pobierz - WordPress.com

Historia ekonomii
Mgr Robert Mróz
Rewolucja marginalistyczna – 15.11.2016
Autorzy

Prekursorzy:




A. Cournot, Researches into the Mathematical
Principles of the Theory of Wealth, 1838
H. H. Gossen, Development of the Laws of Human
Relationships, 1854
J. H. von Thünen, The Isolated State, 1826-1863
Pierwsza generacja:



W. S. Jevons, Theory of Political Economy, 1871
C. Menger, Principles of Economics, 1871
L. Walras, Elements of Pure Economics, 1874
Autorzy

Druga generacja:








F. Y. Edgeworth, Mathematical Psychics, 1881
F. von Wieser, Natural Value, 1889
E. von Böhm-Bawerk, Positive Theory of Capital, 1889
P. H. Wicksteed, An Essay on the Co-Ordination of the
Laws of Distribution, 1894
K. Wicksell, Interest and Prices, 1898
J. B. Clark, The Distribution of Wealth, 1899
I. Fisher, The Rate of Interest, 1907
F. Knight, Risk, Uncertainty, and Profit, 1921
Początki ekonomii neoklasycznej





Powolny rozkwit mikroekonomii i analizy
marginalnej w latach ok. 1870-1900
Analiza marginalna – patrzenie na przyrosty (np.
pochodne); użyteczność krańcowa
Pierwszy przełom nastąpił w pracach Jevonsa,
Mengera i Walrasa, którzy zastosowali ją do badań
nad popytem – w przeciwieństwie do
skoncentrowanej na podaży ekonomii klasycznej
Menger i Walras stosowali tę analizę również do
firm
Walras bardziej znany z teorii równowagi ogólnej
Początki ekonomii neoklasycznej



Smith: metoda teoretyczno-historyczna, teoria
wzrostu
Ricardo: metoda dedukcyjna, teoria
funkcjonalnego podziału dochodu, de facto analiza
marginalna w teorii renty
Problemy ekonomii klasycznej → jedna z
przyczyn zmiany sposobu patrzenia
Początki ekonomii neoklasycznej

Prekursorzy:



Prawo malejącej krańcowej użyteczności przeczuwane
już np. u Gossena (1854)
Cournot (1838) używał narzędzi analizy marginalnej do
analizy firm, zdefiniował też popyt i wykazał ujemną
zależność między ceną dobra a jego pożądaną ilością
Von Thünen (1826-63) używał analizy matematycznej
do wyrażenia idei analizy marginalnej – wraz z
Cournot’em byli prekursorami ekonomii
matematycznej
Jevons, Menger i Walras



Podobne podejście i konkluzje całej trójki (ale też
pewne zasadnicze różnice – o tym za chwilę)
Jevons przede wszystkim stosował analizę
marginalną do popytu, Menger dołożył do tego, w
niewielkim zakresie, podaż, a Walras do tego
dodał jeszcze teorię równowagi ogólnej (o tym w
osobnym wykładzie)
Ich myślenie uformowało późniejszą ekonomię –
stąd rewolucja
Krytyka klasycznej teorii wartości


Teoria wartości opartej na pracy/kosztach
produkcji miała problem z dobrami o ustalonej
podaży (pionowa krzywa podaży) – potrzebne
było osobne wyjaśnienie
Teoria klasyczna uznawała, że wartość dobra
bierze się z kosztów, czyli z przeszłości, nowa
teoria uznawała, że wartość bierze się z
użyteczności/konsumpcji, czyli z przyszłości; ceny
czynników produkcji są wyznaczane przez ceny
dóbr końcowych – dokładnie odwrotnie!
Krytyka klasycznej teorii wartości


R. Whately (1830): „perły nie są wartościowe
dlatego, że ludzie po nie nurkują; ludzie nurkują
po perły, bo są one wartościowe”
Ważna jest nie całkowita czy też średnia
użyteczność, ale użyteczność krańcowa - paradoks
wody i diamentów
Użyteczność



Żaden z tej trójki nie używał jeszcze terminu
„użyteczność krańcowa”, żaden nie definiował
ściśle użyteczności – po prostu zakładali, że jest
coś takiego i ludzie czują/wiedzą, że różne dobra
mają to coś różne; nie ustalili również jednostki
W każdym razie rozpoznali prawo malejącej
krańcowej użyteczności (czyli da się to jakoś
mierzyć)
Ludzie porównują użyteczność dóbr. Lecz czy
można dokonywać międzyosobowych porównań
użyteczności?
Porównywanie użyteczności


Czy jesteśmy w stanie powiedzieć, że dana osoba
będzie czerpała większą użyteczność z kolejnych
zajęć z HE niż inna osoba z tych samych albo
innych zajęć (albo z wyjścia z kolegami na piwo)?
U podstaw wielu propozycji politycznych leży
przekonanie, że dodatkowa jednostka dochodu
przyniesie mniejszą użyteczność osobie o dużym
dochodzie niż osobie o mniejszym dochodzie – to
jest międzyosobowe porównanie użyteczności
Porównywanie użyteczności


Załóżmy: porównania są możliwe, wszyscy mają
taką samą funkcję U(I), gdzie I to dochód, i prawo
malejącej krańcowej użyteczności stosuje się do I
Wtedy wszyscy powinni mieć równy I!
Źródło: Landreth,
Colander 2005
Porównywanie użyteczności


Załóżmy, że U(I) są różne dla różnych osób – U(I)
bogatego > U(I) biednego dla każdego I
Bogaty bierze wszystko!
Źródło: Landreth,
Colander 2005

Różnice w U(I) i początkowe I mają znaczenie
Jevons i Menger – krytyka



Pracowali w ramach schematu równowagi cząstkowej
– Walras rozwinął teorię równowagi ogólnej i dzięki
temu jego rozumienie współzależności między
popytem i podażą jest pełniejsze
Krytyka klasycznej teorii wartości w wykonaniu
Jevonsa i Mengera nie jest w pełni trafna – podkreślali
niemal wyłącznie rolę popytu, podczas gdy Mill
podkreślał niemal wyłącznie rolę podaży, a tak
naprawdę należy podkreślić rolę obu; nie można po
prostu założyć, że podaż jest stała
Nie zajmowali się produktywnością krańcową (Walras
też nie)
Zakres i metoda ekonomii


Zmiana głównego obiektu dociekań: koncentracja
na alokacji zasobów → mikroekonomia
Różnice metodologiczne między trójką:




Jevons opowiadał się za używaniem statystyki do
odkrywania zależności przyczynowo-skutkowych
Menger używał dedukcji i logiki do budowania
abstrakcyjnych modeli – całkowicie bez matematyki
Walras również tworzył abstrakcyjne modele, lecz robił
to z wykorzystaniem matematyki
Metody Walrasa i Jevonsa przetrwały do dziś
Pierwsza generacja - podsumowanie




Nacisk na zaniedbywaną dotychczas stronę
popytową gospodarki
Użycie analizy marginalnej niedługo potem
doprowadziło do rozpoznania jej szerokich
zastosowań
Wprowadzenie matematyki do ekonomii
Statystyka – również wpływ na późniejszą
metodologię
Druga generacja


Rozpoznanie, że tak naprawdę analiza marginalna
to nowa metoda, którą da się zastosować do całej
gamy problemów ekonomicznych, a nie tylko
nowe ujęcie teorii wartości
Coraz intensywniejsze wykorzystanie matematyki
(choć byli oponenci, np. niemiecka szkoła
historyczna, szkoła austriacka (uczniowie
Mengera), amerykańscy instytucjonaliści)
Druga generacja

Problemy do rozwiązania:




Jakie siły determinują ceny czynników produkcji, gdy
ich podaż nie jest stała?
Jakie czynniki determinują podział dochodu?
Co można powiedzieć o ekonomii firmy stosując
analizę marginalną?
Jak za pomocą analizy marginalnej wyjaśnić
kształtowanie się płac, rent, zysków i procentu?
Produktywność krańcowa



Prawo malejących przychodów – triumfalny
powrót
Idea: jeśli ilość jednego czynnika produkcji się nie
zmienia, to dodawanie do niego kolejnych
jednostek drugiego czynnika najpierw spowoduje
coraz szybszy wzrost produktu, potem coraz
wolniejszy, a potem spadek
Ta idea pozwala policzyć krańcową
produktywność każdego czynnika
Produktywność krańcowa
Źródło:
Landreth,
Colander
2005
Źródło: Landreth,
Colander 2005
Produktywność a popyt na czynniki
produkcji


Założenie: konkurencyjne rynki dóbr
konsumenckich i czynników produkcji, jedyny
zmienny czynnik produkcji to praca
Zasada: optymalne wykorzystanie czynnika
produkcji wymaga, by jednostkowy koszt był
równy wartości produktu krańcowego ostatniej
jednostki:
P(L) = MPL*P(dobro końcowe)
Produktywność a popyt na czynniki
produkcji

Dane z tabeli plus załóżmy, że cena jednostki
pracy to 1000 USD a cena jednostki dobra
końcowego to 100 USD
1000 = MPL*100
MPL = 10
↓
6 jednostek pracy
Ogólnie: MPA/P(A) = MPB/P(B) = … = MPN/P(N)
Produktywność a popyt na czynniki
produkcji



Czyli popyt na czynniki produkcji to ilości
czynników, jakie firma zatrudni przy różnych
cenach
Jeśli firma początkowo spełnia warunek z
poprzedniego slajdu i cena jednego z czynników
spadnie, firma zatrudni więcej tego czynnika aż do
momentu, gdy warunek znów będzie spełniony
Na rynkach konkurencyjnych czynniki produkcji
mają ceny równe wartości krańcowych produktów
Pytanie o wyczerpanie produktu



U Ricarda widzieliśmy, że z konieczności
wynagrodzenia czynników produkcji wyczerpują
cały produkt (rezydualna teoria podziału)
Gdy czynniki są wynagradzane zgodnie z ich
krańcowymi produktywnościami, nie jest to takie
oczywiste
Czyli pytanie, dla dwóch czynników (pracy i
ziemi), brzmi: Q =? MPL*L + MPT*T
Pytanie o wyczerpanie produktu

Zarys odpowiedzi (pełniej w podręczniku, r. 9):




Wyczerpanie produktu zachodzi, jeśli rynki są
konkurencyjne i funkcje produkcji są homogeniczne
stopnia pierwszego – proporcjonalny wzrost
wszystkich czynników przekłada się na proporcjonalny
wzrost produktu
Innymi słowy, wyczerpanie produktu zachodzi, gdy
mamy stałe efekty skali
Ogólnie: na rynkach konkurencyjnych nie ma zysków,
a czynniki produkcji są wynagradzane adekwatnie do
wartości ich krańcowego produktu
Wicksell: firma w różnych stadiach rozwoju może
doświadczać różnych efektów skali
Bezrobocie



Jedna firma: cena pracy↑ → zatrudnienie pracy↓
→ P*MPL↑ aż do zrównania z nową ceną
Cały przemysł: cena pracy zależy od popytu na
pracę, który bierze się z P*MPL i z podaży pracy –
jeśli cena pracy jest wyższa niż cena równowagi,
mamy nadwyżkę podaży nad popytem, czyli
bezrobocie
Wniosek: bezrobocie bierze się z ceny pracy
wyższej niż równowagowa, więc należy pozwolić
na spadek płac, by zlikwidować bezrobocie
Krytyka teorii produktywności
krańcowej



Jak wydzielić produkty krańcowe różnych
czynników produkcji? Jak „oddzielić rękę od
młotka”?
Najprostsza forma teorii nie wyjaśnia zysków i
procentu – zresztą dopiero wraz z powstaniem tej
teorii zaczęto odróżniać jedno od drugiego
Procent to wynagrodzenie dla kapitału. Czy zyski
to wynagrodzenie dla przedsiębiorcy/menadżera?
Teoria zysku



Menadżer dostaje pensję, więc zyski będą tym, co
zostaje po wypłacie wynagrodzeń dla wszystkich
czynników produkcji
Jeśli rynki są konkurencyjne a funkcje produkcji
homogeniczne stopnia pierwszego, po wypłacie
wynagrodzeń nie zostaje nic – zyski wynoszą zero
Wniosek: istnienie zysków oznacza albo to, że
rynki konkurencyjne aktualnie nie są w
równowadze długookresowej, albo to, że rynki nie
są konkurencyjne
Teoria zysku





Oczywiście długookresowa równowaga rynków
konkurencyjnych to tylko teoria, w praktyce coś
takiego nie występuje, na rynkach zachodzą ciągłe
zmiany
Gdy firma kupuje czynniki produkcji, umawia się na
wynagrodzenia, ale tylko szacuje swój przyszły
dochód
Jeśli przyszły dochód przekroczy oczekiwania, mamy
zysk, jeśli będzie niższy – mamy stratę
Czyli zyski byłyby tymczasowym dochodem
związanym z brakiem równowagi
Występowałyby też na rynkach niekonkurencyjnych,
np. monopolistycznych
Teoria procentu



O ile teoria zysku jest ogólnie akceptowana, o tyle
teoria kapitału i procentu pozostała kontrowersyjna
Być może dlatego, że te tematy nierozerwalnie
wiążą się z zagadnieniami czasu, niepewności i
oczekiwań – trudne sprawy
Pytanie: na rynkach konkurencyjnych w
równowadze wartość produktu jest w całości
rozdzielana pomiędzy czynniki produkcji – jak
więc wyjaśnić fakt, że kapitał otrzymuje procent,
czyli coś więcej niż to, czego trzeba, by opłacić
pracę i ziemię, które wytworzyły ten kapitał?
Teoria procentu


Samo to, że kapitał jest produktywny, nie
wystarczy za odpowiedź, bo jest on produktywny
w taki sposób, że zwiększa produktywność pracy i
ziemi, a to jest już wliczone w ich wynagrodzenie
Dodatkowo procent występuje zawsze, nawet gdy
nie ma zysków (w równowadze na rynkach
konkurencyjnych)
Teoria procentu Böhm-Bawerka



Motywacja teoretyczna, ale też polemiczna – by
zaprzeczyć marksistowskim tezom o wyzysku i
pokazać, że procent nie jest niesprawiedliwy
Rozwiązanie: preferencja czasowa – dobro
teraźniejsze jest warte więcej niż takie samo dobro
przyszłe oceniane z dzisiejszej perspektywy;
ludzie wolą dolara teraz niż za rok
Do tego należy dodać produktywność kapitału,
tzn. fakt, że bardziej „okrężne” metody produkcji
dają więcej produktu