kobiety bardziej dbają o zdrowie niż mężczyźni?

Nowiny Lekarskie 2012, 81, 5, 466–471
JOANNA PNIEWSKA1, ALINA CZAJKOWSKA2, KRYSTYNA GÓRNA1, GRAŻYNA LICZBIŃSKA3,
DOROTA ŁOJKO4, WIKTOR PAŁYS4, ALEKSANDRA SUWALSKA4, KRYSTYNA JARACZ1
KOBIETY BARDZIEJ DBAJĄ O ZDROWIE NIŻ MĘŻCZYŹNI?
DONIESIENIE WSTĘPNE
DO WOMEN CARE MORE ABOUT HEALTH THAN MEN?
A PRELIMINARY STUDY
1
Katedra Pielęgniarstwa, Zakład Pielęgniarstwa Neurologicznego i Psychiatrycznego
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik: dr hab. Krystyna Jaracz
2
Praktyka Lekarza Rodzinnego AR – MED, Sokolniki
Kierownik: lek. med. Arkadiusz Czajkowski
3
Instytut Antropologii, Zakład Ekologii Populacyjnej Człowieka
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Kierownik: prof. dr hab. Jan Strzałko
4
Klinika Psychiatrii Dorosłych
Uniwersytet Medyczny im Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik: prof. dr hab. Janusz Rybakowski
Streszczenie
Wstęp. Gdy zadajemy pytanie „kto bardziej dba o swoje zdrowie?” zwykle odpowiedź brzmi: kobiety. Czy rzeczywiście tak jest?
Cel. Celem badania było porównanie zachowań zdrowotnych starszych kobiet i mężczyzn z rolniczych terenów Wielkopolski.
Materiał i metody. Do badania włączono 156 osób (95 kobiet i 61 mężczyzn) w wieku 60–90 lat (72,2 ± 7,31) zamieszkujących
rolnicze tereny Wielkopolski. Grupy mężczyzn i kobiet nie różniły się pod względem wieku. Dane demograficzne dotyczące stanu
zdrowia oraz stylu życia zebrano za pomocą kwestionariusza wywiadu skategoryzowanego.
Wyniki i wnioski. Mężczyźni w badanej grupie mieli lepsze wykształcenie niż kobiety, dłuższy również był tok ich edukacji.
Analiza nawyków dietetycznych i aktywności fizycznej wykazała, że kobiety statystycznie istotnie częściej niż mężczyźni
spożywają pieczywo z pełnego przemiału i drób oraz częściej ćwiczą indywidualnie w domu. Mężczyźni natomiast istotnie częściej
spożywają ryby i uczestniczą w grupowych zajęciach ruchowych. Występowanie chorób somatycznych nie różniło się w obu
grupach. W badanej grupie starsi mężczyźni i kobiety prezentują zróżnicowane nawyki prozdrowotne, jednak nie wykazują różnic
w zakresie dolegliwości somatycznych. Badania są kontynuowane we współpracy ze specjalistami w zakresie żywienia celem
ustalenia związków pomiędzy zwyczajami żywieniowymi, stylem życia i występowaniem chorób somatycznych.
SŁOWA KLUCZOWE: płeć, osoby starsze, styl życia.
Summary
Introduction. When we ask the question: who cares more about own health condition, the usual the answer is: women. Is this true?
Aim. The aim of the study was to compare health behaviours of older men and women living in a rural area in Wielkopolska province.
Material and methods. The study sample consisted of 156 persons (95 female and 61 male) aged 60–90 years (the mean of 72.2
± 7.3 years). The groups of men and women did not differ with regard to age. Demographic characteristics, health status and lifestyle
data were collected using of the semi-structural questionnaire.
Results and conclusions. Men had higher education level than women. Analysis of dietary habits and physical activity showed
that women tend to eat more whole meal bread and poultry, and more frequently do physical exercise and fitness activity at home.
Men eat significantly more fish and more frequently participate in group physical activities. The frequency of somatic diseases
did not differ in those two groups. In the studied group older men and women present different health behaviour models, however
no differences in somatic complaints were observed. The study is being continued in collaboration with nutritionists in order to
elucidate putative associations between dietary habits, lifestyle and somatic diseases.
KEY WORDS: gender, old people, lifestyle.
Wstęp
Promocja zdrowego stylu życia jest tematem
powszechnie poruszanym w literaturze. Większość
autorów obejmuje tym zagadnieniem tematykę związaPRACE ORYGINALNE
ną z regularną aktywnością fizyczną, prawidłową dietą,
zachowaniem rytmu dobowego, wyeliminowaniem nałogów oraz rozwijaniem umiejętności radzenia sobie ze
stresem [1]. Z obserwacji struktury wiekowej populacji
przedstawionej na rycinie 1 [2] oraz danych z piśmienni-
Kobiety bardziej dbają o zdrowie niż mężczyźni? Doniesienie wstępne
ctwa [3] wynika, że w Polsce stopniowo przybywa osób
w wieku podeszłym.
W społeczeństwie tkwi stereotypowe podejście, że
sporty, basen i gry zespołowe zarezerwowane są dla
młodych, a odpoczynek dla starszych [4]. Coraz częściej jednak osoby w podeszłym wieku podejmują aktywność ruchową, chcąc żyć dłużej oraz być samodzielnymi
i niezależnymi zarówno fizycznie jak i mentalnie [3, 5].
Przeprowadzone w ostatnich latach badania przeglądowe literatury wskazują, że aktywność fizyczna wywiera istotny protekcyjny wpływ na funkcje poznawcze [6,
7]. Do krzewienia promocji zdrowego stylu życia wśród
osób starszych przyczyniają się Uniwersytety Trzeciego
Wieku. Organizowane w nich wykłady dotyczące prawidłowej diety oraz formy zbiorowej aktywności ruchowej mobilizują słuchaczy do podejmowania działań.
W tego typu aktywnościach częściej uczestniczą
kobiety, które żyją średnio około 10 lat dłużej od mężczyzn. Nasuwa się zatem pytanie: Kto bardziej dba
o swoje zdrowie? Kobiety czy mężczyźni? Praca ta jest
próbą udzielenia odpowiedzi na to pytanie, poddając
rozważaniom dwa pierwsze z wymienionych elementów
zdrowego stylu życia, czyli dietę i aktywność fizyczną.
Celem badania było porównanie zachowań zdrowotnych starszych kobiet i mężczyzn z rolniczych terenów
Wielkopolski.
Materiał i metody
Do badania włączono 156 osób (95 kobiet i 61 mężczyzn) w wieku 60–90 lat. Średnia wieku wynosiła 72,2
± 7,3 lat. Wszyscy badani pochodzili z rolniczych terenów Wielkopolski. Byli kwalifikowani z rejestru jednego lekarza rodzinnego.
Grupy mężczyzn i kobiet nie różniły się pod względem wieku (średni wiek mężczyzn wynosił 71,7 ± 7,2
lat, kobiet 72,5 ± 7,1 lat). Dane demograficzne dotyczące
stanu zdrowia oraz stylu życia zebrano za pomocą kwestionariusza wywiadu skategoryzowanego. Pytano badanych o wykształcenie i liczbę lat edukacji. Dieta oceniana była przy pomocy tabeli, w której osoba badana
zaznaczała, czy często spożywa produkty z danej grupy,
467
po wyjaśnieniu, że oznacza to jedzenie przynajmniej 3
razy w tygodniu. O aktywność fizyczną pytano w dwojaki sposób. Początkowo, czy badany podejmuje dany
rodzaj ruchu, a jeśli tak to ile razy w tygodniu. Badanie
przeprowadzono metodą indywidualnych spotkań z osobami badanymi.
W analizie statystycznej zastosowano test chi-kwadrat oraz test U Manna-Whitneya. Za poziom istotności statystycznej przyjęto p < 0,05. Obliczeń dokonano
w programie Statistica 9.
Wyniki
Poziom wykształcenia osób badanych przedstawiono
na rycinie 2.
Mężczyźni istotnie częściej posiadali wykształcenie
zawodowe i wyższe. Wśród kobiet największy odsetek
stanowiły osoby posiadające wykształcenie podstawowe.
Mężczyźni wykazywali również istotnie dłuższy
czas edukacji niż kobiety (Tabela 1).
Porównanie spożycia poszczególnych produktów żywieniowych w badanych grupach przedstawia rycina 3.
Ponad 90% zarówno kobiet, jak i mężczyzn spożywało często warzywa i owoce. Niestety również ponad
50% z nich deklarowało, że codziennie je słodycze.
Osiemdziesiąt cztery procent kobiet i 90% mężczyzn
zwracało uwagę na lekkostrawność diety, co nie przeszkadzało ok. 60% z nich jeść potraw smażonych. Różnice istotne statystycznie występowały w spożyciu białego chleba, ryb i czerwonego mięsa. Były to produkty
znacznie częściej wybierane przez mężczyzn. Kobiety
preferowały drób i pieczywo pełnoziarniste. Nawyki
żywieniowe w badanej grupie nie były istotnie zależne
od wykształcenia.
Aktywność fizyczna osób badanych była znaczna.
Tylko 7 kobiet i 6 mężczyzn deklarowało niepodejmowanie żadnej formy aktywności i było to wynikiem złego stanu zdrowia. Podejmowane przez badanych formy
ruchu przedstawia rycina 4, a ich częstość tabela 2.
Ponad 70% zarówno kobiet, jak i mężczyzn spacerowało, a ponad 50% z nich uprawiało ogród. Ćwiczenia
indywidualne częściej podejmowały kobiety, za to zaję-
Rycina 1. Struktura wiekowa populacji polskiej 2010–2035 [2].
Figure 2. Age structure of Polish population 2010–2035 [2].
PRACE ORYGINALNE
468
Joanna Pniewska, Alina Czajkowska, Krystyna Górna i inni
* różnice istotne statystycznie, p < 0,05.
Rycina 2. Porównanie poziomu wykształcenia badanej grupy.
Figure 2. Comparison of education level of the studied groups.
Tabela 1. Porównanie edukacji [lata]
Table 1. Comparison of education [years]
PŁEĆ
X
7,9
LICZBA LAT EDUKACJI
KOBIETY (n = 95)
SD
3,0
Me
7
X
9,3
MĘŻCZYŹNI (n = 61)
SD
Me
3,9
8*
* różnica istotna statystycznie, p < 0,05
Tabela 2. Porównanie częstości podejmowania aktywności fizycznej
Table 2. Comparison of the frequency of physical activity
PŁEĆ
ILE RAZY W TYGODNIU
ćwiczenia indywidualne
spacery
jazda na rowerze
gry zespołowe
uprawianie ogrodu
KOBIETY (n = 95)
X
SD
Me
1,3
2,9
0
4,3
3,2
7
2,1
3
0
0,0
0,1
0
3,3
3,3
3
MĘŻCZYŹNI (n = 61)
X
SD
Me
0,6
1,8
0
4,0
3,0
4
2,5
2,8
1
0,2
1,3
0
3,0
3,3
1
Rycina 3. Porównanie spożycia poszczególnych produktów żywieniowych.
Figure 3. Comparison of consumption of various food products.
PRACE ORYGINALNE
RAZEM (n = 156)
X
SD
Me
0,9
2,6
0
4,2
3,1
7
2,3
2,9
0
0,1
0,8
0
3,2
3,3
2
Kobiety bardziej dbają o zdrowie niż mężczyźni? Doniesienie wstępne
469
* różnice istotne statystycznie, p < 0,05
Rycina 4. Porównanie podejmowania wysiłku fizycznego.
Figure 4. Comparison of physical activity.
Rycina 5. Porównanie częstości występowania chorób somatycznych.
Figure 5. Comparison of the prevalence of somatic diseases.
cia grupowe – mężczyźni. Mężczyźni również istotnie
częściej niż kobiety deklarowali jazdę na rowerze, jednak częstość uprawiania tej formy aktywności ruchowej
nie różniła się istotnie między grupami.
Aktywność fizyczna wśród badanych osób starszych
nie była istotnie zależna od ich wykształcenia.
Występowanie chorób somatycznych w badanej grupie obrazuje rycina 5.
Kobiety częściej niż mężczyźni chorowały na nadciśnienie tętnicze, choroby tarczycy, choroby reumatyczne
i cukrzycę. Nie były to jednak różnice istotne statystycznie.
Dyskusja
Pojęcie zdrowego stylu życia dla większości badanych
przez nas osób brzmi sztucznie. Zdrowa dieta, ruch w rea-
liach wiejskich zyskuje inny wydźwięk. Osoby badane
uważały, że odżywiają się zdrowo, bo jedzą to co wyhodują – nie pryskane, mało przetworzone. Również aktywność fizyczną oceniają jako dobrą – w gospodarstwie czy
ogrodzie ciągle jest coś do zrobienia, a to ruch na świeżym
powietrzu. Codziennie trzeba iść lub jechać rowerem do
sklepu, nierzadko 4–5 km, raz w tygodniu do kościoła czy
na cmentarz. Jest to specyficzna grupa osób starszych.
W naszym badaniu kobiety chętniej niż mężczyźni spożywają drób i pieczywo pełnoziarniste. Również
częstsze spożycie wśród kobiet bogatego w błonnik chleba odnotowano w badaniach w ramach projektu HEPRO
[8], a większe ilości spożywanego drobiu w badaniach
WOBASZ [9]. W tych samych badaniach [8, 9] opisano także, że kobiety istotnie częściej spożywają owoce
i warzywa, czego nie potwierdziliśmy w niniejszej pracy.
PRACE ORYGINALNE
470
Joanna Pniewska, Alina Czajkowska, Krystyna Górna i inni
Z projektu WOBASZ [9] wynika również, iż kobiety
spożywają więcej ryb, czego również nie obserwowaliśmy w badanej przez nas populacji. Z badań odnośnie
ewaluacji nawyków żywieniowych Polaków w latach 90.
jednoznacznie wynika, że właśnie w grupie kobiet odnotowano wyraźny wzrost spożycia owoców, warzyw, drobiu i przetworów mlecznych, przy jednoczesnym spadku
spożycia wieprzowiny i wędlin [10]. Zarówno w badaniach projektu HEPRO [8], jak i w pracy Kirschner i wsp.
[10], stosowanie zdrowej diety było istotnie statystycznie
powiązane z wykształceniem badanych. Również zbliżone wyniki uzyskano w ramach projektu Pol – MONICA
bis, realizowanego na terenie Warszawy [11]. Autorzy
pracy zaobserwowali brak istotnego związku pomiędzy
uzyskanym poziomem edukacji a nawykami żywieniowymi badanych. Rozbieżności pomiędzy rezultatami
innych badań a naszymi wynikami mogą być spowodowane różnicami w zakresie badanych populacji związanymi z miejscem przeprowadzenia badania. Wszystkie
przytoczone wyniki analiz obejmowały swym zasięgiem
mieszkańców miast. Badania prezentowane w niniejszej
pracy prowadzone były na terenach wiejskich z dużym
udziałem rolnictwa w strukturze gospodarki. Dlatego
też rozkład wykształcenia w porównywanych grupach
był odmienny.
Wspomniane wcześniej specyficzne podejście do
ruchu sprawia, że tylko 7 kobiet i 6 mężczyzn deklaruje
niepodejmowanie żadnej formy aktywności, co stanowi
7 i 9% badanych. Porównując zatem uzyskane wyniki z danymi z programu WOBASZ, badana populacja
należała do bardzo aktywnych. Z przytoczonego programu wynika, iż wśród Wielkopolan tylko 35% mężczyzn i 29% kobiet podejmowało prawidłową aktywność
ruchową (30 min przez większość dni w tygodniu), a aż
50% mężczyzn i 57% kobiet deklarowało bardzo niską
aktywność fizyczną w czasie wolnym [9].
Po bardziej wnikliwej analizie ukazał się autorom
inny niż miejski obraz wzoru czynnego spędzania wolnego czasu nacechowanego większą celowością działań. Nie ruch dla samej aktywności fizycznej, ale też,
aby mieć z tego jakieś wymierne korzyści. Z tych rozważań wyniknęło umieszczenie na rycinie podejmowanych aktywności uprawiania ogrodu, które deklarowało ponad 50% badanych. Spacery, bez podziału na te
celowe i prozdrowotne, podejmowało aż 90% badanych.
Wśród tych aktywności autorzy nie odnotowali różnic
wynikających z płci. Kobiety częściej ćwiczyły indywidualnie w domu. Mężczyźni preferowali zajęcia grupowe, jak również częściej deklarowali jazdę na rowerze,
przy braku istotnych różnic co do częstości podejmowania tej aktywności. Z przytoczonych już wcześniej badań
HEPRO [8] populacji poznańskiej wynika, że mężczyźni
istotnie częściej pracowali w ogrodzie, natomiast kobiety
częściej jeździły na rowerze. Autorzy pracy nie wykazali istotnego statystycznie związku pomiędzy poziomem
wykształcenia a aktywnością fizyczną badanych, co
nie jest zgodne z wynikami otrzymanymi w badaniach
w ramach projektów HEPRO i Pol – MONICA [8, 11]
oraz doniesieniami porównującymi zachowania zdroPRACE ORYGINALNE
wotne populacji polskiej pod koniec XX wieku [10, 12].
Przyczyny tych rozbieżności również można wiązać ze
specyfiką badanej przez nas populacji.
W badanej populacji nie obserwowano istotnych
różnic w zakresie występowania chorób somatycznych
u kobiet i mężczyzn. Kobiety nieco częściej chorowały na nadciśnienie tętnicze, choroby tarczycy, choroby
reumatyczne i cukrzycę. Przyczyn tych należało dopatrywać się w specyfice poszczególnych dolegliwości,
bowiem na cukrzycę typu II, choroby tarczycy i choroby reumatyczne są bardziej narażone kobiety [13]. Natomiast czynnikiem sprzyjającym występowaniu nadciśnienia tętniczego jest otyłość [13], która wśród badanych
dotyczyła również w większości kobiet.
Wnioski
W naszym badaniu starsi mężczyźni jak i kobiety
prezentują zróżnicowane zachowania, które można zaliczyć do pro-, ale także antyzdrowotnych. Kobiety spożywają więcej chudego mięsa i błonnika, a mężczyźni
jedzą więcej ryb. Nie stwierdziliśmy jednak istotnego
wpływu nawyków dietetycznych na obecność lub brak
dolegliwości somatycznych w badanej grupie.
Badania są kontynuowane we współpracy ze specjalistami w zakresie żywienia przy zastosowaniu kwestionariusza częstotliwości spożycia żywności (Food Frequency Questionnaire – FFQ) oraz Międzynarodowego
Kwestionariusza Aktywności Fizycznej.
Oświadczenie
Praca realizowana w ramach grantu MNiSW N N402
407 539, pt. Starzenie poznawcze – ocena przydatności badania markerów procesu zapalnego i identyfikacji zapachu jako czynników predykcyjnych pogorszenia
czynności poznawczych u osób w starszym wieku.
Piśmiennictwo
1. Cendrowski Z.: Dekalog zdrowego stylu życia. Lider. Promocja zdrowia, kultura zdrowotna i fizyczna. 2005, 7–8,
173–174, 3–7.
2. Główny Urząd Statystyczny.: Prognozy demograficzne. W:
Rocznik demograficzny 2010. GUS, Warszawa 2010, 167.
3. Uchwała Międzynarodowej Konferencji Naukowej „Ageing and Physical Activity: Application to Fitness, Sport
and Health”. Rydzyna, 15–17 września 2006.
4. Otręba I., Waleczek J.: Wpływ aktywności fizycznej na
proces starzenia się. Lider. Promocja zdrowia, kultura
zdrowotna i fizyczna. 2010, 7–8, 234, 27–28.
5. Górecka M., Nikisch J.: Aktywność fizyczna osób w starszym wieku. Pielęgniarstwo Polskie. 2008, 2, 28, 159–
164.
6. Kołodziejczyk I.: W zdrowym ciele zdrowy duch? Wpływ
aktywności fizycznej na funkcjonowanie poznawcze
w starszym wieku. Kosmos. Problemy nauk biologicznych,
56/2007, 3–4, 276–277, 361–369.
7. Pniewska J., Jaracz K., Górna K., Suwalska A.: Czynniki protekcyjne funkcji poznawczych w procesie starzenie
Kobiety bardziej dbają o zdrowie niż mężczyźni? Doniesienie wstępne
8.
9.
10.
11.
się – przegląd piśmiennictwa. Neuropsychiatria i Neuropsychologia, 2011, 6, 3–4, 166–171.
Iwanowicz E.: Raport o stanie zdrowia poznaniaków
z badania ankietowego w ramach projektu HEPRO – Zbiór
Narzędzi dla Profili Zdrowotnych. Wydawnictwo Miejskie, Poznań 2007.
Sygnowska E., Waśkiewicz A., Głuszek J. i wsp.: Spożycie
produktów spożywczych przez dorosłą populację Polski.
Wyniki Programu WOBASZ. Kardiologia Polska, 2005,
63, 6 (supl. 4).
Kirschner H., Kosińska I., Narojek L.: Zmiany zachowań
żywieniowych w Polsce w latach dziewięćdziesiątych.
Zdr. Publ., 2002, 112, 3, 313–319.
Waśkiewicz A., Sygnowska E.: Wpływ wykształcenia na
zachowania zdrowotne i czynniki żywieniowe związa-
471
ne z powstawaniem otyłości – badanie Pol – MONICA bis
Warszawa. Zdr. Publ., 2006, 116, 2, 227–231.
12. Łopuszańska M., Szklarska A., Jankowska E.A.: Zachowania zdrowotne dorosłych mężczyzn i kobiet w Polsce
w latach 1984 i 1999. Zdr. Publ., 2004, 114, 1, 23–28.
13. Szczeklik A., Gajewski P. (red.).: Choroby wewnętrzne.
Kompendium 2011. Medycyna Praktyczna, Kraków 2011.
Adres do korespondencji:
mgr Joanna Pniewska
Zakład Pielęgniarstwa Neurologicznego i Psychiatrycznego
Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
ul. Smoluchowskiego 11
60-179 Poznań
tel.: 694 837 157
e-mail: [email protected]
PRACE ORYGINALNE