05-06 - zszarzecze

Przygotowanie do porodu, poród i wczesny okres poporodowy
Poród trwa średnio od 2 do 7 godzin. Lochy proszą się najczęściej nocą, kiedy w chlewni
panuje spokój. Poród powinien być nadzorowany przez człowieka. Synchronizacja porodów
w dużych chlewniach, przy której lochom podaje się hormon prostaglandynę, umożliwia
przebieg 70-80% porodów w ciągu dnia pracy.
Przygotowania do porodu obejmują następujące czynności:
•
odrobaczenie lochy, co najmniej na 5 dni przed przeniesieniem do kojca
porodowego,
•
szczepienia profilaktyczne, wg stosowanego w chlewni programu szczepień i
iniekcje preparatów witaminowych (AD3E), nie później niż 2 tygodnie przed
spodziewanym terminem porodu,
•
przygotowanie kojca, sprzątanie, dezynfekcja, wietrzenie pomieszczeń i osuszenie
stanowisk, ścielenie świeżej ściółki,
•
umycie lochy z użyciem szarego mydła i osuszenie,
•
przeniesienie do kojca porodowego na 7-8 dni przed spodziewanym terminem
porodu,
•
zmianę poziomu żywienia, dodatek pasz włóknistych,
•
obserwację lochy i kontrolę kału,
•
włączenie źródła ciepła, promiennika lub maty grzewczej.
Jeżeli locha ma dostęp do ściółki, to przed porodem wykazuje odruch budowania gniazda.
Objawami zbliżającego się porodu jest niepokój lochy, rozluźnienie więzadeł miednicznokrzyżowych i opadnięcie brzucha. W sutkach pojawia się siara. Przy porodzie locha
przyjmuje pozycję leżącą. Prosięta rodzą się najczęściej w położeniu główkowym, rzadziej
pośladkowym, przemiennie z obu rogów macicy, co 15-20 min. Wydalenie łożyska świadczy
o zakończeniu porodu. Łożysko należy z kojca usunąć.
Prosiętom po urodzeniu trzeba oczyścić pyszczek i nozdrza ze śluzu, wytrzeć je do sucha,
skrócić i zdezynfekować pępowinę. Należy je umieścić pod promiennikiem. Dogrzewanie
noworodków zabezpiecza je przed wychłodzeniem. W trakcie porodu wskazane jest
dosadzanie prosiąt do sutek w celu jak najszybszego pobrania siary.
Lochy w dniu porodu nie karmimy. Jeżeli jest niespokojna można jej podać 0,5-1,0 kg otrąb
pszennych (najlepiej w formie pójła). Locha powinna mieć zapewniony stały dostęp do
wody. W dniu porodu oraz w kolejnych kilku dniach należy kontrolować apetyt lochy, stan
gruczołu mlekowego, zachowanie prosiąt i lochy. Wskazane jest mierzenie temperatury
rektalnej (mierzonej w odbytnicy) normalna temperatura wynosi ok. 38,5°C.
Obserwacja lochy pozwala ocenić jej instynkt macierzyński i nieprawidłowości w
zachowaniu. Sporadycznie zdarzają się przypadki agresywnego zachowania loch w stosunku
do swojego potomstwa. Dotyczy to głównie pierwiastek.
Opieka nad lochą i miotem
Laktacja
Siara jest pierwszą wydzieliną gruczołu mlekowego. Zawiera białka odpornościowe
(immunoglobuliny) oraz inne substancje odpornościowe. Jej skład zmienia się bardzo
szybko. Zmniejsza się zawartość białek odpornościowych, dlatego bezpośrednio po
urodzeniu należy umożliwić prosiętom szybkie pobranie siary. W pierwszych godzinach życia
immunoglobuliny nie są trawione w przewodzie pokarmowym prosiąt, dlatego że enzymy
odpowiedzialne za trawienie białek pozostają nieaktywne. Dzięki temu białka siary
przenikają przez śluzówkę jelit i w niezmienionej formie dostają się do krwioobiegu. Pobranie siary warunkuje odporność prosiąt.
Bezpośrednio po porodzie prosięta instynktownie szukają sutków, ciepła matki, kontaktu z
nią. Kojec porodowy, a przede wszystkim jarzmo, ogranicza ruch lochy. Chroni on prosięta
przed przygnieceniem, a jednocześnie umożliwia swobodny dostęp do sutków matki.
Prosięta chętniej wybierają sutki przednie, gdyż są one dłuższe i bardziej mleczne, niż sutki
tylne. Hierarchia w miocie ustala się w przeciągu kilku dni. Prosięta staczają ze sobą utarczki,
starając się zająć jak najlepszą pozycję przy sutkach lochy. Po kilku dniach, najczęściej 4-7,
następuje stabilizacja, a prosięta przy kolejnych karmieniach wracają na swoje stałe pozycje.
Locha karmi miot bardzo często, w pierwszych dniach po porodzie średnio co godzinę. Faza
efektywnego wydzielania mleka jest bardzo krótka, wynosi 40-60 sekund. Tylko wtedy
prosięta mogą odessać pokarm, dlatego warunkiem koniecznym do prawidłowego odchowu
jest dostęp do sutka. Wydzielanie mleka poprzedza i kończy masaż wykonywany przez
prosięta, trwa on łącznie kilka minut.
Prosiętom nadliczbowym należy umożliwić pobranie siary od własnej matki. W tym celu
miot trzeba podzielić na dwie grupy: prosiąt silniejszych i słabszych, i dosadzać do lochy
przemiennie, co drugie karmienie. Pozwoli to wszystkim prosiętom pobrać siarę. Decyzję o
podsadzaniu należy podjąć szybko. W drugiej lub trzeciej dobie życia prosięta nadliczbowe,
a jednocześnie najsilniejsze z miotu, dosadzamy do lochy mamki. Możliwości podsadzania są
bardzo ograniczone, a często w małych stadach niemożliwe.
Czas trwania laktacji zależy od przyjętego przez hodowcę okresu odchowu prosiąt przy
matkach. Wynosi średnio 4-5 tygodni. W tym okresie locha produkuje mleko. W szczycie
laktacji, który przypada na 2-3 tydzień, produkcja dobowa wynosi 10-12 i więcej litrów
mleka. W czwartym tygodniu obniża się. Całkowita produkcja mleka w laktacji wynosi 350450 litrów. Jest ona tym większa, im więcej prosiąt ssie lochę. Odchów licznego potomstwa
przez wieloródki oraz wyrównywanie miotów sprzyja wysokiej mleczności loch.
Prosięta dobrze wykorzystują mleko matki, zużywają około 3,5-4,5 I mleka na 1 kilogram
przyrostu. W miarę upływu czasu ilość produkowanego przez lochę mleka maleje, a
potrzeby prosiąt rosną. Chcąc w pełni wykorzystać wysoki potencjał wzrostu prosiąt, należy
od 4-6 dnia życia rozpocząć ich dokarmianie paszami stałymi.
Zaburzenia zdrowotne u loch i prosiąt
Porody skomplikowane zdarzają się u loch stosunkowo rzadko, częściej występują u
pierwiastek niż wieloródek. Dotyczą loch zatuczonych, nieprawidłowo przygotowanych do
porodu. Opieka nad lochą obejmuje wyprzedzające poród działania profilaktyczne.
Dobre efekty uzyskuje się po iniekcji (zastrzyku) oksytocyny. Hormon podany po urodzeniu
4-5 prosięcia przyspiesza poród, pobudza produkcję siary. Takie działanie jest korzystne dla
matki i jej potomstwa, skraca czas trwania porodu, zapobiega niedotlenieniu prosiąt.
U pierwiastek może wystąpić brak wydzielania siary na skutek stresu porodowego. Jedno-,
dwukrotne podanie oksytocyny znosi to zahamowanie.
W wypadku stwierdzenia u noworodka braku oddechu należy mu oczyścić pyszczek i
nozdrza ze śluzu, usunąć resztki błon płodowych, wykonać sztuczne oddychanie i podać na
język kilka kropel preparatu cucącego - Pneumogen.
U loch w czasie porodu zdarzają się przypadki wypadania odbytu lub macicy. Pomocy musi
udzielić lekarz weterynarii. Lochę, po odchowaniu prosiąt, należy wybrakować ze stada.
Jednym z większych problemów we wczesnym okresie poporodowym może być
wymagający szybkich, zdecydowanych działań syndrom MMA. Ich podjęcie umożliwia
odchów miotu, brak powoduje liczne upadki prosiąt, a czasami również lochy. Jeżeli w
stadzie występują nawroty tego schorzenia, wskazane jest nie tylko podawanie lochom w
okresie okołoporodowym paszy z dodatkiem antybiotyku, ale też profilaktyczne szczepienie
stada przeciwko temu schorzeniu.
W 2-3 dobie życia u prosiąt może wystąpić colienterotoksemia (kolibakterioza) tzw.
pierwszego okresu. Jej pierwotną przyczyną jest stres. Przy braku lub niedoborze pokarmu
matki prosięta piją gnojówkę lub próbują jeść, to co jest dostępne. Brak higieny nasila
infekcje bakteryjne przewodu pokarmowego. Występują liczne upadki prosiąt, a u sztuk,
które przechorowały, osłabienie tempa wzrostu. Problem może się powtarzać między 14 a
21 dniem odchowu, mówimy wówczas o colienterotoksemii tzw. drugiego okresu.
Infekcjom prosiąt w trzecim tygodniu życia sprzyja obniżona odporność oraz błędy żywieniowe i zoohigieniczne. Sztuki chore należy leczyć, a biegunki, które mogą być jednym z
objawów infekcji, można łagodzić, podając prosiętom dodatki zakwaszające lub probiotyki.
W nieodpowiednich warunkach sanitarno-higienicznych i zoohigienicznych u prosiąt
występują schorzenia dróg oddechowych, z objawami kaszlu i kichania oraz stopniowego
charłaczenia. Dlatego duże znaczenie ma utrzymanie w pomieszczeniach odpowiedniej
temperatury oraz prawidłowe dokarmianie prosiąt.
Przeciwdziałanie komplikacjom poporodowym i zaburzeniom zdrowotnym u loch oraz
urodzonych i odchowywanych prosiąt obejmuje:
• przygotowanie samicy do porodu (odpowiednie żywienie, szczepienia profilaktyczne,
terminowe przeniesienie do porodówki gwarantujące nabycie odporności),
• stosowanie zasady cpp-cpp (całe pomieszczenie pełne - całe pomieszczenie puste) oraz
dezynfekcję chlewni,
• nadzór nad lochą i jej potomstwem,
• optymalizację warunków utrzymania,
• działania profilaktyczno-pielęgnacyjne u prosiąt,
• higienę żywienia i pojenia loch i prosiąt.
Zabiegi profilaktyczne i pielęgnacyjne u prosiąt
Najtrudniejszym etapem w produkcji świń jest odchów prosiąt. W okresie wychowu
wykonywane są różne zabiegi profilaktyczne i pielęgnacyjne. Dopuszcza się skracanie
kiełków i kurtyzację ogonków, ale nie są to zabiegi obowiązkowe.
W czasie wychowu działania są następujące:
 1 dzień - skrócenie i dezynfekcja pępowiny.
 1-2 dzień - przycinanie kiełków. Zabieg wykonuje się cążkami lub ostrymi nożyczkami
u prosiąt z miotów pierwiastek oraz licznych miotów loch wieloródek (powyżej 10
prosiąt). Zabieg ogranicza przypadki kaleczenia gruczołu mlekowego lochy oraz
wzajemne kaleczenie prosiąt.
 1-3 dzień - skracanie ogonków. Skrócenie ogonków o 1/3 długości zapobiega ich
obgryzaniu (kanibalizmowi). Zabieg wykonuje się, jeżeli świnie będą utrzymywane
systemem bezściółkowym na podłogach częściowo rusztowych.
 2-4 dzień - podanie preparatu żelazowego. Profilaktyczne podanie preparatu żelaza
(jednego z wielu dostępnych na rynku, np. iniekcja suiferrovitu) zapobiega anemii i
osłabieniu odporności. Preparatu żelaza nie podaje się prosiętom z biegunką.
 2-3 dzień - wyrównywanie liczebności miotów. Podsadzanie prosiąt nadliczbowych do
loch mamek (różnica między oproszeniami nie większa jak 2-3 dni) umożliwia
naturalne karmienie wszystkich prosiąt.
 3-7 dzień - kastracja knurków. Wykonanie kastracji zapobiega pogorszeniu jakości
tuszy (zapach moczowo-płciowy). Jest to zabieg obowiązkowy przy produkcji prosiąt
na tucz. Wykonanie kastracji u starszych prosiąt (3.-4. tyg.) wymaga znieczulenia.
 4-6 dzień - dostęp do wody i paszy stałej. Prosięta powinny pobierać wodę z
automatycznych poidełek miseczkowych lub smoczkowych. Przy ich braku wodę
nalewamy do korytek. Jako pierwszą stosujemy paszę typu super-prestarter, a
następnie prestarter. Mieszankę zadajemy często, małymi porcjami, do płytkich
jasnych korytek. Podajemy ją przez cały okres odchowu przy matce. Zmiany paszy
dokonujemy nie wcześniej niż tydzień po odsądzeniu.
 21 dzień - znakowanie prosiąt (stada hodowlane).
 28-35-42 dzień - odłączanie prosiąt od loch. Odłączone prosięta należy pozostawić w
kojcu, w którym się urodziły, lub przenieść do ogrzewanej wychowalni.
Wybór terminu odsadzania prosiąt
Odsądzenie jest silnym stresem dla prosiąt, niezależnie od tego, w jakim wieku następuje.
Jest jednak konieczne, żeby można było kontynuować użytkowanie rozpłodowe loch.
Podejmując decyzję o odsadzaniu, należy uwzględnić:
•
możliwości adaptacyjne prosiąt,
•
możliwości adaptacyjne lochy,
•
ekonomikę produkcji.
Na szczególną uwagę zasługuje również:
•
utrzymanie dobrego stanu zdrowia prosiąt,
•
przeznaczenie zwierząt i planowane metody chowu,
•
dobór pasz i wyposażenia technicznego oraz wiedza fachowa i umiejętności
praktyczne hodowcy.
Odsadzanie prosiąt w wieku 6 tygodni jest poprawne w stadach zarodowych. Termin
średnio-wczesny (28-35 dni) jest właściwy dla produkcji towarowej. Według przepisów Unii
Europejskiej prosięta można odsadzać nie wcześniej jak po ukończeniu 4. tygodnia życia,
pod warunkiem zapewnienia im odpowiednich warunków wychowu. Odłączenie
wcześniejsze może być dokonane ze wskazań weterynaryjnych.
Przy dostępności mieszanek mlekozastępczych - prestarterów, wybór terminu odsadzania
prosiąt w wieku 4. 5. lub 6. tygodni powinien uwzględniać stan zdrowotny, rozwój prosiąt i
warunki, szczególnie termiczne, w budynku chlewni.
Dokarmianie prosiąt
U prosiąt noworodków układ pokarmowy jest rozwinięty słabo, jego funkcje trawienne
doskonalą się stopniowo. Pobieranie przez prosięta w pierwszych dniach życia wyłącznie
mleka matki utrzymuje kwasowość treści przewodu pokarmowego na bezpiecznym
zdrowotnie poziomie 2-3,5. Wprowadzenie pasz stałych zmniejsza zakwaszenie i sprzyja
zaburzeniom gastryczno-jelitowym.
Dokarmianie paszą stałą bardzo dobrej jakości należy rozpocząć jak najwcześniej, tym
wcześniej i tym lepszą paszą, im wcześniej przewidujemy odsadzanie prosiąt. Po drugim
tygodniu życia mleko pobrane od lochy nie pokrywa już potrzeb energetycznych prosiąt. W
czwartym tygodniu nie pokrywa również zapotrzebowania na białko. W dokarmianiu należy
wykorzystywać superprestartery lub prestartery. Są to mieszanki pełnoporcjowe, najczęściej
granulowane (kruche, o średnicy granul około 2-3 mm), zawierające w zależności od
planowanego terminu odsadzania: po 21 dniach, 28-35 dniach, i ewentualnie po 42 dniach
odpowiednio: około 21-23% białka strawnego (b. str.), 16-18% b. str. i 13-15% b. str., przy
zawartości energii metabolicznej (EM) 12,7-13,3 MJ/kg. Stosowane praktycznie odsadzanie
po 4-5 tygodniach oznacza stosowanie mieszanek zawierających: 13,0-13,5 MJ EM/kg oraz
co najmniej 20% białka ogólnego (16-18% białka strawnego) i 1,0% lizyny. Zapotrzebowanie
na energię i podstawowe składniki pokarmowe podano w tabeli.
Średnie dzienne zapotrzebowanie prosiąt i warchlaków na energię i składniki pokarmowe
(źródła różne)
Energia i składniki pokarmowe
Energia metaboliczna, MJ
Białko strawne, g
Lizyna, g
Metionina z cystyną, g
Wapń, g
Fosfor, g
Sód, g
Prosięta
ssące
0,5-5,0
10-65
1-5
0,6-3,0
1-4
1-3
0,1-0,4
Prosięta
odsądzone
7,5-9,5
80-105
6-8
3,5-5,5
5-7
4-5
0,6-1,0
Warchlaki
10-30 kg
15
175
12
7,2
10
7
1,5
Mieszanka dla prosiąt powinna zawierać przynajmniej 5 do 10% mleka w proszku oraz płatki
owsiane i śruty zbożowe. Prosięta chętnie pobierają śrutę pszenną, kukurydzianą i
jęczmienną. Do mieszanek stosuje się też śrutę sojową.
Premiks mineralno-witaminowo wchodzący w skład mieszanki powinien zawierać bogaty
zestaw makro- i mikroelementów oraz witamin. W miejsce wycofanych od 1 stycznia 2006
roku antybiotyków paszowych stosuje się biopreparaty.
Zawarte w premiksie związki wapnia i fosforu oraz wysokobiałkowe komponenty mieszanek
(soja, mączka rybna) mają bardzo silne właściwości buforujące (wiążą kwasy). Może to
powodować niekorzystne zmiany pH treści przewodu pokarmowego, odczyn obojętny lub
zasadowy. W takim środowisku bakterie chorobotwórcze namnażają się bardzo szybko.
Powoduje to występowanie u prosiąt schorzeń, którym towarzyszą biegunki. W okresie
okołoodsadzeniowym korzystne jest profilaktyczne (zapobiegawcze) dodawanie do wody
lub paszy substancji zakwaszających albo podawanie probiotyku.
Maksymalny udział pasz energetycznych i białkowych w mieszankach lub dawkach
pokarmowych dla prosiąt
Surowce paszowe
Udział pasz dla prosiąt
ssących i starszych (%)
Zboża: pszenica, kukurydza,
jęczmień, owies
Otręby pszenne
Poekstrakcyjna śruta sojowa
Mleko w proszku, suszona
maślanka i serwatka
Mączka rybna
70
5-10
10-20
20
5-10
Im wcześniej następuje odsadzanie, tym strawność mieszanki powinna być większa
(powyżej 80%), zawartość włókna mniejsza (2-3% - prosięta ssące młodsze, 3-4% - prosięta
starsze), a białka i aminokwasów - lizyny, metioniny z cystyną, treoniny i tryptofanu większa,
przy stosunku jak: 100:60:62:18.
Uzyskanie przez prosięta w wieku 10 tygodni masy około 22-25 kg wymaga zużycia około 23
kg mieszanki pełnoporcjowej, w tym 5-6 kg typu prestarter i 17-18 kg starter na sztukę.
Oznacza to, że prosię dokarmiane zjada w czwartym tygodniu życia średnio 100-150 g paszy
dziennie, a w 8-10 tygodniu nawet 700-800 g na dzień.