Uniwersytet Wirtualny – E-LEARNING NA WYDZIALE INŻYNIERII

E-LEARNING NA WYDZIALE INŻYNIERII MECHANICZNEJ
I INFORMATYKI – DOŚWIADCZENIA I ZAMIERZENIA
Tomasz A. Walasek1, Zygmunt Kucharczyk1
1. Wstęp
Kształcenie na odległość staje się szansą zdobywania wiedzy w sposób alternatywny do
tradycyjnych rozwiązań i istniejących struktur edukacyjnych. Wykłady w formie audiolub wideokonferencji, dyskusje na forach lub czacie, elastyczne godziny nauki,
konsultacje poprzez Internet, dostęp do multimedialnych materiałów edukacyjnych z
dowolnego miejsca i o dowolnej porze – to nie futurystyczna wizja, ale rzeczywistość w
wielu światowych i krajowych uczelniach (Dąbrowski, 2004; Nahotko, 2006; Mischke,
2008; Wawrzynkiewicz et al., 2004). W raporcie opublikowanym w 2010 roku przez
Sloan C (Allen, Seaman, 2010) podano, że tylko w Stanach Zjednoczonych ponad 4,6
mln studentów uczestniczyło w poprzednim semestrze choć raz w kursie on-line.
Ciekawe, że liczba ta zwiększyła się o 17 procent w stosunku do poprzedniego roku i
przewidywano, że wzrost ten utrzyma się jeszcze w kolejnym roku. Z badań wynikało
też, że ponad 25% wszystkich studentów w USA uczestniczyło w przynajmniej jednym
kursie on-line. Dla porównania, z przeprowadzonej w podobnym okresie wśród
studentów Politechniki Częstochowskiej ankiety, wynikało, że odsetek ten wynosi
jedynie około 14% ankietowanych (464 osoby), przy czym 45% studentów w ogóle nie
zetknęło się z pojęciem e-learningu. Interesującym był fakt, że niemal 80%
ankietowanych studentów deklarowało chęć uczestniczenia w takich zajęciach.
Zdając sobie sprawę z oczekiwań i potencjalnych trudności, w Politechnice
Częstochowskiej zainicjowano działania prowadzące do stopniowego wprowadzenia elearningu do jej oferty. W 2008 r. zespół, złożony z pracowników Wydziału Inżynierii
Mechanicznej i Informatyki oraz Wydziału Inżynierii i Ochrony Środowiska,
przygotował propozycję projektu, finansowanego ze środków Europejskiego Funduszu
Społecznego, który stworzyłby podstawy rozwoju e-edukacji w tej uczelni.
2. Doświadczenie
Próbę implementacji e-learningu w procesie edukacyjnym na Wydziale Inżynierii
Mechanicznej i Informatyki Politechniki Częstochowskiej podjęto w Instytucie Obróbki
Plastycznej, Inżynierii Jakości i Bioinżynierii już w 2001 r. Uruchomiono wówczas na
serwerze Instytutu platformę do nauczania on-line. Z czasem poszerzono zakres
stosowania narzędzia o nowe obszary jak np. wspomaganie mobilności studentów
(Walasek et al., 2007). Decydując się na wspomaganie nauczania tradycyjnego edukacją
on-line przeprowadzono analizę dostępnego oprogramowania. Zdefiniowano warunki
jakie to oprogramowanie ma spełniać. Analizując dostępne rozwiązania wybrano
platformę do nauczania on-line Moodle. Moodle nie ustępuje rozwiązaniom
komercyjnym, natomiast wyraźnie zdystansował konkurencje wśród platform Open
Source (Graf et al., 2005). Na uwagę zasługuje również fakt, że jeden z największych
1
Politechnika Częstochowska, Wydział Inżynierii Mechanicznej i Informatyki, ul. Dąbrowskiego 69;
42-201 Częstochowa, [email protected], [email protected]
i najstarszych uniwersytetów otwartych na świecie, Open University w Wielkiej
Brytanii, również
wybrał Moodle jako swój LCMS. Z perspektywy 10 lat
bezawaryjnego i bezproblemowego użytkowania platformy wydaje się, że decyzja o
wyborze platformy Moodle była słuszna. Niewątpliwie jest ti również zasługa
doświadczonego administratora.
E-content, czyli zawartość kursów, został opracowany społecznie przez pracowników
Instytutu. Do 2010 r. nauczanie on-line było prowadzone na zasadzie fakultatywnej,
tzn. studenci, którzy wyrażali pisemną zgodę brali udział w takiej formie zajęć.
Równolegle te same zajęcia były prowadzone off-line w pracowni komputerowej
Instytutu. Kurs przygotowany i prowadzony przez dr inż. Tomasza Walaska, obejmował
materiał wykładów i ćwiczeń z przedmiotu Kompleksowe Zarządzanie Jakością i był
dostarczany studentom studiów stacjonarnych i niestacjonarnych dwóch kierunków:
Informatyka oraz Mechanika i Budowa Maszyn. W latach 2003-2011 w kursie wzięło
udział ogółem ponad 1200 studentów Politechniki Częstochowskiej. Tylko w semestrze
zimowym 2010/2011 kursy były odwiedzone ponad 50 tys. razy.
W Instytucie Informatyki Teoretycznej i Stosowanej skoncentrowano się przede
wszystkim na uczestnictwie w projektach dotyczących systemów e-edukacji. W 2003 r.
pracownicy Instytutu, pod kierunkiem prof. Romana Wyrzykowskiego, brali udział w
projekcie „Śląskie Centrum Społeczeństwa Informacyjnego”, w którym realizowano
prace dotyczące m.in. rozwoju zasobów systemów dystansowego i multimedialnego
nauczania oraz niezawodności i bezpieczeństwa działania oraz upowszechniania i
rozwoju systemów e-edukacji. W roku 2004 prof. dr hab. inż. Roman Wyrzykowski i dr
inż. Jacek Piątkowski byli uczestnikami projektu „Śląska Platforma Społeczeństwa
Informacyjnego”, w którym jednym z głównych celów było działanie na rzecz
upowszechniania i wdrażania nowych systemów informacyjnych i edukacyjnych.
Wykorzystując dotychczasowe doświadczenia, Zespół przygotowujący projekt postawił
sobie za cel przybliżenie nauczycielom akademickim i studentom obu wydziałów elearningu oraz przygotowanie ich do tej formy kształcenia.
3. Etapy projektu
E-learning to złożone pojęcie. Kilka lat temu, kiedy powstawały definicje e-learningu,
było to nauczanie wspomagane lub nawet w całości realizowane przez Internet (np.
definicja podana w Wikipedii). Lecz dziś pod terminem e-learningu rozumie się całą
gamę narzędzi związanych nie tyle z nauczaniem, ile z uczeniem się, współuczeniem się,
współpracą i komunikacją. Nauczyciel w kursie on-line bardzo często sam staje się
uczniem lub uczestnikiem kursu, ucząc się wraz ze swoimi studentami. Zmienia się
również rola studenta. Przestaje być biernym odbiorcą wiedzy (sprawdzanej potem na
testach i
egzaminach), a staje się aktywnym współtwórcą kursu, krytycznie
oceniającym dostarczoną wiedzę i poszukującym na własną rękę dodatkowych lub
uzupełniających informacji.
Na potrzeby projektu przyjęto, że E-learning, nazywany po polsku e-nauczaniem czy
też e-edukacją, to interaktywny proces kształcenia polegający na dostarczeniu treści
edukacyjnych, zarządzaniu procesem nauczania, egzekwowaniu wiedzy oraz realizacji
komunikacji student – nauczyciel oraz student-student za pośrednictwem technologii
informatycznych, zwłaszcza narzędzi komunikacji internetowej.
Przygotowując projekt zdecydowano się, że opracowane w nim kursy on-line na
każdym etapie pracy będą wymagały interakcji pomiędzy nauczycielem i studentem,
nauczycielem i grupą, ale również pomiędzy studentami. Zaproponowano model
kształcenia komplementarnego, który pozbawiony jest wielu wad „czystego” elearningu, a jednocześnie jest stosunkowo łatwy do implementacji w tradycyjnej uczelni
(Bronk et al., 2006).
Projekt był realizowany od 1.09.2008 r. do 30.09.2010 r., w ramach projektu „Plan
rozwoju Politechniki Częstochowskiej”, jako Moduł III „E-learning”. Projekt
realizowano w czterech etapach.
Etap I - Pozyskiwanie wiedzy
Celem tego etapu było uzyskanie wiedzy na temat istniejących rozwiązań
organizacyjnych i technicznych, stosowanych na innych uczelniach w zakresie eedukacji oraz doświadczeń przy ich wdrażaniu oraz kierunkach zmian w przyszłości.
Jednocześnie przeprowadzone zostały badania ankietowe dotyczące potrzeb i wiedzy
pracowników oraz studentów w zakresie e-learningu. Ponadto przeprowadzono
rekrutację wykładowców, którzy chcieli wziąć udział w przygotowaniu i realizacji
elektronicznych materiałów dydaktycznych. Warunkiem było prowadzenie przedmiotu
na jednym z trzech wybranych kierunków studiów: informatyka, mechanika i budowa
maszyn oraz ochrona środowiska. W rezultacie miało powstać po 10 e-kursów na
każdym kierunku studiów, przygotowanych do zastosowania w nauczaniu blended
learning. Takie rozwiązanie pozwalało na łagodne wprowadzenie nowej formy
kształcenia, najpierw na tych kierunkach, a potem na innych kierunkach i wydziałach.
Etap II - Organizowanie wiedzy
W tym etapie przeprowadzono szkolenia pracowników w zakresie e-learningu (przede
wszystkim metodyczne, ale również z zakresu technologii) oraz opracowano
wymagania i wytyczne dotyczące tworzenia elektronicznych materiałów dydaktycznych,
przygotowano zalecenia metodyczne dla pracowników. Szkolenia prowadzili zaproszeni
specjaliści, zarówno z wiodących ośrodków polskich, jak i z zagranicy – z Open
University w Wielkiej Brytanii. Cześć szkoleń odbywała się w postaci e-learningu. Nasi
wykładowcy mieli więc szansę „stanąć po drugiej stronie barykady” i doświadczyć
nauczania na odległość z punktu widzenia studentów. Uruchomiono także serwer i
platformę DELTA do nauczania on-line, MOODLE w wersji 1.9.8., pod adresem
http://e-learning.pcz.pl. Aby zapewnić wysoki poziom bezpieczeństwa danych, twarde
dyski zostały połączone w macierz RAID 1, z wykorzystaniem kontrolera sprzętowego.
Serwer został podłączony do sieci szkieletowej Politechniki za pośrednictwem
interfejsu sieciowego działającego w standardzie GigabyteEthernet. Takie rozwiązanie
gwarantuje stabilną pracę serwera, nawet w przypadku dużej liczby jednocześnie
zalogowanych użytkowników.
Etap III - Wykorzystanie wiedzy
Etap III obejmował przygotowanie sylabusów, kart wiedzy, kart interakcji oraz
scenariuszy i treści kursów oraz ich multimedialny zapis. Etap ten był najbardziej
pracochłonny i wymagający dla uczestników. W jego efekcie powstało 28, z
planowanych 30, kursów on-line dla trzech kierunków studiów. Mniejsza liczba
zrealizowanych kursów spowodowana była rezygnacją 2 osób z udziału w projekcie, do
czego przyczynił się duży nakład pracy, którego nie spodziewali się potencjalni autorzy.
Etap IV - Przekazywanie wiedzy
W Etapie IV prowadzono pilotażowe uruchomienie wybranych kursów, celem
przetestowania zastosowanych rozwiązań. Po uwzględnieniu wniosków z ewaluacji,
dokonano aktualizacji kursów. Jednocześnie, na bazie uzyskanego w trakcie realizacji
projektu doświadczenia, w Etapie IV przygotowano następny projekt z zakresu elearningu, który objąłby wszystkie wydziały Politechniki Częstochowskiej oraz
doprowadził do przyjęcia przez Politechnikę strategii wdrażania e-edukacji wraz z
odpowiednimi rozwiązaniami organizacyjnymi. Projekt był częścią większego
przedsięwzięcia, które niestety nie uzyskało dofinansowania.
Na podkreślenie zasługuje fakt, że w wyniku realizacji projektu i podejmowanych
działań, powstały nie tylko kursy, ale przede wszystkim zaczęło krystalizować się
środowisko pracowników – sympatyków, ambasadorów e-learningu. E-learning zaczął
być traktowany jako pełnoprawny składnik procesu kształcenia realizowanego w
Uczelni. W efekcie powstał również na Politechnice Częstochowskiej Ośrodek
Kształcenia na Odległość OKO, powołany został Pełnomocnik Rektora ds. E-learningu,
a także Pełnomocnicy Dziekanów poszczególnych Wydziałów. Istnieje więc już
struktura formalna umożliwiająca funkcjonowanie kształcenia wspomaganego
technikami kształcenia na odległość.
4. Dokumentacja e-kursu
W projekcie przyjęto, że każdy przygotowany kurs będzie kursem realizowanym w
trybie blended learning. W związku z tym oraz obowiązującymi wówczas
uregulowaniami prawnymi i dokonanymi uzgodnieniami na poziomie wydziału,
wprowadzono ograniczenie, narzucające podział zajęć na dwie części: jedna trzecia
zajęć z danego przedmiotu będzie prowadzona w siedzibie Uczelni, a dwie trzecie w
formie nauczania na odległość.
Ponieważ większość pracowników - autorów kursów nie miała wcześniej
bezpośredniego kontaktu z e-learningiem, przyjęto, że przygotowanie kursu będzie
przebiegać etapami i będzie się wiązać z opracowywaniem materiałów według
wskazanych wzorów. Jakkolwiek zaproponowane rozwiązanie może być postrzegane
jako bardzo zbiurokratyzowane, to zapewniło terminowe przygotowanie wszystkich
kursów na podobnym poziome jakości oraz o zbliżonej strukturze.
Na dokumenty wymagane na etapie projektowania elektronicznych materiałów
dydaktycznych składały się:
karta przedmiotu w formie formularza ECTS, (obowiązkowy w Politechnice
Częstochowskiej dokument, w tradycyjnym kształceniu);
sylabus przedmiotu wraz z wykazem zagadnień realizowanych przez Internet;
karty tematu WIEDZA;
karty tematu INTERAKCJA;
scenariusz kursu.
Sylabus przedmiotu
W Uczelni program przedmiotu dla każdego kierunku jest opracowywany w postaci
ujednoliconej karty przedmiotu - formularza ECTS. Jakkolwiek formularz ten zawiera
szereg informacji, to sposób ich zapisu i stopień ich szczegółowości nie są do końca
sformalizowane. Informacje mogą być zatem różnie zapisywane na poszczególnych
wydziałach i przez różne osoby. Ponadto formularz nie zawiera wszystkich
podstawowych informacji, które są potrzebne podczas przygotowania e-kursu. Ma
jednak jedną podstawową wartość. Przedstawia sobą obowiązujący program przedmiotu,
zatwierdzony przez właściwą Radę Wydziału. Przyjęto zatem, że karta przedmiotu w
formie formularza ECTS będzie dokumentem wyjściowym do przygotowania
elektronicznych materiałów dydaktycznych (EMD)
Na podstawie „Karty przedmiotu” wykładowcy opracowali sylabusy przedmiotów, już
w ujednoliconym układzie. W sylabusie wyróżniono dwie grupy zajęć przewidzianych
programem studiów: wykład oraz ćwiczenia audytoryjne / zajęcia seminaryjne / zajęcia
projektowe. Dla każdego rodzaju zajęć pracownik dokonywał podziału wymaganej
wiedzy (materiału) na tyle zagadnień, ile jest godzin zajęć danego rodzaju w semestrze.
Tym samym SYLABUS np. dla przedmiotu o wymiarze tygodniowym (1W, 1C)
zawierał 15 zagadnień właściwych dla wykładów i 15 zagadnień właściwych dla
ćwiczeń. Sylabus zawiera również takie informacje jak cel zajęć, wymagania wstępne,
oraz szczegółowe informacje dotyczące przedmiotu i umiejscowienia go w programie
studiów:
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
Nazwa przedmiotu.
Kierunek.
Specjalność.
Rodzaj studiów.
Rok, semestr studiów.
Rodzaj zajęć.
Liczba godzin/tydzień.
Liczba punktów ECTS.
Prowadzący zajęcia.
Treść wykładów z podziałem na każdą godzinę zajęć.
Treść ćwiczeń z podziałem na każdą godzinę zajęć.
Literatura obowiązkowa i uzupełniająca.
Forma zaliczenia i wymagania, kryteria oceny.
Kontakt z prowadzącym.
Oświadczenie o autorskim charakterze dzieła.
W przyjętym modelu e-learningu - blended learning, zakłada się efektywne zastąpienie
części zajęć, prowadzonych dotychczas w formie tradycyjnej, pracą zdalną studentów i
nauczyciela. Uwzględniając to, zdecydowano, że w ramach danego przedmiotu
elektroniczne materiały dydaktyczne nie będą przygotowywane dla całego przedmiotu,
tylko dla jego części – odpowiadającej maksimum 2/3 godzin dydaktycznych
przewidzianych na realizację przedmiotu w semestrze. W związku z tym, pracownik
powinien był dokonać wyboru i wskazać zagadnienia, spośród zagadnień
wymienionych w sylabusie przedmiotu, dla których będzie opracowywał elektroniczne
materiały dydaktyczne. Rozwiązanie to, oprócz uwarunkowań formalnych, miało
zmobilizować autora e-kursu do przeanalizowania całego przedmiotu i dokonania
świadomej implementacji e-learningu w dotychczasową tradycyjną strukturę
przedmiotu.
Karta tematu WIEDZA i karta tematu INTERAKCJA
Pracownik wybrane przez siebie zagadnienia przedstawiał w postaci wykazu zagadnień,
dla których będą opracowane elektroniczne materiały dydaktyczne. W projekcie
przyjęto, że zagadnienie jest fragmentem materiału, który powinien być przekazany
studentowi w trakcie 1 godziny zajęć dydaktycznych. Jednocześnie przyjęto założenie,
że tak określone zagadnienie będzie w e-kursie samodzielnym modułem tematycznym.
Przygotowanie modułu, z wykorzystaniem platformy MOODLE, związane jest z
dwoma kategoriami: ZASOBY i SKŁADOWE (AKTYWNOŚCI). ZASOBY służą do
tworzenia i publikacji treści dydaktycznych. SKŁADOWE umożliwiają planowanie i
realizację różnorodnych aktywności studentów, pozwalających nauczycielowi i
studentowi sprawdzić wiedzę i umiejętności wymagane celami nauczania oraz
umożliwiają komunikację na różnych poziomach: student-student, student-grupa,
student-nauczyciel oraz nauczyciel-grupa. Kierując się tymi założeniami przyjęto, że
przygotowanie EMD na etapie ich planowania będzie wymagało opracowania dla
każdego zagadnienia dwóch zestawów informacji (tematów), zapisanych w
odpowiednich formularzach (kartach):
Karta tematu WIEDZA - zawiera przede wszystkim szczegółowy opis wiedzy
(treści) wymaganej do opanowania danego zagadnienia wraz z wykazem
dostępnych zasobów zawierającymi treści dydaktyczne.
● Karta tematu INTERAKCJA - zawiera przede wszystkim szczegółowy opis:
umiejętności i kompetencji, jakie nabędzie student po zaliczeniu zagadnienia,
form interaktywności z przykładami, sposobu kontroli postępów studenta oraz
oceny pracy, opis wybranych metod interaktywnych, które pomogą studentowi
przyswoić wiedzę.
●
Karta zawiera także opis formy i kryteria zaliczenia każdego zagadnienia. Przy
projektowaniu interakcji w kursie wykładowcy korzystali z pomocy i wsparcia
metodyków, praktyków e-nauczania. Metodycy indywidualnie pracowali z
wykładowcami, doradzając w jaki sposób dostosować poszczególne zagadnienia do
potrzeb nauczania on-line.
Zarówno sylabus, jak i karty WIEDZA i INTERAKCJA, podlegały recenzji,
dokonywanej przez samodzielnych pracowników Uczelni. Ocenie recenzentów
podlegała zawartość merytoryczna przygotowanych materiałów i ich zgodność z
programem przedmiotu. Uzyskanie pozytywnej recenzji merytorycznej sylabusa oraz
kart dla każdego zagadnienia było warunkiem przystąpienia do redagowania
scenariusza kursu.
Scenariusz
Ponieważ prawie wszyscy z wykładowców - autorów kursów nie mieli wcześniej
doświadczeń z platformą Moodle, przyjęto, że najłatwiej będzie im opisać swój kurs,
wzorując się na koncepcji scenariusza filmu. Przygotowano szablon takiego scenariusza,
który skonsultowano z metodykami i praktykami nauczania na odległość z kraju i
zagranicy, a następnie poproszono wykładowców o wypełnienie ich treścią, rys. 1.
Również na tym etapie nad pracami wykładowców czuwali metodycy, indywidualnie
konsultując rozwiązania i doradzając pomysły. Poniżej przedstawiono punkty
scenariusza dla każdego zagadnienia:
● Cel dydaktyczny – w którym należy przedstawić cel danego zagadnienia.
● Instrukcja do zagadnienia - szczegółowy opis jak przebiegać będzie praca w
danym module kursu. Należy opisać organizację pracy nad zagadnieniem i
poszczególnymi jego częściami. Jeśli do opanowania danego zagadnienia
potrzebna jest wiedza przedstawiona w innych modułach kursu lub
przedmiotach, należy to zaznaczyć.
● Zawartość (WIEDZA) - kompletny i wyczerpujący opis danej jednostki
tematycznej. Wiedza może być przekazywana w postaci np. prezentacji
PowerPoint, pliku PDF, innego przygotowanego wcześniej pliku. Może to być
tekst, który zostanie przeniesiony do Moodle jako „książka” (book) lub „lekcja”
(lesson). Wówczas należy dokonać podziału na strony, uwzględnić pytania
sprawdzające, przygotować rysunki, fotografie, schematy itp. Zawartość musi
Rys. 1. Fragment scenariusza
być zgodna z kartą WIEDZA dla danego zagadnienia. Jeśli nastąpiła jakaś
zmiana należy zmianę nanieść również w karcie WIEDZA.
● Narzędzia (INTERAKCJA) – szczegółowy i wyczerpujący opis aktywności
zaplanowanych dla danego zagadnienia. Należy studenta szczegółowo i
wyczerpująco poinformować o tym co ma zrobić w ramach każdej interakcji,
podając treść polecenia. Należy przygotować wszystkie działania, jak i oprawę
graficzną lub inną, jeśli zachodzi taka potrzeba. Zawartość musi być zgodna z
kartą INTERAKCJA dla danego zagadnienia. Jeśli nastąpiła jakaś zmiana należy
zmianę nanieść również w karcie INTERAKCJA.
● Ocena zagadnienia / zaliczenie - jasne i precyzyjne określenie wymagań,
kryteriów i sposobu oceny/zaliczenia poszczególnych aktywności, ale i całego
zagadnienia, na podstawie których zostanie dokonana ocena opanowania
problemu przez studenta.
● Materiały dodatkowe – powinny się tu znaleźć pełne teksty lub odnośniki do
materiałów dodatkowych.
● Organizacja pracy w zagadnieniu - należy opisać jak będzie wyglądała praca
nauczyciela w danym zagadnieniu, w tym określenie ram czasowych dla danego
zagadnienia:
- kiedy nauczyciel udostępnia zagadnienie studentom,
- kiedy uruchamiane są aktywności,
- kolejność i terminy zakończenia poszczególnych aktywności.
● Organizacja czasu pracy z zagadnieniem przez studenta, w tym należy określić
czas realizacji przez studenta poszczególnych aktywności (np. udział w forum –
20 minut).
Każdy e-kurs winien spełniać podstawowe wymagania, na który składają się:
● informacje dotyczące przedmiotu kursu, jego zakresu, wymagań wstępnych;
● czas trwania kursu, termin jego rozpoczęcia i zakończenia;
● harmonogram
realizacji poszczególnych etapów uczenia (zwanych
zagadnieniami / modułami) wraz z terminami wykonania cząstkowych zadań i
testów sprawdzających;
● reguły obowiązujące w kursie, m.in.: wymagania stawiane studentom, metody i
sposoby pracy w kursie, zasady komunikacji z nauczycielem oraz pozostałymi
uczestnikami kursu, zasady pracy grupowej, sposób usprawiedliwiania
nieobecności, a wreszcie standardy i kryteria oceny.
Dodatkowym rozwiązaniem, wspomagającym początkujących autorów e-kursów, było
przygotowanie przez zespół projektowy we wzorcu scenariusza propozycji tzw.
zagadnienia zerowego (rys. 2). Zagadnienie zerowe to pierwsze zagadnienie w kursie, z
którym spotyka się student i które powinno się znaleźć w każdym kursie. W
zagadnieniu znalazły się dwa obszary: obszar komunikacyjny oraz organizacyjny. W
pierwszym obszarze przygotowano trzy fora:
forum ogłoszeń,
forum pomocy,
kawiarenka.
Forum ogłoszeń skonfigurowano w taki sposób, aby jedynie prowadzący mógł
publikować posty. Choć forum pomocy jest obserwowane i moderowane przez
prowadzącego, zachęcamy studentów aby pomagali sobie nawzajem nie czekając na
wsparcie prowadzącego. Kawiarenka – to miejsce wymiany poglądów i informacji nie
koniecznie związanych bezpośrednio z kursem.
W obszarze organizacyjnym znalazły się proponowane dokumenty systematyzujące
pracę z kursem: wymagania, kryteria oceny, informacje dotyczące tempa pracy,
terminów, zaliczeń.
Pomysł sprawdził się znakomicie i wart jest polecenia.
Implementacja
Ostatnim etapem realizacja projektu była implementacja kursów na platformie Moodle.
Warsztaty, szkolenia oraz wsparcie dostarczone przez zespół projektowy zaowocowały
przygotowaniem i wdrożeniem 28 kursów na trzech wybranych kierunkach studiów.
Wszystkie kursy zostały pozytywnie zrecenzowane.
Rys. 2. Proponowany szablon wraz z zagadnieniem zerowym
5. Teraźniejszość
W lutym 2010 r. zespół projektowy przygotował raport „Koncepcja wdrażania elearningu w Politechnice Częstochowskiej”, w którym w zwarty sposób opisano
dotychczasowe doświadczenia i osiągnięcia w realizacji e-learningu oraz
zaproponowano działania, których podjęcie będzie wspomagało rozwój e-nauczania w
Politechnice Częstochowskiej.
8.04.2010 r. Rektor Politechniki Częstochowskiej wydała polecenie powołujące
Uczelniany Zespół ds. e-learningu, którego podstawowym zadaniem jest wdrożenie elearningu w Politechnice Częstochowskiej. W skład zespołu weszli wskazani przez
Dziekanów przedstawiciele Wydziałów, którzy pełnią rolę wydziałowych
koordynatorów ds. e-learningu. Wówczas też został powołany Pełnomocnik Rektora ds.
e-learningu. Na Wydziale IMiI przygotowaniem i organizowaniem e-learningu zajmuje
się Pełnomocnik Dziekana, z którym współpracują koordynatorzy kierunków. Aktualnie
działalność Pełnomocnika i Wydziałowego Zespołu koncentruje się na organizowaniu
wydziałowej e-edukacji, współudziale w przygotowaniu uczelnianej strategii rozwoju elearningu oraz standardów kształcenia on-line.
Uczelniany Zespół kieruje pracami związanymi z e-learningiem, w tym m.in.
odpowiada za opracowanie zasad przygotowania i dopuszczania e-kursów, organizuje
szkolenia z zakresu e-learningu, ma przygotować propozycję strategii rozwoju elearningu (Cpałka, Kucharczyk, Ulfik, 2011; Ulfik, Cpałka 2011). Działalność Zespołu
zaowocowała m.in. powstaniem, na bazie wzorców wcześniej opracowanych w ramach
projektu, kompletu dokumentów określających postać e-learningu w Politechnice
Częstochowskiej. Podstawowym są „Zasady przygotowania i implementowania kursów
e-learningowych”. Prof. Krzysztof Cpałka wraz ze swoimi współpracownikami
przygotował także przyjazne w użyciu elektroniczne szablony dokumentów
wymaganych od autorów, którzy chcą przygotować kurs. Szablony zostały tak
skonstruowane, by maksymalnie uprościć i ujednolicić proces przygotowania tych
dokumentów, rys. 3.
Rys. 3. Przykład szablonu „Projektu kursu”
Sukcesem było także przeprowadzenie dla pracowników w roku akademickim
2010/2011 szkolenia „E-nauczanie w praktyce szkoły wyższej”, dotyczące go
przygotowania e-kursów i obsługi platformy e-learningowej. W trzech edycjach wzięło
udział prawie 250 osób, w tym 50 osób z Wydziału Inżynierii Mechanicznej i
Informatyki, co stanowi ok. 25% pracowników naukowo-dydaktycznych wydziału.
Krokiem w kierunku formalnego wprowadzenie e-learningu jest Uchwała Senatu
Politechniki Częstochowskiej z 29.06.2011 r., w której przyjęto dla zajęć realizowanych
w formie e-learningu mnożnik 2. Jakkolwiek jest to rozwiązanie bardzo korzystne dla
sympatyków e-learningu, to związane są z nim dwa ograniczenia.
Pierwsze mówi o tym, że stosowanie przelicznika, nie może generować godzin
nadliczbowych. Tym samym pracownik wykonujący pensum dydaktyczne w tradycyjny
sposób nie może, planując dla części zajęć ich realizację w formie e-learningu,
korzystać z przelicznika 2.
Drugim ograniczeniem jest ustalenie limitu godzin, jakie na każdym kierunku studiów,
może być prowadzona w postaci e-nauczania, w wysokości 60 godzin. W przypadku
Wydziału Inżynierii Mechanicznej i Informatyki, który prowadzi kształcenie na 6
kierunkach, oznacza to, że w danym roku akademickim tylko 360 godzin może mieć
postać e-godzin. W deklaracjach władz uczelnianych powyższe ograniczenia są
przejściowe i służą jedynie kontrolowaniu skutków finansowych.
Z przeprowadzonej analizy rozwiązań dotyczących organizacji e-learningu w krajowych
szkołach wyższych wynika, że w większości z nich występuje jedna jednostka
organizacyjna zajmująca się tą tematyką. Jednostka inicjuje i koordynuje działania
dotyczące e-learningu oraz czuwa nad jakością e-edukacji. Podobne rozwiązanie
planuje się zastosować w Politechnice Częstochowskiej, poprzez utworzenie odrębnej
jednostki uczelnianej, której celem byłoby podejmowanie i koordynacja wszelkich
działań, które prowadziłyby do wykorzystania e-learningu jako jednej z pełnoprawnych
form kształcenia, pod nazwą Ośrodek Kształcenia na Odległość w Politechnice
Częstochowskiej, w skrócie OKO PCz.
6. Podsumowanie
Zaprezentowane rozwiązanie wprowadzania nauczania na odległość w szkole wyższej
wydaje się być podejściem kompleksowym i zapewniającym przy tym, w opinii
autorów, stałą jakość procesu e-kształcenia. Ostrożny optymizm wynika z faktu, że w
przypadku naszej uczelni jest to proces oddolny. Zaczął się on kilka lat temu od
zainteresowania się kilku osób nauczaniem z wykorzystaniem Internetu, poprzez
poznawanie e-learningu przez kolejnych pracowników, aż po akceptację tej formy
edukacji przez władze wydziałowe i uczelniane. Oczywiście proces ten trwa i ma
swoich zwolenników oraz krytyków.
Różnice w metodyce kształcenia tradycyjnego oraz na odległość powodują konieczność
wprowadzenia nowych, dodatkowych elementów przygotowania, implementacji oraz
realizacji zajęć on-line. Opisane podejście dało dobre rezultaty, ale jednocześnie,
zwłaszcza na etapie projektu, było pracochłonne i wymaga korekty oraz zapewne
większej elastyczności.
Efekty pozwalają jednak mieć nadzieję, że nauczanie on-line w naszej Uczelni
przyczyni się do poszerzenia oferty edukacyjnej, zwiększenia atrakcyjności studiów
oraz zwiększenia jakości kształcenia.
Bibliografia
1. Dąbrowski M. (2004). Aktywność uczelni w zakresie e-edukacji na przykładzie
Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Materiały Konferencji „Rozwój eedukacji w ekonomicznym szkolnictwie wyższym”, Akademia Ekonomiczna w
Katowicach.
2. Nahotko M. (2006). Nauczanie zdalne w polskich szkołach wyższych. Seria III:
e-Publikacje Instytutu INiB, Uniwersytet Jagielloński. Red. Maria Kocójowa, Nr
2. E-Wyłączenie czy e-wyobcowanie?
3. Mischke J. M. (2008). Przeszkody, powody i utracone korzyści. E-nauczanie w
polskich uczelniach wyższych. Materiały V Ogólnopolskiej Konferencji „Eedukacja – analiza dokonań i perspektyw rozwoju”, Uniwersytet Ekonomiczny
w Poznaniu.
4. Wawrzynkiewicz M., Babiarz P., Piotrowski M. (2004). Strategia wdrażania elearningu na przykładzie Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie,
Materiały Konferencji „Rozwój e-edukacji w ekonomicznym szkolnictwie
wyższym”, Akademia Ekonomiczna w Katowicach.
5. Allen E.I., Seaman J. (2010). Learning on Demand, Online Education in the
United States.
6. Walasek T., Piątkowski J., Morawska-Walasek D. (2007). Information
Technologies supporting students’ mobility. The Worldwide Congress on
Materials and Manufacturing Engineering and Technology COMMENT'2007,
Zakopane –Poland.
7. Bronk A., Maciołek R., Mischke J. M., Nowak A., Stanisławska A. K., Stencel
P., Urbaniec J., Wodecki A., Zieliński W. (2006). Jeśli blended learning na
uniwersytecie, to jaki? Dyskusje o..., e-mentor 2006, nr 1.
8. Kucharczyk Z., Walasek T.A., Piątkowski J., Błaszczuk A. (2009). Learning to
e-teach – first steps to implementation of e-learning, Innovation in Learning
Communities — What did you invent for tomorrow? Electronic Proceedings of
the EDEN 2009 Annual Conference, Gdańsk.
9. Cpałka K., Kucharczyk Z., Ulfik A. (2011). E-learning w Politechnice
Częstochowskiej, Politechnika Częstochowska 43.
10. Ulik A., Cpałka K. (2011). Szkolenia i nowe narzędzia dla autorów kursów elearningowych, Politechnika Częstochowska 44.
11. Graf S., List B. (2005). An Evaluation of Open Source E-Learning Platforms
Stressing Adaptation Issues, Proceedings of the 5th IEEE International
Conference on Advanced Learning Technologies (ICALT'05), July 2005,
Taiwan, IEEE Press.