Przyczyny trudnosci opanowania zasad ortograficznych

1
PUBLIKACJA DO BIBLIOTEKI SZKOLNEJ
Przyczyny trudności
opanowania zasad ortograficznych
i sposoby ich przezwyciężania
Opracowała:
mgr Elżbieta Drzewiecka
2
Przyczyny trudności opanowania zasad ortograficznych
Problem opanowania zasad ortograficznych przez uczniów istnieje od
dawna. Każde nowe pokolenie zmaga się z trudnościami ortograficznymi, zaś
nauczyciele wkładają wiele wysiłku, aby ukształtować u uczniów umiejętności
ortograficzne. Na ile dziecko zrozumie i uzna za konieczne poprawne pisanie,
będzie
dostrzegało
trudności
ortograficzne
oraz
pozna
sposoby
ich
przezwyciężania, zależy w dużym stopniu od nauczyciela, zwłaszcza tego
pierwszego, wprowadzającego w arkana wiedzy.
W obecnej koncepcji kształcenia zintegrowanego zwraca się szczególną
uwagę na szybkość opanowania poszczególnych umiejętności. A poprawne
wypowiadanie się na piśmie ma duży wpływ na sprawne funkcjonowanie
uczniów w rzeczywistości szkolnej.
Jednak nie wszystkie dzieci są w stanie szybko osiągnąć postawione przed
nimi zadania i cele. Ogromny na to wpływ ma brak dojrzałości szkolnej,
spowodowany najczęściej opóźnieniem jednej lub nawet kilku funkcji
psychoruchowych. Widoczne jest to szczególnie w pierwszych latach nauki.
Wtedy bowiem uczeń powinien nabyć umiejętność czytania i poprawnego
pisania, a w tym również nawyk ortograficzny. Wiąże się to nie tylko z
poznaniem liter, ale również ze znajomością zasad pisowni oraz reguł
ortograficznych. Ich opanowanie jest niezbędne dla wykształcenia świadomej
postawy wobec problemów pisowni.
O poprawnym zapisie wyrazów w znacznym stopniu decyduje sprawność
analizatorów:
• wzrokowego
• słuchowego
• kinestetyczno-ruchowego
3
jak również poziom takich procesów poznawczych, jak: spostrzeganie, uwaga,
pamięć, mowa i myślenie.
Barbara Sawa wyróżniła trzy grupy przyczyn trudności w czytaniu i
pisaniu:
• przyczyny wywodzące się z niedoskonałości metody dydaktycznej
• czynniki natury emocjonalnej
• defekty podstawowych funkcji psychofizycznych zaangażowanych w
procesie czytania i pisania.
Badania wykazały, że w większości przypadków naukę ortografii
utrudniają:
wady i błędy wymowy
wady wzroku i słuchu
słaba zdolność koncentracji uwagi i zapamiętywania
zaburzenia funkcji percepcyjno-motorycznych
zaburzenia lateralizacji, orientacji w schemacie ciała i przestrzeni
przyczyny zewnętrzne(zaniedbania pedagogiczne)
pośpiech i brak systematyczności
oraz
DYSLEKSJA – oznacza trudności w opanowaniu umiejętności czytania.
Większość badaczy jednak pojęciem dysleksji obejmuje nie tylko trudności w
czytaniu, ale również współwystępujące z nimi trudności w pisaniu o
charakterze
dysgraficznym
i
dysortograficznym.
Dysleksja
jest
więc
zaburzeniem, które przejawia się niemożnością opanowania umiejętności
czytania i pisania mimo prawidłowego rozwoju intelektualnego i dobrych
warunków środowiskowych, w jakich dziecko się wychowuje.
HIPERDYSLEKSJA – oznacza trudności w czytaniu ze zrozumieniem.
Czytanie jest prawidłowe, ale treść tekstu nie jest zrozumiała dla czytającego.
PSEUDODYSLEKSJA – to trudności w czytaniu i pisaniu, które są
uwarunkowane zaniedbaniem środowiskowym, błędami dydaktycznymi szkoły,
4
brakiem
motywacji
do
nauki,
przebywaniem
w
dwujęzycznym
lub
obcojęzycznym otoczeniu.
DYSORTOGRAFIA – to trudność w opanowaniu poprawnej pisowni. Chodzi
także o wszelkiego rodzaju odstępstwa od prawidłowego zapisu, nie tylko błędy
ortograficzne.
DYSGRAFIA – oznacza trudności w zakresie techniki pisania, niski poziom
graficzny pisma, a więc tzw. brzydkie, niekaligraficzne pismo.
5
Sposoby przezwyciężania trudności opanowania zasad ortograficznych
Cele nauczania ortografii narzucają konieczność stosowania w nauczaniu
ortografii określonych zasad postępowania dydaktycznego.
Oto najważniejsze z tych zasad:
• zasada systematyczności
• zasada integracji ortografii z innymi formami ćwiczeń w mówieniu i
pisaniu
• zasada stopniowania trudności
• zasada poglądowości
• zasada aktywności
• zasada profilaktyki
• zasada kontroli i oceny postępów.
Współczesne teorie dydaktyczne dalekie są od jednoznacznego określenia
metod nauczania.
Stosuje się różne sposoby nauczania ortografii:
• ćwiczenia poprawnej wymowy
• analiza trudności ortograficznych
• wyjaśnianie pisowni za pomocą przytoczenia zasady lub formy
gramatycznej
• ćwiczenia pamięciowe
• praca ze słownikiem ortograficznym
• gry i zabawy dydaktyczne
• kontrolę własnego tekstu
oraz bardzo ostatnio popularną i lubianą przez uczniów
• metodę zaklejania błędów – jest to czynnościowa metoda nauki
ortografii, która wychodzi naprzeciw trudnościom, jakie napotykają dzieci
w nauce ortografii. Uczy koncentrować się na poprawianiu błędów, a nie
6
na frustracji wywołanej faktem ich popełniania. Nie pozwala na
bezczynne przyglądanie się swoim kłopotom. W toku zwykłej nauki
szkolnej przynosi bardzo pozytywne efekty.
Metoda zaklejania błędów polega na tym, że:
dzieci zaklejają w zeszytach i ćwiczeniach wszystkie błędy
znalezione przez nauczyciela lub przez siebie samego,
wykonują to przy pomocy karteczek, które samodzielnie wycinają i
na których piszą poprawnie dany wyraz,
robią to innym kolorem, np.zielonym długopisem, przez co
zaklejone wyrazy wyróżniają się w zeszycie, dając szansę
częstszego spoglądania na nie i utrwalania ich poprawnej, a nie
błędnej pisowni.
Spotykamy się
też
z
wieloma
kryteriami
klasyfikacji ćwiczeń
ortograficznych.
Na uwagę zasługuje:
1. Kryterium opracowania zagadnień ortograficznych wskazujące
kolejne etapy pracy, tj.:
ćwiczenia wprowadzające – eksponujące tylko jedną
trudność, która będzie przedmiotem analizy. Ułatwia to
lepsze skupienie uwagi i bardziej wnikliwą obserwację.
Ważne przy tym jest uświadomienie istnienia trudności,
praktyczne opanowanie pisowni. O zrozumieniu zasady
świadczyć będzie umiejętność jej stosowania
ćwiczenia utrwalające – organizowane systematycznie i
okolicznościowo, mające na celu opanowanie umiejętności i
automatyzację
poprawnego
pisania
w
zakresie
wprowadzonych zagadnień ortograficznych. Systematyczne
utrwalanie sprzyja ujawnianiu braków i szybkiemu ich
7
wyrównywaniu, porządkuje wiedzę, ułatwia tworzenie
trwałych skojarzeń i przekształcanie umiejętności w nawyk
ćwiczenia sprawdzające – uświadamiają aktualny poziom
poprawności ortograficznej, co pozwala na określenie
osiągnięć i trudności. Ćwiczenia te powinny być prowadzone
w różnorodny sposób (obok dyktand, gry i zabawy
dydaktyczne) i obejmować wyłącznie utrwalony materiał
ortograficzny.
2. Kryterium
integracji
tematycznej,
które
pozwala
wyróżnić
podstawowe typy ćwiczeń:
ćwiczenia ortograficzno-artykulacyjne – polegające na
analizowaniu materiału ortograficznego z równoczesnym
korygowaniem i ćwiczeniem poprawnej wymowy
ćwiczenia ortograficzne związane z czytaniem
ćwiczenia
ortograficzno-gramatyczne
–
ułatwiają
uzasadnianie pisowni i formułowanie zasad
ćwiczenia ortograficzno-słownikowe – których istotą jest
poznanie strony znaczeniowej; umożliwiają poprawną
wymowę i pomagają w utrwalaniu bezbłędnego zapisu.
Przykładowe ćwiczenia :
• grupowanie wyrazów zawierających określoną trudność ortograficzną
według ich znaczenia,
• zastępowanie wyrazów, związków frazeologicznych innymi,
• dobieranie wyrazów o znaczeniu przeciwnym, wyrazów pokrewnych,
• układanie słowniczków tematycznych,
• teksty z lukami, układanie zdań z podanym słownictwem,
• gromadzenie słownictwa do określonych form wypowiedzi,
8
• ćwiczenia ortograficzno-stylistyczne – polegające na utrwalaniu pisowni
określonego materiału ortograficznego w związku z redagowaniem
różnych form wypowiedzi.
Nieodzownym składnikiem efektywnie organizowanego procesu nauczania
ortografii są środki dydaktyczne (tablice ortograficzne, foliogramy, tablice
rysunkowe, wyrazowo-tekstowe, schematy, słowniki, taśmoteki itd.).
9
LITERATURA
Sawa Barbara, Jeżeli dziecko źle czyta i pisze, Warszawa 1975
Zakrzewska Barbara, Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu,
Warszawa 1976
Życie szkoły, 1998 nr 5, 2001 nr 4 i 10, 2002 nr 1,5 i 6
10
ZESTAWY ĆWICZEŃ
Zapamiętaj, dlaczego tak napisany jest ten wyraz
Zabawa: „Znajdź swoją parę”.
Ćwiczenie:
• uczy wykorzystywania słowniczka ortograficznego do wyjaśnienia
pisowni wyrazów,
• umożliwia poznanie reguł ortograficznych,
• relaksuje, wytwarza dobrą atmosferę przez radość, jaką daje zabawa,
• ułatwia przyswojenie trudnego materiału ortograficznego,
• wykorzystuje naturalną potrzebę ruchu dzieci.
Przebieg zabawy:
Uczestnicy poruszają się w rytm muzyki po całej Sali, przekazując sobie
kartki, na których napisane są wyrazy (są to wyrazy o pisowni dającej się
wyjaśnić znaną regułą ortograficzną). Wyrazy występują podwójnie. Kiedy
muzyka
ucichnie, zadaniem ucznia
jest odnalezienie
pary (drugiego
identycznego wyrazu). Wśród biorących udział w zabawie jest ktoś, kto nie
znajdzie swojej pary. Zadaniem tego uczestnika jest podanie stosownej reguły,
która wyjaśni pisownię wyrazu. Posługuje się w tym celu słowniczkiem, mogą
pomagać mu inne dzieci. Po wyszukaniu stosownej reguły zabawa trwa dalej.
(Nauczyciel bierze udział w zabawie, jeżeli liczba uczniów jest parzysta!)
W innej wersji zamiast podwójnie występujących wyrazów można przygotować
pary złożone z wyrazu i obrazka do niego pasującego.
11
ROZWIJANIE SPRAWNOŚCI REALIZACYJNYCH
Zabawa: ,,Znajdź swoją parę”
Wiek uczestników: 7-9 lat
Cele:
• Usprawnianie analizy i syntezy wzrokowej
• Utrwalenie wymowy głoski ,,sz” w wyrazach
• Wykorzystanie naturalnej potrzeby ruchu dzieci poprzez zabawę
Przebieg zabawy:
Uczestnicy poruszają się w rytm muzyki po całej sali, przekazując sobie
kartki, na których napisane są wyrazy z głoską ,,sz”. Wyrazy występują
podwójnie. Kiedy muzyka ucichnie, zadaniem uczniów jest odnalezienie pary
(drugiego identycznego wyrazu). Wśród biorących udział w zabawie jest ktoś,
kto nie znajdzie swojej pary. Zadaniem tego uczestnika jest odczytanie tego
wyrazu i podzielenie go na głoski (mogą pomagać mu inne dzieci). Po
wykonaniu zadania zabawa trwa dalej.
(Nauczyciel bierze udział w zabawie, jeżeli liczba uczestników jest parzysta!)
W innej wersji, zamiast podwójnie występujących wyrazów, można
przygotować pary złożone z wyrazu i obrazka do niego pasującego.
12
Pary wyrazów: (należy wyciąć)
szafa
szafa
szyba
szyba
szkoła
szkoła
szabla
szabla
szalik
szalik
szosa
szosa
szuflada
szuflada
szklanka
szklanka
Szymek
Szymek
sznur
sznur
szewc
szewc
suszarka
suszarka
13
zeszyt
zeszyt
kasztan
kasztan
koszyk
koszyk
baszta
baszta
kasza
kasza
ptaszek
ptaszek
puszka
puszka
kalosze
kalosze
listonosz
listonosz
kapelusz
kapelusz
mysz
mysz
kosz
kosz
14
BUDOWANIE I ROZWIJANIE KOMPETENCJI
I SPRAWNOŚCI JĘZYKOWEJ
Zabawa: ,,Przygoda z Ż” (mogą być różne głoski)
Wiek uczestników: 9 lat
Cele:
• Rozwijanie zasobu słownictwa
• Kształcenie umiejętności procesu myślenia przyczynowo-skutkowego
• Pobudzenie wyobraźni, umożliwienie fantazjowania
• Kształcenie umiejętności korzystania ze słowniczka
Instrukcja do wykonania ćwiczenia
Przeczytajcie wierszyk – zagadkę naklejoną na kopercie.
Odgadnijcie zagadkę.
Wyjmijcie z koperty obrazki.
Przygotujcie tyle papierowych pasków, ile jest obrazków.
Podpiszcie obrazki (pod każdym obrazkiem umieśćcie wyraz na
papierowym pasku).
Obrazki schowajcie do koperty (będą do wykorzystania przez inne
dzieci).
Wyrazy ułóżcie zgodnie z alfabetem.
Sprawdźcie, czy kolejność jest prawidłowa i czy nie ma pomyłek w
pisowni – skorzystajcie ze słowniczka.
Wylosujcie z koperty obrazki – każdy po jednym obrazku.
Ułóżcie historyjkę z wykorzystaniem wylosowanych słówek.
Pamiętajcie, że kolejność obrazków jest taka sama jak wcześniej
ułożone wyrazy.