Praca z uczniem dyslektycznym na lekcjach j. rosyjskiego - lo

Program „Praca z uczniem dyslektycznym na lekcjach języka rosyjskiego” - Elżbieta Gesing
Program
„PRACA Z UCZNIEM DYSLEKTYCZNYM
NA LEKCJACH JĘZYKA ROSYJSKIEGO”
Data rozpoczęcia realizacji: 1 września 2009r.
Miejsce realizacji: ZSO w Żarach
Autor: Elżbieta Gesing
Uczestnicy programu: uczniowie klas I-III z nauczanym językiem
rosyjskim i stwierdzoną dysleksją rozwojową
Sposób realizacji: zajęcia pozalekcyjne
Termin realizacji: r. szk. 2009/10 i kolejne lata (jeśli zajdzie potrzeba)
Czas realizacji: 1 godz. tygodniowo
Program zaopiniowany przez Radę Rodziców ZSO
dnia 24 marca 2009r.
Program zatwierdzony uchwałą Rady Pedagogicznej ZSO
dnia 25 marca 2009r.
1
Program „Praca z uczniem dyslektycznym na lekcjach języka rosyjskiego” - Elżbieta Gesing
WSTĘP
Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu, powszechnie zwane dysleksją rozwojową są
poważnym problemem współczesnych szkół. Dysponując często wyższym niż przeciętny
poziomem intelektualnym, uczeń nie potrafi opanować umiejętności czytania i pisania w czasie
przewidzianym programem i za pomocą metod stosowanych na lekcji. Wymusza to na nauczycielu
poszukiwanie i stosowanie zupełnie nowych metod psychodydaktycznych, które będą uwzględniały
indywidualne deficyty rozwojowe ucznia w zakresie słuchowym, wzrokowym i ruchowym.
Zamysł opracowania niniejszego programu zrodził się podczas pracy z uczniami mającymi
trudności z nauką języka rosyjskiego. Problemy te, jak się okazuje, bardzo często są wynikiem
stwierdzonej dysleksji rozwojowej. Nawet jeśli uczniowie dobrze się wypowiadają, to pojawiają się
problemy z opanowaniem zasad na poziomie pisma. Dodatkowym utrudnieniem w nauce
j. rosyjskiego jest konieczność zmiany wytworzonych wcześniej stereotypów wzrokowych
i słuchowych, co powoduje nagminne mylenie liter podobnych pod względem graficznym w obu
językach, a różniących się dźwiękowo. Niemałe kłopoty sprawia rosyjski ruchomy akcent czy też
znacznie różniąca się od polskiej intonacja.
Pokonanie tych wszystkich trudności wymaga stosowania przez nauczyciela specjalnych
zabiegów i środków. W codziennej pracy z dyslektykiem należy przede wszystkim rozwijać
pamięć, koncentrację uwagi, umiejętność słuchania, analizowania dźwięków mowy i treści tekstu.
Ważne są też ćwiczenia kształcące sprawność manualną.
Pomimo dobrej sprawności intelektualnej i systematycznej pracy ucznia, nauka przysparza
mu wiele problemów. Niniejszy program wskazuje sposoby dostosowania form i metod pracy do
trudności ucznia dyslektycznego na lekcjach języka rosyjskiego. W zajęciach więc będą brać udział
uczniowie, którzy posiadają orzeczenie o dysleksji z Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej.
2
Program „Praca z uczniem dyslektycznym na lekcjach języka rosyjskiego” - Elżbieta Gesing
CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU
Udział w kursie metodycznym „Praca z uczniem dyslektycznym na języku obcym”,
poczynione obserwacje na lekcjach oraz wnioski, które nasunęły mi się po analizie literatury na
temat dysleksji były przyczynkiem do uświadomienia sobie, że uczniowie ze stwierdzoną dysleksją
rozwojową potrzebują pomocy w postaci dodatkowych ćwiczeń z zakresu koncentracji uwagi,
percepcji słuchowej oraz wzrokowej, ćwiczeń pamięci słuchowej oraz słuchu fonematycznego.
Ideą programu jest wskazanie działań, które mają na celu niesienie pomocy uczniom
dyslektycznym, motywowanie ich do pokonywania trudności szkolnych, stymulowanie do pracy
nad sobą, a w efekcie - opanowanie języka rosyjskiego na poziomie podstawowym, czyli na
poziomie komunikacji (wariant C).
Prezentowany program jest uzupełnieniem „Programu nauczania języka rosyjskiego
w liceum ogólnokształcącym, liceum profilowanym i technikum. Kurs dla początkujących”,
nr dopuszczenia DKOS-4015-24/02 realizowanego w I LO im. B. Prusa w Żarach. Jego
innowacyjność polega na wprowadzaniu podczas zajęć pozalekcyjnych ćwiczeń mających na celu
doskonalenie koordynacji wzrokowej, słuchowej, ruchowej, koncentracji uwagi, umiejętności
stosowania języka na poziomie komunikacji. Realizacja programu „Praca z uczniem dyslektycznym
na lekcjach języka rosyjskiego” ma na celu podwyższenie jakości pracy szkoły.
CELE PROGRAMU
1.Stwarzanie uczniom dyslektycznym możliwości rozwoju.
2.Minimalizowanie negatywnego wpływu dysleksji na wyniki w nauce j. rosyjskiego.
3.Rozbudzanie zainteresowania nauką języka rosyjskiego.
4.Wdrożenie uczniów do ćwiczeń przygotowujących ich do podjęcia wysiłku intelektualnego.
METODY PRACY
Z uwagi na indywidualne możliwości percepcyjne ucznia z dysfunkcjami należy w procesie
kształcenia uwzględnić zalecenia do pracy z dyslektykiem:
•nauczanie
dyslektyków powinno być prowadzone w oparciu o indywidualne zalecenia
uwzględniające tempo uczenia się, konieczność wielokrotnego powtarzania materiału;
•dyslektyk
powinien siedzieć blisko nauczyciela, by skorzystać z jego pomocy w razie trudności
przy opanowaniu materiału i wykonywaniu zadań;
•dyslektyk
powinien być odpytywany głównie ustnie, najlepiej w mniejszej grupie, nie przy
3
Program „Praca z uczniem dyslektycznym na lekcjach języka rosyjskiego” - Elżbieta Gesing
całej klasie;
•prace
pisemne powinny być oceniane pod kątem merytorycznym. Poprawność ortograficzna -
oceniana jakościowo, jako ocena opisowa. Nauczyciel podaje liczbę błędów, np. zaznacza na
marginesie kreską, a uczeń ma obowiązek odszukać je i opracować w sposób wskazany przez
nauczyciela. Regularna kontrola ilości błędów ortograficznych pozwala stwierdzić sukces
ucznia lub brak efektów pracy;
•nie
obniżać ocen za „brzydkie” pismo przy dysgrafii. Pozwolić dysgrafikowi, gdy pismo jest
mało czytelne, korzystać z komputera, np. przy odrabianiu prac domowych;
•zachęcać
do stałego używania słownika ortograficznego obcojęzycznego, który zawsze
powinien znajdować się na ławce dysgrafika. Udostępnić wydrukowany na planszy alfabet, co
ułatwi dyslektykowi ustalenie kolejności liter w wyrazie i odszukanie potrzebnego słowa.
•ograniczać
odpytywanie z głośnego czytania przy całej klasie. Rozumienie tekstu sprawdzać
odpytując ustnie po przeczytanym cicho fragmencie;
•ze
względu na wolne tempo pracy należy, na podstawie opinii poradni psychologiczno-
pedagogicznej, wydłużyć czas przeznaczony na pracę pisemną czy wykonanie innych
czynności, dostosować czas trwania ćwiczeń do możliwości ucznia;
•stosować
zasadę stopniowania trudności przy jednoczesnym systematycznym utrwalaniu
prawidłowych umiejętności i likwidowaniu niekorzystnych nawyków w czytaniu i pisaniu;
•nauczając,
angażować jak najwięcej zmysłów (wzrok, słuch, dotyk, smak), szczególnie do
utrwalania wiadomości;
•uczeń
nie powinien być wyrywany do natychmiastowej odpowiedzi, należy mu dać czas do
zastanowienia się;
•w
przypadku rozpoznanej osłabionej funkcji pamięci należy dać uczniowi dodatkowy czas na
nauczenie się pewnych partii materiału lub zadawać mniejsze partie;
•dyslektycy szybko się męczą, należy więc stosować przerwy lub inny rodzaj aktywności;
•w
ramach pracy z dyslektykiem należy stosować ćwiczenia usprawniające obniżone funkcje;
•mobilizować
ucznia do pracy przez stosowanie różnorodnych ćwiczeń;
Warunkiem brania pod uwagę tych zaleceń przez nauczyciela jest stwierdzenie dysleksji
rozwojowej na podstawie badań i opinii poradni psychologiczno - pedagogicznej. Niezbędnym
warunkiem gwarantującym sukces dyslektyka jest wykazywanie się przez ucznia systematyczną
pracą w szkole i w domu. Wskazane jest kierowanie procesem samokształcenia i samokontroli,
wyrabianie nawyku pracy ze słownikiem i uzmysławianie praktycznej wartości korzystania z zasad
i reguł ortograficznych.
4
Program „Praca z uczniem dyslektycznym na lekcjach języka rosyjskiego” - Elżbieta Gesing
Na lekcjach j. rosyjskiego kształtowane są następujące sprawności językowe: rozumienie mowy ze
słuchu, mówienie, czytanie ze zrozumieniem i pisanie. Ich opanowanie wiąże się z prawidłowym
funkcjonowaniem analizatora wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno – ruchowego.
MÓWIENIE I ROZUMIENIE MOWY ZE SŁUCHU
Trudności uczniów związane z opanowaniem sprawności językowych, takich jak rozumienie mowy
ze słuchu i mówienie wiążą się z zaburzeniami percepcji słuchowej. Osoby takie mogą prawidłowo
słyszeć poszczególne dźwięki, ale nie potrafią ich wyodrębnić z potoku słów. Dlatego aby pomóc
osobom z zaburzeniami percepcji słuchowej w opanowaniu języka rosyjskiego w formie mówionej,
należy:
•umożliwić
uczniowi śledzenie ruchu warg osoby mówiącej (uczeń powinien siedzieć blisko
nauczyciela, ekranu telewizora);
•zapewnić
•zalecić
uczniowi nagrania tekstów i dialogów stosowanych na lekcji;
codzienne osłuchiwanie się z językiem (nagrania tekstów, dialogów, piosenek);
•kojarzenie
•próba
obrazu ze słowem (oglądanie ilustracji z jednoczesnym słuchaniem nagrania);
nauki na pamięć krótkich wierszyków, rymowanek;
•prowadzić
ćwiczenia usprawniające analizę i syntezę słuchową:
- odtwarzanie rytmu;
- wypowiadanie sylab z jednoczesnym ich wystukiwaniem, wyliczaniem, wyklaskiwaniem;
- naśladowanie dźwięków;
- dzielenie na sylaby prostych wyrazów;
- odgadywanie prostych wyrazów z sylab;
- dzielenie wyrazów na głoski;
- odgadywanie wyrazów z głosek;
•prowadzić ćwiczenia kształcące mowę i myślenie:
- opowiadanie w kilku zdaniach przeczytanych tekstów;
- rozwiązywanie zagadek;
- krótkie rozmowy na tematy codzienne.
5
Program „Praca z uczniem dyslektycznym na lekcjach języka rosyjskiego” - Elżbieta Gesing
CZYTANIE
Uczniowie o opóźnionym czy zaburzonym spostrzeganiu wzrokowym nie mają wady wzroku,
widzą dobrze, ale na skutek trudności w analizie i syntezie nie potrafią poprawnie, z odpowiednią
intonacją i w odpowiednim tempie przeczytać danego tekstu. Pokonanie takich trudności nie jest
łatwe, jednak odpowiednia motywacja ucznia zwiększa efektywność pracy. Stąd istotnym
elementem są ćwiczenia kształtujące percepcję wzrokową i słuchową. Na wstępie należy
przeprowadzić analizę dźwiękową, aby sprawdzić, czy uczeń potrafi rozpoznać, co stanowi
początek, a co koniec wyrazu, która samogłoska jest dłuższa, a która krótsza.
•wystukiwanie rytmu;
•graficzne odtwarzanie wysłuchanego rytmu;
•wyodrębnienie w zdaniach wyrazów, sylab akcentowanych, nieakcentowanych;
•rozpoznanie w wyrazach określonej sylaby i ustalenie miejsca jej położenia, np.: дома,
Тамара, мама;
•liczenie sylab, porównywanie ich pod względem długości i akcentu;
•tworzenie wyrazów od podanej sylaby, np.: близкий – блинчик,
выход – вычекркнуть,
девочка – девятый;
•tworzenie wyrazów od ostatniej litery poprzedniego wyrazu, np.: книга – автобус – слон –
наш – шкаф;
•tworzenie wyrazów od ostatniej sylaby poprzedniego wyrazu. np.: рама – мама –
математика – капуста – Тамара;
•w pierwszym roku nauczania języka zaleca się czytanie sylab, np.:ми-мо-ма-ме-мы-му, w
następnej kolejności wyrazów i zdań, pracując z tekstem drukowanym;
•ćwiczyć rozpoznawanie samogłosek w wyrazach jednosylabowych, np.: сыр-дым-мыш
•ćwiczyć
rozpoznawanie głosek wewnątrz wyrazów o różnej liczbie sylab, np.:часы-очки-
чистый;
•ćwiczyć
rozpoznawanie głoski powtarzającej się w wyrazie, np.:медведь-мебель-метель;
•ćwiczyć
wyszukiwanie podanej litery w tekście;
•ćwiczyć
rozpoznawanie liter odpowiadających pierwszej głosce wyrazu;
•nie
odpytywać z głośnego czytania przy całej klasie;
•stopień
zrozumienia tekstu oceniać po przeczytaniu po cichu, stosując np. odpowiedzi na
pytania, logiczne kończenie zdań;
•korzystając
z nagrań tekstów podręcznikowych, uczeń ich słucha i jednocześnie patrząc w
6
Program „Praca z uczniem dyslektycznym na lekcjach języka rosyjskiego” - Elżbieta Gesing
tekst, czyta po cichu;
•tekst
do słuchania powinien być pierwszy raz odtwarzany w wolniejszym tempie, kolejny raz
w normalnym tempie;
•czytać
chóralnie.
PISANIE
Trudności w pisaniu, czyli dysgrafia (trudności w osiągnięciu dobrego poziomu graficznego pisma)
lub dysortografia (niemożność nabycia umiejętności poprawnego pisania) mogą być zniwelowane
w mniejszym bądź większym stopniu po zastosowaniu następujących ćwiczeń:
•przepisywanie
wyrazów, zwrotów, zdań;
•układanie
słów z rozrzuconych liter;
•układanie
zdań z rozsypanek wyrazowych;
•podawanie
prostych synonimów/antonimów danego słowa;
•zadawanie
pytań do tekstu lub obrazka;
•kończenie
zdań;
•dopasowywanie
•tworzenie
połówek zdań;
węża ze słów – pisanie wyrazu rozpoczynającego się na taką samą literę, na jaką
kończy się poprzednie słowo;
•uzupełnianie
•rysowanie
dialogów do obrazka;
lub pisanie nazw przedmiotów zaczynających się określoną głoską;
W pierwszym okresie nauczania języka rosyjskiego przy wprowadzaniu alfabetu należy
przestrzegać kilku zasad.
a) przy dysgrafii:
•każdą literę przed napisaniem w zeszycie uczniowie piszą palcem w powietrzu;
•wykonywanie ćwiczeń pisemnych na tablicy oraz w zeszytach z trzema linijkami;
•zaznaczyć dla dużej litery trzy linijki, dla małej dwie linijki;
•pisanie miękkim ołówkiem;
•pisanie liter rosyjskich bez odrywania ręki od kartki, np. я;
•przepisywanie tekstu drukowanego literami pisanymi;
•nie oceniać zeszytów za ich estetykę;
•zwracać uwagę na kształt liter, ich kolejność w wyrazie, łączenie z innymi, np. o z л, o z м;
•do
dyspozycji uczniów powinny być plansze z literami drukowanymi i pisanymi;
7
Program „Praca z uczniem dyslektycznym na lekcjach języka rosyjskiego” - Elżbieta Gesing
•dobieranie
liter drukowanych do pisanych;
•dobieranie
liter wielkich do małych;
•należy
zwrócić uwagę, że te same litery graficznie odpowiadają innym głoskom fonetycznie,
np. rosyjskie р odpowiada polskiemu r, п odpowiada polskiemu p, с odpowiada polskiemu s;
•nie nazywać liter rosyjskich polskimi symbolami, np. rosyjskie у (u) polskie igrek (y);
•wprowadzać litery przy pomocy ilustracji, np.: a - арбуз, в – вагон;
•wykorzystać przy wprowadzaniu liter skojarzenia dotyczące kształtów, np.rosyjskie б (b) jest
podobne do nutki, rosyjskie д (d) kojarzy się z domkiem;
•uczniowie leworęczni wymagają szczególnego podejścia. Nie powinni mieć sąsiada z lewej
strony. Bardzo istotne jest ukształtowanie prawidłowych nawyków ruchowych: ołówek powinni
trzymać w 3 palcach, ważne jest nie przekrzywianie głowy i pleców, oparcie nóg o podłogę,
lewy górny róg zeszytu powinien być ułożony pod kątem, palce prawej ręki pod liniaturą
zeszytu, koniec pióra skierowany do lewego ramienia.
b) przy dysortografii:
•przy
pisaniu kierujemy się znajomością reguł ortograficznych i umiejętnością posługiwania się
obcojęzycznym słownikiem ortograficznym;
•pisownię
samogłosek, wymawianych różnie w zależności od miejsca akcentu w wyrazie,
można często sprawdzić przez porównanie z innymi słowami należącymi do tej samej rodziny
wyrazów (analogia do języka polskiego), np.: могy – мог, часы – час, опоздать – поздно,
рядовой – ряд;
•zaznaczać
na
kolorowo: wyjątki w regułach ortograficznych, pisownię dużych liter w
imionach własnych, pisownię narodowości małą literą, zasady pisania и (i) po ж, ш, ц (ż,sz, c):
жи, ши, ци, pisownię ь i ъ;
•założyć
słowniczek ortograficzny, w którym słówka są posegregowane «na problemy», np.:
pisownia ь w liczebnikach, tworzenie czasu przeszłego czasowników dla rodzaju
męskoosobowego i niemęskoosobowego;
•gra
w kostkę gramatyczno-ortograficzną. Ćwiczymy odmianę czasownika: 6 oczek to 6
zaimków osobowych. Nauczyciel podaje 3 czasowniki, uczeń kolejne 3. Wyrzucając
odpowiednią ilość oczek, podaje formę czasownika.
8
Program „Praca z uczniem dyslektycznym na lekcjach języka rosyjskiego” - Elżbieta Gesing
DYKTANDO W 10 PUNKTACH
1.Umowa.
Umów się z uczniem, że na każdym spotkaniu będziecie robić dyktando obejmujące zawsze tylko 3
zdania.
2. Wybór tekstu.
Zaznacz w podręczniku ucznia 3 zdania i przeczytaj na głos pierwsze zdanie.
3. Komentarz ortograficzny.
Uczeń powtarza zdanie i omawia pisownię każdego wyrazu.
4. Zapisywanie.
Uczeń zapisuje zdanie (podobnie postępuje z następnymi zdaniami).
5. Kontrola 1 – uczeń.
Uczeń samodzielnie sprawdza cały napisany tekst.
6. Kontrola 2 – nauczyciel.
Nauczyciel sprawdza tekst. Jeśli znajdzie błędy, podaje ich liczbę.
7. Kontrola 3 – uczeń.
Uczeń ponownie sprawdza tekst.
8. Kontrola 4 – nauczyciel.
Nauczyciel sprawdza poprawiony tekst. Jeżeli nadal są błędy, pokazuje tekst, z którego dyktował
zdania.
9. Kontrola 5 – uczeń.
Uczeń porównuje napisany tekst ze wzorem i ostatecznie poprawia błędy.
10. Poprawa.
Uczeń opracowuje błędnie napisane wyrazy (np. podaje zasady pisowni, wyrazy pokrewne,
odmienia wyraz przez przypadki, wymienia na inne formy).
FORMY PRACY
1.Zajęcia ćwiczeniowe.
2.Zajęcia warsztatowe.
3.Rozmowy.
9
Program „Praca z uczniem dyslektycznym na lekcjach języka rosyjskiego” - Elżbieta Gesing
EFEKTY
1.Wzrost wiedzy na temat dysleksji.
2.Uczenie się sposobów pokonywania trudności w nauce j. rosyjskiego.
3.Podwyższenie poczucia własnej wartości.
4.Poprawa wyników nauczania.
Osiągnięcie choć minimalnych efektów jest uzależnione od systematycznej pracy ucznia oraz
motywujących działań nauczyciela. Różnorodność ćwiczeń domowych lub wykonywanych w klasie
oraz systematyczna kontrola pomogą uczniom ze specyficznymi trudnościami w nauce.
EWALUACJA PROGRAMU
Sprawozdanie z realizacji programu na podstawie przeprowadzonych ankiet i rozmów z uczniami.
LITERATURA
1.Bogdanowicz M., Integracja percepcyjno- motoryczna. Teoria, diagnoza, terapia, Gdańsk
1987.
2.Bogdanowicz M., Metoda dobrego startu, Warszawa 1989.
3.Bogdanowicz M., O dysleksji, czyli o specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniuodpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli, Lublin 1994.
4.Jaworowska E., Uczniowie z dysgrafią, „Życie Szkoły” 2001 nr4.
5.Komorowska H., Podstawy metodyki nauczania języków obcych, EDE-Poland 1993.
6.Sawa B., Jeżeli dziecko źle czyta i pisze, Warszawa 1997.
10