do wydruku - mam.media.pl

Caspar David Friedrich, Mężczyzna i kobieta obserwujący księżyc, 1830-1835
Adam Mickiewicz (1798-1855) jest
najważniejszym polskim poetą
wieszczem. Student literatury na
Uniwersytecie
Wileńskim
wcześnie debiutował tomikiem
"Poezje,
tom
I"
(1822),
wprowadzając na łamy polskiej
literatury nowy prąd zwany
romantyzmem.
Odrzucił
kunsztowną i poprawną budowę
utworów,
odrzucił
często
poruszane motywy na rzecz
fantastyki, ludowej moralności,
legend, podań. "Czucie i wiara
silniej mówi do mnie niż mędrca
szkiełko i oko", napisał w
balladzie "Romantyczność". Słowa
te zdominowały polską poezję nie
tylko w pierwszej połowie XIX
wieku, ale i na długo po śmierci
poety.
Co ma księżyc do Mickiewiczowej
ballady? Otóż, w romantyzmie artystów
często pociągała tajemniczość przyrody,
zwłaszcza miejsca odludne
budzące grozę. W balladzie i na obrazie
została uchwycona przyroda nocą, a
człowiek - na jej tle - jest tylko aktorem
drugoplanowym.
Ballady i romanse
Wydany w debiutanckim tomiku
Mickiewicza zbiór 14 utworów, dla
których wspólna jest ludowość oraz
fascynacja pięknem, jak i grozą
natury, mszczącej się za krzywdy
niewinnych. Tym samym poeta
oddaje swe silne przywiązanie do
rodzimych tradycji, nie są mu obce
ludowe podania zasłyszane nieraz w
dzieciństwie. Do tej sielskiej
ŚWIAT PRZEDSTAWIONY
1. Miejsce: jezioro Świteź,
miejsce spotkań strzelca i
dziewczyny.
2. Czas: późny wieczór.
3. Bohaterowie: strzelec "w
tutejszym borze" i dziewczyna
rusałka z jeziora Świteź.
4. Narracja: 1-osobowa; narrator
zdaje relację z przebiegu
niefortunnie zakończonej dla
strzelca randki.
5. Fabuła:
Para zakochanych spotyka się
późnym
wieczorem
nad
jeziorem
Świteź.
Chłopak
przysięga dziewczynie miłość i
wierność, chociaż nic o niej nie
wie. Dziewczyna ukrywa przed
strzelcem swoje pochodzenie,
jest nieufna. Przestrzegła go
przed złamaniem przysięgi, po
czym ucieka, a na jej miejsce
pojawia się kuszącej urody
dziewczyna. Strzelec nie umie
oprzeć się pokusie i ulega
namowom tajemniczej kobiety.
Wszedł do wody i, zanim się
zorientował,
że
kusząca
piękność była jego dziewczyną,
przepadł w odmętach Świtezi.
Strzelec
oblał
egzamin
z
wierności, więc za karę jego
dusza błąkać się ma wzdłuż
brzegów jezioro aż po czasu
kres.
Kazimierz Alchimowicz, Świtezianka, 1900
Obraz wziął udział w ogłoszonym w 1898
r. przez "Tygodnik Ilustrowany" konkursie
na ilustrację do dzieł Mickiewicza. Praca,
pierwotnie wykonana "na kartonie",
wygrała jednogłośnie.
rzeczywistości
wkrada
się
fantastyka,
będąca
wymiarem
sprawiedliwości w myśl ludowej
moralności - surowej, nie znającej
litości. Wspólny jest również
nastrój:
tajemnicy,
grozy,
dodatkowo
wzmagany
przez
dzikość, nieprzystępność przyrody.
CHŁOPAK
Młody, lekkomyślny, kochliwy.
Zadeklarował uczucia do tajemniczej
dziewczyny, choć nic o niej nie wiedział.
Postawa strzelca przestrzega przed
rzucaniem słów na wiatr, pochopnym
podejmowaniu decyzji.
DZIEWCZYNA
Z jednej strony budzi negatywne uczucia,
w związku z okrutnym ukaraniem i
okpieniem młodzieńca. Z drugiej strony czy nie miała racji?
Co
warto
balladzie?
wiedzieć
o
1. Synkretyzm rodzajowy
jest to łączenie elementów liryki,
epiki i dramatu w jednym utworze.
Do liryki należy, chociażby, budowa
stroficzna, środki poetyckie. Z epiki
wyodrębnianie elementów świata
przedstawionego, w tym narratora.
Elementem dramatu jest dialog
chłopaka i dziewczyny, a więc
podział na głosy.
2. Fantastyka
W balladzie roi się od stworzeń
pełnych magicznych mocy, które
potrafią zmienić postać, rzucić
zaklęcia.
3. Nastrój
grozy, tajemnicy. Noc, pełnia
księżyca,
miejsca
odludne
wzmagają atmosferę niezwykłości i
strachu. Warto zwrócić uwagę na
"zachowanie się" przyrody, która to
najczęściej reaguje na zwroty akcji i
która to niejednokrotnie staje się
świadkiem krwawych wydarzeń.
4. Ludowość
tematy zaczerpnięte z podań,
legend, czasami i wierzeń, w tym i
zabobony. Ludowość przejawia się
również w przesłaniu ballady - "nie
ma winy bez kary". Przyroda stoi na
straży porządku. Morał je z reguły
wypowiedziany wprost, najczęściej
kilkakrotnie powtórzony.
BUDOWA "ŚWITEZIANKI"
- 38 strof czterowersowych,
- naprzemienne wersy
10- i 8-sylabowe
- średniówka po 5. sylabie
- rymy krzyżowe abab cdcd...
- pojawiają się refreny - ich funkcją
jest nawiązanie do ludowych tradycji
przekazywania
sobie
różnych
opowieści za pomocą piosenek.
ŚRODKI POETYCKIE
- porównania: "jak mokry jaskier
wschodzi na bagnie"
- omówienie: "wodnym krysztale"
- epitety: "chłopiec piękny i młody",
"świetle księżyca", "luba dziewczyno"
- pytania retoryczne: "Kim jest
dziewczyna?"
- animizacja: "niesie go wodne
przestworze", "oczy twe żwirem
zagasną", "roztwiera paszczę otchłań
podwodna"
- onomatopeje: "a wicher szumi po
gęstym lesie", "on pod tym jęczy
modrzewiem"
- metafora: "namioty źwierciadeł"
środki
potęgują
nastrój
grozy,
tajemniczości, działają na wyobraźnię
MOTYW WINY I KARY w literaturze
Adam Mickiewicz "Dziady" cz. II
Pojawiające się duchy ostrzegają, że kara
nikogo nie ominie.
Juliusz Słowacki "Balladyna"
Natura karze
Boskich.
za
mit o Prometeuszu
pogwałcenie
praw
nieadekwatna kara do popełnionej winy