Pobierz artykuł w formacie PDF - Le Monde diplomatique
Transkrypt
Pobierz artykuł w formacie PDF - Le Monde diplomatique
Dekada globalizacji i oporu (1999-2009) 1999 30 listopada-3 grudnia Porażka szczytu Światowej Organizacji Handlu w Seattle (USA). Masowe demonstracje uliczne i konflikty między krajami bogatymi i rozwijającymi się prowadzą do porażki szczytu. Wydarzenie ma ogromny oddźwięk medialny i wpływa na rozwój ruchu alterglobalistycznego. 2000 14 lutego Dyrektor generalny Miedzynarodowego Funduszu Walutowego Michel Camdessus podaje się do dymisji dwa lata przed końcem swojego mandatu w efekcie krytyk działań MFW podejmowanych podczas kryzysu w Azji Południowo-Wschodniej w latach 1997-1998. marzec Giełdy na całym świecie biją historyczne rekordy, gdy „nagle” wybucha internetowa bańka spekulacyjna. W latach 2000-2001 ulatniają się wszystkie zyski 4 300 firm notowanych na Nasdaq (rynek akcji firm nowych technologii), zrealizowane od 1995 r. (145 mld dol.). 2001 20 stycznia Rozpoczyna urzędowanie prezydent USA George W. Bush. Jego dwie kadencje (2001-2008) naznaczone zostały tzw. „wojną z terroryzmem” w reakcji na zamachy terrorystyczne 11 września 2001 r.: wojnami w Afganistanie i Iraku, przyjęciem Patriot Act (wzmacniającym władzę rządowych agencji bezpieczeństwa) i utworzeniem departamentu bezpieczeństwa narodowego, a także przyspieszeniem prywtyzacji sektorów bezpieczeństwa i budownictwa, neokonserwatywną retoryką („oś zła”), a w końcu planem Paulsona wprowadzonym w życie wobec kryzysu pod koniec jego mandatu. 25-30 stycznia Pierwsze Światowe Forum Społeczne w Porto Alegre (Brazylia), odbywające się równolegle do Światowego Forum Gospodarczego w Davos (Szwajcaria). Kolejne fora odbędą się w różnych wielkich miastach Południa: Porto Alegre do 2003 r., Mumbaj (Indie) w 2004 r., Porto Alegre w 2005 r., równolegle Caracas (Wenezuela), Bamako (Mali) i Karaczi (Pakistan) w 2006 r., Nairobi (Kenia) w 2007 r., Belem (Brazylia) w 2009 r. lipiec Konferencja w Bonn będąca pierwszym krokiem w realizacji międzynarodowych regulacji związanych z porozumieniem klimatycznym z Kioto w 1997 r. 20-21 lipca Szczyt grupy G-8 w Genui (Włochy). Policja włoska atakuje półmilionową manifestację, doprowadzając do śmierci młodego demonstranta Carlo Giulianiego. Szczyt G-8 wspiera także, oficjalnie ogłoszone na początku lipca podczas szczytu Organizacji Jedności Afrykańskiej, Nowe Partnerstwo na rzecz Rozwoju Afryki (NEPAD – New Partnership for Africa’s Development). NEPAD jest projektem rozwoju zainicjowanym przez szefów kilku państw afrykańskich, w tym RPA, Algierii, Senegalu, Nigerii i Egiptu. Niestety, NEPAD – co potwierdzają jego powiązania z G-8 – zmierza do integracji Afryki w ramach neoliberalnej globalizacji (zamiast wspierać rozwój endogenny). Program, ogłoszony bez konsultacji społecznych, postrzega ten kontynent jako plac wielkiej budowy dla kapitału prywatnego. Ostatecznie przewidywane zyski nie okazały się jednak wystarczająco atrakcyjne dla przyciągnięcia prywatnych inwestorów i NEPAD okazał się tylko kolejnym wirtualnym projektem. 11 września Samobójcze zamachy zorganizowane przez Al Kaidę w Stanach Zjednoczonych. Dla rządu G. W. Busha stały się one pretekstem do zajęcia Afganistaniu w 2002 r. i Iraku w 2003 r. 9-13 listopada Rozpoczęcie rundy negocjacji Światowej Organizacji Handlu (WTO) w Doha (Katar) w sprawie dalszej liberalizacji rynku światowego, zwłaszcza w dziedzinie rolncitwa i usług. Runda znalazła się jednak w impasie z powodu sporów między krajami uprzemysłowionymi i państwami – rynkami wschodzącymi. 2 grudnia Upadek Enronu, jednej z największych firm światowych pod względem kapitalizacji giełdowej. Koncern, wyspecjalizowany w branży energetycznej, zmieniał swoje straty spowodowane spekulacjami na rynku 1 energetycznym na zyski poprzez manipulacje księgowe, włączając w to firmy offshore w rajach podatkowych. 19-20 grudnia Rewolta w Argentynie. Po latach dyktatury wojskowej (1976-1983) i neoliberalnej polityce skorumpowanego prezydenta Carlosa Menema (1989-1999), gospodarka znalazła się w recesji. Na początku miesiąca MFW odrzucił prośbę rządu o przyznanie kolejnej pożyczki i banki zablokowały oszczędności drobnych ciułaczy. Społeczeństwo odpowiedziało wielkimi manifestacjami pod hasłem „Que se vayan todos!” („Niech wszyscy odejdą!”), co doprowadziło do dymisji prezydenta Fernando de la Rua. W styczniu 2002 r. zastąpił go Eduardo Duhalde, który zaprzestał spłaty długów wobec prywatnych wierzycieli. 2002 11-12 kwietnia Zamach stanu przeciwko wenezuelskiemu prezydentowi Hugo Chavezowi, zorganizowany przy współpracy USA i wsparty przez wielkie media prywatne tego kraju. Szef związku pracodawców ogłosił się prezydentem i natychmiast został uznany przez Stany Zjednoczone, Hiszpanię w imieniu Unii Europejskiej oraz MFW. Lud wyszedł jednak na ulice i niecałe 48 godzin później Hugo Chavez wrócił do pałacu prezydenckiego. 10-13 czerwca Światowy Szczyt Żywnościowy, odbywający się w Rzymie, został zdominowany przez kwestię Organizmów Genetycznie Modyfikowanych. Walka z głodem, służąca za pretekst do upowszechniania GMO, znalazła się w centrum dyskusji. 27 października Wybór Luiza Ignacio Lula da Silva na prezydenta Brazylii. Były związkowiec porzucił jednak swe wcześniejsze zasady i podpisał porozumienie z MFW jeszcze przed swym wyborem. 7-10 listopada Pierwsze Europejskie Forum Społeczne we Florencji z udziałem 60 tysięcy osób i kilkusettysięczną manifestacją antywojenną. Ruchy społeczne zwołały na 15 lutego 2003 r. światowy dzień akcji przeciwko przygotowaniom do agresji na Irak. Późniejsze edycje forum (Paryż w 2004, Londyn 2005, Ateny 2006) także odniosły spory sukces, który był jednak był mniejszy w przypadku forum w Malmo (Szwecji) we wrześniu 2008 r. Kolejna edycja forum odbędzie się w czerwcu 2010 r. w Stambule. 12 grudnia Otwarcie szczytu europejskiego w Kopenhadze, podczas którego zakończono negocjacje w sprawie rozszerzenia Unii Europejskiej o osiem nowych państw Europy Środkowej i Wschodniej, a następnie o Maltę i Cypr. 20 grudnia Po trzech dniach negocjacji w Genewie 144 państwom członkowskim WTO nie udało się wypracować porozumienia w sprawie tanich leków przeznaczonych dla biednych krajów. Waszyngton zablokował porozumienie, by chronić zyski swojego przemysłu farmaceutycznego. 2003 12 lutego Zamieszki w La Paz (Boliwia), w których ginie co najmniej 26 osób, po zapowiedzi wprowadzenia reformy podatkowej pod naciskiem MFW. 15 lutego Ponad 10 milionów osób na całym świecie wzięło udział w protestach przeciwko przygotowaniom do wojny w Iraku. 20 marca Siły zbrojne USA, Wielkiej Brytanii i ich koalicjantów zaatakowały Irak. 13 maja Zapowiedź złożenia skargi przez Stany Zjednoczone w WTO przeciwko moratorium wprowadzonemu przez UE od 1999 r. na GMO. 6 czerwca Podpisanie porozumienia o wolnym handlu między Chile i USA. 11 lipca Skazanie USA przez Międzynarodowy Urząd Regulowania Sporów WTO po ustanowieniu dodatkowego podatku na improt stali wprowadzonego w marcu 2002 r. 10-14 września Klęska szczytu WTO w Cancun (Meksyk). Kraje wschodzące opuszczają szczyt, po żądaniach krajów bogatych niemal totalnego otwarcia ich rynków. 2 29 września Po wycofaniu się w 1984 r. Stany Zjednoczone wracają oficjalnie do UNESCO, podczas dorocznej konferencji tej organizacji. 4 października Otwarcie w Rzymie międzyrządowej konferencji zobowiązanej do przyjęcia przyszłej Konstytucji Europejskiej. 17 października Ogromne protesty społeczne w Boliwii przeciwko prezydentowi Gonzalo Sanchezowi de Lozada, którego polityka zmierzała do zupełnego porzucenia suwerenności kraju nad złożami gazu. Lozada uciekł do Stanów Zjednoczonych. 24 października Rozpoczyna urzędowanie nowy prezes Europejskiego Banku Centralnego, Jean-Claude Trichet. 12 grudnia Klęska szczytu europejskiego w Brukseli poświęconego projektowi Konstytucji Europejskiej. 2004 25 lutego Porozumienie w Agadirze w sprawie wolnego handlu między Egiptem, Jordanią, Marokiem i Tunezją. 2 marca Porozumienie o wolnym handlu między Marokiem i Stanami Zjednoczonymi zakładające niemal zupełną liberalizację wzajemnej wymiany. 4 marca Dyrektor generalny MFW, Horst Koehler, zapowiedział dymisję, rok przed końcem mandatu, by objąć urząd prezydenta Niemiec. 2 kwietnia Rozszerzenie NATO o siedem nowych państw Europy Środkowej i Wschodniej (Bułgaria, Estonia, Litwa, Łotwa, Rumunia, Słowacja i Słowenia). 4 maja Były hiszpański minister gospodarki, Rodrigo de Rato, którego rząd przegrał wybory parlamentarne w marcu, został manowany nowym dyrektorem generalnym MFW. 16 czerwca W Stanach Zjednoczonych niezależna komisja śledcza zajmująca się atakami 11 września upublicznia raport wstępny wykluczający jakiekolwiek związki między Saddamem Husajnem i siecią Al Kaida. 18 czerwca Przyjęcie projektu Konstytucji Europejskiej, nad ktorą dyskutowano przez dwa lata, podczas posiedzenia Rady Europejskiej. Traktat konstytucyjny miał wejść w życie dopiero po ratyfikacji go przez państwa członkowskie. 29 czerwca Nominacja Jose Manuela Durao Barroso, premiera Portugalii, na przewodniczącego Komisji Europejskiej, po zakończeniu kadencji przez Włocha, Romano Prodi. 30 czerwca Wzmocnienie embarga Waszyngtonu wobec Kuby. 1 sierpnia Porozumienie w łonie WTO w sprawie liberalizacji wymiany, obejmujące m.in. likwidację subwencji rolnych w USA i UE oraz częściowe otwarcie rynków krajów rozwijających się na produkty przemysłowe pochodzące z krajów rozwiniętych. 6 sierpnia Międzynarodowy Urząd Regulowania Sporów WTO skazuje UE za subwencje przyznane producentom cukru. 16 sierpnia Wenezuelski prezydent Hugo Chavez wygrywa referendum w sprawie jego ewentualnego odwołania (58,21 % głosów przeciw, 41,7% - za). 8 września Przegrana Stanów Zjednoczonych w WTO w sprawie subwencji przyznawanych producentom bawełny. 1 października Ministrowie spraw wewnętrznych UE spotkali się w Brukseli, by dyskutować o utworzeniu obozów dla uchodźców poza terytorium Unii, by tam dokonywać selekcji „pożądanych” imigrantów. 9 października Biorąc pod uwagę przegraną USA w WTO w sierpniu 2001 r., amerykański Kongres likwiduje subwencje dla eksportu, tworząc jednak nowe metody wsparcia podatkowego dla przedsiębiorstw. 3 26 grudnia Po katastrofalnym trzęsieniu ziemi na Oceanie Indyjskim, fala tsunami powoduje ponad 200 tysięcy ofiar śmiertelnych i przyczynia się do przesiedlenia miliona osób, zwłaszcza w Indonezji, Tajlandii, Indiach i na Sri Lance. 2005 13 stycznia Po trzech dniach protestów mieszkańców El Alto (dzielnica La Paz), prezydent Boliwi wypowiada koncesję przyznaną na 30 lat koncernowi Suez w sprawie dystrybucji wody. To nowe zwycięstwo ludu boliwijskiego w walce o odzyskanie kontroli społecznej dla bogactwami naturalnymi. 16 lutego Wchodzi w życie protokół z Kioto, proponujący kalendarz redukcji emisji gazów cieplarnianych w celu walki z ociepleniem klimatu. Protokół, otwarty na ratyfikację 16 marca 1998 r., został ratyfikowany przez 172 państwa do sierpnia 2009 r., z wyjątkiem m.in. Stanów Zjednoczonych, gdyż G. W. Bush wycofał się z wstępnego podpisania go przez swego poprzednika. 25 lutego Porozumienie w sprawie restrukturyzacji długu argentyńskiego. Prezydent Argentyny Nestor Kirchner, którego rząd nie spłacał długów wobec wierzycieli prywatnych od początku 2002 r., zmusił ich do wyrażenia zgody na redukację o ponad połowę przyszłych zobowiązań, w zamian za ponowne rozpoczęcie spłaty. Kirchner nie ugiął się pod presją protestów państw G-8 i MFW i 76 % argentyńskich wierzycieli zgodziło się na to ustępstwo. 20 kwietnia W wyniku wielkich protestów społecznych obalono neoliberalnego prezydenta Ekwadoru Lucio Gutierreza. 29 maja Społeczeństwo francuskie odrzuciło w referendum projekt europejskiego Traktatu Konstytucyjnego, podczas gdy większość państw opowiedziała się za jego ratyfikacją na drodze parlamentarnej. Szeroki ruch społeczny we Francji wskazywał na neoliberalny charakter traktatu, mimo propagandy całej francuskiej elity politycznej. Kilka dni później traktat odrzucili także Holendrzy. Traktat nie powinien więc wejść w życie, ale szefowie państw UE postanowili szybko przygotować jego kolejny projekt, tym razem nie narażając się na demokratyczne referenda. 11 czerwca Zgromadzenie ministrów finansów G-8 w Londynie, zakończone porozumieniem w sprawie redukcji długów najbiedniejszych krajów Południa, które podporządkują się warunkom narzuconym przez MFW i Bank Światowy. Kraje bogate zgodziły się wydawać rocznie na wymazanie tego długu równowartość połowy kwoty, którą USA wydawały co miesiąc na okupację Iraku. Jak można się było spodziewać, porozumienie nie pozwoliło najbiedniejszym krajom wyjść z pętli zadłużenia. 1 września Francuski socjaldemokrata Pacal Lamy został dyrektorem generalnym WTO. 4-5 listopada Oficjalna rezygnacja z projektu Strefy Wolnego Handlu Obu Ameryk podczas szczytu prezydentów amerykańskich w Mar del Plata w Argentynie. Wielki sukces ruchów społecznych. 13 grudnia Brazylia spłaciła przed terminem swój dług wobec MFW (15,5 mld dol.), z czego większość mogła być traktowana jako dług „ochydny” (czyli zaciagnięty przez dyktaturę wojskową, co oznacza jego niespłacalność). Dwa dni później podobnie uczyniła Argentyna, spłacając 9,8 mld dol. 18 grudnia Mimo porozumienia na szczycie WTO w Hongkongu, dyskusje na temat liberalizacji gospodarczej pozostały w impasie. Podczas szczytu doszło do wielkich demonstracji. 18 grudnia Wybór Evo Moralesa, związkowego przywódcy rolników uprawiających kokę, na prezydenta Boliwii. 2006 4 kwietnia Informacja OECD o rekordowym wzroście pomocy publicznej dla rozwoju do wysokosci 106 mld dol. Jednak ta podwyżka o 31 % w ciągu roku została sztucznie nadęta, ponieważ objęła anulowanie długów ze względów geostrategicznych (Irak, Nigeria) oraz pomoc dla Azji po tsunami w grudniu 2004 r. 29 kwietnia Podpisanie Traktatu Handlowego Ludów przez Wenezuelę, Boliwię i Kubę, które wzmocniło Boliwariańską 4 Alternatywę dla Ameryk (ALBA) ogłoszoną w kwietniu 2005 r. przez Hugo Chaveza i Fidela Castro. W przeciwieństwie do promowanej przez USA Strefy Wolnego Handlu obu Ameryk, ALBA proponuje alternatywę dla liberalizmu gospodarczego, stawiając na wymianę barterową oraz rozwój usług publicznych, zamiast ich prywatyzacji. Kubańscy lekarze przybywają za darmo leczyć do Wenezueli, a w zamian Caracas dostarcza Kubie tanią ropę. Sukces tej współpracy popycha kolejne kraje do włączenia się w tę inicjatywę: Nikaraguę, Dominikę, Honduras, St. Vincent i Grenadyny, Antiguę i Barbudę, a wreszcie Ekwador. 19 sierpnia Statek przewożący chemikalia „Probo Koala” (pod banderą panamską, z rosyjską załogą, zarządzany prze grecką firmę, a wynajęty przez spółkę zarejestrowaną w Holandii) w Abidżanie (Wybrzeże Kości Słoniowej) wyładowuje ponad 500 ton produktów toksycznych, które rozmieszczono bez żadnych zabezpieczeń w kilkuastu miesjcach. W ciągu następnych dni tysiące osób skarżyło się na problemy zdrowotne, a wiele z nich zmarło. 16 września MFW zapowiada przyszłą reformę praw głosu w łonie tej organizacji, która jednak w niczym nie zmienia układu sił międzynarodowych. Jedynie Meksyk, Chiny, Korea Południowa i Turcja mają, i to o niewiele, zwiększone prawo głosu. 18 września Manifestacje na Węgrzech, po tym, jak premier Ferenc Gyurcsany, członek Partii Socjalistycznej, „przypadkowo” upublicznił neoliberalne reformy, oznaczające poważny regres społeczny, o których miał zdecydować w porozumieniu z MFW. 3 grudnia Wybór postępowego kandydata Rafaela Correi na prezydenta Ekwadoru. Rozpocznie on m.in. proces przyjęcia nowej, bardziej demokratyycznej konstytucji i audyt ekwadorskiego zadłużenia, mający wykryć zadłużenie nienależne i „ochydne”. 6 grudnia Ponowny wybór Hugo Chaveza na prezydenta Wenezueli, z ponad 60% głosów poparcia. 10 grudnia Śmierć byłego chilijskiego dyktatora Augusto Pinocheta, który uczynił z Chile laboratorium neoliberalizmu. 2007 1 stycznia Przyjęcie Bułgarii i Rumunii do Unii Europejskiej. 10 stycznia Początek strajku generalnego w Gwinei na wezwanie związków zawodowych. W ciagu kilku tygodni odbywały się masowe demonstracje wysuwające żądania zarówno polityczne, jak i ekonomiczne, dotyczące szczególnie powstrzymania podwyżek cen. Podczas zamieszek ginie co najmniej 200 osób. 11 stycznia Wprowadzenie stanu wyjątkowego w Bangladeszu w następstwie manifestacji, strajków i blokad transportu, tłumionych przez policję, w których zginęło 35 osób, a tysiące zostało rannych od końca października 2006 r. Złą sytuację żywnościową pogorszyły katastrofy klimatyczne (2,2 miliony osób dotkniętych skutkami cyklonu Sidr, który uderzył w kraj 15 listopada 2006 r.). Strajki, przekształcające się niejednokrotnie w zamieszki, trwały przez cały rok. 31 stycznia Prawie 100 tysięcy osób protestowało na ulicach stolicy Meksyku przeciwko wzrostowi o 40% cen tortilli. luty W Stanach Zjednoczonych nasilają się problemy z płatnościami rat kredytów hipotecznych, co powoduje pierwsze bankructwa instytucji bankowych. marzec Pierwsza wielka manifestacja w Maroku przeciwko rosnącym cenom żywności. 20 kwietnia Prezydent Ekwadoru Rafael Correa zapowiada wydalenie stałego przedstawiciela Banku Światowego w tym kraju, Eduardo Somensatto. 2 maja Boliwia zapowiada wycofanie się z Międzynarodowego Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych (CIRDI) Banku Światowego. Chociaż CIDRI przedstawia się jako instytucja niezależna, to zawsze broni zasad neoliberalizmu, chroniąc interesy państw bogatych i ich koncernów. 6 maja Wybór Nicolasa Sarkozy na prezydenta Francji, gdzie do władzy dochodzi prawica otwarcie neoliberalna. 5 17 maja Paul Wolfowitz, prezes Banku Światowego, zapowiada dymisję, po skandalu związanym z jego uwikłaniem w aferę związaną z nepotyzmem. 14-22 czerwca Według pogłosek dwa fundusze zarządzane przez bank Bear Stearns miały ponieść ogromne straty na rynku subprimes w USA i 3,8 mld dol. obligacji zostało uruchomionych, by je dofinansować. 28 czerwca Dyrektor generalny MFW, Rodrigo de Rato, zapowiada dymisję dwa lata przez końcem kadencji, tłumacząc to przyczynami osobistymi. 30 lipca – 1 sierpnia W Niemczech bank IKB zapowiada straty związane z subprimes. Grupa banków i jego główny akcjonariusz, Kreditanstalt fuer Wiederaufbau, tworzą fundusz pomocowy w w wysokosci 3,5 mld euro. 31 lipca – 9 sierpnia American Home Mortgage Investment Corp. ogłasza niezdolność do finansowania swych zobowiązań pożyczkowych, a tydzień później zwraca się o skorzystanie z rozdziału 11 amerykańskiego prawa o upadłościach. 9-10 sierpnia Europejski Bank Centralny rozpoczyna serię nadzwyczajnych interwencji banków centralnych na rynku usług bankowych. 15 sierpnia Wojskowa junta rządząca Birmą ogłasza podwyżkę cen benzyny o 66 %, a gazu o ponad 500%. Cztery dni później rozpoczynają się pierwsze manifestacje, które nabierają rozmachu na początku września. 26 września wojsko przejmuje kontrolę nad klasztorami, których mnisi uczestniczyli w protestach i tłumi manifestacje w Rangunie, powodując wiele ofiar śmiertelnych. 15 i 29 sierpnia Manifestacje przeciwko podwyżkom cen żywnosci w Jemenie. W mieście Taiz mieszkańcy domagają się także poprawienia jakości usług publicznych. 13 -17 września Northern Rock, brytyjski bank wyspecjalizowany w kredytach mieszkaniowych, ma problemy ze ściągniem należności, co powoduje ucieczkę oszczędzających i zapowiedź ustanowienia przez brytyjski rząd gwarancji depozytów. 18 września – 4 listopada Wielkie instytucje finansowe informują o kolejnych stratach. Wielu ich szefów zostało zmuszonych do dymisji. 23 września Manifestacje przeciwko wysokim cenom żywności w Maroku. Starcia w Sefrou powodują 50 rannych. listopad Zamieszki w Mauretanii. Ludność atakuje sklepy z żywnością. Ginie co najmniej jedna osoba zabita przez policję. 1 listopada Dominique Strauss-Kahn zostaje dyrektorem generalnym MFW. 2 grudnia Odrzucenie w referendum większością 51 % głosów projektu reformy konstytucyjnej proponowanej przez Hugo Chaveza. 9 grudnia Powołanie Banku Południa w Buenos Aires przez prezydentów Argentyny, Brazylii, Boliwii, Ekwadoru, Paragwaju i Wenezueli. Do tego grona dołączył wkrótce Urugwaj, jako kolejny kraj założycielski. Siedzibą banku jest w Caracas. Rozruch banku jest jednak bardzo wolny i nie rozpocznie on tak naprawdę działalności przed 2012 r. 12 grudnia Banki centralne pięciu wielkich stref walutowych (dolara, jena, euro, funta i franka szwajcarskiego) zapowiedziały skoordynowaną akcję wsparcia dla instytucji finansowych. 13 grudnia Szefowie państw UE przyjmują Traktat Lizboński, poprawioną wersję projektu odrzuconego wiosną 2005 r. Tym razem Francja i Holandia nie organizują referendów. 2008 2-4 stycznia W Stanach Zjednoczonych słabość wskaźników konsumpcji (PMI) i runku pracy ujawnia duże spowolnienie gospodarki wzbudzając niepokój co do perspektyw wzrostu gospodarki światowej. 6 16 stycznia W Indonezji ogłoszono stan wyjątkowy w następstwie masowych protestów przeciwko podwyżce cen żywności (o 120% w 2007 r.) i oleju palmowego. W tym samym czasie wprowadzono jednak kontrolę cen. 14-31 stycznia BCE, Narodowy Bank Szwajcarii i Rezerwa Federalna USA przystępują do kolejnych operacji długoterminowego wsparcia instytucji finansowych. 15 stycznia Citigroup zapowiada straty w czwartym kwartale związane w części z deprecjacją – w wysokości 18 mld dol. – środków związanych z kredytami hipotecznymi. Wkrótce podobne komunikaty wydają inne instytucje finansowe. 27 stycznia Śmierć byłego dyktatora Indonezji, Mohameda Suharto, którego skorumpowany i wspierany przez USA reżim załamał się w 1998 r. luty Wobec pogorszenia się sytuacji gospodarczej dochodzi do zamieszek na Timorze Wschodnim. 5 lutego Manifestacja w Maputo (Mozambik) przeciwko podwyżce cen chleba i transportu publicznego, po której dochodzi do zamieszek w całym kraju. połowa lutego Zamieszki głodowe w Gwinei. 18 lutego Angielski bank Northern Rock został znacjonalizowany. Cudem uniknął upadłosci dzięki interwencji Banku Anglii. 19 lutego Cena baryłki ropy po raz pierwszy przekracza poziom 100 dolarów. 20-21 lutego Trzy miasta Burkiny Faso (Bobo Dioulasso, Ouahigouya i Banfora) stały się sceną zamieszek spowodowanych rosnącymi cenami żywnosci. 28 lutego do zamieszek dochodzi także w kilku dzielnicach stolicy kraju – Ouagadougou. 25 lutego Strajk kierowców taksówek w Douala (Kamerun) w proteście przeciwko podwyżce cen benzyny, co powoduje zamieszki w wielu miastach. Oficjalnie zginęły w nich 24 osoby, a 1500 zatrzymano. Związki zawodowe taksówkarzy wywalczyły jednak obniżkę cen benzyny i rząd zapowiedział od marca podwyżkę płac o 15 % dla pracowników budżetówki i zniesienie ceł od pewnej liczby produktów pierwszej potrzeby. 1 marca Armia kolumbijska wkracza na terytorium Ekwadoru, co powoduje zerwanie stosunków dyplomatycznych między obydwoma krajami. 15 marca Upadek Carlyle Capital Corporation – jej długi są 32 razy wyższe od posiadanych środków. 15 marca Prestiżowy bank Bear Stearns prosi o dofinansowanie (29 mld dol.) Rezerwę Federalną. Został on później przejęty za grosze przez bank JPMorgan. 27 marca Cena ryżu, podstawy pożywienia połowy ludzkości, skacze o 31 % w ciągu jednego dnia. 31 marca Manifestacja w Dakarze (Senegal) przeciwko podwyżkom cen, stłumiona przez policję. Na transparentach hasła: „Jesteśmy głodni” i „Dundu bi cherna” („Życie stało się trudne”). 1 kwietnia Manifestacja w Abidżanie (Wybrzeże Kości Słoniowej) przeciwko podwyżkom cen, stłumiona przez policję (jedna ofiara śmiertelna). Manifestanci skandowali „Życie jest zbyt drogie, zabijacie nas”. 6-7 kwietnia Manifestacje w Kairze i El-Mahalla El -Kubra (Egipt) przeciwko galopującej inflacji i brakom chleba, prowadzące do starć z policją. Jedna osoba ginie, setka jest ranna, a ok. 250 aresztowanych. Do nowych manifestacji dochodzi w czerwcu. W Tunezji dochodzi do starć w mieście Redeyef między policją i manifestantami, protestującymi przeciwko podwyżkom cen i wysokiemu bezrobociu. 7 kwietnia Rada administracyjna MFW wyraża zgodę na sprzedaż 403 ton złota, za ok. 11 miliardów dolarów, by zapełnić kasę funduszu. 7 8 kwietnia Zamieszki na Haiti związane z brakami żywności. Ceny ryżu, fasoli, owoców i mleka wzrosły o połowę od końca 2007 r., a paliwa – ponad trzykrotnie w przeciągu zaledwie 2 miesięcy. Dwa dni później Senat przegłosował odwołanie premiera. 25 kwietnia W Gabonie Koalicja Przeciwko Drogiemu Życiu wzywa do podjęcia natychmiastowych działań na rzecz podniesienia siły nabywczej społeczeństwa i obniżki cen, kończąc swój apel stwierdzeniem: „Jesteśmy zmęczeni cierpieniem przy obojętności naszych rządów i hipokryzji państw Północy”. 2 maja Spotkanie w Indonezji krajów regionu w celu stabilizacji cen podstawowych produktów żywnościowych, a zwłaszcza ryżu. Indie, Indonezja i Wietnam zapowiedziały, że będą eksportować produkty żywnościowe tylko po zaspokojeniu potrzeb ich własnych społeczeństw. 5 maja Wiele osób ginie w Somalii po krwawo stłumionych zamieszkach głodowych. Od stycznia w Mogadiszu cena kilograma mąki wzrosła z 12 do 25 centów, a cena 50-kilogramowego worka ryżu z 26 do 47,5 dol. 6 czerwca Szczyt Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) w Rzymie po eksplozji cen produktów żywnościowych. 12 czerwca Społeczeństwo irlandzkie – jedyne konsultowane w referendum wśród 27 krajów UE – odrzuca Traktat Lizboński. Mimo to proces ratyfikacji trwa nadal i Irlandczycy ponownie zostali wezwani do głosowania w referendum 2 października 2009 r. Tym razem, po masowej kampanii propagandowej, zwycięża poparcie dla traktatu. 3 lipca Historyczny rekord ceny baryłki ropy – ponad 145 dolarów. 11 lipca Jean-Paul Votron, prezes Fortis od jesieni 2004 r., podaje się do dymisji tuż przed nacjonalizacją koncernu, kasując przy okazji premię na odejście w wysokości 1,35 mln euro. Kalifornijski bank IndyMac został oddany pod kontrolę władz federalnych. 13 lipca Władze w Waszyngtonie zapowiadają działania wspierające na rzecz dwóch agencji federalnych finansowania hipotecznego (Fannie Mae i Freddie Mac). 10 sierpnia Z 67,43% głosów poparcia Evo Morales wygrywa referendum odwoławcze zwołane na żądanie prawicowej opozycji. 21 sierpnia Niemiecki bank IKB, który ulokował znaczną część środków w subprimes, został przejęty przez Lone Star w 90,8%. 7 września Bank HBOS, główny pożyczkodawca hipoteczny w Wielkiej Brytanii, został przejęty przez swojego konkurenta, Lloyds TSB. Instytucje Frieddie Mac i Fannie Mae, które posiadają lub gwarantują 45% kredytów mieszkaniowych w USA, zostały poddane pod kontrolę rządową. Amerykański rząd, uważając je za zbyt wielkie, by można pozwolić na ich upadek, zainwestował po 100 mld dol. w każdą z tych instytucji. 15 września Po weekendzie intensywnych negocjacji bank Merrill Lynch, jeden z największych banków świata, został uratowany przez Bank of America, który przeznaczył na tę operację 50 mld dol. Bank Lehman Brothers, jeden z największych banków inwestycyjnych, USA, znalazł się pod ochroną rozdziału 11 amerykańskiego prawa o upadłościach. Tym razem ani Rezerwa Federalna, ani inne banki nie zmobilizowały się, by go ratować. 16 września Ubezpieczyciel American Internatikonal Group (AIG), na skraju upadku, został dofinansowany przez rząd w wysokości 85 mld dol. Całkowity koszt pomocy dla niego przekroczył jednak 150 mld dol., czyli np. 31 razy więcej niż wynosi budżet Konga. Reserve Primary, ważny fundusz inwestycyjny w USA, zapowiedział, że wartość jego aktywów netto jest niższa od pasywów, wywołując falę masowych wycofań jego klientów. 18 września Kolejna skoordynowana akcja banków centralnych, by stawić czoła brakom pieniądza na rynku. 8 19 września W Waszyngtonie władze szkicują pierwszy element planu wartości 700 mld dol., nazwanego Troubled Asset Relief Program, czy bardziej znanego jako plan Paulsona, który zmierza do wyczyszczenia bilansów banków z toksycznych aktywów. 25 września Władze amerykańskie przejmują kontrolę nad Washington Mutual, której aktywa szacowano na 300 mld dol. 26 września Herman Verwilst, p.o. prezesa Fortis przez tylko 78 dni, otrzymuje premię na odejście w wysokosci 800 tys. euro. W tym okresie grupa Fortis straciła 45 % wartości kapitalizacji giełdowej. 28 września 60 % głosujacych mieszkańców Ekwadoru poparło projekt nowej konstytucji. Kasa kredytowa Bradford&Bingley, angielska instytucja wyspecjalizowana w kredytach hipotecznych, została znacjonalizowana przez rząd brytyjski. Jej najlepsze aktywa przetransferowano do grupy hiszpańskiej Santander, podczas gdy te najbardziej ryzykowne pozostały w gestii państwa. 29 września Niemiecka grupa Hypo Real Estate, wyspecjalizowana w komercyjnych kredytach nieruchomościowych, otrzymuje linię kredytową pod egidą państwa. Izba Reprezentantów odrzuca plan Paulsona. 30 września Grupa finansowa Dexia otrzymuje zastrzyk publicznego kapitału w wysokosci 6,4 mld euro (po połowie z Francji i Belgii). Rząd irlandzki zawowiada gwarancje dla depozytów w sześciu bankach irlandzkich; w następnych tygodniach kolejne rządy podejmują podobne działania. 3 października Kongres USA przyjmuje poprawioną wersję planu Paulsona. 5 października Belgia, Holandia i Luksemburg ratują grupę Fortis. Rząd holenderski, który przeznaczył 16,8 mld euro na tę operacje, znacjonalizował również bank ABN Amro, który w 2007 r. został kupiony przez konsorcjum, w skład którego wchodził Fortis. Belgijska część Fortis została później wykupiona przez BNP Paribas. 6 października Islandia znalazła się na skraju bankructwa. Rządząca koalicja i opozycja poparły ustawę rozszerzającą władzę państwa nad systemem bankowym, na skalę nie mającą precedensu w Europie. Następnego dnia znacjonalizowano drugi największy bank Islandii – Landsbanki, a dwa dni później i najwiekszy – Kaupthing. Bezrobocie i inflacja gwałtownie skoczyły w górę, a wartość waluty spadła. Ten mały kraj znalazł się na skraju upadku po oparciu rozwoju na sektorze finansowym korzystającym z ultraliberalnej polityki. W styczniu 2009 r., pod presją manifestacji premier kraju zapowiedział dymisję rządu. Wielkie banki centralne przeprowadzają skoordynowaną redukcję ich podstawowych stóp procentowych. Władze w Londynie zapowiadają plan działań wspierających, w tym poprzez zastrzyk środków publicznych, dla brytyjskich grup bankowych. 9 października Akcje koncernu General Motors spadają o 31 % w ciągu jednego dnia na Wall Street, osiagając tym samym najniższy poziom od 1950 r. 13 października Wielkie banki centralne wspólnie zapowiadają masowe wprowadzenie dofinansowania w dolarach na rynek, by stłumić napięcia na rynkach walutowych; rządy państw strefy euro angażują się do podjęcia działań na rzecz dokapitalizowania ich systemów bankowych. 26 października MFW przyznał pożyczkę w wysokości 16,5 mld dol. Ukrainie, obwarowaną koniecznością przyjęcia planu neoliberalnych reform. Komunikat MFW wskazuje, że wyjątkowo wysokość pożyczki jest osiem razy wyższa od kwoty zarezerwowanej dla Ukrainy, gdyż tradycyjnie kraje mogą pożyczyć do trzykrotnej wysokości kwoty określonej dla danego państwa. 28 października Węgry otrzymują z MFW i innych instytucji międzynarodowych plan wsparcia w wysokości 25 mld dol., który ma zapobiec odpływowi kapitału i wynikającym z niego problemom na rynku walutowym. 4 listopada Wybór Baracka Obamy na prezydenta Stanów Zjednoczonych. 15 listopada Kraje G-20 zobowiązują się do wzmożenia współpracy, rozkręcenia wzrostu gospodarczego i zreformowania 9 całego systemu finansowego. MFW przyznaje pomoc dla Pakistanu w wysokosci 7,6 mld dol. 7 sierpnia 2009 r. MFW zwiększa tą sumę o 3,2 mld dol. 20 listopada W Ekwadorze Komisja Audytu (CAIC) prezentuje swój ostateczny raport i rząd podejmuje na jego podstawie decyzję o zawieszeniu spłaty tzw. „bons global” 2012 i 2030. 25 listopada Rezerwa Federalna USA zapowiada ułatwienia w wysokości 200 mld dol. na wsparcie kredytów konsumpcyjnych oraz dla małych i średnich przedsiębiorstw; ponadto przyznaje aż do 500 mld dol. na wsparcie pożyczek hipotecznych wyemitowanych przez agencje federalne. 29 listopada Rząd brytyjski staje się większościowym udziałowcem Royal Bank of Scotland. 6 grudnia Śmierć Alexisa Grigoropoulosa, 15-latka zabitego przez policjanta w Atenach, wywołuje bezprecedensową falę zamieszek i manifestacji w wielu miastach Grecji. Przy pomocy koktajli Mołotowa atakowane są banki i komisariaty policji. Mobilizacja młodzieży szybko przyjmuje charakter protestu socjalnego. 12 grudnia Aresztowanie amerykańskiego biznesmena Bernarda Madoffa. Wielcy inwestorzy (np. banki), przyciągnięci zapowiedziami wysokich zysków, powierzyli Madoffowi ogromne sumy. Tymczasem Madoff działał na zasadzie piramidy finansowej – płacił odsetki poprzednim inwestorom z kapitału przynoszonego przez tych nowych. Biznesmen został skazany na 150 lat więzienia w czerwcu 2009 r. 2009 16 stycznia Irlandzkie władze przejęły kontrolę nad AngloIrish Bank. Władze USA, tak jak to uczyniły w przypadku Citigroup w listopadzie, zaakceptowały plan pomocy dla Bank of America przejmując w nim udziały w postaci akcji preferencyjnych i gwarantując całość wątpliwych aktywów. Gwałtowne starcia między manifestantami i siłami porządkowymi na Litwie, gdzie policja interweniuje podczas protestu przed parlamentem w Wilnie. 15 osób zostało rannych, a ponad 80 zatrzymano. Zamieszki wybuchły w tym tygodniu również w Bułgarii i na Łotwie, gdzie mieszkańcy demonstrowali zarazem przeciwko neoliberalnym reformom ich rządu oraz korupcji. 19 stycznia W ramach rozszerzonego planu ratunkowego władze brytyjskie zwiększyły swoje udziały w Royal Bank of Scotland. Podobne działania podjęły w następnych dniach inne rządy wobec wielu banków. 20 stycznia Powstanie Liyannaj Kont Pwofitasyon (LKP, Zgromadzenie Przeciwko Wyzyskowi) na francuskiej Gwadelupie. Po walce przeciwko wzrostowi cen benzyny, żądania LKP szybko rozszerzaja się na inne dziedziny życia obejmując platformę zawierającą 149 żądań (w tym wzrostu najniższych płac o 200 euro). Obojętność i paternalistyczna postawa rządu Francji prowadzi do zaostrzenia konfliktu. Strajk generalny obejmuje prawie wszystkie branże i na dwa miesiace, dzięki masowemu poparciu ludności, blokuje wyspę. Porozumienie podpisano ostatecznie po 44 dniach strajku. 25 stycznia Boliwijskie społeczeństwo poparło w referendum nową konstytucję, zakładającą demokratyczną i socjalną odbudowę kraju. 28 stycznia-1 lutego VIII Światowe Forum Społeczne w Belem - ogromny sukces pod względem liczby uczestników (133 tys. zapisanych osób) i radykalizmu żądań. 10 lutego Władze USA upubliczniają nowy plan wsparcia sektora finansowego, zakładający m.in. program inwestycji publiczno-prywatnych w wysokości 1 biliona dolarów, przeznaczonych na wykupienie toksycznych aktywów. 10 lutego Ministrowie finansów i szefowie banków centralnych G-7 potwierdzają swoje zanagażowanie na rzecz wykorzystania wszystkich możliwych mechanizmów będących do ich dyspozycji, by wesprzeć wzrost gospodarczy i wzmocnić sektor finansowy. 15 lutego 54 % obywateli Wenezueli poparło poprawkę w konstytucji usuwającą ograniczenie możliwości startu do dwóch kolejnych wyborów. W związku z tą zmianą Hugo Chavez ponownie będzie mógł startować w wyborach 10 prezydenckich w 2013 r., po zakończeniu drugiej kadencji. 18 marca Rezerwa Federalna USA podniosła próg swojego programu zakupu papierów wartościowych agencji rządowych. 28 marca – 4 kwietnia Tydzień akcji globalnej ogłoszony prze Zgromadzenie Ruchów Społecznych podczas Forum w Belem. Manifestacje 40 tysięcy osób w Londynie podczas szczytu G-20 oraz w Strasburgu podczas 60. rocznicy utworzenia NATO. 2 kwietnia Zakończenie szczytu G-20 w Londynie. W komunikacie końcowym rządy zobowiązywały się do „odbudowy zaufania i wzrostu gospodarczego”, poprzez m.in. działania wzmacniające system finansowy. Mimo spektakularnych zapowiedzi, w stylu „skończył się czas tajemnic bankowych”, G-20 nie opracowała jednak żadnych konkretnych rozwiązań. Krótka „czarna lista,” rajów podatkowych została opracowana, ale kilka dni później, po mglistych zobowiązaniach ze strony objętych nią państw, przestała ona mieć znaczenie. Środki do dyspozycji MFW zwiększono trzykrotnie bez najmniejszej refleksji na dotychczasowymi porażkami tej instytucji. Jednym zdaniem, klucze do rozwiązania problemu powierzono tym, którzy doprowadzili do obecnego kryzysu. Manifestacja 10 tysięcy nauczycieli na Łotwie przeciwko obniżce ich płac o 20 % Po spadku PKB o 28,7 % w pierwszym kwartale 2009 r., rząd w Rydze odwołał się do pomocy MFW. 26 kwietnia Ponowny wybór, w pierwszej turze, prezydenta Ekwadoru Rafaela Correi z poparciem na poziomie 55 % głosów. 1 czerwca W Stanach Zjednoczonych koncern General Motors znalazł się pod ochroną rozdziału 11 prawa o upadłości. To największa upadłość w dziejach przemysłu amerykańskego. Koncern miał 172 mld długów w porównaniu do aktywów szacowanych na 82 mld. Firma została zrestrukturyzowana i faktycznie znacjonalizowana, ponieważ 60 % udziałów w niej posiada rząd federalny USA (który przeznaczył na to 30,1 mld dol., a wcześniej – między grudniem i kwietniem 20 mld dol.), w 17,5 % do funduszy zarządzanego przez związek United Auto Workers, w 12,5 % do rządów Kanday i prowincji Ontario (które wydały 9,5 mld dol.) i 10 % dla posiadaczy obligacji. 10 lipca GM zapowiedział oficjalne wyjście z upadłości, po decyzji o zamknięciu 11 fabryk i zwolnieniu dziesiątków tysięcy robotników: GM przewidywał ograniczenie liczby pracowników w całym świecie do 200 tys. do końca 2009 r. (pod koniec 2008 r. było to 244 tys., a w szczytowym okresie – w 1962 r. - 605 tys.). Prezydent Obama zadeklarował: „Naszym celem jest postawienie GM na nogi, trzymanie się z boku i szybkie wycofanie się”. Choć administracja federalna jest głównym udziałowcem, to nie bierze udziału w codziennym zarządzaniu koncernem. 5 czerwca Masakra ponad 50 Indian amazońskich w Peru, którzy protestowali przeciwko koncesjom przyznanym firmom europejskim na ich terytoriach. 15 czerwca Karel de Boeck, prezes Fortis Holding od grudnia 2008 r., kasuje premię na odejście w wysokości 1,2 mln euro. Od początku 2008 r. Fortis przeznaczył w sumie 9,9 mln euro na premiera na odejście dla swych wysoko postawionych szefów. 19 czerwca FAO informuje, że liczba ludzi cierpiących głód przekroczyła próg miliarda osób, czyli jest o 150 milionów wyższa niż dwa lata wcześniej. 24-26 czerwca ONZ zorganizował w Nowym Jorku swoją konferencję na temat światowego kryzysu gospodarczego i jego wpływu na rozwój. Początkowo konferencja miała się odbyć na początku czerwca, ale pod presją bogatych państw, prefereujacych ramy G-20, przesunięto jej termin i zminimalizowano jej znaczenie. 28 czerwca Wojskowy zamach stanu w Hondurasie przeciwko Manuelowi Zelayi, prezydentowi kraju, zmuszonemu przez armię do opuszczenia kraju. 4 sierpnia Po wielu miesiącach protestów na Haiti, izba niższa parlamentu przegłosowała ustawę w sprawie podniesienia płacy minimalnej do 200 gourdów (ok. 5 dol.) dziennie. Przegłosowana przez obie izby parlamentu ustawa nie weszła w życie wskutek sprzeciwu prezydenta Rene Prevala. Izba niższa wycofała się wówczas z poparcia ustawy. W 2003 r. płacę minimalną ustalono na 70 gourdów i biorąc pod uwagę inflację powinnna ona osiągnąć 195 gourdów na początku 2009 r., do czego jednak nie doszło. 5 sierpnia MFW poinformował, że zadłużenie krajów Północy eksplodowało z powodu kryzysu. We Francji dług publiczny ma osiągnąć 95,5 % PKB w 2014 r. (68 % przed kryzysem). Na poziomie G-20 przewidywano, że dług osiągnie do 2014 r. 86,6 % (62,4 % przed kryzysem). W najgorszej sytuacji są: Wielka Brytania – 99,7 % w 2014 r. (przed 11 kryzysem 44,1 %), Stany Zjednoczone – 112 % (63,1 %) oraz Japonia 239,2 % (187,7 %). Francuski bank BNP Paribas przewidywał wydać ok. 1 miliard euro na przyszłe bonusy dla swych kierowników. Ta decyzja wywołała szok, tym bardziej że państwo przyznało bankowi z racji kryzysu pożyczkę w wysokożci 5 mld euro. Kwestią wysokich płac i odpraw dla szefów banków, bardzo źle postrzeganą przez opinię publiczną, zajęło się G-20, ale reguły przyjęte przez grupę nie przeszkodziły tym praktykom – według prezesa Banque de France, Christiana Noyera, również prezesa Komisji Bankowej zobowiązanej do kontroli i respektowania tych reguł przez banki, operacja BNP Paribas „odpowiada regułom” G-20 dotyczącym wysokich płac prezesów. 10 sierpnia Rumunia, znajdująca się w poważnej recesji (minus 4,6 % PKB w pierwszym kwartale 2009 r.), otrzymuje z MFW transzę w wysokości 1,9 mld euro z całej pożyczki obejmującej kwotę 12,95 mld euro oraz zgodę na podwyższenie defictytu budżetowego do 7,3 % PKB z zakładanych wcześniej 4,6 % W zamian kraj musi przyjąć restrykcyjny plan działań zmierzających do obniżenia masy płacowej sektora publicznego z 9 do 6 % PKB w ciągu pięciu lat oraz zreformowania systemu płac budżetówki i systemu emerytalnego. Żądania MFW prowadzą do likwidacji 150 tys. miejsc pracy w sektorze publicznym do połowy 2010 r. 14 sierpnia Bankrutuje amerykański bank Colonial Bank, z siedzibą w Mongomery (stan Alabama); większość jego aktywów przejął konkurencyjny BB&T. 30 sierpnia W Japonii poważna porażka wyborcza Partii Liberalno-Dermokratycznej, będącej u władzy od pół wieku. za: La crise, quelle crise?, Damien Millet i Eric Toussaint, Bruksela 2009 tłum. Dariusz Zalega 12