Groch z bobikiem

aktualności
uprawa
34
Groch z bobikiem
ODMIANY. Rośliny bobowate
grubonasienne– bobik, groch
siewny
O zaletach roślin strączkowych
pisaliśmy w listopadowym wydaniu naszego miesięcznika.
Przedstawiliśmy wtedy najważniejsze cechy użytkowe łubinu
wąskolistnego, żółtego i łubinu
białego. W tym numerze opisujemy najważniejsze cechy
użytkowe bobiku oraz grochu
siewnego odmian ogólnoużytkowych oraz odmian pastewnych (peluszki).
Gdybyśmy uszeregowali rośliny
strączkowe według wymagań wodnych i glebowych, od tych najbardziej, do najmniej wymagających, to
przedstawiałby się on następująco:
bobik ‒ groch ‒ łubin biały ‒ łubin
wąskolistny ‒ łubin żółty.
W Krajowym Rejestrze znajduje się
10 odmian bobiku. Siedem z nich
zostało przebadanych w doświadczeniach Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego przez
COBORU (Centralny Ośrodek
Badania Odmian Roślin Uprawnych), w latach 2012-13.
Wczesny siew
Aby nasiona bobiku zaczęły kiełkować, muszą pobrać dużą ilość
wody z gleby ‒ około 150% ich
masy. Dlatego wymagają gleb klas
od I do III b i większej ilości opadów. Powinny być także wysiewane
wcześnie, aby wykorzystać dobrą
wilgotność gleb po wczesnowiosennych roztopach.
Albus, Amulet,
Bobas i Granit
W hodowli bobiku, niegdyś bardziej
popularnego, obserwujemy pewien
regres. Mamy, co prawda 10 zarejestrowanych odmian, ale ostatnia odmiana Amulet została zarejestrowana w 2008 roku. Wydaje się, że perspektywy rozwoju uprawy bobiku
są gorsze niż w przypadku innych
roślin strączkowych. Powierzchnia
plantacji zgłaszanych do kwalifikacji była najniższa w roku 2012 i wyniosła 334,0 ha, ale potem zaczęła
rosnąć, do 893 ha w roku 2014 (według danych PIORIN). Blisko 90%
tego areału reprodukcyjnego w tym
roku to cztery wiodące odmiany ‒
Bobas, Albus, Amulet i Granit i ich
nasiona będzie można najłatwiej
dostać.
Bobik występował w doświadczeniach odmianowych w postaci
dwóch morfotypów wzrostu:
a) niesamokończących (tradycyjnych), o dłuższej wegetacji, które
do osiągnięcia dojrzałości technicznej potrzebowały około 123-125
dni, wysiewanych rzadziej, przy
planowanej obsadzie 50 nasion/m2,
obejmowały odmiany:
y wysokotaninowe, które w badaniach reprezentowała odmiana Bobas oraz odmiany
y niskotaninowe, liczniej reprezentowane przez odmiany: Albus, Amulet Kasztelan, Leo,
b) samokończących, o krótszej wegetacji około 118 dni, wysiewanych
gęściej, przy planowanej obsadzie
70 roślin/m2, reprezentowane przez
odmianę wysokotaninową Granit.
Ich ważniejsze cechy odmianowe
przedstawiliśmy w tabeli nr 1.
12/2014 twój doradca ROLNICZY RYNEK
Bobas plonuje
Formy samokończące osiągały niższą wysokość, a badana odmiana
Granit miała średnią wysokość 102
cm, wobec wyższych odmian niesamokończących, które osiągały wysokość od 118 cm – odmiana Olga
(odmiana niskotaninowa), do 128
cm ‒ odmiana Bobas (wysokotaninowa). Odmiany niesamokończące
o wyższym wzroście rosną dłużej
i osiągają wyższe plony, ale odmiana Granit – samokończąca, niewiele ustępuje w plonowaniu odmianom o tradycyjnym wzroście, bo
zaledwie 0,5 dt/ha. Najwyższe plony nasion za lata obserwacji 201213 uzyskała odmiana Bobas – dając
47,8 dt/ha, która ma tradycyjny typ
wzrostu. Niestety obie te odmiany
(Granit i Bobas) posiadają wysoką
zawartość tanin, co sprawia, że są
mało przydatne na cele pastewne.
Cenne białko
Spośród odmian niskotaninowych,
polecić można wyróżniającą się
dość wysokim plonowaniem odmianę Albus, która za dwa lata
doświadczeń uzyskała średni plon
nasion w wysokości 46,6 dt/ha
i była odmianą najbardziej odporną na wyleganie, uzyskując ‒
8,5o w skali dziewięciostopniowej
(gdzie 1 oznacza całkowitą podatność, a 9 – odporność na wyleganie).
Nasiona bobiku zawierają około
28-30% białka w suchej masie, co
przy osiągnięciu wysokiego plonowania nasion, daje możliwość wyprodukowania około 1000 kg/ha
białka paszowego o cennym składzie
aminokwasowym, mogącym zastąpić
uprawa
35
Tabela 1. Charakterystyka odmian bobiku wg COBORU, w latach 2012-2013
Odmiana
Plony
dt/ha
MTN
wg
Wysokość
roślin
cm
Łamliwość
łodyg
(skala 9o)
Dojrzałość dni
Askochytoza
bobiku (skala 9o)
Czekoladowa
plamistość
(skala 9o)
128
7,4
123
7,3
7,0
120
122
122
124
118
8,5
7,6
7,7
7,4
7,6
124
124
124
125
123
7,0
7,0
7,2
7,1
7,2
6,8
7,0
6,8
6,8
7,0
102
8,2
118
6,6
6,1
Niesamokończąca – wysokotaninowa
1.Bobas
47,4
511
Niesamokończące – niskotaninowe
2. Albus
46,6
454
3. Amulet
44,6
460
4. Kasztelan
42,1
441
5. Leo
42,7
397
6. Olga
43,9
440
Samokończąca – wysokotaninowa
7. Granit
46,9
477
Tabela 2. Charakterystyka odmian ogólnoużytkowych grochu siewnego wg COBORU, w latach 2012-13
Odmiana
1. Akord1
2. Batuta1
3. Boruta1
4. Cysterski1
5. Ezop1
6. Lasso1
7. Mecenas1
8. Medal1
9. Mentor1
10. Tarchalska1
1 – odmiana wąsolistna
Plony
dt/ha
48,5
51,9
50,2
47,9
49,0
50,6
50,0
45,7
47,8
50,7
Wyleganie skala Zawartość białka
% sm
90
4,8
21,9
5,4
22,7
4,8
22,0
4,3
22,2
5,0
23,2
4,5
21,5
5,7
22,5
4,9
22,1
5,1
22,1
5,1
22,1
MTN
wg
247
245
291
233
262
243
233
256
220
257
Wysokość roślin
w cm
85
94
96
79
93
93
91
84
93
91
Dojrzałość
w dniach
100
103
102
99
103
101
100
100
101
102
Tabela 3. Charakterystyka odmian pastewnych grochu siewnego wg COBORU, w latach 2012-13
Plony
Odmiana
dt/ha
Odmiana wysoka
1. Muza1
37,4
Odmiany średniowysokie
2. Eureka
41,1
3. Hubal
43,8
40,6
4. Milwa1
43,3
5. Model1
38,7
6. Sokolik1
44,3
7.Turnia1
1 – odmiana wąsolistna
Wyleganie
skala 90
Zawartość białka
% sm
MTN
wg
Wysokość roślin
w cm
Dojrzałość
w dniach
5,0
22,8
186
113
107
3,2
3,2
4,2
5,4
2,9
3,3
22,9
23,8
22,8
23,0
23,2
21,8
205
210
220
211
202
209
93
94
77
92
87
92
102
102
101
103
104
103
coraz droższe komponenty pasz białkowych z zakupu.
taninowych, najmniej podatna na te
chorobę była odmiana Amulet.
Czekoladowa plamistość
Różnice w masie tysiąca nasion pomiędzy najcięższą z odmian niskotaninowych wynoszą,
w przypadku odmiany Bobas ‒
511 g, a w przypadku najlżejszej
odmiany Leo ‒ 397 g 114 g. Ma to
wpływ na ilość wysiewu. Dla zapewnienia tej samej obsady 70 sztuk roślin
Najgroźniejszą chorobą bobiku jest
czekoladowa plamistość bobiku,
której sprzyja niedostateczne zaopatrzenie roślin w potas i fosfor
oraz obfite deszcze, jak również żerowanie mszyc, wydzielających rosę
miodową. Spośród odmian nisko-
na 1 m2, różnica w wysiewie na 1 ha wynosi około 84 kg, na korzyść odmiany Leo, przy 95%
zdolności kiełkowania obu odmian.
Dwadzieścia
jeden odmian
W Krajowym Rejestrze zapisano 21 odmian grochów siewnych
ogólnoużytkowych i pastewnych.
12/2014 twój doradca ROLNICZY RYNEK
Tabela 4. Charakterystyka roślin strączkowych
uprawa
aktualności
12/2014 twój doradca ROLNICZY RYNEK
36
uprawa
W ramach doświadczeń COBORU
(w latach 2012-2013) przebadano
17 odmian, z czego 7 było odmianami pastewnymi (peluszki). Ponad 56% areału reprodukcyjnego
grochów było obsiane 6 odmianami ‒ Batuta, Hubal, Milwa, Model,
Muza i Tarchalska.
Grochu coraz mniej
W 2011 roku areał uprawy grochu
na cele reprodukcyjne wynosił 2324
ha i w kolejnych latach obniżał się, aż
do 1444,5 ha w 2013 roku. Ta niekorzystna tendencja została w tym roku
zatrzymana, a rosnące zainteresowanie zwiększyło areał plantacji zgłoszonych do reprodukcji do ponad
1976 ha w skali kraju. Grochy siewne odmian ogólnoużytkowych były
badane na lepszych glebach, dlatego wyższe jest ich plonowanie (od
około 46 dt/ha do blisko 52 dt/ha)
w Porejestrowych Doświadczeniach
Odmianowych. Nasiona te mogą być
przeznaczone na cele konsumpcyjne
lub na paszę.
Nasiona na paszę
Odmiany pastewne grochów mają
niższe wymagania glebowe i mogą
być uprawiane na glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego,
dobrego i zbożowo-pastewnego
słabego. Ich nasiona są przeznaczane najczęściej na paszę dla
zwierząt. Plonowały one w doświadczeniach COBORU od 37,4
dt/ha – Muza, odmiana wysoka,
do ponad 44 dt/ha – Turnia, odmiana średniowysoka.
Polski gen
Oprócz siewu czystego, peluszki
mogą być uprawiane także w mieszankach ze zbożami jarymi, najczęściej z jęczmieniem, pszenżytem
lub owsem. W uprawie, obok plonowania, niezwykle ważną cechą
jest odporność na wyleganie. Na
plantacjach, które wylegną, zbiór
jest opóźniony, a jakość roślin ulega
pogorszeniu. Obok dobrej sztywności słomy, wyleganie ograniczamy poprzez hodowlę odmian wąskolistnych, zarówno w przypadku
grochów ogólnoużytkowych, jak
37
i pastewnych (część liści została
przekształcona w wąsy czepne).
To właśnie w Polsce po raz pierwszy w latach siedemdziesiątych
XX wieku, skrzyżowano odmiany
niskopienne grochów z odmianami
posiadającymi gen wąsolistności.
Wcześniej hodowcy uważali, że redukcja ulistnienia na rzecz wąsolistności ogranicza asymilację i zmniejsza plonowanie. W naszym kraju
wyprowadzono pierwszą na świecie
odmianę niskopienno-wąsolistną
grochu siewnego o nazwie Sum,
przystosowaną pokrojem do zbioru
kombajnowego i plonującą o 20%
wyżej od odmian niskopiennych.
posiadają odmiany Mecenas ‒ 5,7o
i Batuta ‒ 5,4o w skali 9-stopniowej,
a spośród peluszek odmiany Model
‒ 5,4o i Muza ‒ 5o (która jest najwyższą odmianą spośród peluszek).
Oznacza to, że wyższa odporność
na wyleganie nie jest powiązana
z niższą wysokością roślin.
Najniższa z odmian grochu ogólnoużytkowego ‒ Cysterski, ma największą skłonność do wylegania.
Także peluszka, odmiana wąsolistna – Sokolik w doświadczeniach
2012-2013 najbardziej wylegała ‒
2,9o w skali od 1-9.
Bakterie z azotem
Groch dla wegetarianina
Wcześniej wyhodowane odmiany niskopienne wyglądały dobrze
do momentu kwitnienia, a potem
wylegały. Światowa hodowla nowych odmian grochów poszła śladem polskiego odkrycia i dziś grochy
są najpoważniejszym konkurentem
soi w produkcji białka roślinnego.
Jego znaczenie rośnie szczególnie,
coraz częściej naukowcy wskazują
na obecność estrogenów w soi i ich
wpływ na zdrowie ludzi na diecie
wegetariańskiej.
Wąs z wąsem splątany
Wąsy czepne, obok sztywności słomy, zwiększają odporność roślin
na wyleganie, gdyż rośliny wzajemnie zaczepiają się wąsami. Czasami, np. po gwałtownych deszczach
i wiatrach, mogą one ulec uszkodzeniu. Rośliny zasychają i plantacja wylega. Tabela 2 i 3 prezentuje
ważniejsze cechy użytkowe grochu
siewnego ogólnoużytkowego i pastewnego.
Odmiany pastewne były wysiewane
w obsadzie nasion:
y 100 szt./m2, (wysoka Muza
i 2 odmiany liściaste ‒ Eureka
i Hubal),
y 110 szt./m2 pozostałe odmiany,
także grochy ogólnoużytkowe.
Grochy ogólnoużytkowe i pastewne zawierają białko w wysokości
od 21,5 do około 23% zawartości suchej masy, które może być
przeznaczone do żywienia trzody
chlewnej i drobiu (niska zawartość
włókna w nasionach).
Wszystkie rośliny bobowate mają
zdolność współżycia z bakteriami
brodawkowymi, wiążącymi azot
atmosferyczny, który jest zużywany na potrzeby własne, ale także
jest gromadzony w glebie dla roślin
następczych. Szczepienie nasion
nitraginą przyspiesza tworzenie się
brodawek korzeniowych i zapewnia
optymalny przebieg symbiozy. Zabieg ten jest konieczny, jeśli danego
gatunku nigdy nie uprawialiśmy lub
przerwa w jego uprawie była długa.
źródła: 1. Uprawa roślin strączkowych
w Polsce, praca zbiorowa pod redakcją prof.
dr hab. Jerzego Księżaka, FAPA Warszawa
2014.
2. Wyniki Porejestrowych Doświadczeń
Odmianowych. Rośliny bobowate 2013,
COBORU Słupia Wielka, czerwiec 2014.
Marian Karasek
DODR we Wrocławiu
Mały też wylegać może
Najwyższą odporność na wyleganie spośród grochów jadalnych
12/2014 twój doradca ROLNICZY RYNEK