psychostymulacyjna metoda kształtowania i rozwoju mowy oraz

psychostymulacyjna metoda kształtowania i rozwoju mowy oraz

Agnieszka Michalska
Świnoujście 03. 03. 2005
Zofia Leciej
Edyta Pacura
PSYCHOSTYMULACYJNA METODA KSZTAŁTOWANIA
I ROZWOJU MOWY ORAZ TECHNIKI PSYCHOSTYMULACJI
Metoda psychostymulacyjna jest metodą uniwersalną, gdyż jej cechą jest to, że nie
ogranicza się do jednego typu zaburzenia, a pozwala na pracę z dziećmi zaburzonymi
emocjonalnie, intelektualnie, ruchowo, z uszkodzonym słuchem, zespołem Downa, autyzmem,
niedowidzące, jąkające się czy z uszkodzeniami CUN.
Głównym celem pracy tą metodą jest wywołanie i utrwalenie spontanicznej aktywności słownej
(S.A.S), która występuje u dziecka wtedy, gdy mówi ono z własnej potrzeby, bez dodatkowych
wzmocnień lub instrukcji. Spontaniczna aktywność słowna przyjmuje u dzieci z zaburzeniami
dwie formy: ekspresyjną i komunikacyjną. Forma ekspresyjna to słowny wyraz myśli, uczuć,
wrażeń i innych stanów psychicznych, natomiast forma komunikacyjna to wypowiedzi skierowane
do innych osób. Mowa ekspresyjna występuje w zabawach, będzie to na przykład naśladowanie
odgłosów, wydawanie entuzjastycznych okrzyków radości itp. a dziecko nie oczekuje żadnych
efektów swoich wypowiedzi w przeciwieństwie do mowy komunikacyjnej.
W przypadku dziecka bez żadnych zaburzeń spontaniczna aktywność słowna jest
efektem stymulacji ze strony mówiącego otoczenia, czyli osób, które wchodzą z nim w codzienny
kontakt. Dla pojawienia się S.A.S muszą być spełnione cztery warunki wyjściowe:
1. Właściwa budowa anatomiczna centralnego układu nerwowego, narządów zmysłów i
mowy;
2. Prawidłowe funkcjonowanie wyżej wymienionych układów;
3. Właściwa stymulacja mową ze strony otoczenia społecznego;
4. Podstawowy komfort psychiczny, wynikający z dobrego stanu zdrowia oraz poczucia
bezpieczeństwa fizycznego i społecznego dziecka.
Metoda psychostymulacyjna jest ukierunkowana na spełnienie dwóch warunków wymienionych
powyżej, czyli:
-
właściwej stymulacji mową w sytuacjach terapeutycznych i poza nimi
(realizowanie z dzieckiem zaleceń terapeutów przez inne osoby kontaktujące się z
dzieckiem;
-
stworzenie warunków dla poczucia pełnego bezpieczeństwa fizycznego i
społecznego dziecka poddanego terapii.
Terapia psychostymulacyjna nie ma bezpośredniego wpływu na funkcje cun dzieci oraz na stan ich
narządów zmysłów i narządów mowy, działa jednak na nie pośrednio – aktywizując wspomniane
układy.
Zmierzając do wywołania lub wzmożenia S.A.S u dzieci poddanych tej terapii podejmuje się trzy
typy działań:
1. Działania zmniejszające ograniczenia w zakresie S.A.S. Stosuje się w tym celu następujące
techniki :
-
ćwiczenia energetyzujące;
-
ćwiczenia oddechowo – głosowe;
-
ćwiczenia rozwibrowujące.
2. Działania wspierające motywację do mówienia, do których ćwiczenia stosuje się:
-
„zalewanie mową”, które stanowi podstawowy rys tej metody;
-
sytuacje parateatralne;
-
inspiracje plastyczne, dźwiękowe, głosowe, ruchowe, których celem jest
wywoływanie lub wzmocnienie skojarzeń słowno – zmysłowych;
-
zabawy tematyczne.
3. Działania ułatwiające mówienie z takimi technikami jak:
-
rytmogesty;
-
kreacje ruchowe;
-
techniki autoekspresyjne;
-
ćwiczenia artykulacyjne swoiste dla tej metody.
Zaburzenie mowy stanowi potencjalny czynnik stresogenny nie tylko dla dziecka, które jest nim
dotknięte ale i dla jego rodziny. Metoda psychostymulacyjna posługuje się również dwoma
głównymi środkami budowania pozytywnej energii psychicznej dziecka, które pomagają
załagodzić lub zlikwidować stres tzw. komunikacyjny. Są to: tworzenie radosnego klimatu terapii
oraz konkretna technika pozytywnego oddziaływania na ciało i psychikę – relaks
psychostymulacyjny.
Teraz pokrótce przedstawię niektóre z wyżej opisanych technik, część z nich
pokażemy w działaniu z dziećmi.
Relaks psychostymulacyjny – zawiera trzy główne elementy:
-
technikę oddziaływań na ciało dziecka, zharmonizowaną ze specjalnie dobraną
muzyką;
-
muzykę grecką – zestaw utworów specjalnie sporządzony dla potrzeb
psychostymulacji .Stwarza ona pogodny nastrój,co jest podstawowym warunkiem
pstchostymulacji, dzięki niej osiąga się, odpowiedni dla psychostymulacji poziom
relaksu.
-
bajkę ze stałymi bohaterami (zwierzętami), o pozytywnej treści, pogodną w
nastroju i dostosowaną do potrzeb dziecka (np. ćwiczenia odpowiednich form
gramatycznych, pozbywania się lęku). Mogą to być bajki z książek o „Misiu Mokrej
Łapce” autorstwa T.Smereki i M.Młynarskiej lub dowolnie wymyślone przez
terapeutę.
Relaks psychostymulacyjny usuwa tzw .bloki mięśniowe czyli likwiduje napięcia utrzymujące się
w pewnych okolicach ciała ( kark, szyja, barki, brzuch) jako efekt przewlekłego stresu
komunikacyjnego.
Ćwiczenia energetyzujące – oparte są na schematach zachowań zwierząt lub czynności
człowieka. Ruch ciała jest sterowany całościowym wyobrażeniem, co sprzyja integracji i
koordynacji aparatu mięśniowego. Bardzo ważnym czynnikiem jest aspekt przeżyciowy tych
ćwiczeń, wczucie się w odtwarzaną postać, złapanie istoty i charakteru kreowanego ruchu. Mogą
one być wykorzystane w terapii indywidualnej i grupowej. Zestaw ćwiczeń energetyzujących
zawiera trzy grupy ćwiczeń:
-
rozgrzewkę – służy ona przygotowaniu do zabawy;
-
ćwiczenia ugruntowujące ciało – mają stworzyć u dziecka poczucie silnego oparcia
stóp o podłoże, czyli spowodować, że będzie ono pewnie stąpać na własnych nogach.
-
ćwiczenia koordynacyjne – podnoszą świadomość ruchu i zakres jego kontroli,
poprawiają współpracę obu półkul mózgowych. Należy zacząć od symetrycznych
ruchów obu rąk, potem dochodzić do ruchów asymetrycznych.
Ośrodek ruchowy mowy sąsiaduje z ośrodkiem ruchowym ręki, toteż należy oczekiwać
udrożnienia czucia mięśniowego narządów mowy jako efektu ćwiczeń koordynacyjnych.
Ćwiczenia oddechowo – głosowe – powinny nastąpić bezpośrednio po relaksie, w pozycji
leżącej, na stołku lub desce wibracyjnej. Polegają one na uciskaniu dolnych części żeber i
wypowiadaniu w tym samym czasie przez dziecko głoski aaa lub uuu (tzw. pompki). Po nich
wykonuje się „młoteczki”, które są również ćwiczeniami rozwibrowującymi – polegają na
naprzemiennym uderzaniu dłońmi zwiniętymi w pięści wzdłuż całego kręgosłupa od góry do dołu.
Dziecko wydaje przy tym głos, który zaczyna drgać, co jest interesujące dla dziecka i często
powoduje wywołanie śmiechu, który potęguje rezonans głosowy. Pomaga to w ustawieniu głosu i
utrwaleniu brzuszno – dolnożebrowego oddechu, który jest najkorzystniejszy dla człowieka z
punktu widzenia komfortu psychicznego.
Technika zalewania mową – podczas sesji należy dużo mówić omawiając i
komentując aktualną sytuację, wykonywane czynności, oglądane obrazki, opowiadać bajkę o
wcześniej wspominanym Misiu Mokrej Łapce. Wielokrotnie też należy powtarzać wybrane zdania
lub słowa, które chce się utrwalić w pamięci słuchowej dziecka. Możemy też zastosować techniki
zabawy tematycznej, zajęcia parateatralne.
Działania ułatwiające mówienie i rozumienie mowy – rytmogesty i kreacje
ruchowe, które polegają na obszernym, płynnym ruchu rąk towarzyszącym mowie. Każda z
samogłosek ma swój ruch, który pokażemy w trakcie zajęć. Ćwiczone słowa mówi się i
jednocześnie pokazuje rękoma. W fazie początkowej ruch rąk wykonuje się z terapeutą, stopniowo
zmniejsza się pomoc terapeuty i dziecko wykonuje rytmogesty samo. Kreacje ruchowe obejmują
pokazywanie wyrażeń np. To jest... , gdzie słowu „to” odpowiada wskazanie przedmiotu, obrazka
lub osoby, o których mówi zdanie. Słowu "jest” towarzyszy gest złożenia dłoni z lekkim
klaśnięciem. Ostatniemu członowi zdania odpowiadają rytmogesty towarzyszące wypowiadaniu
nazwy wskazywanego obiektu.
Rytmogesty mają wspierać płynność wypowiedzi, jej melodię i rytm. Płynność wypowiedzi
wpływa stymulująco na mowę dziecka, ograniczając i likwidując skandowanie, szatkowanie
wypowiedzi oraz pomijanie sylab. Rytmogesty uwydatniają rolę samogłosek, poprawiając ogólną
wyrazistość mowy.
Techniki pracy nad rozwojem struktur zdaniowych – stosuje się je wtedy, gdy
dziecko ma opanowane mówienie prostych zdań, mają one na celu wydłużanie wypowiedzi.
Polegają na zaznaczaniu podczas zabawy ilości słów użytych w zdaniu np. przez robienie kroków i
zaznaczanie „przebytej trasy”, czy dokładanie kolorowych klocków do omawianej ilustracji jeden klocek odpowiada jednemu słowu.
Zakończenie:
Metoda terapii mowy powinna zawierać takie formy ćwiczeń i rozmaitych
oddziaływań, które stanowią trening obszarów mózgu odpowiedzialnych za mowę. Te formy
ćwiczeń i działań muszą bezpośrednio wiązać się z mową i są możliwe do wprowadzenia nawet
tam, gdzie mowa jest w stadium zerowym czy zaburzona poprzez np. jąkanie. Formy i techniki
pracy powinny być dobrane do indywidualnych potrzeb i umiejętności dziecka, poza tym niektóre
z elementów np. relaks przy greckiej muzyce mogą być stosowane w każdej grupie, a wykonywać
go mogą dzieci na dzieciach po kilkakrotnych ćwiczeniach.
Literatura:
Młynarska M. , Smereka T. , Psychostymulacyjna metoda kształtowania i rozwoju mowy
oraz myślenia, WSiP, Warszawa 2000.