docOglądaj/Otwórz - Repozytorium UPH
download 
Reklamacja Transkrypt
Oglądaj/Otwórz - Repozytorium UPH
Polska – Rosja Kultura rosyjska wobec współczesnej polityki Kremla Aldona Borkowska 1 Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, Wydział Humanistyczny, Instytut Neofilologii i Badań Interdyscyplinarnych Abstrakt: Na przestrzeni lat można zaobserwować, że niemal każde znaczące wydarzenie dotyczące zarówno polityki wewnętrznej, jak i zewnętrznej Rosji znajduje odzwierciedlenie w kręgach kulturowych. Przy czym odnosi się to nie tylko do wytworów kultury, ale również ich twórców. Nie inaczej jest w przypadku najnowszych wydarzeń w Rosji. W artykule autorka skupia się na przejawach wsparcia polityki Kremla, a także na przypadkach jej, ostrej niekiedy, krytyki. Słowa kluczowe: kultura rosyjska, polityka Kremla, artyści wobec polityki Russian culture to the contemporary politics of the Kremlin Abstract: Over the years it can be observed that almost every significant event concerning the Russian policy, both internal and external, is reflected in the cultural circles. At the same time, this applies not only to cultural outcomes, but also their makers. It is no different in the case of the latest developments in Russia. In the article the author focuses on the manifestations supporting the Kremlin’s policy, as well as those that are criticizing it, which is quite acute at times. Keywords: Russian culture, politics Kremlin, artists to politics Wprowadzenie Kultura i polityka od wieków idą w parze. Dlatego wsparcie bądź krytyka działań politycznych Kremla od lat manifestuje się na polu kultury. Nie jest to nowe zjawisko, zważywszy na obecność sztuk towarzyszących rewolucji, wielkiej wojnie ojczyźnianej czy radzieckiej propagandzie. W dobie globalizacji i powszechnej dostępności do mediów oddźwięki polityki w kulturze są lepiej zauważalne i szerzej dostępne. W niniejszym artykule posługuję się terminem kultura w jej antropologicznym wymiarze, który poza sferą przedmiotów mate- Aldona Borkowska – doktor, adiunkt w Instytucie Neofilologii i Badań Interdyscyplinarnych Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Absolwentka Uniwersytetu Warszawskiego – Wydział Lingwistyki Stosowanej i Filologii Wschodniosłowiańskich, Instytut Rusycystyki. Ukończyła studia doktoranckie na Wydziale Lingwistyki Stosowanej UW – praca doktorska Autobiograficzna proza Wiktora Astafiewa (Ostatni pokłon i Wesoły żołnierz). Zajmuje się współczesną literaturą rosyjską. 1 Kultura rosyjska wobec współczesnej polityki Kremla 49 red. naukowa Malina Kaszuba, Mirosław Minkina rialnych czy zachowań ludzkich obejmuje również instytucje, język czy religię. Rzecz jasna, w ramach jednego tekstu wyczerpanie nakreślonego zakresu nastręcza pewnych trudności. Dlatego też skupię moją uwagę tylko na wybranych zjawiskach w szeroko pojmowanej kulturze rosyjskiej. Rezonans w języku 50 Rozpocznę od krótkiego przeglądu oddźwięków lingwistycznych. Wydarzenia polityczne i przemiany społeczne w dzisiejszej Rosji wprowadziły istotne zmiany w języku, zauważalne w największym stopniu w Internecie. Runet zmienia się dynamicznie – i chodzi tu nie tyle o pojawianie się nowej leksyki, ile o język porozumiewania się w ogóle. Literaturocentryczna przestrzeń cyfrowa, aktywizująca wielu intelektualistów, przeistoczyła się w arenę walki ideologicznej, której pokłosiem jest degradacja narracyjnych sposobów opisywania i komentowania rzeczywistości. Celem użytkowników internetowego dyskursu, i to nie tylko w Rosji, nie jest przedstawienie swojego punktu widzenia, ale zamanifestowanie własnej osobowości, chęć zaistnienia. Rzeczowa dyskusja zanika na rzecz prezentacji indywidualności. Dotychczas nikt nie prosił obywatela o zajęcie stanowiska w tej czy innej społecznie istotnej sprawie. Kiedy pojawiła się możliwość wypowiedzenia przed całym krajem, wielu z niej skwapliwie korzysta, nie wzbogacając jednak debaty. Dominuje geopolityczny styl myślenia, polegający na scedowaniu odpowiedzialności na innych, poczuciu, że nic ode mnie nie zależy. Człowiek może opowiedzieć się po jednej ze stron konfliktu bez aktywnego uczestnictwa w nim. W rezultacie polityki Kremla na Ukrainie język rosyjski wzbogacił swój słownik o kilka nowych leksemów, którymi aktywnie posługuje się współczesny dyskurs medialny w Rosji. Mowa tutaj chociażby o wyrazie ватник, oznaczającym zbiorowy obraz rosyjskiego patrioty w pejoratywnym sensie, ogłupionego propagandą, nie myślącego samodzielnie. To samo w odniesieniu do Ukraińców kryje w sobie znaczenie słowa вшиватник. Często używanymi, należącymi do języka nienawiści i obraźliwymi dla mieszkańców regionów Donbasu i Ługańska są nazwy Донбабве i Луганда, przywodzące na myśl niestabilne państwa Trzeciego Świata. Dla określenia wymienionych regionów na południu Ukrainy używa się terminu Новороссия, wyciągniętego przez władze rosyjskie z zakurzonego kufra historii. Wykorzystywana do początku XX w. ideologema określa nieuznane republiki Doniecką i Ługańską. Obecność rosyjskich żołnierzy na Krymie, nieustannie negowana przez władze rosyjskie, Aldona Borkowska Polska – Rosja. Polityka bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej… ukształtowała wyrażanie зеленые человечки, używane głównie przez Ukraińców i kojarzące się z przybyszami z innej planety. Zwrot золотой батон stał się synonimem tandetnego luksusu, a zaistniał w języku po tym, jak w willi byłego prezydenta Ukrainy znaleziono sztabkę złota przetopioną na podobieństwo bochenka chleba. Jeśli chodzi o obecne władze ukraińskie, to w rosyjskich mediach nierzadko określa się je sztandarowym hasłem хунта, które zwykle idzie w parze ze słowami banderowska lub krwawa. Rosyjski kanał NTW wyemitował reportaż pod tytułem 13 друзей хунты, w którym piętnuje się działalność szeregu osób, występujących przeciwko oficjalnej polityce rządu Federacji Rosyjskiej (FR) i prezydenta. W propagandowym filmie pokazano kadry przedstawiające aktywność muzyków Andrieja Makarewicza i Diany Arbeninej, pisarzy Wiktora Szenderowicza i Dmitrija Bykowa, politologa Stanisława Biełkowskiego, parlamentarzysty Ilji Ponomariowa i szeregu innych opozycjonistów rosyjskich. Film, obfitujący w wartościujące sądy, doprowadza widza do refleksji, że wszyscy bohaterowie obrazu to zdrajcy i wspólnicy wroga. Działania Rosji na Krymie i w południowej Ukrainie zaowocowały pojawieniem się memów internetowych, czyli porcji informacji (frazes, koncepcja, grafika czy film), rozprzestrzeniających się pomiędzy powielającymi ją osobami za pośrednictwem sieci, znacznie trywializującymi zawierające w sobie polityczne ideologie. Memy internetowe bywają poważne lub ironiczne, samo zresztą środowisko dyskusji on-line prowokuje sarkastyczne komentowanie rzeczywistości. W dużym uproszczeniu można stwierdzić, że społeczeństwo rosyjskie podzieliło się na prorządową partię telewizora i pozostającą w opozycji do władzy partię Internetu, która bywa nazywana kulturą 2.0. Jest to pewnego rodzaju wspólnota, reprezentująca kulturę uczestnictwa2 i komunikacyjną realizację dyskursu internetowego. Prezentowane treści przekazywane są za pomocą szczególnych form wypowiedzi nasyconych ironią, polemicznym sposobem opisywania świata, ukazywanego w krzywym zwierciadle. Pojawia się alternatywna wizja rosyjskiej rzeczywistości, niezwykle krytyczny obraz władzy oraz dyskredytacja jej organów. Krymnasz Do najbardziej rozpoznawalnych haseł w Runecie należą: Россия встает с колен i своих не бросаем. Jednak największą „karieKultura, która zachęca konsumentów oraz fanów do aktywnego udziału w procesie tworzenia oraz dystrybucji nowo powstałych treści. 2 Kultura rosyjska wobec współczesnej polityki Kremla 51 red. naukowa Malina Kaszuba, Mirosław Minkina 52 rę” zrobił mem крымнаш, będący próbą opisania rzeczywistości. Pojawił się na początku marca 2014 r., jeszcze przed referendum na Krymie, jako pewien plan na przyszłość – Krym jeszcze nie jest nasz, ale powinien być, jak twierdzi Michaił Susłow z Upsalskiego Centrum Badań Rosyjskich i Euroazjatyckich3. Według niego autorami projektu, będącego ich prywatną inicjatywą, są dwaj muzycy rockowi niezwiązani z politycznym establishmentem. Tuż po referendum wyrażenie nabrało innego odcienia i obecnie 90% wykorzystania memu nosi ironiczny charakter, co w pewnym sensie niszczy jego siłę jako sposobu manifestacji określonego punktu widzenia. Większość użytkowników sieci wykorzystuje mem, reagując na bieżące wydarzenia – rubel spada, za to „krymnasz”; kanalizacja nie działa, ale „krymnasz”. «Это возвращает нас к позднесоветской ментальности. Есть бесконечный кухонный разговор, бесконечная жалоба на жизнь, как плохо мы живем, как у нас все косо. Парадоксальным образом ироническое переосмысление мема «крымнаш» возвращает к этой ментальности. Что бы в России ни происходило, она все равно останется неудачным государством, все равно жизнь будет плохая»4 – analizuje Susłow. Zwolennicy przyłączenia Krymu do Rosji, niedopatrujący się w tym akcie winy za wszelkie nieszczęścia kraju, wyrażenie „krymnasz” piszą rozdzielnie i wielką literą. Po jakimś czasie karierę w Internecie zaczął robić inny mem: „namkrysz” – aluzja do konsekwencji polityki Kremla dla obywateli, takich jak spadek kursu rubla, sankcje Unii Europejskiej, narastająca kontrola państwa, propaganda i cenzura. „Namkrysz” nawiązuje do frazeologizmu нам крышка, czyli koniec z nami. W nowojorskim rosyjskojęzycznym wydawnictwie KRiK wyszła antologia poezji NASZKRYM, której tytuł jest inwersją rosyjskiego hasła politycznego. Projekt zajmuje tym samym opozycyjne stanowisko do panującej w Rosji ideologii. Twórcy i wydawcy tomu negują polityczne tło edycji, twierdząc, iż «не призывает, не отрицает, никому не угрожает и не воюет ни с кем. Это политическая антология, а не сборник публицистических статей» 5. Nie mają wątpliwości, że Krym jako przestrzeń nie jest geograficzna ani polityczna, ale kulturowa i estetyczna, posiada ogromny potencjał historyczny dla М. Киселева, Откуда взялись «крымнаш» и другие мемы. Как «крымнаш» отражает русскую ментальность, www. gazeta. ru/ science /2015/06 /07_a_ 6746362. shtml [dostęp: 2.10.2015]. 4 Ibidem. 5 www.bbc.com/russian/society/2014/12/141220 [dostęp: 2.10.2015]. 3 Aldona Borkowska Polska – Rosja. Polityka bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej… kulturocentrycznego, poetyckiego spojrzenia. „Krym to przede wszystkim miasto poezji i poetów” – czytamy we wstępie do tomu. Antologia nie ma ambicji stać się studium kulturologicznym, to w rzeczy samej tylko wiersze – o Krymie, napisane na Krymie, zainspirowane Krymem czy też tylko o nim wspominające. Pod jedną okładką zebrano 120 autorów z Rosji, Ukrainy, Niemiec, Izraela, USA, Australii. «»НАШКРЫМ« – поэтический миротворческий манифест, попытка возвращения Крыма из пространства раздора в пространство литературы и интелектуального диалога, из геополитики в геопоэтику»6 – podsumowują projekt jego twórcy. Poparcie i odparcie Władza i kultura nigdy nie mogły się bez siebie obejść. Władimir Putin regularnie daje odczuć działaczom na polu kultury, jak bardzo potrzebna jest mu ich lojalność. Poplecznicy prezydenta nie tylko podwyższają prestiż kraju, ale stają się oparciem dla wywołujących polemikę politycznych decyzji. Ministerstwo kultury FR opublikowało listę działaczy tej sfery, wspierających pozycję władzy na Ukrainie i Krymie. W długim, liczącym ponad 500 nazwisk, spisie dominują aktorzy, malarze, adwokaci oraz dyrektorzy różnego rodzaju instytucji. Najbardziej rozpoznawalne nazwiska to: reżyser Fiodor Bondarczuk, aktorzy Aleksiej Batałow, Siergiej Bezrukow, pisarz-satyryk Michaił Zadornow, dyrektor moskiewskiego teatru MchAt Oleg Tabakow, czy dyrygent Walerij Giergijew kierujący Marińskim Teatrem w Petersburgu. «Деятели культуры – лидеры общественного мнения, пользуются значительным моральным весом, влиянием. Именно поэтому наши оппоненты тоже обращаются к ним, чтобы подкрепить свою позицию мнением авторитетного человека. И есть такие моменты в истории страны, когда их мнение чрезвычайно важно. Чем острее политический момент, тем эта потребность ощутимее. «Поэт в России больше, чем поэт» 7 – uzasadniał potrzebę takiego rodzaju poparcia Władimir Medyński, minister kultury FR. Dziękując sygnatariuszom, mówił: «Я бы хотел поблагодарить всех деятелей культуры, которые не побоялись ни угрозы каких-то санкций, ни Ibidem. В. Мединский [w rozmowie z Aleksiejem Kriżewskim], «Войны не будет, не фантазируйте», http://www.gazeta.ru/culture/2014/03/14/a_5949581.shtml [dostęp: 2.10.2015]. 6 7 Kultura rosyjska wobec współczesnej polityki Kremla 53 red. naukowa Malina Kaszuba, Mirosław Minkina 54 шумного осуждения болтливого фейсбучного меньшинства и высказали свою гражданскую позицию»8. W odpowiedzi na pismo pojawiła się antywojenna odezwa rosyjskiej inteligencji, opublikowana na stronie „Nowaja Gazieta”, podpisana przez pisarzy, kinematografów, obrońców praw człowieka, gwiazdy estrady, m.in.: Ludmiłę Ulicką, Grigorija Czchartiszwiliego, znanego bardziej jako Borys Akunin, Irinę Prochorową, Andrieja Zwiagincewa, Lwa Rubinszteina, Dmitrija Bykowa, Władimira Wojnowicza, Weronikę Dolinę, Wiktora Jerofiejewa, Andrieja Makarewicza, Eldara Riazanowa, Wiktora Szenderowicza. Intelektualiści rosyjscy wystąpili przeciwko agresywnej polityce rządu, łamaniu praw człowieka i dezinformacji społeczeństwa. «Во всех государственных СМИ России льются безудержные потоки лжи и дезинформации, а также развернута оглушительная пропагандистская кампания против всех, кто пытается поставить под сомнение правомерность действий властей, указать на их пагубные последствия для страны, для народа. Все несогласные огульно шельмуются, называются »пятой колонной« и »фашистами«»9 – czytamy w odezwie. Pisarka Jelena Czyżowa, jedna z sygnatariuszek manifestu przeciwko polityce Kremla, podczas pobytu na festiwalu Literacki Sopot w 2014 r., który poświęcono literaturze rosyjskiej, mówiła: „Jestem wolna, nie pracuję dla państwa. O wiele trudniejsza była sytuacja osób poproszonych o podpis pod listem popierającym Kreml. Ministerstwo wydzwaniało z tym do dyrektorów teatrów i muzeów. Im było ciężko odmówić, choć oczywiście nie jest tak, że wszystkich trzeba było zmuszać”10. Daje się zauważyć większą odwagę i swobodę w wyrażaniu poglądów przedstawicieli kultury poza granicami Rosji. Na wspomnianym festiwalu w Sopocie obecni byli Iwan Wyrypajew, Władimir Sorokin, Walerij Paniuszkin. W ostrych słowach wypowiadali się o polityce Putina i kondycji społeczeństwa rosyjskiego. Fragmenty słynnego Dnia oprycznika, autorstwa wspomnianego Sorokina, napisane prawie dekadę temu, brzmią dziś, jak właśnie spełniające się proroctwo. To, co kilka lat temu wyglądało jak śmiała groteska – np. Ibidem. Деятели культуры выступили с антивоенным заявлением, 13 marca 2014, http://snob.ru/selected/entry/73553#comment_703589 [dostęp: 2.10.2015]. 10 M. Niemczyńska, Festiwal Literacki Sopot. Rosyjscy artyści ostro o swoim kraju, 25 sierpnia 2014, http:// wyborcza.pl /1,75475, 16524642, Festiwal_ Literacki_ Sopot__ Rosyjscy_artysci_ostro_o.html, [dostęp: 2.10.2015]. 8 9 Aldona Borkowska Polska – Rosja. Polityka bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej… zakaz używania przekleństw, czy też asortyment sklepowy ograniczony do rodzimych towarów, staje się częścią realnego życia dzisiejszej Rosji. Dmitrij Bykow, pisarz i literaturoznawca, nierzadko goszczący z wykładami w Stanach Zjednoczonych, nie stroni od zjadliwych komentarzy dotyczących strategii polityków wobec działaczy kultury. Po fali krytyki, jaka dotknęła rockową piosenkarkę Zemfirę, na występie której pojawiła się flaga ukraińska, Bykow stawał w obronie artystki: «Честное слово, оставьте Земфиру в покое. По двум причинам. Вопервых, очень плохо и слабо то государство, которое может поколебаться от выступления Андрея Макаревича или Земфиры Рамазановой. То, в котором собственное мнение о внешней политике страны приравнивается к предательству. Это значит, что в государстве авторитет у Земфиры и Макаревича выше, нежели у власти […]»11. „Maszyna czasu” Przypadek wspomnianego już Andrieja Makarewicza wart jest bardziej szczegółowego omówienia. Lider rockowej grupy Maszyna Wriemieni uważany jest obecnie w Rosji za wroga publicznego numer jeden i przyjaciela „kijowskiej junty”. Wszystko za sprawą koncertu, który muzyk dał w Słowiańsku tuż po wyzwoleniu go przez wojska ukraińskie. Makarewicz występował przed dziećmi uchodźców z terenów objętych działaniami zbrojnymi. Po koncercie na rockmana spadła fala nienawiści. Biorąc pod uwagę jego wcześniejsze krytyczne wypowiedzi na temat aneksji Krymu i imperialnej polityki Władimira Putina, nie dziwi fakt, że w oficjalnych mediach określono go mianem zdrajcy ojczyzny. W morzu inwektyw rzucanych pod jego adresem pojawiały się pogłoski o rzekomej śmierci muzyka. Makarewicz miał zostać zamordowany przed wejściem do własnego domu – trzeba przyznać, że to dość typowy scenariusz śmierci rosyjskich opozycjonistów12. Gazeta „Izwiestia” opublikowała artykuł o „występku” muzyka autorstwa publicysty, ideologa współczesnego nurtu neoimperialnego, Aleksandra Prochanowa, w którym ten widzi krew Rosjan na rękach Makarewicza. Dla lidera grupy Maszyna Wriemieni to nie pierwsza gazetowa napaść. W 1982 r. w „Komsomolskiej Prawdzie” ukazał się artykuł Рагу из синей птицы. Obwiniano wówczas młody zespół o oderwanie od korzeni i poДмитрий Быков встал на сторону Земфиры: неужели у властей все так плохо, чтобы травить певицу, 7 lipca 2015, www. Online 812.ru/ 2015/07/07 /013/ print.html [dostęp: 2.10.2015]. 12 Np. śmierć Galiny Starowojtowej, Siergieja Juszenkowa czy Anny Politkowskiej. 11 Kultura rosyjska wobec współczesnej polityki Kremla 55 red. naukowa Malina Kaszuba, Mirosław Minkina 56 dążanie za „środkowoeuropejskim szablonem”, a także o brak talentu, cynizm oraz narzucanie młodzieży „wątpliwych idei”. W artykule przeciwstawiano „burżuazyjnemu” Makarewiczowi „prawdziwego radzieckiego obywatela”, nieżyjącego już wtedy, Włodzimierza Wysockiego. Tekst podpisali przedstawiciele inteligencji twórczej na czele z najbardziej wówczas znanym pisarzem-poczwiennikiem, Wiktorem Astafiewem. Po tym wydarzeniu, przypominającym wystrzał armatni skierowany w stronę wróbla, nałożono „tabu” na nazwisko Makarewicza, co de facto uczyniło go bohaterem narodowym. W 1991 r. muzyk opowiedział się po stronie liberalnych reform i przez lata cieszył się niesłabnącą sławą. Nagonka na Andrieja Makarewicza skłania wielu do przyjrzenia się bliżej twórczości grupy Maszyna Wriemieni. Mają oni w swoim repertuarze kilka utworów, które, mimo iż powstały dekady wcześniej, zdają się komentować dzisiejszą rzeczywistość rosyjską. Napisana pod koniec lat 70. piosenka Marionetki nie traci na aktualności. «Лица стерты, краски тусклы – / То ли люди, то ли куклы». Inne teksty Makarewicza zdają się przeczuwać zbliżające się do Rosji nieszczęścia. W piosence Czarno-biały kolor pojawia się zwyczajny człowiek, który niszczy wesołe barwy świata, zostawiając tylko czarny i biały. «[…] И веселых красок в мире больше нет./ Ты сам, сам закрыл свои глаза / И весь мир раскрасил в чернобелый цвет». Wygląda to jak ponury obraz strasznego cienia nadciągającego nad cały świat. Kolejny tekst powstał w 1993 r. i nosi tytuł Nieetatowy dowódca Ziemi. «Когда восходит Луна, / Ему совсем не до сна, / Пока он с миром не закончил спор. […] / Он бесконечно одинокий / Внештатный Командир Земли. / И он готов для полета, / Которого не знала Земля, / Но он пилот без самолета, / Он капитан без корабля». W obliczu ostatnich wydarzeń trudno dziwić się, że Makarewicz zechciał wypowiedzieć się również artystycznie. Jego najnowsze kompozycje Szczury i Mój kraj zwariował najtrafniej prezentują poglądy muzyka na kondycję kraju i sceny politycznej. «Рождаясь, не выбирают страну / И нам вовек не оборвать эту нить/ Моя страна ушла на войну / И я не смог ее остановить […] / Моя страна сошла с ума / И я ничем не могу помочь» (Mój kraj zwariował). «Крысы придумали мир для крыс и для них он совсем неплох […] / Крысы не любят других миров, хотя их манит высь! / Поскольку в своей норе они Боги, в других мирах их держат за крыс» (Szczury). Krążące po sieci, niewykluczone, że fałszywe, czarne listy Rosjan uznanych za wrogów putinowskiej polityki, zdumiewają kolejAldona Borkowska Polska – Rosja. Polityka bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej… nością nazwisk w czołówce spisu. Pierwsze miejsce Andrieja Makarewicza jest symptomatyczne – zepchnął na dalsze pozycje Aleksieja Nawalnego i Michaiła Chodorkowskiego. Wygląda na to, że władza potrafi znaleźć sposób na buntowniczego miliardera czy rewolucyjnego polityka, bardziej skomplikowane jest poskromienie muzyka rockowego. Peany na cześć… Dlatego, jak się zdaje, rządzący coraz chętniej nawiązują do tradycji ruskich przeplatanych radzieckimi – powstaje coś na kształt mieszanki, w której postulaty nadrzędności prawosławia nad innymi religiami stoją obok haseł zwycięstwa w wielkiej wojnie ojczyźnianej. Dla uczczenia pierwszej rocznicy przyłączenia Krymu do Rosji odbyła się seria masowych koncertów, przygotowanych przez członków Frontu Ludowego na terenie całego kraju. Opozycja zarzucała organizatorom stosowanie praktyk rodem z ZSRR – przymusowe spędy młodzieży i pracowników sfery budżetowej. Wierni Kremlowi artyści mieli pełne ręce roboty. Na scenie brzmiały głównie wzniosłe, pełne patriotyzmu kompozycje, chociażby Olega Gazmanowa, którego piosenka Oficerowie idealnie wpisywała się w koncepcję projektu. «Офицеры, офицеры, ваше сердце под прицелом. / За Россию и свободу до конца. / Офицеры, россияне, пусть свобода воссияет, / Заставляя в унисон звучать сердца». Nie mogło zabraknąć zespołu Lube – ulubionego wykonawcy Władimira Putina. Grupa zawdzięcza swoją popularność umiejętnemu wkomponowaniu w rockowe dźwięki wojenno-patriotycznych treści. W dyskografii zespołu znajdziemy wiele lirycznych melodii, nierzadko do słów poetów rosyjskich, jak chociażby Sergiusza Jesienina czy Nikołaja Rubcowa. Bodaj największą sławę przyniosły im kompozycje podkreślające trudny byt żołnierza, odwagę i miłość do ojczyzny. W piosence Żołnierz słyszymy: «И на рассвете вперёд / Уходит рота солдат, / Уходит, чтоб победить / И чтобы не умирать». Fragment utworu Wypijmy za…: «Давай за них, давай за нас, / И за Сибирь и за Кавказ. / За свет далёких городов / И за друзей, и за любовь. / Давай за вас, давай за нас. / И за десант, и за спецназ, / За боевые ордена / Давай поднимем, старина». I jedna z ostatnich propozycji zespołu Lube, piosenka Za ciebie Ojczyzno-Matko: «Головы вверх гордо поднять, за тебя – Родинамать / Мы до конца будем стоять, за тебя – Родина-мать! / Мы будем петь, будем гулять, за тебя – Родина-мать! / И за страну трижды "Ура!" за тебя – Родина-мать!». Kultura rosyjska wobec współczesnej polityki Kremla 57 red. naukowa Malina Kaszuba, Mirosław Minkina 58 W przestrzeni kultury masowej znajdziemy niejeden przykład utworu muzycznego z prezydentem Federacji Rosyjskiej w roli głównej. Już w 2004 r. grupa Поющие вместе nagrała piosenkę Takiego jak Putin. «Такого, как Путин, полного сил, / Такого, как Путин, чтобы не пил, / Такого, как Путин чтоб не обижал, / Такого, как Путин, чтоб не убежал». Z potrzeby serca i chęci wsparcia działań prezydenta, wedle słów autorów, powstała kompozycja Kiedy jesteśmy razem, wykonywana przez Maszę Rasputinę. «В сей исторический момент / Тревог, надежд и испытаний / Примите, друг наш Президент / Страны сердечное признание / Живете Вы из года в год / Под знаком равенства и братства / И доверяет Вам народ / Хранить основы Государства». Młoda nowosybirska wokalistka Maszani w swojej pieśni Mój Putin wyznaje prezydentowi swoje uczucia i rozprawia o sytuacji na Ukrainie. Wart uwagi jest wideoklip utworu, w którym piosenkarka przechadza się w sukience w kolorach flagi rosyjskiej po słonecznym polu na tle brzozowego zagajnika. Ta sama Maszani, w stroju nawiązującym do flagi Ukrainy, miota się w ciemnym ceglanym bunkrze i gorąco wyznaje swe uczucia Władimirowi Putinowi. «Ты Путин, да ты же Путин, / Я быть с тобой хочу, / Тебе я вслед кричу: / Мой Путин, мой милый Путин, / Возьми меня с собой, / Хочу я быть с тобой». Również współczesna kinematografia rosyjska w pewnym zakresie podejmuje próby określenia stanowiska wobec dzisiejszej władzy w Rosji i jej poczynań. Obwołany antyputinowskim film „Lewiatan” Andrieja Zwiagincewa, pokazuje los jednostki na prowincji Rosji w rękach bezdusznych funkcjonariuszy urzędujących pod portretami Władimira Putina. Emisję filmu w Rosji wstrzymano, rzekomo we względu na nadmierną brutalność języka, zgodnie z nowymi przepisami dotyczącymi zakazu używania nienormatywnej leksyki w obrazach wyświetlanych w rosyjskich kinach. Wśród Rosjan film wywoływał wiele negatywnych emocji ze względu na obfitość przekleństw, wszechobecne pijaństwo i skrajnie pesymistyczny obraz kraju. Inne głosy krytyczne dotyczyły antyklerykalnego wydźwięku filmu Zwiagincewa. Nikita Michałkow, od lat blisko związany z Kremlem, otrzymujący z budżetu ogromne pieniądze na produkcje, które u Rosjan mają wywoływać dumę ze swojej ojczyzny i poczucie przynależności do wielkiego narodu, po kilku słabych filmach w stylu „Spalonych słońcem 2”, nakręcił „Udar słoneczny” luźno oparty na utworze Iwana Bunina. Rzecz dzieje się na Krymie, młody oficer spotyka piękną kobietę, z którą łączy go namiętność. Ale nie tylko uczucia grają tuAldona Borkowska Polska – Rosja. Polityka bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej… taj rolę. Główny bohater to carski oficer, który trafia do niewoli do „czerwonych”. Jeńcy prowadzą dysputy o przyczynach rozpadu imperium. Dochodzą do wniosku, że byli zbyt słabi, aby obronić Rosję, nie wystarczyło im sił do krwawej rozprawy z rewolucjonistami. Korespondent „Gazety Wyborczej” w Moskwie Wacław Radziwinowicz pisze: Naczelny reżyser Rosji – a tę rolę urodzony dworak Michałkow pełni od lat – wyraża to, co myślą na Kremlu. Tam są przekonani, że imperium w ciągu niespełna wieku rozwaliło się dwa razy i znów jest zagrożone, bo władza, elity rosyjskie, nie miały dosyć hartu ducha, by w 1917 roku rozstrzelać nieliczną demonstrację w Piotrogrodzie, a w 1991 r. – powiesić puczystów czy Gorbaczowa – nieważne kogo, ważne, by ktoś wisiał, a ktoś twardą ręką zaprowadził porządek 13. Podsumowanie Diagnoza, jaką stawiają Rosji współcześni przedstawiciele kultury, pozostający w opozycji do polityki rządu i prezydenta FR, jest bezlitosna. Wiktor Szenderowicz, popularny pisarz-satyryk, zaliczony do 13 przyjaciół junty, tak komentował sprawę Krymu: Аннексия Крыма стала таблеткой виагры для нашего больного и старенького политического организма. На какое-то время средство даже помогло резко приободрились и успели напугать окружающих своими новыми размерами. Но все это – ненадолго. Скоро сложившаяся ситуация не будет вызывать никаких чувств, кроме стыда и недоумeний. Jak wynika z powyższych rozważań, nie istnieje jednorodny komentarz obecny we współczesnej kulturze, opisujący jej stosunek do poczynań Kremla. Zdaje się, że potrzeba więcej czasu na miarodajną analizę wspomnianych zjawisk. Próba odmalowania aktualnego obrazu wzajemnych relacji kultury oraz polityki w Rosji, często ambiwalentnego stosunku twórców i odbiorców sztuki do poczynań Kremla, a także ukazanie jej złożonego, wieloaspektowego i skomplikowanego odniesienia do władzy może stać się przyczynkiem do dalszych badań omawianej problematyki. W. Radziwinowicz, Naród musi wiedzieć, że w Rosji strzelać trzeba. Nowy film Michałkowa – głosem Kremla, 1 listopada 2014, http:// wyborcza.pl/ 1, 75477, 16899497,Narod_musi_wiedziec__ze_w_Rosji_strzelac_t_r zeba__ Nowy. html #ixzz3nc GpETWK [dostęp: 2.10.2015]. 13 Kultura rosyjska wobec współczesnej polityki Kremla 59 red. naukowa Malina Kaszuba, Mirosław Minkina Bibliografia Źródła internetowe 60 Деятели культуры выступили с антивоенным заявлением, 13 marca 2014, http:// snob. ru/ selected /entry/ 73553 #comment _ 703589. Дмитрий Быков встал на сторону Земфиры: неужели у властей все так плохо, чтобы травить певицу, 7 lipca 2015, www. Online 812.ru/ 2015/ 07/07 /013/ print.html. Киселева M., Откуда взялись «крымнаш» и другие мемы. Как «крымнаш» отражает русскую ментальность, www.gazeta. ru / science/2015/06/07_a_6746362.shtml. Мединский B. [w rozmowie z Aleksiejem Kriżewskim], «Войны не будет, не фантазируйте», http:// www. gazeta. ru/ culture /2014/03/14/a_5949581.shtml. Niemczyńska M., Festiwal Literacki Sopot. Rosyjscy artyści ostro o swoim kraju, 25 sierpnia 2014, http:// wyborcza.pl/ 1,75475, 16524642, Festiwal_ Literacki_ Sopot__R osyjscy_ artysci_ ost ro_o.html. Radziwinowicz W., Naród musi wiedzieć, że w Rosji strzelać trzeba. Nowy film Michałkowa – głosem Kremla, 1 listopada 2014, http:// wyborcza. pl/1,75477, 16899497, Narod_ musi_ wiedziec__ ze_w_Rosji_ strzelac_ t_r zeba_ Nowy. html# ixzz3 ncGpETWK. www.bbc.com/russian/society/2014/12/141220. Aldona Borkowska
