowa przedsi wzi ciom publicznoprywatnym niezale nie od formy organizacyjno-prawnej zgodnie ze standardami europejskimi,
kluczowa kwestia dotyczy przeznaczenia zysku na dalszy rozwój tych instytucji je li realizuj
cele społeczne w tym wspieranie przedsi biorczo ci i transferu technologii;
3. uporz dkowania regulacji prawnych, podatkowych i finansowych dotycz cych organizacji
pozarz dowych, w tym dowolno ci interpretacji przepisów przez urz dy skarbowe oraz zasad
funkcjonowania funduszy po yczkowych i gwarancyjnych dla małych i rednich
przedsi biorstw;
4. szkole i doskonalenia zespołów; podnoszenia umiej tno ci opracowywania programów i
przygotowywania aplikacji; rozwoju edukacji doradców dla małych i rednich firm;
5. rozwoju struktur lobbyingowych w regionach, na poziomie krajowym, a tak e przy komisjach
europejskich;
6. rozwoju sieci współpracy z administracj lokaln i regionaln , instytucjami naukowymi i
innymi instytucjami pozarz dowymi;
7. pomocy o rodkom innowacji i przedsi biorczo ci w mniejszych miejscowo ciach, gdzie liczba
potencjalnych klientów nie pozwala na samowystarczalno finansow , rozwi zaniem mo e by
tzw. kapitał elazny daj cy stabilno ekonomiczn ;
8. zabezpieczenia rodków finansowych (bud etowych i pomocowych) na realizacj ju
przyj tych programów wspierania innowacyjno ci gospodarki oraz rozwoju małych i rednich
przedsi biorstw;
9. pomocy w przygotowaniu studiów mo liwo ci i biznesplanów nowych o rodków oraz dbało
równomierny ich rozwój na terenie całego kraju.
o
3. ZAŁO ENIA DO BADA
Celem przeprowadzonych bada było okre lenie zasobów, potencjału i kierunków
rozwoju instytucji wspieraj cych w Województwie Dolno l skim. Podj li my prób znalezienia
odpowiedzi na nast puj ce zagadnienia:
–
ilo ci i rodzajów instytucji działaj cych na terenie województwa;
–
inicjatorów i zało ycieli instytucji;
–
zakładanych celów i rodków ich osi gania;
–
oferty usług, dotychczasowych osi gni
–
i strategii dalszego rozwoju;
ródeł finansowania oraz zasobów kadrowych i rzeczowych;
–
osi gni w zakresie wspierania tworzenia nowych technologicznych firm i realizacji
przedsi wzi innowacyjnych;
–
współpracy z MSP;
–
parabankowej działalno ci po yczkowej i por czeniowej w regionie;
–
współpracy z instytucjami europejskimi i do wiadcze w realizacji projektów UE.
Dla potrzeb bada zidentyfikowano wst pnie ponad 120 instytucji, spo ród których
około 50 spełniło wyj ciowy warunek prowadzenia aktywno ci w zakresie wspierania
8
przedsi biorczo ci, transferu technologii i rozwoju lokalnego. Zidentyfikowane podmioty
stanowi około 9% wszystkich instytucji wspieraj cych w Polsce. Informacje o istniej cych
instytucjach zgromadzono w oparciu o bazy danych Urz du Marszałkowskiego, sie KSU,
bezpo rednie kontakty, ró nego typu informatory i publikacje oraz wyniki dotychczasowych prac w
ramach RIS.9 Oceny o zakwalifikowaniu do bada dokonano w oparciu o szczegółowe informacje
dotycz ce poszczególnych instytucji, weryfikowane podczas wst pnej rozmowy telefonicznej
przeprowadzonej przez członka zespołu badawczego. Szereg adresów od razu okazało si
nieaktualnych. Cz
instytucji po wst pnej ocenie dokonanej drog krótkiego wywiadu
telefonicznego nie została zakwalifikowana do dalszych bada ze wzgl du na brak faktycznej
aktywno ci.
Wszystkie
wybrane
instytucje
zostały
obj te
badaniami
ankietowymi,
przeprowadzonymi przez Zespół Badawczy powołany przez Politechnik Wrocławsk z
osobami bezpo rednio kieruj cymi instytucjami oraz ich jednostkami organizacyjnymi. Do
przeprowadzonej analizy wykorzystano równie ró nego typu dodatkowe informacje dostarczone
przez instytucje, wywiady telefoniczne, studia przypadków (case studies), oraz materiały
statystyczne i inne przeprowadzone w tym obszarze badania. Przy konstrukcji ankiety
wykorzystano w pierwszej kolejno ci wyniki dyskusji przeprowadzonej w ramach Regionalnego
Forum Innowacyjnego oraz materiały i analizy opracowane dla potrzeb RIS. Wykorzystano równie
do wiadczenia zespołu ekspertów i wyniki bada instytucji wspieraj cych prowadzone w
programach badawczych UE (IncoCopernicus), Komitetu Bada Naukowych oraz bada dla
potrzeb RIS-Silesia dla Województwa l skiego. W ród wykorzystywanych materiałów na uwag
zasługuj raporty o stanie o rodków innowacji i przedsi biorczo ci w Polsce przygotowywane od
1995 roku przez Stowarzyszenie Organizatorów O rodków Innowacji i Przedsi biorczo ci oraz
opracowania Ministerstwa Gospodarki i Polskiej Agencji Rozwoju Przedsi biorczo ci. Wst pnie na
podstawie dotychczasowej wiedzy i wyników dyskusji sformułowano nast puj ce hipotezy
badawcze:
1. Instytucje wspieraj ce s w Polsce stosunkowo nowym zjawiskiem instytucjonalnym i tworz
dopiero swój potencjał, buduj sie kontaktów i odbiorców oferowanych usług.
2. Ci gle słyszymy wiele w tpliwo ci dotycz cych zasadno ci tworzenia instytucji wspieraj cych,
wynikaj cych ze skromnej wiedzy co do ich funkcji i rynkowej roli.
3. Działania wi kszo ci instytucji koncentruj
bezrobotnym.
si
na instrumentach rynku pracy i pomocy
4. Działania w zakresie transferu technologii i wspierania procesów innowacyjnych posiadaj w
wi kszo ci instytucji ladowy charakter.
5. Odczuwalny jest brak wsparcia na poziomie regionalnym i krajowym dla działalno ci tego typu
instytucji.
Przygotowana ankieta składała si z dwóch cz ci. W pierwszej zasadniczej znalazły si
ogólne pytania dotycz ce całokształtu działalno ci instytucji i jest ona skierowana bezpo rednio do
osób zarz dzaj cych (Prezesa i Zarz du). Cz
druga, uzupełniaj ca, obejmuje szczegółowe
pytania dotycz ce ró nych obszarów wspierania przedsi biorczo ci, innowacji i transferu
technologii realizowanych w poszczególnych instytucjach z reguły w formie wyodr bnionych
jednostek organizacyjnych:
1) o rodków szkoleniowo-doradczych (spotykanych cz sto pod nazwami: O rodek Wspie-rania
Przedsi biorczo ci, Centrum Wspierania Biznesu, O rodek Szkoleniowy itp.);
2) centrów transferu technologii;
9
K.P. Konkol, Wst pna analiza potencjału wspomagania innowacji na Dolnym l sku, Wrocław, stycze 2004.
9
3) lokalnych funduszy po yczkowych;
4) funduszy por cze kredytowych;
5) inkubatorów przedsi biorczo ci;
6) parków technologicznych.
Ka da instytucja wypełnia cz
pierwsz i w zale no ci od specyfiki i zakresu aktywno ci
wybrane elementy z cz ci drugiej wywiadu. Wybrana ankieta uzupełniaj ca była doł czana do
zasadniczej po wst pnej telefonicznej ocenie aktywno ci instytucji przez członka Zespołu
Badawczego. Dla zidentyfikowanych w trakcie bada nowatorskich działa w zakresie transferu
technologii i wspierania procesów innowacyjnych opracowano studia przypadków (case studies).
Dla 2 zidentyfikowanych funduszy inwestycyjnych spełniaj cych wst pne warunki venture capital
przygotowano specjalny formularz ankietowy.
4. WST PNA CHARAKTERYSTYKA PRÓBY BADAWCZEJ
Podj tymi badaniami empirycznymi obj to ostatecznie 41 podmiotów, co stanowi 87 %
zidentyfikowanych w regionie dolno l skim instytucji wspieraj cych, działaj cych na rzecz
przedsi biorczo ci, innowacyjno ci i rozwoju gospodarczego. Nale y wskaza na du
ró norodno form organizacyjno-prawnych pocz wszy od fundacji i stowarzysze , poprzez cechy,
izby gospodarcze, spółki akcyjne i z o.o. po jednostki publiczne. Ł cznie według formy
organizacyjno prawnej zgromadzili my szczegółowe informacje z:
–
2 fundacji i 9 stowarzysze działaj cych na rzecz rozwoju lokalnego;
–
18 instytucji przedstawicielskich biznesu: 8 cechów i izby gospodarczych oraz 10 stowarzysze
pracodawców;
–
8 spółek publiczno-prywatnych zorganizowanych w formie spółek akcyjnych i spółek z o.o.
(dotyczy agencji rozwoju regionalnego oraz 2 funduszy por cze kredytowych);
–
2 zamkni tych funduszy inwestycyjnych zorganizowane w formie spółek akcyjnych;10
–
1 wyspecjalizowanej jednostki uczelnianej i 1 publicznej (o rodek doradztwa rolniczego).
Wst pna ocena instytucji według form organizacyjno-prawnych wskazuje na du o wi kszy w
porównaniu z innymi regionami kraju, udział stowarzysze pracodawców oraz mał ilo fundacji i
spółek z ograniczon odpowiedzialno ci . 45% analizowanej próby stanowi instytucje
przedstawicielskie biznesu.
Znacz cy potencjał, zasoby i do wiadczenia w zakresie działa na rzecz rozwoju
gospodarczego posiada zasadniczo 36% instytucji, a pozostałe podejmuj okazyjne akcje w
zale no ci od mo liwo ci finansowych i organizacyjnych. Najwi cej instytucji posiada swoj
siedzib we Wrocławiu (co czwarta) oraz du ych o rodkach województwa: Wałbrzych, Legnica,
Jelenia Góra.
Zdecydowana wi kszo
(86%) badanych instytucji powstała po przełomie
demokratycznym w 1989 roku na fali poszukiwania nowych form aktywizacji rodowisk lokalnych
i regionów. Najstarsza powstała w 1945 r. a najmłodsza w 2001. Najwy sza dynamika
zało ycielska miała miejsce w latach 1991-93. Powstała wówczas, co trzecia badana instytucja.
10
Ze wzgl du na specyfik uj te tylko w analizie szczegółowej venture capital.
10
Równie dobrym rokiem pod wzgl du na powstawanie tego typu organizacji był 2001, co nale y
tłumaczy zbli aj cym si przyst pieniem do Unii Europejskiej.
5. CELE I RODKI REALIZACJI DZIAŁALNO CI STATUTOWEJ
W tworzeniu przeci tnej instytucji uczestniczyło 29 podmiotów. W ród zało ycieli
przewa ały przedsi biorstwa, osoby prywatne i władze lokalne. Nale y wskaza du e
zró nicowanie liczby osób i podmiotów uczestnicz cych w procesie zało ycielskim – od 160 do 1.
Liczba członków badanych instytucji od momentu powstania wzrosła przeci tnie o 115%. W 56%
badanych podmiotów odnotowali my wzrost liczby członków/udziałowców, w 24% spadek, a w
pozostałych 20% stabilizacj . Wzrost dotyczy przede wszystkim organizacji pracodawców, cechów
i izb gospodarczych. Wzgl dnie stabilna jest struktura członkowska stowarzysze , fundacji i
agencji. Cech charakterystyczn dla Dolnego l ska w porównaniu z innymi regionami jest du e
zaanga owanie przedsi biorstw i ich przedstawicieli.
Wszystkie badane podmioty s otwarte na pozyskanie nowych członków. Głównym
wymogiem przyst pienia w 2/3 instytucji jest wypełnienie deklaracji i wniesienie składki
członkowskiej. Aby zosta członkiem co trzeciej instytucji trzeba prowadzi działalno
gospodarcz , a w przypadku co pi tej wymagane jest wniesienie kapitału.
W ród deklarowanych celów statutowych na pierwszym miejscu znalazły si działania
aktywizuj ce lokaln gospodark , wymienione na pierwszym miejscu przez 60% instytucji.
Wymieniane cele statutowe uzyskały w 100 punktowej skali nast puj c liczb punktów:
– aktywizacja rozwoju lokalnej gospodarki
69 pkt.;
– pomoc w tworzeniu nowych firm
23 pkt.;
– obrona interesów członków
22 pkt.;
– podnoszenie kompetencji lokalnych firm poprzez szkolenia i doradztwo
21 pkt. ;
– promocja regionu i miejscowych firm
18 pkt.;
– wykorzystanie dost pnych funduszy pomocowych
10 pkt.;
– walka z ubóstwem
10 pkt.;
– zagospodarowanie wolnych terenów gospodarczych w regionie
9 pkt.;
– pomoc osobom bezrobotnym w znalezieniu pracy
9 pkt.;
ułatwienia transferu technologii i realizacji przedsi wzi
innowacyjnych
5 pkt.
Wskazane cele preferuj działania wzmacniaj ce gospodark regionu. Badane instytucje podejmuj
ró nego typu działania umo liwiaj ce osi ganie zało onych celów: od szkole i doradztwa, asysty
w transferze technologii, działalno ci po yczkowej i por czeniowej, organizacji targów,
seminariów i konferencji po wynajem powierzchni w inkubatorach przedsi biorczo ci.
11
6. ODBIORCY OFEROWANYCH USŁUG
Do przeci tnej dolno l skiej instytucji wsparcia zwróciło si w 2003 r. około 1124 klientów,
korzystaj c głównie z usług szkoleniowych i informacyjnych (wykr. 1). Nale y podkre li du
rozpi to liczby klientów od 12 do 29 tys. wiadcz c o ró nicowanych mo liwo ciach i pozycji
na rynku poszczególnych instytucji
Wykres 1. Struktura klientów według rodzajów usług oferowanych w instytucjach wsparcia (w %)
pozostałe
8%
doradztwo
42%
informacja
30%
szkolenia
20%
ródło: Opracowanie własne na podstawie bada ankietowych (N=39).
Wykres 2. Struktura odbiorców usług badanych instytucji (w %)
dzieci i młodzie
6%
urz dnicy administracji
publicznej
7%
Pozostali
9%
studenci i pracownicy
naukowi
3%
bezrobotni
8%
MSP
58%
pocz tkuj cy
przedsi biorcy
9%
ródło: Opracowanie własne na podstawie bada ankietowych (N=39)
Z oferowanych usług korzystaj najcz ciej małe i rednie przedsi biorstwa (58% wszystkich
klientów) oraz pocz tkuj cy przedsi biorcy i bezrobotni.
12
7. FINANSOWANIE DZIAŁALNO CI I ZASOBY KADROWE
ródłami finansowania podejmowanych inicjatyw i bie cej działalno ci instytucji
wspieraj cych s :
–
opłaty za usługi w ramach działalno ci statutowe;
–
programy pomocowe i granty zagranicznych instytucji;
–
subwencje publiczne (dotacje samorz dowe, instrumenty rynku pracy, np. prace interwencyjne,
sta e absolwenckie);
–
darowizny, składki członkowskie i wkłady członkowskie;
–
własna działalno
gospodarcza.
Przeci tny roczny bud et badanej instytucji wspieraj cej w 2003 r. wyniósł 1 486 tys. zł.
Najzasobniejszym bud etem ( rednio 2 909 tys. zł) dysponuj spółki publiczno-prywatne (agencje
rozwoju lokalnego i regionalnego), w drugiej kolejno ci stowarzyszenia i fundacje (1 798 tys. zł), a
najni szym organizacje przedstawicielskie biznesu (742 tys. zł). Nale y podkre li bardzo du
rozpi to w zakresie dysponowanych rodków finansowych od 15 do 8 mln zł.
Wykres 3. Struktura dochodów badanych instytucji w 2003 r.
krajowych grantów,
dotacji i projektów
celowych
4%
zagraniczne granty i
projekty celowe
6%
pozostałe
7%
komercyjna działalno
gospodarcza
19%
dochody z działalno ci
statutowej
64%
ródło: Opracowanie własne na podstawie bada ankietowych (N=39)
W strukturze dochodów dominuj wpływy z działalno ci statutowej (64%), w tym co pi ta
złotówka pochodzi z opłat od uczestników szkole i doradztwa. Na drugim miejscu identyfikujemy
dochody z działalno ci gospodarczej stanowi ce jedn pi t wpływów. Realizacja krajowych i
zagranicznych grantów i projektów celowych przynosi przeci tnie około 10% dochodów. Ze
wsparcia zagranicznego korzysta co czwarta instytucja. Wyra ny jest zwi zek zasobno ci
finansowej instytucji i zdolno ci do absorpcji pomocy zagranicznej. „Bogatsze” instytucje maj
zdolno pozyskiwania konkursowych rodków pomocowych.
W przeci tnej instytucji zatrudnionych jest 6 pracowników etatowych. Cz st praktyk
wielu instytucji jest zatrudnianie pracowników subwencjonowanych przez Urz dy Pracy w ramach
prac interwencyjnych i sta y absolwenckich. Ponad 90% instytucji korzysta z pomocy specjalistów
13
zewn trznych wykorzystywanych przy szkoleniach, doradztwie czy realizacji projektów.
Ekspertami zewn trznymi s najcz ciej specjali ci z innych firm, pracownicy szkół wy szych i
indywidualni konsultanci. Zatrudnianie osób spoza instytucji umo liwia istotne ograniczenie
kosztów osobowych oraz optymalny dobór osób dla potrzeb konkretnego przedsi wzi cia. Z ka d
instytucj jest przeci tnie zwi zanych 14 osób, zatrudnianych dora nie na umow o dzieło lub
zlecenie. Kadrowo najsilniejsze s agencje rozwoju regionalnego.
8. WYSPECJALIZOWANE FORMY AKTYWNO CI
Specyfika ró nych form wsparcia biznesu, procesów innowacyjnych i rozwoju lokalnego
prowadzi w praktyce do ich organizacyjnego wydzielania. Nast puje to przede wszystkim w
instytucjach aktywnych na ró nych polach pocz wszy od szkole i doradztwa, poprzez usługi
finansowe na ofercie lokalowej w inkubatorach i parkach technologicznych ko cz c.
Wyodr bnienie pozwala na lepsze zarz dzanie lud mi i finansami oraz wi ksz przejrzysto
kompetencji. Przeprowadzone badania pozwoliły na identyfikacj w Województwie Dolno l skim
nast puj cych, wyodr bnionych jednostek organizacyjnych (o rodków innowacji i
przedsi biorczo ci), wyspecjalizowanych w działaniach na rzecz przedsi biorczo ci i transferu
technologii:
–
13 o rodków szkoleniowo-doradczych;
–
2 centra transferu technologii;
–
5 funduszy po yczkowych;
–
7 funduszy por cze kredytowych;
–
3 inkubatory przedsi biorczo ci;
–
2 fundusze inwestycyjne venture capital.
Nale y wskaza na relatywnie niski poziom zaawansowania organizacyjnego i pogł bienia
specjalizacji instytucji wspieraj cych na Dolnym l sku. W stosunku do liczby instytucji rzadko
spotykamy wyodr bnienie zaawansowanych instrumentów wspierania rozwoju (np. inkubatory,
fundusze po yczkowe, centra transferu technologii). Sytuacja zaczyna si poprawia od 2-3 lat (7
funduszy por czeniowych, 2 inkubatory), ale i tak region pozostaje w tyle za innymi
województwami w kraju. Krótki okres funkcjonowania szeregu o rodków ogranicza
przeprowadzenie zaawansowanych analiz statystycznych. Mo na mówi ci gle o okresie
grinderskim o rodków innowacji i przedsi biorczo ci w regionie. Mimo, e województwa nie
mo na zaliczy w skali kraju do liderów tworzenia rozwini tych form wspierania
przedsi biorczo ci i procesów innowacyjnych, nale y wskaza na szereg pionierskich i wysoko
ocenianych inicjatyw (Wrocławski Park Technologiczny, fundusze Venture Capital, Wrocławskie
Centrum Transferu Technologii).
8.1. O rodki Szkoleniowo-Doradcze
W co trzeciej z badanych instytucji działa O rodek Szkoleniowo-Doradczy (OSD),
spotykany pod ró nymi nazwami: o rodek wspierania przedsi biorczo ci, centrum biznesu, centrum
14
przedsi biorczo ci. OSD to nie nastawione na zysk jednostki doradcze, informacyjne i szkoleniowe,
pracuj ce na rzecz rozwoju przedsi biorczo ci i samozatrudnienia, transferu i komercjalizacji
nowych technologii oraz poprawy konkurencyjno ci małych i rednich przedsi biorstw. OSD
uczestniczy we wszelkich inicjatywach maj cych na celu rozbudowanie potencjału gospodarczego
oraz popraw jako ci ycia społeczno ci lokalnej. Cele działalno ci o rodka s integralnie zwi zane
z potrzebami i wymaganiami lokalnych rynków pracy i nowych technologii. W szczególno ci cele
te obejmuj :
− wspieranie i popularyzowanie idei przedsi biorczo ci i samozatrudnienia;
− pomoc w transferze i komercjalizacji technologii, audyt technologiczny;
− aktywne wspieranie inicjatyw lokalnej społeczno ci w zakresie tworzenia oraz rozwijania
małych i rednich przedsi biorstw;
− aktywn współprac z lokaln i rz dow administracj oraz innymi organizacjami (prywatnymi,
pozarz dowymi itp.) w celu tworzenia wspólnej płaszczyzny do działalno ci na rzecz rozwoju
gospodarczego i społecznego regionu;
− działalno
wynikaj c z dora nych potrzeb gospodarczych i społecznych w regionie.
Zrealizowane badania umo liwiły zgromadzenie materiałów empirycznych z 13 OSD.
Przeci tny o rodek liczy 6 lat, w tym najstarszy powstał w 1991 roku, a najmłodszy w 2002 r.
Wykres 4. Obszary oferowanych usług według po wi canego czasu pracy OSD (w %)
pozostałe usługi
14%
asysta w tworzeniu
nowych firm
3%
doradztwo dla
nowopowstałych firm
6%
szkolenia dla
bezrobotnych
24%
szkolenia i doradztwo
dla du ych firm
16%
szkolenia i doradztwo
dla MSP
37%
ródło: Opracowanie własne na podstawie bada ankietowych (N=13).
W działalno ci merytorycznej widoczna jest silna orientacja na zadania zwi zane z
doradztwem, szkoleniami dla MSP, bezrobotnych i du ych firm. aden z o rodków nie wskazał
aktywno ci zwi zanej z szeroko rozumianym transferem i komercjalizacj technologii.
Jednocze nie OSD funkcjonuj ce w ramach agencji, izb i cechów charakteryzuj si siln orientacj
na rozwój usług dla firm, a fundacje i stowarzyszenia wi cej zaanga owania wykazuj w obszarze
szkole dla bezrobotnych i wspierania nowotworzonych firm.
W układzie rodzajowym (tab. 1) w ofercie OSD najcz ciej spotykamy: (1) szkolenia i
udost pnianie informacji w zakresie pozyskiwania funduszy europejskich; (2) szkolenia podatkowe,
finansowe i ksi gowe; (3) doradztwo w zakresie marketingu i promocji; (4) doradztwo zakresie
tworzenia firmy i przygotowania biznesplanu. Najwi kszym natomiast zainteresowaniem klientów
15
ciesz si szkolenia w zakresie: pozyskiwania funduszy europejskich oraz prawa pracy i podatków.
Poszukiwane doradztwo dotyczy kodeksu pracy, prawa podatkowego i pozyskiwania rodków na
rozwój firmy. Poszukiwana jest równie informacja w zakresie eksportu i kojarzenia partnerów,
działalno ci gospodarczej w Unii i funduszy pomocowych.
Tabela 1. Struktura tematyczna i rodzajowa usług oferowanych w OSD (w%)
Tematyka
doradztwo
szkolenia
informacja
1.
Tworzenie firmy
54,6
45,5
36,4
2.
Opracowanie biznesplanu
54,6
36,4
36,4
3.
Nowe technologie i patenty
0,0
9,1
18,2
4.
Po rednictwo kooperacyjne
45,5
27,3
45,5
5.
finanse i podatki
36,4
63,7
27,3
6.
Ksi gowo
36,4
63,7
9,1
7.
Prawo
54,6
36,4
9,1
8.
Marketing i promocja
63,7
54,6
36,4
9.
Informatyka i komputery
27,3
45,5
9,1
10. J zyki obce
0,0
9,1
0,0
11. Dost p do rodków z funduszy europejskich
63,7
81,9
81,9
12. Handel zagraniczny
27,3
9,1
36,4
13. Bezpiecze stwo pracy
36,4
45,5
36,4
14. Zarz dzanie personelem
18,2
45,5
18,2
15. Kredyty i po rednictwo kredytowe
18,2
9,1
18,2
16. Subwencje, granty, dopłaty
18,2
45,5
54,6
ródło: Opracowanie własne na podstawie bada ankietowych (N=13)
Stały kalendarz szkole posiada 36%, a usług doradczych 55% OSD. Dwie trzecie
podmiotów dysponuje dost pem do zewn trznych baz danych. 70% oferowanych usług jest
bezpłatna dla uczestników, kolejnych 16% odpłatnych w cz ci a pozostałe 14% w cało ci. Oferta
usług bezpłatnych jest realizowana w oparciu o pozyskane z zewn trz dofinansowanie.
Przy pomocy przeci tnego OSD powstało w 2003 r. 10 nowych przedsi biorstw,
opracowano 64 biznesplany i 11 wniosków kredytowych.
16
8.2. Centra Transferu Technologii
Centra Transferu Technologii – to nie nastawione na zysk jednostki doradcze i informacyjne
zorientowane na wspieranie i asystowanie przy realizacji transferu technologii i wszystkich
towarzysz cych temu procesowi zada . Działalno CTT we współpracy z instytucjami naukowymi
ma zaowocowa adaptacj nowoczesnych technologii przez działaj ce w regionie małe i rednie
firmy i przyczyni si tym samym do polepszenia dynamiki wzrostu gospodarczego oraz
podniesienia konkurencyjno ci przedsi biorstw i struktur gospodarczych. Do podstawowych celów
działalno ci omawianych cenrów nale y zaliczy :
− waloryzacja potencjału naukowo-innowacyjnego w regionie, tworzenie baz danych i rozwijanie
sieci kontaktów mi dzy wiatem nauki a gospodark ;
− opracowywanie studiów przedinwestycyjnych obejmuj cych rozpoznanie zalet nowych
produktów i technologii oraz porównanie ich ze znajduj cymi si na rynku substytutami, ocen
wielko ci potencjalnego rynku, szacowanie kosztów produkcji i dystrybucji oraz niezb dnych
nakładów inwestycyjnych;
− identyfikacj potrzeb innowacyjnych podmiotów gospodarczych (audyt technologiczny),
− popularyzacj , promowanie i rozwijanie przedsi biorczo ci technologicznej.
Dla potrzeb przeprowadzonej analizy zidentyfikowano w regionie 2 centra transferu technologii,
natomiast informacje empiryczne uzyskano tylko z jednego o rodka.
Wykres 4. Obszary oferowanych usług przez CTT według po wi canego czasu pracy (w %)
transfer i komercjalizacja
technologii
15%
szkolenia i doradztwo
dla du ych firm
20%
doradztwo
technologiczne dla
nowopowstałych firm
5%
szkolenia i doradztwo
dla MSP
60%
ródło: Opracowanie własne na podstawie bada ankietowych.
Oferowane wsparcie innowacyjnej przedsi biorczo ci i transferu technologii obejmuje:
–
poszukiwanie informacji o potrzebnych technologiach;
–
audit technologiczny, okre lanie potrzeb technologicznych w firmach;
–
po rednictwo w kontakcie z instytucjami B+R;
17
–
doradztwo technologiczne i patentowe;
–
kojarzenie partnerów do przedsi wzi
–
pomoc w pozyskiwaniu funduszy na realizacj przedsi wzi
innowacyjnych;
innowacyjnych.
Oferta usług CTT obejmuje szeroki zakres doradztwa i szkole : przedsi biorczo ,
tworzenie firmy, opracowanie biznesplanu, doradztwo technologiczne i patentowe, po rednictwa
kooperacyjnego, dost p do funduszy europejskich i in. Z oferty (głównie szkoleniowej) skorzystało
w 2003 r. 1701 klientów. Działalno zaowocowała równie 5 transferami technologii, powstaniem
20 firm, opracowaniem 40 biznesplanów i 76 wniosków dotacyjnych. W ród klientów dominuj :
małe i rednie przedsi biorstwa - 50%; du e firmy - 20%; pracownicy naukowi - 14%; studenci –
6%; pocz tkuj cy przedsi biorcy – 5%; urz dnicy administracji publiczne – 4%.
Wrocławskie CTT, działaj ce jako jednostka organizacyjna Politechniki Wrocławskiej
nale y do wiod cych tego typu o rodków w Polsce. Posiada akredytacje Polskiej Agencji Rozwoju
Przedsi biorczo ci i nale y do mi dzynarodowej sieci Innovation Relay Centre, tworz cej
europejsk
sie
informacji technologicznej. Centrum organizuje ciesz ce si
du ym
zainteresowaniem spotkania kooperacyjne, misje zagraniczne, konferencje i seminaria tematyczne.
8.3. Lokalne Fundusze Po yczkowe
Lokalne Fundusze Po yczkowe (fundusze rozwoju przedsi biorczo ci) – typu seed i start
up, to nie nastawione na zysk jednostki parabankowe, wspomagaj ce lokalny rozwój społecznoekonomiczny poprzez kreowanie nowych podmiotów gospodarczych i miejsc pracy, jak równie
postaw sprzyjaj cych przedsi biorczo ci. Fundusze wiadcz pomoc finansow w formie grantów i
preferencyjnych po yczek dla rozpoczynaj cych działalno gospodarcz . Formuła funduszu i
specjalnie przygotowane procedury maj ł czy potrzeb minimalizacji kosztów funkcjonowania i
wymogów zabezpieczenia spłaty z potrzeb edukacji i szkolenia przyszłych przedsi biorców oraz
ci głego monitoringu firmy. Cele działalno ci LFP s integralnie zwi zane z potrzebami i
wymaganiami lokalnych rynków pracy i nowych technologii oraz strategi rozwoju lokalnego.
Oferta tego typu funduszy pozwala przełama : dyskryminacj finansow nowopowstałych firm,
sfinansowa etap przygotowania i rozruchu nowego przedsi wzi cia gospodarczego, kiedy banki i
fundusze ryzyka obawiaj si zaanga owa własne rodki finansowe.
W ramach przeprowadzonych bada zidentyfikowano w Województwie Dolno l skim 5
parabankowych funduszy oferuj cych po yczki na rozpocz cie lub rozwini cie działalno ci
gospodarczej. Pierwszy fundusz po yczkowy powstał w 1992 r., a najmłodszy w 2002 r. Fundusze
dysponuj ł cznie kapitałem w wysoko ci 21 mln. zł. Pojedynczy fundusz zarz dza rodkami
finansowymi w wysoko ci 4 240 tys. zł (od 514 tys. do 11,5 mln zł). Wewn trzne regulaminy
szczegółowo okre laj zasady działalno ci po yczkowej i docelowych odbiorców. Oferta
po yczkowa jest z reguły skierowana do:
– firm zatrudniaj cych osoby bezrobotne;
– młodych lokalnych firm;
– przedsi biorców działaj cych na terenach wiejskich;
– osób bezrobotnych tworz cych własne firmy;
– przedsi biorców podejmuj cych działalno
na terenach obj tych programami restrukturyzacji.
18
Oprócz po yczek wi kszo
funduszy oferuje komplementarne usługi wspieraj ce biznes:
doradztwo i szkolenia, pomoc w uzyskaniu kredytu bankowego, por czenia.
Wykres 5. Struktura udzielanych po yczek w 2003 r. według ich wysoko ci (w %)
powy ej 16 tys. zł
16%
do 10 tys. zł
19%
40-50 tys. zł
20%
10-20 tys. zł
20%
30-40 tys. zł
10%
20-30 tys. zł
15%
ródło: Opracowanie własne na podstawie bada ankietowych (N=5).
Miesi cznie do przeci tnego funduszu zgłasza si 33 ch tnych, z tego 40% składa wniosek
po yczkowy. Warunki udzielania po yczek zawieraj :
– kwot maksymalnej po yczki – 70 tys. zł (od 50 do 100 tys. zł);
– oprocentowanie po yczek – 6,5% (na pocz tku 2003 r.);
karencj w spłacie kapitału od 2 do 6 miesi cy;
– maksymalny okres spłaty po yczki 3 lata;
– minimalny wkład własny przedsi biorcy – 20% wnioskowanej po yczki;
– wysoko
prowizji – od 2 do 3 %.
Badane fundusze od utworzenia udzieliły ł cznie 1 149 po yczek (w tym 140 w 2003 r.) na
kwot 71 684 tys. zł., przy 94% wska niku spłacalno ci. W 2003 r. przy wsparciu funduszy
po yczkowych powstało około 55 firm, zakładanych głównie przez osoby bezrobotne.
Do głównych problemów dyrektorzy funduszy zaliczaj mały kapitał i nieprecyzyjne
regulacje prawne. Wszystkie fundusze pozytywnie patrz w przyszło licz c na pozyskanie
rodków unijnych i poszerzenie działalno ci.
8.4. Fundusze Por cze Kredytowych
Fundusze Por cze Kredytowych – to nie nastawione na zysk jednostki parabankowe,
wspomagaj ce lokalny rozwój społeczno-ekonomiczny. Fundusze wiadcz pomoc finansow w
19
formie gwarancji i por cze dla małych rozwojowych firm nie posiadaj cych wystarczaj cej
historii kredytowej lub wymaganych zabezpiecze w banku komercyjnym.
Działalno por czeniowa jest realizowana przez 7 funduszy, zorganizowanych najcz ciej
w formie spółek z ograniczona odpowiedzialno ci . Wszystkie fundusze powstały po 2000 r., S
tym samym instytucjami nowymi buduj cymi kompetencje i potencjał. Ł czny kapitał
por czeniowy na Dolnym l sku wynosi 8,6 mln zł., co daje na przeci tny fundusz 1224 tys. zł (od
70000 do 3 mln zł). Zgromadzony kapitał pochodzi przede wszystkim od samorz dów lokalnych,
aportów Polskiej Agencji Rozwoju Przedsi biorczo ci oraz rodków własnych instytucji.
Fundusze por czaj kredyty i po yczki bankowe, po yczki z urz dów pracy i innych
instytucji finansowych. Dotychczasowa działalno zaowocowała 208 por czeniami (140 w 2003),
umo liwiaj cymi zasilenie małych firm bez zdolno ci kredytowej na kwot 10 250 248 zł.
Przedsi biorstwa, które skorzystały z por cze utworzyły około 230 nowych miejsc pracy.
Wi kszo por cze (82%) kształtuje si na poziomie od 10 do 50 tys. zł. Straty funduszy s
symboliczne, tylko dwa por czenia na ł czn kwot 42 tys. zł. zostały utracone.
8.5. Inkubatory Przedsi biorczo ci
Inkubatory przedsi biorczo ci to zorganizowane kompleksy gospodarcze obejmuj ce
szerok grup wyodr bnionych i opartych na nieruchomo ci o rodków posiadaj cych ofert
lokalow oraz ofert usług wspieraj cych małe i rednie firmy. Funkcjonowanie kompleksów jest
ukierunkowane na wspomaganie rozwoju nowopowstałych firm oraz optymalizacj warunków dla
transferu i komercjalizacji technologii poprzez:
−
dostarczanie odpowiedniej do potrzeb powierzchni lokalowej na działalno
−
usługi wspieraj ce biznes np.: doradztwo ekonomiczne, finansowe, prawne, patentowe,
organizacyjne i technologiczne;
−
pomoc w pozyskiwaniu rodków finansowych;
−
tworzenie wła ciwego klimatu dla podejmowania działalno ci gospodarczej i realizacji
przedsi wzi innowacyjnych, tzw. efekty synergiczne;
−
kontakty z instytucjami naukowymi i ocen przedsi wzi
gospodarcz ;
innowacyjnych.
W praktyce mamy do czynienia z placówkami wielofunkcyjnymi podejmuj cymi działania
na rzecz pomocy małym prywatnym firmom. Głównym kryterium wyodr bnienia tej grupy
o rodków innowacji i przedsi biorczo ci jest oferta zró nicowanej powierzchni pod wynajem lub
dzier aw dla małych, rozwojowych firm.
Na Dolnym l sku identyfikujemy 3 inkubatory przedsi biorczo ci oferuj ce nowo
utworzonym firmom lokale po preferencyjnych stawkach i usługi wspieraj ce biznes. Najstarszy
powstał w 1998 r. a pozostałe dwa w latach 2003-2004. S to tym samym przedsi wzi cia w
okresie grinderskim, same tworz ce podstawy organizacyjne i ucz ce si aktywnego wsparcia
nowotworzonych firm.
Ł cznie omawiane inkubatory dysponuj pod dachem ponad 11,2 tys. m2 powierzchni o
okre lonym standardzie i wyposa eniu. Przeci tny inkubator posiada 3719 m2, z tego obecnie tylko
35% przestrzeni jest wynaj ta przez firmy (niski poziom zagospodarowania powierzchni dotyczy
najmłodszych o rodków). 2 inkubatory dysponuj powierzchni do wynaj cia poni ej 2000 m2,
20
która jest przyjmowana jako próg ekonomicznej samowystarczalno ci przedsi wzi cia. Małych
inkubatorów nie mo na finansowo zbilansowa i trzeba do nich stale dokłada z innej działalno ci
lub przekształci w zwykły najem nieruchomo ci ograniczaj c koszty własne. Dobór kandydatów
do inkubatora jest regulowany wewn trznymi procedurami, nad którymi czuwaj społeczne
komisje. Miesi cznie rozpocz ciem działalno ci w inkubatorze interesuje si 10 osób, w tym co
siódme przedsi wzi cie jest godne zainteresowania. W bie cej działalno ci priorytetowo s
traktowane działania obejmuj ce:
– asyst w tworzeniu nowych firm;
wspieranie tworzenia nowych miejsc pracy;
– pomoc w rozwoju nowopowstałym firmom.
Wykres 6. Struktura u ytkowników dolno l skich inkubatorów przedsi biorczo ci (w %)
lokatorzy strategiczni
8%
firmy nowo utworzone
19%
pozostałe małe firmy
73%
ródło: Opracowanie własne na podstawie bada ankietowych (N=3).
Osi gni ciu powy szych celów słu : (1) oferowane formy doradztwa, szkole ; (2) dost p
do wspólnej infrastruktury, (3) preferencyjne stawki czynszu. We wszystkich inkubatorach firmy i
pocz tkuj cy przedsi biorcy mog skorzysta z doradztwa zało ycielskiego, prawnego,
marketingowego oraz pomocy w opracowaniu biznes planu. Spo ród oferowanych usług 25%
oferty jest bezpłatna, 27% cz ciowo płatna a pozostałych 48% w pełni odpłatna. Do dyspozycji
firm lokatorów w ka dym inkubatorów jest sie komputerowa, urz dzenia biurowe (fax, kopiarka) i
sala seminaryjna. Działania zwi zane transferem i komercjalizacj technologii i współprac z
instytucjami B+R posiadaj marginalny charakter.
Obecnie w inkubatorach działa 37 firm, głównie o profilu usługowym i produkcyjnym, które
zatrudniaj 650 pracowników. 42% firm to przedsi biorstwa nowoutworzone. 71 firm tworz cych
około 374 miejsc pracy ju opu ciło najstarszy dolno l ski inkubator i skutecznie działa na rynku.
20 firm zwi zanych inkubatorem zawiesiło swoj działalno , co daje nam 19% wska nik
likwidacji.
21
8.6. Parki Technologiczne
Park technologiczny (technopolia, park naukowy lub badawczy) to zainicjowany i
subwencjonowany ze rodków publicznych zorganizowany kompleks gospodarczy, w ramach
którego realizowana jest polityka w zakresie:11
– wspomagania młodych innowacyjnych przedsi biorstw nastawionych na rozwój produktów i
metod wytwarzania w technologicznie zaawansowanych bran ach;
– optymalizacji warunków transferu technologii i komercjalizacji rezultatów bada z instytucji
naukowych do praktyki gospodarczej.
Mo na wskaza wspólne cechy spotykanych na całym wiecie technopolii, parków naukowych,
badawczych i technologicznych:
–
bazuj na wyodr bnionej i samodzielnie zarz dzanej nieruchomo ci obejmuj cej konkretny
teren i/lub budynki;
–
posiadaj koncepcj zagospodarowania i rozwoju obejmuj c aktywno
produkcyjn zwi zane z kreacj nowej wiedzy i technologii;
–
posiadaj formalne powi zania z instytucjami naukowo-badawczymi i edukacyjnymi, lokalna i
regionaln administracj publiczn , działaj cymi w regionie instytucjami wspierania
przedsi biorczo ci i transferu technologii oraz finansowania ryzyka (venture capital).
naukowo-badawcz i
Powstaj ce od ponad 50 lat w ró nych cz ciach wiata parki technologiczne staj si
synonimem struktur gospodarczych XXI wieku ł cz cym na jednym terenie:
–
instytucje naukowo-badawcze oferuj ce nowe rozwi zania technologiczne i innowacyjne firmy
poszukuj ce nowych szans rozwoju;
–
bogate otoczenie biznesu w zakresie finansowania, doradztwa i wspierania rozwoju
innowacyjnych firm;
–
finansowe instytucje wysokiego ryzyka (venture capital);
–
wysok jako infrastruktury i „powab” otoczenia (przyjemne miejsce do zamieszkania i
sp dzania wolnego czasu);
–
klimat biznesu i wysoki potencjał przedsi biorczo ci przyci gaj cy kreatywne osoby z innych
regionów;
–
rz dowe, regionalne i lokalne programy wspierania przedsi biorczo ci, transferu technologii i
rozwoju nowych technologicznych.
Ka dy z parków ma niepowtarzalny, indywidualny charakter odzwierciedlaj cy specyfik
lokalnego rodowiska naukowego i gospodarczego, tradycje przemysłowe i uwarunkowania
kulturowe. Bezmy lne kopiowanie sukcesów „Silicon Valley” czy „Research Triangle Park” jest z
góry skazane na niepowodzenie. Ka de z przedsi wzi powinno w jak najszerszym zakresie by
dopasowane do lokalnych uwarunkowa i czynników wzrostu.
Za organizacj parków technologicznych przemawiaj nast puj ce argumenty:
11
Zob.: K.B. Matusiak, Parki technologiczne. Instytucjonalne wspieranie przedsi biorczo ci, procesów innowacyjnych
i rozwoju regionalnego, Fundacja Inkubator, Łód 1995, s. 9-48.
22
1. Komasacja małych i rednich firm na jednym obszarze ułatwiaj ca wzajemne kontakty mi dzy
przedsi biorcami, owocuj ce tworzeniem powi za kooperacyjnych oraz próbami wspólnych
przedsi wzi . Generowanie tzw. „efektów synergicznych” i rozwój innowacyjnego
rodowiska.
2. Mo liwo
wsparcia w zakresie startu nowo powstaj cych oraz małych i
przedsi biorstw poprzez programy pomocy finansowej, technicznej i doradczej.
3. Zacie nianie powi za
technologii.
nauki z praktyk
rednich
gospodarcz , inicjowanie kontaktów i transferu
4. Stymulacja rozwoju regionalnego, zmian strukturalnych i podnoszenie atrakcyjno ci
lokalizacyjnej.
5. Tworzenie nowych, trwałych miejsc pracy.
We Wrocławiu identyfikujemy jeden z trzech pierwszych i najbardziej zaawansowanych
organizacyjnie parków technologicznych w Polsce. Prace nad koncepcj wrocławskiego parku
zostały zapocz tkowane w 1996 roku. Na pocz tku 1997 r. powołano grup inicjatywn ds.
realizacji przedsi wzi cia w skład, której weszli: Wojewoda Wrocławski, Gmina Wrocław,
Dolno l ska Izba Gospodarcza, Towarzystwo Inwestycyjne „Dolmel”, Politechnika Wrocławska,
Akademia Rolnicza, Akademia Ekonomiczna, Uniwersytet Wrocławski i Fundacja Rozwoju
Politechniki Wrocławskiej. Grupa Inicjatywna podj ła prace przygotowawcze w dwóch etapach
obejmuj cych: (1) analiz zasadno ci realizacji przedsi wzi cia, (2) okre lenie zało e
statutowych, organizacyjnych i finansowych.
W lipcu 1999 roku na Ratuszu Wrocławskim została zawi zana z udziałem przedstawicieli
rz du spółka prawa handlowego Wrocławski Park Technologiczny S.A. Dla potrzeb
przedsi wzi cia przygotowano dziewi ciohektarowy teren pokomunalny w południowo-zachodniej
cz ci miasta. Przygotowana została koncepcja urbanistyczna oraz przeprowadzono prace
marketingowo-promocyjne. Pierwsi inwestorzy zostali zakwalifikowani w 2000 roku. Oferta
obejmuje wynajem gotowych powierzchni i wykup terenów inwestycyjnych. Atrakcyjno
lokalizacji tworz przede wszystkim:
– powi zania z głównymi instytucjami naukowo-badawczymi miasta umo liwiaj ce transfer
technologii;
– dost pno
komunikacyjna, ciekawe otoczenie;
– wykwalifikowana siła robocza.
Obecnie w ramach parku działa 12 firm, w tym dwie zagraniczne. Miesi cznie zgłasza si
około 20 ch tnych rozpocz ciem działalno ci gospodarczej z tego tyko 1-2 projekty s warte
zainteresowania i spełniaj wymogi formalne. Dotychczas zagospodarowano 75% terenu parku, a
jego merytorycznym i kadrowym zapleczem jest Wrocławskie Centrum Transferu Technologii
buduj ce baz kontaktów i do wiadcze kluczowych w promocji o rodka, gromadzenia informacji
oraz realizacji doradztwa technologicznego. W marcu 2004 roku w ramach parku rozpocz ł
działalno inkubator technologiczny.
Priorytety w działalno ci parku dotycz :
– rozwoju nowoczesnych wyrobów nie wytwarzanych w regionie;
– przyci gania inwestorów zagranicznych;
– wspierania tworzenia nowych technologicznych firm;
– tworzenia nowych miejsc pracy.
23
Działalno
parku oprócz oferty lokalizacyjnej dla firm obejmuje szeroki zakres usług
wspieraj cych biznes (doradztwo i szkolenia) oraz blisk współprac z instytucjami naukowobadawczymi w zakresie transferu technologii i inicjowania tworzenia firm odpryskowych.
Wrocławski Park Technologiczny jest dot d jedyn tego typu inicjatyw realizowan w
województwie. Z du ych przedsi wzi
lokalizacyjnych na uwag zasługuje jeszcze projekt
Noworudzkiego Parku Przemysłowego.
8.7. Venture Capital
Venture capital to kapitał o charakterze udziałowym rednio i długoterminowym,
dostarczanym przez profesjonalne fundusze inwestycyjne dla młodych szybko rozwijaj cych si
przedsi biorstw, posiadaj cych potencjał rozwoju w znacz c w przyszło ci firm na rynku
regionalnym, kontynentalnym b d globalnym. Udziały, akcje tych przedsi biorstw nabywane s z
zamiarem ich pó niejszej odsprzeda y dla wycofania zainwestowanego kapitału i realizacji zysków,
których podstawowym ródłem jest przyrost warto ci przedsi biorstwa.
Ka da bran a, rodzaj działalno ci gospodarczej, produkt czy usługa charakteryzuj si
ró nym tempem rozwoju i ekspansji rynkowej oraz odmienymi potrzebami kapitałowymi dla
kolejnych etapów wzrostu przedsi wzi cia. Inwestycje venture capital obejmuj cztery ró ne fazy
dokapitalizowania przedsi biorstw, odpowiadaj ce kolejnym stadiom rozwoju nowo powstaj cej
lub istniej cej firmy technologicznej: (1) faza zasiewu (seed-up finance), (2) faza startu (start-up
finance); (3) faza wzrostu (first stage finance); (4) faza ekspansji (expansion stage finance).
Inwestycje typu venture capital podwy szaj kapitał własny firmy nie obci aj c bie cej
działalno ci kosztami obsługi zadłu enia. Uzupełnieniem wkładu finansowego w przedsi wzi cie
jest doradztwo w zakresie zarz dzania i budowy strategii rynkowej. Fundusze przejmuj cz
ryzyka zwi zanego z realizacj przedsi wzi cia licz c na dynamiczny wzrost warto ci rynkowej
firmy.
Województwo Dolno l skie nale y do nielicznych regionów w Polsce dysponuj cych
własnymi funduszami spełniaj cymi wst pne wymogi venture capita: MCI Management S.A. i
Dolno l ska Spółka Inwestycyjna S.A. Dodatkowo swój oddział w regionie (Wałbrzych) posiada
Regionalny Fundusz Inwestycyjny (Katowice) Sp. z o.o. utworzony ze rodków Phare-Struder.
Prezentowane fundusze dysponuj kapitałem w wysoko ci 210 mln zł. na inwestycje w
firmy o du ym potencjale wzrostu. Zgromadzony kapitał (poza RFI) jest w 100% polskiego
pochodzenia oraz został wniesiony przez firmy i osoby prywatne z regionu. Do ko ca 2003 r.
analizowane fundusze zainwestowały 102 mln zł w 19 przedsi wzi gospodarczych. W portfelach
inwestycyjnych znajdujemy takie firmy: Pro Futuro S.A., Telefonia Lokalna S.A., JTT Computer,
Expertia.pl S.A., S4E S.A., Bioprego S.A., e-Katalyst S.A., DataCom S.A. i in. Wyszukiwanie
potencjalnych firm pod k tem inwestycji nast puje głównie poprzez kontakty nieformalne, własne
bazy danych i poszukiwania oraz napływaj ce oferty.
Badane fundusze deklaruj odmienne strategie inwestycyjne. Pierwszy jest bli szy
tradycyjnej koncepcji VC i zakłada zaanga owanie w małe firmy technologiczne wł cznie z etapem
zal kowym (seed-up) i zało ycielskim (start-up) z obszaru IT: producenci oprogramowania i
Internet. Drugi z funduszy koncentruje si na rednich i du ych firmach.
Do głównych barier rozwoju instytucji VC w Polsce zaliczono mał poda firm o du ym
potencjale rozwojowym i niskie kwalifikacje kadr mened erskich w przedsi biorstwach. Główne
24
problemy w kontaktach z firmami-beneficjentami dotycz braku wizji rozwoju firmy i strategii
rynkowej.
Obydwa badane fundusze sporadycznie współpracuj z instytucjami B+R. Główne bariery
współpracy dotycz :
– braku informacji o ofercie i mo liwo ciach transferu z instytucji B+R;
– ograniczonych mo liwo ci komercyjnego wykorzystania oferowanych rozwi za ;
– niedopasowania oferty do wymogów rynku i MSP;
– braku wymiernych korzy ci ze współpracy.
Fundusze nie współpracuj równie z instytucjami wspieraj cymi. Dostrzegaj jednak
potrzeb
instytucji po rednicz cych w transferze technologii. O rodki innowacji i
przedsi biorczo ci maj umo liwia wymian do wiadcze mi dzy lud mi biznesu, a wiatem
nauki. Główne problemy współpracy dotycz :
– braku informacji o funkcjonowaniu i ofercie instytucji wspieraj cych;
– braku przewidywalnych korzy ci ze współpracy;
– niskich kompetencji instytucji wspieraj cych w obszarze transferu technologii.
9. SIE WSPÓŁPRACY
Dla funkcjonuj cych na styku sektora publicznego i prywatnego instytucji wspieraj cych,
kluczowe znaczenie posiada partnerstwo i zdolno do współpracy ró nych podmiotów, niezale nie
od formy własno ci i celu działania.
Wykres 7. Główni partnerzy w regionie do realizacji zada statutowych (ocena w skali 5punktowej)
3,1
samorz dy lokalne
urz dy pracy
2,4
urz d marszałkowski
2,4
2,0
władze powiatowe
agencje rozwoju regionalnego i
inne instytucje pozarz dowe
1,9
1,8
urz d wojewódzki
1,3
szkoły wy sze
0
0,5
1
1,5
ródło: Opracowanie własne na podstawie bada ankietowych (N=41).
25
2
2,5
3
3,5
Zdecydowanie najlepiej spo ród potencjalnych partnerów zostały ocenione samorz dy
lokalne i urz dy pracy. Instytucje postrzegaj swoich partnerów w administracji. Niska ocena
innych potencjalnych partnerów (szkoły wy sze, instytucje B+R, agencje i inne organizacje
pozarz dowe) nale y uzna za barier dla rozwoju nowoczesnych relacji sieciowych.
W ród partnerów na poziomie krajowym najwy ej zostali ocenieni: Polska Agencja
Rozwoju Przedsi biorczo ci (2,4 pkt.), Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej (2,3
pkt.). Pojedyncze wskazania dotyczyły: Agencji Rozwoju Przemysłu, Fundacji Rozwoju
Demokracji Lokalnej i Agencji Modernizacji i Restrukturyzacji Rolnictwa, Urz du Komitetu
Integracji Europejskiej.
Tabela 2. Charakterystyka współpracy z instytucjami B+R (w %)
Instytucje
formalne
nieformalne
formalne
nieformalne
Nie
współpracuje
Szkoły wy sze
18,8
9,4
18,8
21,9
35,3
Jednostki rozwojowe przedsi biorstw
9,4
0,0
3,1
9,4
77,4
Jbr-y, instytuty i zakłady PAN
0,0
0,0
3,1
9,4
90,6
Kontakty
systematyczne
Kontakty
sporadyczne
ródło: Opracowanie własne na podstawie bada ankietowych (N=41).
Współpraca z instytucjami B+R posiada kluczowy charakter dla działa w zakresie transferu
technologii. Przeprowadzona analiza wskazuje jednoznacznie na bardzo mał intensywno tych
kontaktów. A 91% instytucji wskazuje brak współpracy z jbr-ami, placówkami PAN i jednostkami
rozwojowymi przedsi biorstw.
Wykres 8. Bariery współpracy z instytucjami B+R (ocena w skali 5-punktowej)
3,2
brak informacji o ofercie i mo liwo ciach transferu
2,4
niedopasowanie oferty do wymogów rynku i MSP
zbyt wysokie koszty współpracy
2,1
ograniczone komercyjne mozliwo ci wykorzystania oferowanych
rozwi za
2,1
zbyt mała ilo
1,9
instytucji B+R w regionie
1,7
brak wymiernych korzy ci ze współpracy
0
0,5
1
ródło: Opracowanie własne na podstawie bada ankietowych (N=41).
26
1,5
2
2,5
3
3,5
Najlepsze relacje w tym obszarze identyfikujemy ze szkołami wy szymi. Wi kszo instytucji
korzysta z pomocy pracowników naukowych uczelni jako kadry ekspertów, trenerów i
konsultantów. Współprace ze sfer nauki i bada ogranicza głównie brak informacji o ofercie i
mo liwo ciach transferu oraz niedopasowanie oferty do wymogów rynku i potrzeb MSP.
Działalno
instytucji wspieraj cych jest silnie zorientowana na małe i rednie
przedsi biorstwa. Ponad 80% instytucji posiada sformalizowane kontakty z firmami
zatrudniaj cymi do 50 osób.
Tabela 3. Intensywno
współpracy z przedsi biorstwami (w %)
Kontakty
systematyczne
formalne
nieformalne
formalne
nieformalne
Nie
współpracuje
Mikrofirmy (do 9 zatrudnionych)
60,0
16,7
11,4
20,0
17,2
Małe firmy (do 49 zatrudnionych
54,3
14,3
2,9
20,0
14,3
48,6
17,2
2,9
11,4
31,4
Du e firmy (powy ej 250 zatrudnionych)
25,7
14,3
8,6
17,2
40,0
Firmy zagraniczne
14,3
8,6
8,6
11,4
60,0
Instytucje
rednie firmy (50-249 zatrudnionych)
Kontakty
sporadyczne
ródło: Opracowanie własne na podstawie bada ankietowych (N=41)
Wykres 9. Bariery współpracy z MSP (ocena w skali 5-punktowej)
ograniczone mo liwo ci
finansowe MSP
3,3
MSP
2,3
słabe zainteresowanie MSP
ofert instytucji
2,3
niska innowacyjno
zbyt wysokie koszty współpracy
2
słabe rozeznanie potrzeb MSP
1,9
silna konkurencja na rynku
usług szkoleniowo-doradczych
1,7
problemy z dotarciem z ofert
do MSP
1,6
0
0,5
1
1,5
2
ródło: Opracowanie własne na podstawie bada ankietowych (N=41)
27
2,5
3
3,5
Współpraca pomi dzy instytucjami wspieraj cymi, jednostkami B+R oraz MSP jest
inicjowana przede wszystkim poprzez indywidualne kontakty kierownictw poszczególnych
podmiotów. W dalszej kolejno ci takie okazje tworz seminaria i konferencje oraz kursy i
szkolenia. Wskazywane formy kontaktu uzyskały w skali 100 pkt. nast puj c liczb punktów:
– indywidualne kontakty kierownictwa
– 44 pkt;
– konferencje i seminaria
– 36 pkt;
– kursy i szkolenia
– 27 pkt;
– wspólne przedsi wzi cia
– 21 pkt;
– indywidualne kontakty pracowników
– 18 pkt.
Dwie trzecie badanych instytucji uznało obecne mo liwo ci kontaktów, wymiany do wiadcze ,
wiedzy i pomysłów za niewystarczaj ce. Postulowano potrzeb :
1) utworzenia dolno l skiego forum instytucji wspierania rozwoju gospodarczego;
2) budowy systemu wymiany i zarz dzania informacj (np. portalu internetowego);
3) organizacji wspólnych szkole , seminariów i konferencji;
4) przygotowanie wspólnych programów.
10. BARIERY ROZWOJU INSTYTUCJI
Do głównych problemów rozwoju badane instytucje zaliczyły w pierwszej kolejno ci brak
kapitału i niestabilno finansow (wykr.10).
Omawiane podmioty s nowym zjawiskiem w naszej rzeczywisto ci ekonomicznospołecznej i musz dotrze do potencjalnych odbiorców. Ich rozwój stanowi przejaw rodzenia si w
polskich warunkach społecze stwa obywatelskiego. Instytucje wspieraj ce musz ci gle rozwija
swoje kompetencje, elastycznie dostosowywa si do zmieniaj cych si warunków otoczenia i
poszukiwa nowych mo liwo ci rozwoju. W wi kszo ci instytucji (64%) nast piły istotne zmiany
w organizacji spowodowane:
– zmianami w otoczeniu działalno ci instytucji
70,0% badanych podmiotów;
– zmianami potrzeb przedsi biorstw
47,9% badanych podmiotów;
– otrzymana pomoc zewn trzn na rozwini cie
okre lonej działalno ci
34,8% badanych podmiotów;
– zmianami kadrowymi w instytucjach
34,8% badanych podmiotów;
– przygotowaniami do pozyskiwania
funduszy europejskich
34,8% badanych podmiotów;
– dostosowaniami do priorytetów lokalnych/regionalnych
strategii rozwoju
30,5% badanych podmiotów;
– problemami finansowymi instytucji
26,1% badanych podmiotów.
Zmiany dotyczyły najcz ciej wycofania si instytucji ze wsparcia finansowego MSP,
organizacji targów i konferencji. Rozwini to natomiast działalno szkoleniow i doradcz oraz
zaanga owanie w projekty unijne i współprac mi dzynarodow .
28
Wykres 10. Bariery rozwoju badanych instytucji (ocena w skali 5-punktowej)
brak kapitału, mała stabilno
3,0
finansowa
2,9
brak rodków na wyposa enie i popraw standardu
brak profesjonalnej kadry
2,4
problemy współpracy z lokalnymi i regionalnymi instytucjami
2,4
2,3
brak własnych pomiszcze , wysoki czynsz
2,1
silna konkurencja mi dzy instytucjami
"nieprzychylny" klimat wokół instytucji
2,0
małe zainteresowanie oferowanymi usługami
2,0
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
ródło: Opracowanie własne na podstawie bada ankietowych (N=41).
Zdecydowana wi kszo instytucji pozytywnie patrzy w przyszło widz c dla siebie
miejsce na rynku oraz celowo podj tej aktywno ci. Perspektywy rozwoju dla całej próby
oceniono na poziomie 3,65 pkt. w skali pi ciopunktowej. Brak perspektyw wskazały dwa podmioty
sygnalizuj c zbli aj c si likwidacj . Najwi cej optymizmu (3,9 pkt.) wykazuj instytucje
publiczne i publiczno-prywatne, a relatywnie najmniejszy fundacje i stowarzyszenia – 3,4 pkt.
Tylko, co trzecia z badanych instytucji dysponuje wieloletnim planem rozwoju. Do
rzadko ci nale certyfikaty jako ci wiadczonych usług. Równie , co trzeci podmiot nale y do
KSU i przeszedł standaryzacj usług.
W ród wskazywanych przez badane instytucje działa
mo na w kolejno ci wskaza nast puj ce preferencje:
strategicznych na najbli sze lata
1) rozwój oferty usług, głównie w zakresie szkole i doradztwa;
2) pozyskiwanie rodków zewn trznych i udział w projektach unijnych;
3) zwi kszenie zaanga owania w rozwój regionu i współprac z samorz dami;
4) rozwój kontaktów mi dzynarodowych z krajami Unii, a tak e z Ukrain i Rosj ;
5) pozyskiwanie nowych członków.
Strategi rozwoju posiadaj najcz ciej spółki publiczno-prywatne (agencja rozwoju
regionalnego) oraz fundacje i stowarzyszenia (co druga instytucja), a najrzadziej instytucje
przedstawicielskie biznesu. Fakt posiadania strategii pozytywnie koreluje z zaanga owaniem w
projekty europejskie oraz samoocen perspektyw rozwoju instytucji na przyszło .
53% wszystkich badanych instytucji uczestniczyło w projektach europejskich. Od 1998 r. na
przeci tny podmiot absorbuj cy pomoc zagraniczn przypadły 3 projekty. Najbardziej aktywne s
29
agencje rozwoju regionalnego i jednostki zwi zane z instytucjami B+R. Uczestnictwo w projektach
europejskich umo liwia nawi zanie kontaktów z ró nymi partnerami z pa stw członkowskich,
które przekładaj si na mo liwo ci: (1) wymiany do wiadcze i informacji, (2) organizacji
spotka , seminariów i konferencji, (3) przygotowania kolejnych wspólnych projektów. W ród
partnerów zagranicznych dominuj instytucje wspieraj ce z Niemiec (głownie Saksonia i
Brandenburgia), Ukrainy, Wielkiej Brytanii, Francji, Danii i Hiszpanii.
80% badanych podmiotów poszukuje mo liwo ci pozyskania rodków finansowych na
dofinansowanie działalno ci statutowej z funduszy europejskich (20% w ogóle nie wykazuje
zainteresowania). W ród ródeł informacji dominuj :
– serwisy internetowe
86,0% badanych podmiotów;
– konferencje i seminaria
69,0% badanych podmiotów;
– informacje z krajowych serwisów informacyjnych
65,6% badanych podmiotów;
– informacje z instytucji publicznych
65,6% badanych podmiotów;
– partnerzy zagraniczni
41,4% badanych podmiotów.
Wykres 11. Bariery pozyskiwania przez instytucje wspieraj ce rodków europejskich (ocena w
skali 5-punktowej)
konieczno
3,8
wykazania wkładu własnego
3,4
biurokracja i formalizacja wniosków
2,6
koszt opracowania aplikacji i niepewny efekt ko cowy
2,4
mało projektów dost pnych dla polskich instytucji
2,2
krótki termin przygotowania aplikacji
1,7
brak profesjonalnie przygotowanych kadr
1,6
brak partnerów w regionie
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
ródło: Opracowanie własne na podstawie bada ankietowych (N=41).
Instytucje wskazuj na: wymóg wkładu własnego, eurobiurokracj , formalizacj wniosków i
koszty opracowania wniosków przy niepewnym efekcie ko cowymi jako główne zagro enia
pozyskiwania funduszy unijnych. Pojawiaj si równie w tpliwo ci, co do profesjonalizmu osób
zatrudnionych w instytucjach oraz mo liwo ci pozyskania partnerów w regionie.
30
11. BARIERY PRZEDSI BIORCZO CI I ROZWOJU MSP
Przedstawiciele instytucji wspieraj cych na podstawie własnych do wiadcze we
współpracy z pocz tkuj cymi przedsi biorstwami i działaj cymi firmami za główn barier
rozwoju biznesu w regionie wskazuj ograniczony dost p do rodków finansowych – własnych i
obcych oraz wysokie koszty załozycielskie. Niska jest równie ocena warunków prowadzenia
działalno ci gospodarczej składaj cych si na „klimat biznesu” w regionie. Instytucje podkre laj
biurokracj , upolitycznienie gospodarki, korupcj itp. S to wyra ne sygnały dla władz publicznych
o konieczno działa normalizuj cych warunki działania firm.
Wykres 12. Bariery tworzenia nowych firm oraz prowadzenia innowacyjnej działalno ci
gospodarczej na Dolnym l sku w ocenie instytucji wspieraj cych(ocena w skali 5punktowej)
3,5
ograniczony dost p do kapitału
3,3
wysokie koszty utworzenia przedsi biorstwa
3,1
obawa przed ryzykiem
biurokracja
2,7
ograniczony dost p do kapitału
2,7
brak wiedzy o instytucjach i instrumentach wspierania
przedsi biorczo ci
2,6
2,5
upolitycznienie gospodarki
2,3
brak jasnej koncepcji rozwoju regionu
2,1
koncesje i zezwolenia
1,9
zła infrastruktura transportowa
1,8
brak rozwi za technologicznych gotowych do komercjalizacji
1,7
brak rodowiska przedsi biorczo ci
1,5
korupcja
0
0,5
1
1,5
ródło: Opracowanie własne na podstawie bada ankietowych (N=41).
31
2
2,5
3
3,5
4
Działalno wielu badanych instytucji jest silnie zorientowana na wspieranie tworzenia
nowych przedsi biorstw. W szeregu podmiotów identyfikujemy wyodr bnione struktury
wspomagaj ce procesy zało ycielskie w formie doradztwa, szkole , preferencyjnych po yczek i
miejsca w inkubatorze przedsi biorczo ci.
Podnoszone były tak e kwestie małego upowszechnienia wiedzy o instytucjach i
instrumentach wspierania przedsi biorczo ci oraz braku rodowiska przedsi biorczo ci i
„atmosfery” do robienia interesów.
W układzie sektorowym respondenci wskazali na nast puj ce sekcje działalno ci
wytwórczej (wg. PKD) za najbardziej perspektywiczne dla Dolno l skiej gospodarki (max. 100
pkt.):
1) Produkcja artykułów spo ywczych i napojów
- 67 pkt.
2) Włókiennictwo
- 48 pkt.
3) Produkcja maszyn i urz dze , gdzie indziej nie sklasyfikowana
- 46 pkt.
4) Górnictwo i kopalnictwo
- 45 pkt.
5) Produkcja rodków farmaceutycznych, chemikaliów medycznych
i rodków pochodzenia ro linnego
- 44 pkt.
6) Działalno wydawnicza; poligrafia i reprodukcja zapisanych
no ników informacji
- 43 pkt.
7) Produkcja pojazdów mechanicznych, przyczep i naczep
- 42 pkt.
8) Produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych
- 41 pkt.
9) Pozostała działalno
- 38 pkt.
produkcyjna, gdzie indziej nie sklasyfikowana
10) Produkcja sprz tu i urz dze radiowych, telewizyjnych
i telekomunikacyjnych
- 37 pkt.
11) Produkcja drewna i wyrobów z drewna oraz z korka (oprócz mebli),
artykułów ze słomy i materiałów u ywanych do wyplatania
- 36 pkt.
12) Produkcja masy włóknistej, papieru oraz wyrobów z papieru
- 35 pkt.
13) Produkcja instrumentów medycznych, precyzyjnych
i optycznych, zegarów i zegarków
- 35 pkt.
14) Produkcja odzie y i wyrobów futrzarskich
- 34 pkt.
15) Produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyj tkiem maszyn i urz dze
- 33 pkt.
16) Produkcja maszyn biurowych i komputerów
- 33 pkt.
Wskazania dotycz głównie przemysłów niskiej techniki12. Jako przemysły szansy dla
Dolnego l ska wymienia si w pierwszej kolejno ci przemysł spo ywczy i włókienniczy, a na
czwartej pozycji odnajdujemy górnictwo i kopalnictwo.
12
W analizie wykorzystano klasyfikacj sekcji „przetwórstwo przemysłowe” według poziomów techniki opublikowan
przez ODCE w 1997 r. – zob. Nauka i technika w 2001 r., GUS, Warszawa 2003, s. 185.
32
Wykres 14. Struktura dziesi ciu sekcji działalno ci wytwórczej wskazanych przez przedstawicieli
instytucji wspieraj cych jako przemysły szansy dla Województwa Dolno l skiego
wysoka technika
18%
niska technika
45%
rednio-wysoka technika
20%
rednio-niska technika
17%
ródło: Opracowanie własne na podstawie bada ankietowych (N=23).
Prezentowana analiza tłumaczy niskie zainteresowanie transferem technologii i szeroko
rozumianymi instrumentami implementacji wiedzy w przedsi biorstwach. Przewagi konkurencyjne
w firmach zakwalifikowanych do niskiej techniki buduje si metodami, które z reguły nie
wymagaj nowej technologii.
PODSUMOWANIE I REKOMENDACJE
Instytucje wspieraj ce staj si pomału w Województwie Dolno l skim istotnym elementem
otoczenia biznesu. Proces budowy pozarz dowego sektora wsparcia nast puje systematycznie, ale
powoli. Województwa nie mo na zaliczy do liderów w skali kraju, jednak mo na wskaza na
szereg pionierskich i wysoko ocenianych inicjatyw (Wrocławski Park Technologiczny, fundusze
Venture Capital). Szczególn dynamik charakteryzuj si organizacje pracodawców, co wiadczy
o otwarto ci rodowisk biznesu w regionie na działania samoorganizacyjne i samomopomocowe.
Jednoczenie analizowane organizacje nie ograniczaj si do obrony interesów, ale podejmuj
działania doradcze, szkoleniowe i informacyjne podnosz ce kompetencje biznesowe lokalnych
przedsi biorstw.
Nale y podkre li znaczn liczb instytucji, pokrywaj cych swoim zasi giem wi kszo
województwa. Zwróci jednak nale y uwag na niski poziom zaawansowania organizacyjnego oraz
brak my lenia strategicznego (tylko, co trzecia instytucja posiada wieloletni plan rozwoju). Rzadko
spotykamy wyodr bnienie zaawansowanych instrumentów wspierania rozwoju (np. inkubatory,
fundusze po yczkowe, centra transferu technologii). Od 2-3 lat sytuacja zaczyna si poprawia (7
funduszy por czeniowych, 2 inkubatory), ale i tak region pozostaje w tyle za innymi
województwami w kraju. Przeprowadzenie zaawansowanych analiz statystycznych zebranych
danych nie było mo liwe ze wzgl du na krótki czas działania i skromne do wiadczenia, mo na
33
mówi nadal o okresie grinderskim o rodków innowacji i przedsi biorczo ci w regionie. Ci gle do
rzadko ci nale certyfikaty i standaryzacje wiadczonych usług.
Zdecydowanie najlepiej rozwini ta jest działalno szkoleniowa-doradcza i informacyjna.
Praktycznie wszystkie badane instytucje maj w swojej ofercie tego typu usługi. Nale y podkre li
dora ny charakter, głównie działalno ci szkoleniowych, podejmowanych w momencie pozyskania
zewn trznego dofinansowania. Do rzadko ci nale y stały kalendarz usług. W takich warunkach
łatwo o działania prowizoryczne dalekie o profesjonalizmu. Lepiej zorganizowana jest działalno
doradcza i organizacyjna, ale i tutaj wida jest wiele improwizacji. Wiele instytucji podkre la brak
przygotowanych kadr o odpowiedniej motywacji, dolnych do pracy w instytucjach pozarz dowych.
Na uwag zasługuje zdolno szeregu dolno l skich instytucji do współpracy z du ymi firmami.
wiadczy to o osi gni tym poziomie profesjonalizmu oferowanych usług. Jednocze nie rzadziej w
porównaniu z innymi regionami w kraju spotykamy bezrobotnych i wchodz ce na rynek firmy.
Do rzadko ci nale dziania w zakresie wspierania innowacyjno ci i transferu technologii.
Poza pojedynczymi przykładami badane instytucje nie s przygotowane do działa w tym obszarze,
jednocze nie nie wykazuj wi kszego zainteresowania inicjatywami proinnowacyjnymi. Po cz ci
wynika to z dominacji współpracy z tradycyjnymi przedsi biorstwami, w których presja
modernizacji technologicznej nie jest tak silna jak w nowoczesnych bran ach.
Nale y równie podkre li niski poziom konsolidacji rodowiska instytucji wspieraj cych i
brak liderów w skali regionu. Poszczególne podmioty rzadko podejmuj wspólne przedsi wzi cia,
nie wykształciły si subregionalne i regionalne platformy współpracy i wymiany do wiadcze . W
bie cej działalno ci widoczne s silne powi zania z sektorem publicznym, głównie z samorz dami
lokalnymi.
Regionalna Strategia Innowacyjna tworzy szanse na nowe impulsy organizacyjne i
instytucjonalne zgodne z najnowszymi tendencjami kształtowania polityki regionalnej w krajach
wysoko rozwini tych. Przeprowadzona analiza wskazuje w pierwszej kolejno ci potrzeb
intensyfikacji nast puj cych działa na poziomie regionalnym:
1.
Rozwój regionalnej elastycznej sieci współpracy i koordynacji kontaktów instytucji
wspieraj cych z administracj publiczn , sektorem B+R, MSP, du ymi firmami i innymi
instytucjami pozarz dowymi. Przeprowadzone badania wskazuj na brak współpracy i
kontaktów ró nych potencjalnych uczestników działa na rzecz rozwoju regionu, wspierania
przedsi biorczo ci i przedsi wzi innowacyjnych. Nale y podkre li niski poziom wiedzy
poszczególnych partnerów o instrumentach wsparcia, zasobach innowacyjnych oraz
mo liwo ciach transferu. Jednoczenie rozwój współpracy pomi dzy instytucjami jest
niezb dny do uczestnictwa w projektach europejskich. Rozproszeni uczestnicy działa na rzecz
rozwoju regionu potrzebuj zorganizowanej platformy kontaktów tworz cej okazj dla
wzajemnego lepszego poznania, wymiany do wiadcze i nawi zywania współpracy. Obecnie
dominuj kontakty oparte na prywatnych, nieformalnych znajomo ciach. Proponowana sie
powinna obejmowa ró ne formy i instrumenty aktywizuj ce współprac i wymian
do wiadcze . Jej podstaw powinno stanowi Regionalne Forum Wsparcia Rozwoju
Gospodarczego (Regionalne Forum Innowacji) instytucjonalnie powi zane z Urz dem
Marszałkowskim, obudowane ró nego typu działaniami:
– regionalne doroczne spotkanie instytucji działaj cych na rzecz innowacyjno ci,
przedsi biorczo ci i rozwoju gospodarczego;
– stały, regionalny kalendarz targów i giełd innowacji, spotka biznesowych, seminariów i
konferencji;
– dora ne zespoły zadaniowe, powoływane do konkretnych zada
kontek cie projektów europejskich;
34
i inicjatyw, głównie w
inicjowanie współpracy ponad regionalnej, w tym z sieciami instytucji wspieraj cych w
krajach UE.
2.
Budowa systemu upowszechniania informacji (np. regionalnego portalu internetowego) o
ofercie instytucji wspieraj cych i ich działaniach na rzecz rozwoju regionu. Na podstawie
przeprowadzonej diagnozy oraz do wiadcze pa stw zachodnich nale y postulowa :
– tworzenie systematycznie aktualizowanych baz danych dost pnych dla przedsi biorstw i
instytucji B+R o mo liwych instrumentach wspierania przedsi biorczo ci i procesów
innowacyjnych w regionie;
– monitorowanie potrzeb MSP w zakresie doradztwa i szkole ;
– udro nienie dost pu do zagranicznych baz danych i serwisów informacyjnych o unijnych
programach wspierania;
– gromadzenie i upowszechnianie informacji o projektach europejskich (realizowanych i
przyszłych);
– promocj ciekawych przykładów aktywno ci instytucji i pozyskiwania
zewn trznych (succes studies);
rodków
3.
Wsparcie rozwoju nowych wyspecjalizowanych form aktywizacji przedsi biorczo ci
technologicznej w regionie (np. parki i centra technologiczne, inkubatory akademickie,
fundusze seed capital itp.). Po dana jest pomoc w przygotowaniu studiów mo liwo ci i
biznesplanów nowych o rodków oraz dbało o równomierny ich rozwój na terenie całego
województwa.
4.
Opracowanie regionalnego programu szkole i doskonalenia zespołów instytucji
wspieraj cych. Kluczowe znaczenie posiada podnoszenie umiej tno ci w formie studiów
licencjackich i magisterskich oraz podyplomowych w zakresie:
– przygotowywania i zarz dzania lokalnymi programami rozwoju;
– zarz dzania instytucjami non-profit;
– przygotowywania aplikacji do projektów europejskich;
– organizacji transferu technologii;
– rozwoju edukacji doradców dla małych i rednich firm.
5.
Tworzenie programów wspierania przedsi biorczo ci, innowacyjno ci oraz rozwoju
małych i rednich firm na poziomie lokalnym, dysponuj cych rodkami finansowymi
dost pnymi na zasadzie konkursu dla najefektywniejszych. Obecn działalno instytucji
charakteryzuje tymczasowo i niepewno pozyskania rodków na działalno statutow . Taki
stan owocuje mi dzy innymi ucieczk w działania gospodarcze oraz poszukiwaniem
protektoratu politycznego, umo liwiaj cego dost p do rodków publicznych. Programy
wspierania przedsi biorczo ci i innowacyjno ci stanowi ce instrumentarium dla działa
prorozwojowych w regionie umo liwi :
– budow trwałych mechanizmów finansowania oraz zwi kszania stabilno ci finansowej i
organizacyjnej instytucji wspieraj cych regionie;
– finansowanie niezb dnego wkładu własnego przy pozyskiwaniu rodków pomocowych;
– profesjonalizacj i popraw jako ci wiadczonych usług;
– podejmowanie działa zgodnie z koncepcjami strategicznymi rozwoju regionu.
35
Aneks 1.
WNIOSKI Z ANALIZY KOMERCYJNYCH PODMIOTÓW OTOCZENIA
BIZNESU W WOJEWÓDZTWIE DOLNO L SKIM
Dla potrzeb RIS Dolny l sk przebadano 10 komercyjnych instytucji otoczenia biznesu z
terenu województwa. W badaniach uczestniczyły podmioty, które wykazały zainteresowanie
pracami nad strategi oraz posiadały potencjał w zakresie doradztwa technologicznego. Zakres
oferowanych usług dla biznesu obejmuje doradztwo, szkolenia i udost pnianie informacji.
Analizowane instytucje działaj w formie spółki z o.o., a jedna jako osoba fizyczna, rednia wieku
liczy 10 lat, w tym 6 z nich powstało przed 1995 r. Nale y podkre li , e uzyskane wyniki nie s
reprezentatywne dla podmiotów działaj cych w sferze usług około biznesowych.
Zgromadzony materiał pozwala na sformułowanie nast puj cych wniosków:
1. S to podmioty niewielkie, o ograniczonym potencjale osobowym ( rednia zatrudnienia liczy 9
osób, a rozpi to 1-40 osób), ale o wysokich kwalifikacjach (udział osób z wykształceniem
wy szym wynosi 87%).
2. Nale y podkre li bardzo znaczne korzystanie z usług osób z zewn trz dla realizacji zlece wska nik ten przekracza 2-krotnie zatrudnienie w instytucjach. wiadczy to o sezonowym
charakterze działalno ci badanych instytucji, jak równie o ch ci zmniejszenia kosztów
wynagrodze istotnych w działalno ci doradczej. Wydaje si , e stan osobowy instytucji
stanowi kierownictwo i administracja, a personel merytoryczny pochodzi z zewn trz - na
umow o dzieło.
3. Połowa podmiotów odnotowała w ostatnim okresie spadek zatrudnienia, a druga połowa brak
zmian. Prognozy na rok 2004 s optymistyczne - 6 instytucji przewiduje wzrost zatrudnienia.
4. Instytucje maj charakter regionalny (55% przychodów), ale tak e ogólnokrajowy (43%). Dwie
instytucje wiadcz usługi dla klientów zagranicznych (Niemcy, Czechy).
5. Przekrój działalno ci jest obszerny: usługi konsultingowe z zakresu ochrony rodowiska,
informatyki, finansów, ksi gowo ci, prawa, usługi szkoleniowe, zarz dzanie nieruchomo ciami,
wdro enia i produkcja (jedna instytucja). Je li chodzi o specjalizacj bran ow wiadczonych
usług, to wi kszo z nich nie ma wyra nie wyodr bnionych specjalizacji (organizuj szkolenia
dla wszystkich firm). Kilka instytucji wyspecjalizowało si w usługach z zakresu ochrony
rodowiska oraz sektorowych technologii przemysłowych.
6. Z usług instytucji skorzystało w 2004r. około 1550 klientów ( rednio 150 klientów na
jednostk ), z tego najwi cej z usług szkoleniowych (1350 osób). Z działalno ci doradczej i
informacyjnej skorzystało po około 140 osób. Mo na wi c zauwa y , e analizowane instytucje
to głownie podmioty szkoleniowe, organizuj ce ró nego rodzaju kursy/studia z zakresu
ksi gowo ci, podatków itp.
7. Klientami usług s głównie firmy z sektora MSP, rednie (30%), mikro (24%), małe (18%), a
tak e instytucje publiczne (14%) i pocz tkuj cy przedsi biorcy (13%).
8. Zakres usług dla MSP obejmuje głównie szkolenia (ocena 3pkt) oraz wdro enia (2,3 pkt).
Pewne znaczenie posiadaj tak e sprzeda gotowych projektów technologicznych, ekspertyzy
oraz oferowanie usług specjalistów (po 1,8 pkt.) – w skali 5-punktowej.
9. Główn barier współpracy instytucji z MSP s ograniczone mo liwo ci finansowe ostatnich (3
pkt.), a w dalszej kolejno ci słabe zainteresowanie MSP ofert instytucji (2,6 pkt.), słaba
36
innowacyjno
pkt.).
MSP (2,5 pkt.) i silna konkurencja na rynku usług szkoleniowo-doradczych (2,2
10. Badane podmioty proponuj wspomóc MSP poprzez np. ułatwienia dost pu do programów
unijnych wspieraj cych MSP (3,7 pkt.), stworzenie zach t finansowych do prowadzenia prac na
rzecz MSP (3,2 pkt.), a tak e: stworzenie systemu refundacji kosztów wdro eniowych w MSP,
stworzenie systemu informacji o potrzebach technicznych i produkcyjnych i wdro eniowych
MSP (po 2,7 pkt.).
11. Do podstawowych trudno ci rozwojowych badane podmioty zaliczyły: brak kapitału, mał
stabilno finansow (3,1 pkt.) oraz przyczyny zewn trzne, tzn. siln konkurencyjno mi dzy
instytucjami (2,4 pkt.), pewne znaczenie maj tak e: małe zainteresowanie usługami firm
wspieraj cych (1,9 pkt.) oraz problemy współpracy z lokalnymi i regionalnymi instytucjami.
12. Badane podmioty nie posiadaj adnych za wiadcze , certyfikatów jako ci wiadczonych
usług, z jednym wyj tkiem - akredytacja PARP.
13. Badane podmioty zasadniczo nie potrafi okre li bran perspektywicznych dla rozwoju
regionu - dwie firmy odmówiły odpowiedzi, a w wi kszo ci przypadków (bran ) podawano
ocen "0", czyli brak perspektyw lub własnego zdania. W opinii instytucji pewne perspektywy
rozwojowe maj nast puj ce bran e: produkcja maszyn biurowych i komputerów (1,86 pkt.),
górnictwo i kopalnictwo (1,63 pkt.), produkcja maszyn i urz dze (1,43 pkt.), produkcja maszyn
i aparatury elektrycznej (1,43 pkt.) oraz produkcja rodków farmaceutycznych, chemikaliów
medycznych i rodków pochodzenia ro linnego (1,38 pkt.).
14. Je li chodzi o mo liwo ci wymiany do wiadcze , wiedzy i pomysłów pomi dzy instytucjami
wspieraj cymi, MSP oraz instytucjami B+R, to najlepszym sposobem s kontakty indywidualne
kierownictwa czy personelu (po 5 wskaza ) oraz kursy i szkolenia (5 wskaza , ale w drugiej lub
trzeciej kolejno ci). Pewne znaczenie odgrywaj tak e seminaria i konferencje oraz wzajemne
informowanie o przedsi wzi ciach. W opinii badanych instytucji obecne mo liwo ci wymiany
do wiadcze , wiedzy i pomysłów nie s wystarczaj ce (60% respondentów). Postuluj one
wprowadzenie rozwi za ułatwiaj cych obieg informacji (np. sie korespondentów, kanałów
informacji), wi cej imprez targowych i szkoleniowych, przekonywanie do współpracy,
podniesienie umiej tno ci pracowników firm wspieraj cych.
15. Współpraca z instytucjami sfery B+R:
a) ze szkołami wy szymi: 30% badanych podmiotów współpracuje systematycznie i formalnie
oraz 30% współpracuje sporadycznie i nieformalnie, a 20% instytucji w ogóle nie posiada
kontaktów;
b) z działami B+R: 80% instytucji nie posiada adnych kontaktów, a 20% współpracuje
sporadycznie i formalnie,
c) z JBR, instytutami i zakładami PAN: 70% instytucji nie posiada adnych kontaktów, a 20%
współpracuje sporadycznie i nieformalnie,
16. Do głównych barier współpracy badanych instytucji ze sfer B+R nale : niedopasowanie
oferty do wymogów rynku i MSP (3,13 pkt.), brak informacji o funkcjonowaniu instytucji B+R,
ofercie i mo liwo ciach transferu (3 pkt.) oraz zbyt wysokie koszty współpracy i ograniczone
mo liwo ci komercyjnego wykorzystania oferowanych rozwi za (po 2,44 pkt.).
17. Ocena regionu jako centrum innowacji dla badanych podmiotów jest bardzo niejednoznaczna:
rednia ocena wynosi 2,1 pkt. co oznacza, e region pełni t rol w sposób umiarkowany, ale dla
30% instytucji jest istotnie centrum innowacji, a 30% instytucji w ogóle nie spełnia tej roli. W
37
opinii tych ostatnich, Wrocław (dolno l skie) jest opó nione w stosunku do innych regionów
(mazowiecki, l ski). Połowa podmiotów wymienia Warszaw jako centrum innowacji.
18. Tylko dwa badane podmioty współpracuj z niekomercyjnymi instytucjami wspieraj cymi w
działaniach na rzecz poprawy innowacyjno ci MSP w regionie. Dotyczyło to pomocy w
pozyskiwaniu rodków finansowych oraz doradztwa i szkole , przygotowywania biznes
planów. Nale y jednak zauwa y , e badane podmioty współpracuj znacznie szerzej z
niekomercyjnymi instytucjami wspieraj cymi (tylko jedna w ogóle nie współpracuje). Kontakty
te maj charakter systematyczny i formalny (13 wskaza ) oraz sporadyczny i nieformalny (6
wskaza ). W tym pierwszym przypadku dotyczy to: o rodków szkoleniowo-doradczych,
agencji rozwoju regionalnego, izb przemysłowo-handlowych, stowarzysze zawodowych.
Mo na wi c, przypuszcza , i kontakty komercyjnych podmiotów wsparcia z niekomercyjnymi
instytucjami wspieraj cymi s do rozwini te i umiarkowane, ale jednak dotycz zagadnie
odległych od innowacyjno ci.
19. Do głównych barier współpracy badanych podmiotów ze sfer niekomercyjnego wsparcia
nale : brak informacji o funkcjonowaniu tego typu o rodków (3,29 pkt.), zbyt mała ilo /brak
o rodków w regionie (2,71 pkt.), oraz niskie kompetencje o rodków w obszarze transferu
technologii (2, 43 pkt.).
20. Do najwa niejszych przeszkód w uruchomieniu i prowadzeniu innowacyjnej działalno ci
gospodarczej w województwie dolno l skim nale : biurokracja i nadgorliwo urz dników
administracji publicznej (4,13 pkt.), ograniczony dost p do kapitału (3,75 pkt.), brak instytucji
wspierania przedsi biorczo ci i transferu technologii (3,38 pkt.), korupcja (3 pkt.) oraz zła
infrastruktura transportowa (2,75 pkt.).
21. Tylko jedna instytucja skorzystała ze wsparcia ze rodków publicznych na rozwój.
22. Połowa intytucji współpracuje z partnerami zagranicznymi, w tym dwie przy wspólnych
projektach zgłaszanych do UE, m.in. z partnerami z Niemiec, Francji, Dani, Równie co drugi
podmiot poszukuje mo liwo ci pozyskiwania rodków europejskich, głównie przy
wykorzystaniu internetu, konferencji i seminariów oraz informacji od instytucji publicznych.
23. Do głównych barier pozyskiwania rodków europejskich nale : nadmierna biurokracja i
formalizacja procedur (4,3 pkt.), krótki termin składania aplikacji (3,2 pkt.), konieczno
wykazania wkładu własnego (2,8 pkt.), du y koszt opracowania aplikacji (2,7 pkt.) oraz brak
projektów dost pnych dla polskich instytucji (2,6 pkt.).
24. Badane podmioty optymistycznie oceniaj swoje perspektywy rozwoju (3,7 pkt.): a połowa
bardzo optymistycznie. Planowane s m.in.: fuzja z zagraniczn firm , wprowadzanie nowych
patentów, wprowadzenie usług dla administracji, uzyskanie znacz cej pozycji na rynku
regionalnym, rozwój działu sprzeda y i obszaru aktywno ci firmy.
38