ŁUBIN WĄSKOLISTNY – GATUNEK NIEWYKORZYSTANYCH

Dr Stanisław Stawiński
Hodowla Roślin Smolice Sp. z o.o.
Grupa IHAR
Oddział Przebędowo
ŁUBIN WĄSKOLISTNY
– GATUNEK
NIEWYKORZYSTANYCH
MOŻLIWOŚCI
Łubin wąskolistny i żółty to dwa podstawowe gatunki uprawne łubinu w Polsce i Europie,
które przy racjonalnym wykorzystaniu mogą się wzajemnie uzupełniać. Łubin żółty ze względu
na nieco mniejsze wymagania glebowe wysiewany powinien być przede wszystkim na najsłabszych glebach, zaliczanych najczęściej do klasy bonitacyjnej VI lub słabej V; natomiast łubin
wąskolistny ze względu na wyższe plonowanie, szybsze dojrzewanie i małą wrażliwość na antraknozę na pozostałych typach gleb. Wielu doświadczonych rolników znając już zalety i wady
obydwóch gatunków wysiewa na słabszej części pola, w praktyce często bliżej lasu, łubin żółty, a na pozostałej, większej części – łubin wąskolistny. Taki sposób zakładania plantacji ma
oczywiście sens tylko w przypadkach, gdy powierzchnia każdej z nich będzie stosunkowo duża,
co zapobiegnie rozdrabnianiu produkcji. Z agrotechnicznego punktu widzenia taki sposób uprawy nie spowoduje dodatkowych utrudnień, gdyż dobór pestycydów zalecanych do stosowania
w obydwóch gatunkach jest bardzo zbliżony, a zasady uprawy także bardzo podobne.
Podstawową zaletą łubinu wąskolistnego jest jego wyższe plonowanie, szybsze dojrzewanie i łatwiejszy omłot oraz zdecydowanie niższa wrażliwość na antraknozę łubinu niż łubinu żółtego co zmniejsza koszty uprawy, a tym samym powoduje, że cena nasion siewnych
jest znacznie niższa.
AGRO
SERWIS
Rośliny strączkowe i motylkowate drobnonasienne
wydanie 3 – styczeń 2016 r.
29
ŁUBIN WĄSKOLISTNY
Aktualnie (stan grudzień 2015) w rejestrze znajduje się 20 odmian łubinu wąskolistnego
z tego w badaniach PDO w latach 2013-14 udział brało 19 odmian, a w roku 2015 – 16 odmian. Podzielić je można na trzy zasadnicze grupy: odmiany gorzkie (rozgałęziające się), odmiany słodkie (niskoalkaloidowe, rozgałęziające się) oraz odmiany słodkie o zredukowanych
w różnym stopniu rozgałęzieniach (określane w COBORU jako samokończące).
Podstawowe cechy odmian tego gatunku przedstawiono w tabeli nr 1.
Tab. 1. Charakterystyka odmian łubinu wąskolistnego wg COBORU (stan listopad 2015 r.)
Odmiana
Rok reje- Plon Stabilność Zawartość Zawartość
Wysokość Okres Tolerancja
stracji nasion plonu relabiałka alkaloidów MTN
roślin wegetacji na fuzarium
(dt/ha) tywnego (%)
(%)
(%)
(g)
(cm)
(dni)
(%)
rozgałęziające się niskoalkaloidowe
1. Bojar
2007
28,9
5,3
30,3
0,016
162
67
108
62
2. Dalbor
2011
31,2
5,0
32,4
0,019
137
65
107
66
3. Graf
2004
31,6
4,2
32,2
0,020
136
71
110
72
4. Heros
2011
33,4
2,9
31,5
0,020
126
63
108
70
5. Kadryl
2010
-
-
32,1
0,021
147
76
110
0
6. Kalif
2006
32,5
3,4
30,4
0,017
150
71
111
91
7. Kurant
2014
32,3
-
31,6
0,024
164
76
110
5
8. Lazur
2015
33,0
-
30,2
0,014
154
67
106
78
9. Neptun
2009
32,3
2,3
32,8
0,017
152
68
106
4
10. Rumba
2015
34,5
-
32,5
0,031
157
76
110
50
11. Salsa
2015
32,8
-
31,9
0,018
144
72
108
28
12. Tango
2012
33,8
5,8
32,7
0,028
168
76
112
11
13. Wars
2014
34,3
-
30,8
0,012
150
71
109
66
14. Zeus
2002
31,4
3,7
31,8
0,016
150
76
108
53
15. Boruta
2002
30,8
1,7
31,4
0,019
145
73
108
46
16. Regent
2009
33,2
4,6
31,1
0,013
141
66
105
3
17. Sonet
1999
27,2
5,5
29,7
0,025
152
65
102
0
samokończące niskoalkaloidowe
rozgałęziające się gorzkie
18. Karo
2001
-
-
30,7
1,167
181
73
108
0
19. Oskar
2012
-
-
32,3
1,001
144
74
109
58
1. Plon nasion – średnio z lat 2013-15 uzyskane w PDO.
2. Stabilność plonu relatywnego – oznacza procentowe średnie odchylenie plonu relatywnego od
średniego plonu relatywnego danej odmiany w latach 2011-15 w PDO.
3. Tolerancja na fuzarium – określa procent roślin, które przeżyły na polu śmierci w Przebędowie.
4. Pozostałe cechy to średnie z lat 2013-14 z badań rejestrowych COBORU.
5. Brak danych plonu nasion oznacza, że odmiana nie uczestniczyła w PDO w roku 2015.
6. Brak danych stabilności plonu relatywnego oznacza, że odmiana w badaniach PDO lub
rejestrowych uczestniczyła w okresie krótszym niż pięć lat.
30
Rośliny strączkowe i motylkowate drobnonasienne
wydanie 3 – styczeń 2016 r.
AGRO
SERWIS
ŁUBIN WĄSKOLISTNY
Wysiew gorzkich łubinów ma uzasadnienie tylko w przypadku, gdy ze względu na zbyt dużą liczbę żerujących saren lub jeleni rośliny odmian słodkich są zbyt mocno przygryzane, co znacznie obniża plonowanie i przedłuża okres wegetacji. Całkowicie błędne jest przekonanie, że łubiny gorzkie
mają mniejsze wymagania glebowe i wyżej plonują. Do uprawy na glebach najsłabszych predysponowany jest łubin żółty, w którym brak odmian gorzkich. Odmiany gorzkie (Oskar, Karo) nadają się tylko na przyoranie na zielony nawóz. Na cele paszowe, zarówno w postaci zielonki jak i suchych nasion
są nieprzydatne, gdyż psują smak paszy, co nie
oznacza, że są toksyczne dla zwierząt.
Odmiany słodkie można podzielić na: wcześniej
dojrzewające – tj. Sonet, Regent, Neptun, Lazur;
średniowczesne – tj. Dalbor, Bojar, Zeus, Boruta,
Salsa, Wars oraz nieco późniejsze – tj. Graf, Kalif, Kadryl, Kurant, Rumba i najpóźniejsza odmiana
Tango. Należy dodać, że na terenie całego kraju, z wyjątkiem pobrzeża Bałtyku i północnego pasa Warmii i Mazur oraz pogórza, bez problemu dojrzewają nawet odmiany określane
jako późniejsze. Pewne problemy z uprawą odmian późnych na cele siewne mogą pojawić
się w lata wilgotniejsze, gdyż ze względu na nadmierne rozgałęzianie się uwidacznia się duża
zmienność maternalna skutkująca obniżeniem zdolności kiełkowania, a także może wystąpić
porażenie przez wirusa mozaiki ogórka (CMV).
Największą wysokość osiągają rośliny takich odmian późnych jak Kadryl, Tango, Rumba,
Kurant. Na szczególną uwagę zasługuje pod tym względem odmiana Zeus, która należy do
odmian wysokich, a przy tym jest średniowczesna i równomiernie dojrzewająca. Osiąga to
przez unikalną cechę szybkopędności.
Na uwagę zasługują też odmiany o drobniejszych nasionach, co zmniejsza normę wysiewu, tj. Heros, Graf, Dalbor i Regent. Szczególnie pod tym względem wyróżnia się odmiana
Heros. Norma wysiewu tej odmiany w stosunku do odmian gruboziarnistych może być zmniejszona nawet o 50 kg.
W przypadku uprawy łubinu na polach, gdzie występują fuzariozy, warto wysiać odmiany wysoce tolerancyjne na tę chorobę, tj. Kalif, Graf, Lazur, Heros, Wars, Dalbor. Obserwuje się, że
w warunkach produkcyjnych już przeżywalność odmiany na poziomie większym niż 30% zapewnia bezproblemowy rozwój roślin na plantacji, oczywiście w przypadku wystąpienia infekcji.
W przypadku odmian nierozgałęziających się (samokończących) – Boruta, Regent, Sonet – zwrócić warto uwagę na ich bardzo równomierne dojrzewanie i brak skłonności do przedłużania wegetacji, co jest istotne szczególnie w pasie przymorskim oraz w północnej części
Warmii i Mazur. Ich wadą jest jednak wymóg większej obsady roślin (Regent 110/m2, Boruta
120/m2, Sonet 130/m2), co podwyższa normę wysiewu. Ten aspekt jest często niezauważany przy uprawie, co skutkuje obniżeniem plonowania i często zwiększonym zachwaszczeniem
plantacji. W tej grupie na uwagę zasługuje odmiana Regent, która przełamała ujemną korelację cechy samokończenia i plonowania, gdyż pod tym względem nie ustępuje odmianom rozAGRO
SERWIS
Rośliny strączkowe i motylkowate drobnonasienne
wydanie 3 – styczeń 2016 r.
31
ŁUBIN WĄSKOLISTNY
Plantacja odmiany Boruta w okresie kwitnienia
gałęziającym się. Przy uprawie odmiany Boruta należy uwzględnić, że powinna być wysiewana
wcześniej, najlepiej pod koniec marca – początek kwietnia, gdyż na opóźnienie siewu reaguje
przedłużeniem wegetacji i zwiększeniem zielonej masy. Wielu rolników utożsamia pojęcie samokończenia z samodojrzewaniem, co jest błędem, gdyż odmiany rozgałęziające również samoistnie dojrzewają, wyjąwszy bardzo późne odmiany w lata bardzo chłodne na północy kraju.
Zawartość białka w nasionach łubinu wąskolistnego waha się od 29% do 35%
(w zależności od roku zbioru) i uzależniona jest od przebiegu pogody w okresie wegetacji oraz, najogólniej mówiąc, od stanu plantacji. Rośliny zabiedzone, porażone przez
choroby kumulować będą mniej białka. Pewne znaczenie odgrywać będzie też dobór odmiany, gdyż różnice między nimi w zawartości białka sięgają 3%, a największą koncentracją charakteryzują się nasiona odmian: Neptun, Rumba, Tango, Dalbor, Graf.
W hodowli łubinu wąskolistnego osiągnięto duży postęp jakościowy, obniżając
znacznie zawartość alkaloidów w nasionach nowych odmian. Smakowitość paszy przygotowanej z udziałem nasion tak znacznie wysłodzonych jest nieporównywalnie lepsza niż
tej, którą używano do testów żywieniowych wykonanych jeszcze kilkanaście, a często i więcej lat temu. Najlepszym dowodem, że nasiona łubinu mogą byś stosowane w żywieniu świń
i drobiu są wyniki tuczu uzyskane w doświadczeniach żywieniowych prowadzonych pod kierunkiem prof. A. Rutkowskiego z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.
W niektórych opracowaniach dotyczących wartości żywieniowej łubinów pojawiają się określenia typu „toksyczność” alkaloidów łubinowych, co jest całkowicie nieprawdziwym określeniem, gdyż w tym przypadku możemy mówić tylko o pogorszeniu smakowitości paszy i to tylko
w przypadku użycia zagoryczonych nasion (zamieszki). Niemniej w hodowli odmian dąży się do
maksymalnego zminimalizowania ich zawartości. Najnowsze i najsłodsze odmiany, takie jak:
Wars, Regent, Lazur zawierają tylko 0,012-0,014% alkaloidów i w nasionach tych odmian nie
wyczuwa się żadnego posmaku goryczki. Oczywiście odmiany z poziomem alkaloidów 0,028-0,031% również mogą być stosowane w żywieniu, gdyż jest to poziom niewspółmiernie niski
w stosunku do form gorzkich. W przyszłości przewiduje się zejść z zawartością alkaloidów do
zawartości śladowej, niemającej żadnego wpływu na smak nasion, być może z perspektywą
szerszego wykorzystania w żywieniu człowieka.
32
Rośliny strączkowe i motylkowate drobnonasienne
wydanie 3 – styczeń 2016 r.
AGRO
SERWIS
ŁUBIN WĄSKOLISTNY
Plonowanie to zagadnienie najbardziej absorbujące uwagę rolnika i niestety w przypadku
łubinu wąskolistnego, jak zresztą wszystkich gatunków z rodziny bobowatych najbardziej nieprzewidywalne. Stabilność plonu bobowatych jest niska i silnie uzależniona od ilości opadów
i urodzajności gleby. Średnie plony odmian łubinu wąskolistnego w badaniach PDO w latach
2013-15 przekraczają 3 tony z hektara. W praktyce produkcyjnej plony wahają się od 1 tony
w lata bardzo suche do 3,5 tony w lata bardzo korzystne. W doświadczeniach PDO w latach
2013-15 większość odmian plonowała w przedziale 30,8 dt/ha – 34,5 dt/ha, czyli maksymalna różnica wyniosła 3,7 dt/ha. Jedynie dwie odmiany Sonet i Bojar znacząco in minus odbiegały od tego poziomu. Ze względu na małą stabilność plonu relatywnego, czyli bardzo duże
wahania plonów relatywnych odmian w poszczególnych latach, a także ze względu na NIR
na poziomie 2,4-3,1 dt/ha (doświadczenia rejestrowe COBORU 2011-14) przy ocenie plonowania odmian łubinu nie powinno przykładać się nadmiernej uwagi do różnic w plonach rzędu 1,0-2,5 dt/ha, gdyż są one statystycznie nieistotne. Średnie odchylenia od przeciętnego
plonu relatywnego w wieloleciu 2011-15 u najmniej stabilnych odmian sięgały 5,3-5,8%. Przy
tak dużych odchyleniach odmiana jednego roku może być zaliczona do odmian czołowych,
a innego roku do odmian słabszych. Niestety w przeciwieństwie do zbóż taka jest specyfika
plonowania łubinu. Z tego wypływa inny wniosek: trzeba z dużym dystansem podchodzić do
pojawiających się czasami wśród handlowców i rolników opinii o „rewelacyjności” w plonowaniu niektórych odmian.
Ważnym zagadnieniem związanym z uprawą łubinów, często zresztą pomijanym przy kalkulacji opłacalności uprawy, jest jego zdolność do produkcji azotu symbiotycznego, meliorowania gleby, pobierania z głębi gleby składników niedostępnych już dla korzeni zbóż, przerywania rozwoju szkodliwych dla zbóż patogenów odglebowych. Wszystko to powoduje, że
plony zbóż zasianych po łubinie wzrastają beznakładowo o 4-7 dt/ha, a w skrajnych
przypadkach nawet aż o 15 dt/ha. Przy kalkulacji opłacalności należy uwzględnić także
fakt, że łubin nie wymaga nawożenia azotowego, a także to, że pozostawia po sobie do wykorzystania przez rośliny następcze 50-70 kg czystego azotu symbiotycznego.
Najważniejsze zasady uprawy łubinu wąskolistnego:
 Stanowisko po zbożach na glebach przepuszczalnych klasy IVa-V, z czteroletnią przerwą
po uprawie innych strączkowych.
 Nawożenie: 50-70 kg P2O5 i 70-90 kg K2O (najlepiej wg zasobności gleby), nie stosujemy
nawożenia azotowego.
 Zalecana obsada dla odmian tradycyjnych to 90-100 roślin/m2 (90 roślin/m2 na glebach
lepszych oraz dla odmian wyższych), a dla odmian samokończących 110-130 roślin/m2
(Regent 110, Boruta 120, Sonet 130).
 Termin siewu: 20.III – 15.IV, w rozstawie 12-20 cm. W Polsce zachodniej i centralnej wskazany jest wysiew w III dekadzie marca. Najnowsze doświadczenia z lat 2012-15 wykazały,
że przyspieszenie wysiewu z I dekady kwietnia na III dekadę marca skutkowało zwiększeniem plonu średnio aż o 28,4%.
 Konieczne zwalczanie chwastów wg zaleceń podanych na stronie Instytutu Ochrony Roślin lub Ministerstwa Rolnictwa. Łubiny wbrew niektórym utartym twierdzeniom nie są żadną konkurencją dla chwastów i zaniechanie ich zwalczania skutkuje często bardzo dużym
spadkiem plonowania.
 Zbiór przy obrotach bębna 500-600/min. i szczelinie ok. 15 mm. Przy zbiorze zwrócić uwagę, aby motowidło nie powodowało osypywania się nasion ze strąków.
AGRO
SERWIS
Rośliny strączkowe i motylkowate drobnonasienne
wydanie 3 – styczeń 2016 r.
33
ŁUBIN WĄSKOLISTNY
Wykorzystanie łubinu wąskolistnego w poplonach
Większa dynamika wzrostu w wcześniejszych fazach rozwoju, wyższe plonowanie i szybsze dojrzewanie predysponują niektóre odmiany tego gatunku do wykorzystania w zasiewach
poplonowych. Dodatkowe dopłaty obszarowe do poplonów, a także brak obornika w gospodarstwach nieprowadzących produkcji zwierzęcej zachęcają rolników do ich siewu. W praktyce ze względu na niskie koszty wysiewu, do tego celu najczęściej wykorzystuje się gorczycę.
Wielu jednak rolników, szczególnie tych, którzy chcą poprawić wartość stanowiska, wykorzystuje w tym celu łubin. Gorczyca oprócz szeregu zalet ma jedną podstawową wadę – jej wartość przedplonowa dla zbóż jest bardzo niska, a oprócz tego zaburza bilans azotu w glebie.
Odwrotnie przedstawia się sytuacja z łubinem, którego wartość przedplonowa jest bardzo wysoka, a oprócz tego wnosi do gleby 50-70 kg czystego azotu niewypłukiwanego do wód gruntowych i nieskażającego środowiska. Badania nad wartością przedplonową łubinu i gorczycy sianych w poplonie wskazują, że plony jęczmienia czy pszenicy jarej zasianych po łubinie
wzrastają o 4,5-7 dt/ha, natomiast po gorczycy o 1-2 dt/ha.
Jak już wspomniano wcześniej, czynnikiem zniechęcającym do uprawy łubinu w poplonach jest stosunkowo wysoki koszt nasion, a także większe prawdopodobieństwo słabych
wschodów w przypadku wystąpienia w sierpniu suszy. Aby tego uniknąć zaleca się wykorzystać opracowaną w Hodowli Roślin Smolice Oddział Przebędowo tzw. uproszczoną metodę
uprawy. Najogólniej sprowadza się ona do wykorzystania do tego celu nasion, uzyskanych
z własnej plantacji. Nasiona o wilgotności 16-19% bezpośrednio z kombajnu wysiewa się rozrzutnikiem na ścierń i płytko talerzuje. Można też oczywiście wysiać je siewnikiem po dokonanej uprawce. W pierwszym przypadku ze względu na nierównomierność wysiewu i jego zróżnicowaną głębokość norma wysiewu wynosi około 250 kg/ha, natomiast w drugim przypadku
można ją zmniejszyć do około 170 kg/ha. Istotne jest, aby wysiewać nasiona o podwyższonej
wilgotności (pod warunkiem, że są w pełni dojrzałe), gdyż wówczas szybciej kiełkują i wzrasta
szansa na szybkie wschody i uzyskanie większej zielonej masy.
Ze względu na terminy siewu poplonu, do wykorzystania w wersji uproszczonej nadają się
tylko odmiany łubinu wąskolistnego, a najlepiej żeby były to tzw. odmiany szybkopędne i tworzące dużą zieloną masę. Aktualnie
zaleca się wysiewać odmiany Zeus,
Boruta, Karo, Oskar. W przypadku
odmiany Karo trzeba pamiętać, że
wytwarza ona bardzo duże nasiona
(MTN ponad 180 g) i w przypadku
użycia do poplonów jej wysiew będzie o około 20-40 kg większy niż
pozostałych odmian. Zaletą odmian
gorzkich jest to, że nie są przygryzane przez sarny i jelenie, a więc mogą
być uprawiane na polach, na których
żeruje duża liczba tych zwierząt. Natomiast zaletą słodkich odmian Zeus
i Boruta jest to, że ich zielonkę o dużej zawartości białka można wykorzystać w żywieniu bydła.
34
Rośliny strączkowe i motylkowate drobnonasienne
wydanie 3 – styczeń 2016 r.
AGRO
SERWIS