Co może zrobić dorosły, aby oswoić dziecko ze szkołą?

marzec, 2014 r.
Piotr Garbowski, Małgorzata Suckiel,
Paulina Śniecikowska
Instytut Psychologii
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Co może zrobić dorosły, aby oswoić dziecko ze szkołą?
„– Proszę Cię oswój mnie – powiedział.
– Bardzo chętnie – powiedział
Mały Książę (…).
– A jak się to robi?
– Trzeba być bardzo CIERPLIWYM.”
Antoine’a de Saint-Exupéry’ego Mały Książę
Co to oznacza „oswoić dziecko ze szkołą” ?
• Zaznajomić dzieci i rodziców z zasadami panującymi w klasie/szkole i prawami, oraz obowiązkami ucznia
• Zapoznać z instytucją szkoły, z wychowawcą, z rówieśnikami w klasie, w świetlicy, w stołówce
• Ułatwić adaptację w nowej roli, w nowych warunkach, do nowych obowiązków
• Pomóc opanować nowy porządek, reguły, nowe kompetencje
• Stopniowo przyzwyczajać do nowej sytuacji, do odmiennego sposobu działania
Dziecko rozpoczynające naukę w szkole staje w obliczu nowej sytuacji, która
może być dla niego bez odpowiedniego przygotowania przeciążająca
To dorośli mają największy wpływ na to, w jaki sposób dziecko wkroczy w ważny dla niego okres szkolny. Mają wpływ na wykształcenie się kompetencji oraz są źródłem wiedzy o otaczającym świecie
Przykłady działań ze strony dorosłych
Dom
Przedszkole
Szkoła
UCZENIE SAMODZIELNOŚCI
Dorośli z otoczenia dziecka powinni zachęcać je do
podejmowania aktywności, która będzie sprzyjała
rozwojowi samodzielności.
Opiekunowie powinni pozwalać, umożliwiać, a nawet
zachęcać dziecko do samodzielnej aktywności.
Może to być na przykład: noc spędzona u dziadków,
kolegów; wycieczka pod opieką innego opiekuna;
zadbanie o nakrycie stołu bez nadmiernej kontroli.
Nauczyciel wychowania przedszkolnego wprowadza
system dyżurów, w których zadania są dostosowane do
możliwości dzieci. Na przykład: odpowiedzialność za
pilnowanie porządku, pomoc w podlewaniu kwiatów.
Wychowawca dba o rozwój samodzielności poprzez
stopniowe zwiększanie obowiązków znanych dziecku
(np. podlewanie kwiatów) oraz stopniowe wdrażanie
tych, z którymi dziecko mogło nie mieć styczności
(np. ścieranie tablicy).
ZAPOZNANIE ZE SZKOŁĄ
Dorośli z otoczenia dziecka powinni zapoznać dziecko
z budynkiem szkoły, instytucją (prawa i obowiązki
ucznia), aby ułatwić mu zaaklimatyzowanie się w nowym dla niego środowisku.
Opiekun na przykład w ramach spaceru może zabrać
dziecko do szkoły, w której rozpocznie ono swoją
przygodę z edukacją. Warto pokazać dziecku budynek
szkoły, boisko, wejść z dzieckiem do szkoły, przejść się
po korytarzu, rozmawiać o szkole.
Opiekun wychowania przedszkolnego może zorganizować wycieczkę do szkoły w porozumieniu z dyrekcją,
rozmawiać z dziećmi o szkole. Dobrze byłoby, gdyby
przewodnikiem był i nauczyciel szkolny i uczeń starszej
klasy.
Wychowawca w ciągu pierwszych dni sam zapoznaje
dzieci ze szkołą. Pokazuje ważne punkty – toalety,
stołówkę, świetlicę, gabinet dyrektora, gabinet pani
pielęgniarki i psychologa/ pedagoga. Zapoznaje dzieci
z prawami i obowiązkami ucznia, przedstawiając je
w sposób przystępny i w pełni dla nich zrozumiały.
ZABAWA
Zabawa jest ważną aktywnością w życiu dziecka.
Poprzez zabawę uczy się, łatwiej nabywa nowe kompetencje, poznaje nowe role społeczne oraz nawiązuje
relacje z rówieśnikami. Lista możliwości, jak wykorzystać zabawę w toku nauki, ograniczona jest jedynie
wyobraźnią dorosłego!
ZABAWA W SZKOLE
Ważne jest, aby wdrażać zabawę w tok nauczania
poprzez wykorzystywanie przestrzeni fizycznej. SzeWarto pobawić się z dzieckiem w szkołę. Pomoże to dziecku zrozumieć, co będzie się działo w szkole, jak prześciolatek potrafi bawić się „na niby”, dlatego nauczyciel
biega lekcja, co się podczas niej może dziać. Możemy bawić się na różne sposoby, ponieważ dziecko jest w stanie
może wykorzystać dywan znajdujący się w klasie, aby
wejść w różne role. Na przykład: w przebieg lekcji – dziecko jako uczeń, opiekun jako nauczyciel, bądź odwrotnie;
zabrać dzieci w podróż do różnych zakątków Polski –
w odrabianie lekcji, w przerwę, w wychowanie fizyczne czy w dyżurowanie.
z „latającego dywanu” nauka o Polsce będzie bardziej
atrakcyjna.
STWARZANIE MOŻLIWOŚCI POZNANIA INNYCH
DZIECI
Rozbudowując kontakty z innymi ludźmi ułatwiamy
dziecku nawiązywanie współpracy w nowym środowisku, jakim jest szkoła. Możemy rozpatrywać rozwój
społeczny na dwóch poziomach: (1) przynależność do
grupy oraz (2) tworzenie grupy.
ZABAWA W SZKOŁĘ
Ważne jest, aby stwarzać dziecku wiele okazji do poznawania innych ludzi. Warto, aby dzieci miały rozbudowaną siatkę kontaktów społecznych, ponieważ przygotuje je
to do odnalezienia się w nowej sytuacji, wśród wielu, często nieznajomych mu osób. Dziecko, które posiada wiele doświadczeń w kontaktach interpersonalnych, z dużym
prawdopodobieństwem będzie łatwiej utożsamiać się z grupą oraz będzie miało poczucie, że również tworzy tę grupę. Dorośli powinni podkreślać, że te kompetencje
są ważne. Dorośli powinni stwarzać okazję i odpowiednią atmosferę do integracji z innymi dziećmi/w grupie/w klasie. Należy na ten aspekt zwrócić szczególną uwagę
w przypadku dzieci, które na co dzień nie mają okazji do nawiązywania wielu kontaktów.
BUDOWANIE POCZUCIA WŁASNEJ PREZESTRZENI
Dorośli z otoczenia dziecka powinni pomagać w budowaniu poczucia własnej przestrzeni przy jednoczesnym poszerzaniu autonomii, aby dziecko potrafiło
odnaleźć swoje miejsce w przestrzeni takiej, jak klasa.
Warto zorganizować dziecku w domu jego „własną”
przestrzeń (np. zamknięty karton, szuflada), w której
będzie trzymało wybrane samodzielnie przybory
szkolne.
CELEBRACJA PIERWSZEGO DNIA SZKOŁY
Dorośli z otoczenia dziecka będąc z nim w tym
ważnym dniu pomagają mu zrozumieć wagę sytuacji
z jednoczesnym poczuciem bezpiecznego wejścia
w nową sytuację.
Warto podkreślić ważność pierwszego dnia szkoły.
Dzień wcześniej można wraz z dzieckiem przygotować
eleganckie ubranie, zapytać dziecka, jak się czuje jako
przyszły pierwszoklasista oraz powiedzieć mu, jak sami
czujemy się w tej sytuacji. Po uroczystościach w szkole
można zorganizować dziecku atrakcje, na przykład zabrać je do kawiarni, do kina czy do zoo lub na wspólną
zabawę z innymi pierwszoklasistami.
POZYTYWNE NASTAWIENIE DZIECKA DO SZKOŁY
Budując pozytywne nastawienie minimalizujemy
potencjalne trudności i wynikające z nich negatywne
konsekwencje.
Warto pamiętać, że dziecko widzi, słyszy i zapamiętuje
informacje. Dlatego ważne jest, aby dorośli zwracali
uwagę na to, co mówią na temat szkoły w obecności dziecka. Jeżeli wypowiadamy się negatywnie,
wyrażamy frustrację dotyczącą posłania dziecka do
szkoły ryzykujemy, że nasze dziecko może odczuwać
lęk, niechęć do szkoły lub brak poczucia obowiązku
uczęszczania do niej.
KONSEKWENCJE OSWOJENIA DZIECKA ZE SZKOŁĄ
• Dzieci chętnie będą chodzić do szkoły
• Z mniejszym prawdopodobieństwem będą występowały postawy lękowe
• Z większą łatwością będą przestrzegały zasad i reguł panujących w szkole
• Znacznie łatwiej będzie im się integrować z grupą
• Większe prawdopodobieństwo utrzymania trwałej, pozytywnej samooceny
• Silniejsze poczucie przynależności do grupy
• Dzieci mogą wychodzić częściej z inicjatywą
• Dzieci nie boją się samodzielnych działań
• Dzieci nie będą bały się współpracować z innymi dziećmi
i w dużym stopniu współpraca ta będzie owocna
• Dzieci nie będą bały się wchodzić w interakcje z dorosłymi
Warto już w przedszkolu budować poczucie przynależności, na przykład poprzez zachęcanie do dbania
o swoją półkę na buty, czy o wspólną z innymi półkę
z kredkami.
Warto zorganizować na przykład szufladę, półkę,
haczyk z workiem odrębne dla każdego dziecka i przeznaczyć jedną lekcję na oznaczanie „swojej przestrzeni”. Niech dziecko ma poczucie, że przynależy do klasy
jako grupy oraz że ma miejsce w fizycznej przestrzeni
klasy. Warto wyjść z inicjatywą zaangażowania w to
opiekunów.
Warto podkreślić znaczenie ostatniego dnia w przedszkolu. Niech dzieci czują, że kończą pewien etap
i wkraczają w nowy – równie ciekawy, interesujący
i intrygujący, ale i bezpieczny. Ważne jest rozbudzanie
w dziecku pozytywnych emocji, szczególnie poczucia
dumy z racji zostania pierwszoklasistą.
Warto zorganizować spotkanie dla dzieci i ich rodziców, żeby nawiązać relację i pokazać dzieciom, że
również dla dorosłych jest to ważne wydarzenie.
Warto , aby nauczyciel wychowania przedszkolnego
miał poczucie, że istotne jest podkreślanie ważności
przejścia przedszkolaka do pierwszej klasy w połączeniu ze wzbudzaniem pozytywnych emocji.
Ważne jest przyjęcie dzieci z otwartą postawą, ciekawością i akceptacją względem nich. Wychowawca
powinien podkreślać, że uczniowie są dla niego ważni,
że dostrzega ich zasoby, które potrafi wykorzystywać
oraz pokazuje dzieciom, że cieszy go wspólna praca.
Aby oswoić dziecko ze szkołą, przede wszystkim
musimy być cierpliwi, bo oswajanie to proces.
Musimy poczekać na rezultaty
Proces oswajania dziecka ze szkołą może zmniejszyć ryzyko
pojawienia się negatywnych reakcji emocjonalnych
i fizjologicznych w sytuacji rozpoczęcia nauki w szkole
Literatura: Appelt, K. (2004). Wiek szkolny. Jak rozpoznać potencjał dziecka? W: A. I. Brzezińska (red.), Psychologiczne portrety człowieka (259 – 301). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne – Kielar-Turska, M. (2011). Średnie
dzieciństwo. Wiek przedszkolny. W: B. Harwas-Napierała, J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka (s. 83 – 121). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Plakat przygotowny na konferencję pt. : „Dziecko 6-letnie w szkole: wyzwanie dla dziecka, rodziny i szkoły” współfinansowaną ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.