jesienne nawożenie rzepaku ozimego

JESIENNE NAWOŻENIE
RZEPAKU OZIMEGO
Rzepak zalicza się do roślin o bardzo dużych potrzebach pokarmowych. Na przykład, przy plonie nasion
na poziomie 4,5 t/ha, pobiera średnio 250–270 kg N, 110–135 kg P2O5, 315–360 kg K2O, 180–225 kg Ca,
27–36 kg Mg i 68–80 kg S oraz znaczne ilości mikroelementów. Oczywiście tylko część tego pobrania przypada na jesień, ale nie wszystkie składniki opłaca i powinno stosować się wiosną. Tym bardziej, że prawidłowe
odżywienie rzepaku w okresie jesiennym jest jednym z podstawowych czynników, który jest odpowiedzialny
zarówno za rozwój roślin, jak i ich przygotowanie do zimy.
Fot. 1
Fot. 1
Charakterystyczne
objawy niedoboru azotu
32
jesienne nawożenie rzepaku ozimego
Trzeba mieć na uwadze, że rzepak ozimy buduje fundament pod przyszły plon już w okresie jesiennym,
a wszelkie błędy i zaniedbania, które zostaną popełnione
w tym czasie zwykle są już nie do nadrobienia wiosną.
Stąd też prawidłowo wykonane nawożenie podstawowe powinno przede wszystkim umożliwić zbudowanie
roślinie odpowiednio dużej i dobrze odżywionej rozety
(prawidłowo rozwinięty rzepak jesienią posiada od 8–12
liści, grubą szyjkę korzeniową oraz głęboko sięgający palowy system korzeniowy), a także doprowadzić glebę do
takiej zasobności w przyswajalny fosfor, potas i magnez,
aby składniki te nie ograniczały plonu.
Przed siewem rzepak powinien być nawożony przede
wszystkim fosforem i potasem, a często także azotem
i magnezem. Nie oznacza to jednak, że rzepak przed zimą
nie potrzebuje innych składników pokarmowych, tj. siarki
i mikroelementów. Przy czym większość tych składników
rzepak pobiera na wiosnę. Stąd też prawidłowa strategia nawożenia tymi składnikami powinna uwzględniać
jesienne (mniej), jak i wiosenne (więcej) ich stosowanie. Jesienne nawożenie magnezem, natomiast należy
traktować jako podstawowe szczególnie w sytuacji, gdy
rzepak uprawiamy na glebach o niskiej zasobności w ten
składnik. W takim przypadku nawożenie tym składnikiem
należy wykonać przed siewem lub po wschodach rzepaku
jesienią, a na wiosnę wskazane jest przeprowadzenie
nawożenia uzupełniającego. Jednocześnie trzeba mieć
na uwadze, że magnez zalicza się do składników podatnych na wymywanie, dlatego szczególnie na glebach lekkich nie są wskazane zbyt wysokie dawki tego składnika
w okresie jesiennym w nawozach łatwo rozpuszczalnych
w wodzie. Jak już wspomniano do składników, którymi
Fot. 2
zawsze należy nawozić rzepak przed siewem zalicza się
fosfor i potas. Rola tych składników w prawidłowym jesiennym, jak i wiosennym rozwoju rzepaku jest nie do
przecenienia. Fosfor odpowiada między innymi za prawidłowy rozwój systemu korzeniowego (dobrze rozwinięty
system korzeniowy zapewnia lepszą zimotrwałość roślin,
a także dostępność wody i składników pokarmowych,
przez co rośliny są lepiej odżywione i mniej wrażliwe na
suszę). Natomiast potas, którego pobranie już jesienią
kształtuje się w zakresie 60–80 (100) kg KO/ha, wraz
z fosforem i innym składnikami pokarmowymi pełni klu-
Fot. 2
Dobre odżywienie rzepaku
w okresie jesiennym jest warunkiem
dobrego przezimowania roślin
właściwej dostępności potasu dla roślin jest odpowiedni
system nawożenia, który powinien być tak opracowany,
aby po zbiorze przedplonu doprowadzić zasobność gleby
w przyswajalny składnik do co najmniej górnego zakresu
poziomu średniego. Gleba lekka winna natomiast charakteryzować się zakresem zasobności w potas na poziomie klasy wysokiej (tab.). Jednocześnie zasobność gleby
…prawidłowe odżywienie rzepaku w okresie jesiennym jest
jednym z podstawowych czynników, odpowiedzialnych zarówno
za rozwój roślin, jak i ich przygotowanie do zimy
czową rolę w tworzeniu rozety rzepaku i jego przezimowaniu. Jednocześnie rośliny prawidłowo odżywione potasem
racjonalnie gospodarują wodą (jest to szczególnie ważne
przy niedoborach opadów, które cyklicznie występują
w naszym kraju), a także lepiej pobierają i „przetwarzają”
w plon nasion azot, tj. główny składnik plonotwórczy, co
zwiększa jego wykorzystanie z zastosowanych nawozów.
Stąd też przyjmuje się, że pod uprawę rzepaku najlepsze są gleby wytworzone z glin lub piasków gliniastych,
które są naturalnie zasobne w potas. Drugim warunkiem
w fosfor przed siewem rzepaku powinna kształtować się
co najmniej w górnym zakresie zasobności średniej, tj.
14–15 mg PO/100 g gleby. Gdy posiadamy tak przygotowane stanowisko, to można znacząco ograniczyć
nawożenie mineralne tymi składnikami w stosunku do
potrzeb pokarmowych, gdyż znaczna część zapotrzebowania roślin na te składniki zostanie pokryta z zasobów
glebowych. Będzie ona tym większa, im wyższa będzie
zasobność gleby w przyswajalne składniki pokarmowe, a także będą lepsze warunki ich pobierania z gleby,
jesienne nawożenie rzepaku ozimego
33
tj. wysoką efektywność nawożenia uzyskuje się na glebach o uregulowanym odczynie, odpowiedniej strukturze
i zasobnych w materię organiczną. Natomiast na glebach o
niskiej zasobności nawożenie mineralne należy zwiększyć
o około 25–50% w stosunku do potrzeb (część składnika
wprowadzona w nawozie przeznaczona jest na podniesienie zasobności gleby). Przy czym warto mieć rozpoznaną
zasobność gleby na polu, na którym zamierzamy uprawiać
rzepak już przed siewem przedplonu, aby w razie potrzeby przynajmniej częściowo zwiększyć jego nawożenie.
Trzeba mieć na uwadze, że rzepak budując bardzo głęboki system korzeniowy pobiera znaczne ilości składników pokarmowych z podglebia (efektywne pobieranie
składników pokarmowych może sięgać nawet do 1,5 m).
Stąd też zwiększone nawożenie rośliny przedplonowej
ma na celu przede wszystkim wzbogacenie głębszych
warstw gleby. Oczywiście nawożenie bieżące na glebach
wyczerpanych również musi być odpowiednio większe.
Ustalając wysokość nawożenia mineralnego fosforem
i potasem rzepaku, poza ustaleniem zapotrzebowania
i uwzględnieniem zasobności gleby w przyswajalne
składniki pokarmowe, trzeba również mieć na uwadze
dopływ składników z przyorywanych resztek pożniwnych,
plonu ubocznego lub stosowanych nawozów naturalnych
(obornik, pomiot ptasi, gnojówka, gnojowica). W tym celu
należy systematycznie prowadzić bilans obu składników
w zmianowaniu, korygując przed każdym kolejnym sezo-
nem wegetacyjnym dane o plonach i ilości składników
wprowadzonych do gleby w resztkach pożniwnych czy
zastosowanych nawozach naturalnych. Warto wiedzieć,
że przykładowo decydując się na przyoranie słomy do
gleby wraca większość pobranego przez rośliny potasu,
gdyż składnik ten gromadzony jest przede wszystkim
w organach wegetatywnych roślin, odmiennie wygląda sytuacja z fosforem, który głównie gromadzony jest
w ziarnie i nasionach.
Rola fosforu i potasu w uprawie rzepaku jest bardzo
ważna, jednakże głównym składnikiem pokarmowym, który jest odpowiedzialny za prawidłowe „przygotowanie”
rzepaku do zimy jest azot. Na azot jako składnik pokarmowy należy spojrzeć dwojako. Z jednej strony azotem jesienią należy nawozić z umiarem, tzn. unikać przenawożenia
tym składnikiem, gdyż powoduje on między innymi przyspieszenie wzrostu rośliny, co przed zimą nie zawsze jest
korzystne (zbyt duża dostępność azotu może prowadzić
do nadmiernego „wybujania” łanu rzepaku i wyniesienia
pąka wierzchołkowego), a także zwiększa zawartość wody
w roślinie, co zmniejsza mrozoodporność oraz zmniejsza odporność roślin na choroby. Dlatego „szczególną
ostrożność” z nawożeniem azotem należy zachować przy
wczesnych siewach, odmianach o dynamicznym tempie
wzrostu, na stanowiskach nawożonych obornikiem lub
gnojowicą oraz na stanowiskach zasobnych w próchnicę
w warunkach sprzyjających mineralizacji azotu organicznego (wilgotna i ciepła jesień), a także
po przedplonach, które pozostawiły
dużo azotu w glebie. Z drugiej jednak
strony dobrze rozwinięty łan rzepaku
Fot. 3
już jesienią jest w stanie pobrać od 60
do 80 kg N, a łany wybujałe potrafią
zgromadzić nawet ponad 100 kg N/ha.
Zatem, aby zapewnić odpowiednią
fazę rozwojową roślin przed zimą, jak
i ich właściwe odżywienie, w określonych przypadkach zlecane jest
nawożenie azotem w ilości 20–40 kg
N/ha gdy:
Fot. 3
Pierwsze objawy niedoboru siarki
mogą wystąpić już w fazie rozety
34
jesienne nawożenie rzepaku ozimego
>> rzepak uprawiany jest w stanowiskach ubogich w azot,
>> rzepak zasiano z opóźnieniem
w stosunku do terminu optymalnego dla danego regionu,
>> po przedplonach zbożowych,
szczególnie gdy przyorano
słomę,
>> gdy panują złe warunki do
mineralizacji azotu glebowego
(zła struktura, niski odczyn, niskie temperatury i duże opady),
>> przy nierównomiernych
i opóźnionych wschodach,
spowolnionym wzroście np.
wywołanym przez porażenie
przez szkodniki.
Fot. 4
Fot. 4
Objawy niedoboru mogą się nakładać – na zdjęciu
widoczny niedobór potasu i siarki
W sytuacji, gdy pomimo przedsiewnego nawożenia
azotem pojawią się na rzepaku objawy niedoboru tego
składnika azot należy zastosować powschodowo. Za optymalny termin nawożenia powschodowego nawozami
stałymi można uznać okres około 3–6 tygodni po siewie.
Pozwala on na właściwą ocenę na podstawie stanu łanu
czy zastosować azot i w jakiej ilości. Poza stosowaniem
Fot. 5
Fot. 5
Rośliny słabo rozwinięte i niedożywione w okresie jesiennym
odznaczają się słabym początkowym startem na wiosnę
i cynkiem), co ma szczególne znaczenie w sytuacji, gdy
rośliny charakteryzują się słabym tempem wzrostu i istnieje ryzyko, że mogą być niedożywione również innymi
składnikami pokarmowymi.
Powyższa strategia jesiennego nawożenia rzepaku
jest skuteczna tylko wówczas, gdy roślinę tę uprawiamy
w stanowiskach o uregulowanym odczynie, tj. w zależ-
…rzepak ozimy buduje fundament pod przyszły plon już
w okresie jesiennym, a wszelkie błędy i zaniedbania,
które zostaną popełnione w tym czasie zwykle są już
nie do nadrobienia wiosną
azotu w nawozach stałych składnik ten z powodzeniem
może być stosowany również dolistnie. W takim przypadku wskazane jest zastosowanie od 10–15 kg N/ha
w postaci roztworu mocznika lub innego nawozu nadającego się do stosowania dolistnego. Dolistne nawożenie
azotem można, a nawet warto połączyć z dokarmianiem
roślin magnezem, siarką i mikroelementami (szczególnie borem, ale także manganem, molibdenem, miedzią
ności od kategorii agronomicznej gleby w zakresie pH
6,0–7,0 – w myśl zasady, że im gleba cięższa, tym wyższy odczyn. W innym przypadku w pierwszej kolejności
należy uregulować odczyn gleby, a dopiero następnie
przeprowadzić nawożenie podstawowe.
AUTOR:
DR INŻ. WITOLD SZCZEPANIAK
Tabela. Klasy zasobności przyswajalnego fosforu i potasu w glebie, mg/100 g gleby.
Klasa zasobności
PO
KO
Kategoria agronomiczna gleb
b. niska
niska
średnia
wysoka
b. wysoka
<5,0
5,1-10
10,1 (14)-15
15,1-20
>20
b. lekkie
lekkie
średnie
ciężkie
<2,5
2,5-7,5
7,6-12,5
12,6-17,5
>17,6
<5,0
5,1-10
10,1-15
15,1-20
>20,1
<7,5
7,6-12,5
12,6-20
20,1-25
>25,1
<10
10,1-15
15,1-25
25,1-30
>30,1
jesienne nawożenie rzepaku ozimego
35