Autor: st.bryg. dr inż. Jerzy Ranecki zastępca komendanta

Autor: st.bryg. dr inż. Jerzy Ranecki zastępca komendanta

Autor: st.bryg. dr inż. Jerzy Ranecki zastępca komendanta miejskiego PSP w Poznaniu
Wstęp.
W poniższym materiale szkoleniowym przedstawiam organizację zadań jakie należy
zrealizować po wystąpieniu zdarzenia radiacyjnego. Są to zadania realizowane przez władze,
służby, inspekcje, straże i instytucje wg. właściwości. Zaprezentowanie tego materiału ma na
celu doskonalenie zawodowe.
Ramowe zasady postępowania podczas zdarzenia radiacyjnego.
1. Po wystąpieniu zdarzenia radiacyjnego spowodowanego przez nieznanego sprawcę
służba, która pierwsza uzyskała informację o zdarzeniu, zabezpiecza miejsce
zdarzenia i powiadamia o zdarzeniu Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki ( w
dalszej części zasad będzie stosowane pojęcie Prezes Agencji ) oraz wojewodę
właściwego dla miejsca zdarzenia. Podczas takiego zdarzenia akcją likwidacji
zagrożenia i usuwania skutków zdarzenia kieruje wojewoda podejmując działania
interwencyjne określone w wojewódzkim planie postępowania awaryjnego ( 1 ).
2. Ze względu na zasięg skutków wyróżnia się następujące rodzaje zdarzeń radiacyjnych:
zdarzenie powodujące zagrożenie na terenie jednostki organizacyjnej ( skutki nie
przekraczają granic jednostki ), zdarzenie o zasięgu wojewódzkim – zdarzenie, które
powstało na terenie jednostki organizacyjnej lub poza nią podczas prac w terenie lub
w transporcie materiałów jądrowych, źródeł promieniowania jonizującego, odpadów
promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego, a zasięg skutków nie
przekracza województwa, zdarzenie o zasięgu krajowym – zdarzenie określone
wyżej, jeżeli zasięg skutków przekracza lub może przekroczyć teren województwa ( 1
).
3. Po wystąpieniu zdarzenia radiacyjnego kierownik jednostki organizacyjnej ( w dalszej
części zasad będzie stosowane pojęcie kierownik ) powinien zabezpieczyć miejsce
zdarzenia i niezwłocznie zgłosić to Prezesowi Agencji. W uzasadnionych
przypadkach kierownik zgłasza to zdarzenie również innym organom i służbom,
zgodnie z zakładowym planem postępowania awaryjnego ( 1 ).
4. Podczas zdarzenia radiacyjnego powodującego zagrożenie jednostki organizacyjnej
akcją likwidacji zagrożenia i usuwania skutków zdarzenia kieruje kierownik na jej
terenie ( 1 ).
5. Podczas zdarzenia radiacyjnego powodującego zagrożenie na terenie województwa
akcją likwidacji zagrożenia i usuwania skutków zdarzenia kieruje wojewoda, we
współpracy z państwowym wojewódzkim inspektorem sanitarnym ( 1 ).
6. Podczas zdarzenia radiacyjnego w czasie transportu akcją likwidacji zagrożenia
kieruje osoba odpowiedzialna za bezpieczeństwo przesyłki w czasie transportu w
porozumieniu z wojewodą. Wojewoda współpracuje z państwowym wojewódzkim
inspektorem sanitarnym ( 1 ).
7. Podczas zdarzenia radiacyjnego powodującego zagrożenie o zasięgu krajowym akcją
likwidacji zagrożenia i usuwania skutków zdarzenia kieruje minister właściwy do
spraw wewnętrznych przy pomocy Prezesa Agencji ( 1 ).
8. W przypadku stwierdzenia podwyższonego poziomu mocy dawki promieniowania
jonizującego lub wystąpienia skażeń promieniotwórczych, w tym spowodowanych
aktem terroru oraz w przypadku znalezienia porzuconej substancji promieniotwórczej
( w tym źródła niekontrolowanego ) akcją likwidacji zagrożenia i usuwania skutków
zdarzenia kieruje wojewoda we współpracy z państwowym wojewódzkim
inspektorem sanitarnym podejmując działania interwencyjne określone w
wojewódzkim planie postępowania awaryjnego ( 1 ).
9. W sytuacji zdarzenia radiacyjnego Prezes Agencji prowadzi działania mające na celu
identyfikację materiałów jądrowych, źródeł, odpadów i innych substancji
promieniotwórczych będących przedmiotem nielegalnego obrotu lub nieznanego
pochodzenia. Odbioru, transportu, przechowywania i składowania takich materiałów,
źródeł, odpadów i substancji dokonuje „ Zakład Unieszkodliwiania Odpadów
Promieniotwórczych”( 1 ).
10. „Zakład” jest powołany do wykonywania działalności w zakresie postępowania z
odpadami promieniotwórczymi i wypalonym paliwem jądrowym, a przede wszystkim
do zapewnienia stałej możliwości składowania odpadów promieniotwórczych i
wypalonego paliwa jądrowego. „Zakład” wykonuje również działalność polegającą
na odbiorze, transporcie, przechowywaniu i składowaniu materiałów jądrowych,
źródeł promieniotwórczych oraz innych substancji promieniotwórczych ( 1 ).
11. Działaniami interwencyjnymi są ( 1 ):
 Ewakuacja,
 Nakaz pozostania w pomieszczeniach zamkniętych,
 Podanie preparatów ze stabilnym jodem,
 Zakaz lub ograniczenie spożywania skażonej żywności i skażonej wody przez
ludzi oraz żywienia i pojenia zwierząt skażonymi środkami,
 Czasowe przesiedlenie ludności,
 Stałe przesiedlenie ludności.
12. W zakresie działań interwencyjnych wojewodzie są podporządkowane organy i
jednostki organizacyjne administracji rządowej i samorządu województwa oraz inne
siły i środki wydzielone do jego dyspozycji i skierowane do wykonywania tych
działań ( 1 ).
13. Ludność, która mogłaby otrzymać dawkę promieniowania jonizującego
przekraczającą dawkę graniczną jest okresowo informowana o tym jakie stosować
środki ochrony zdrowia i jakie podjąć działania ( 1 ).
14. Przedstawiam teraz postępowanie podczas zdarzenia radiacyjnego kierownika
jednostki organizacyjnej wykonującej działalność inną niż stosowanie lub
uruchamianie aparatów rentgenowskich ( postępowanie w oparciu o zakładowy
plan postępowania awaryjnego ) ( 2 ):
 Jeśli zachodzi taka potrzeba, niezwłoczne powiadomienie Państwowej Straży
Pożarnej, pogotowia ratunkowego, Policji, Wydziału Zarządzania Kryzysowego w
Urzędzie Wojewódzkim, wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska,
 Zorganizowanie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,
 Zorganizowanie zabezpieczenia miejsca zdarzenia ( nie dopuszczenie do przebywania
osób postronnych w miejscu zdarzenia i zapobieżenie rozprzestrzenianiu się skażeń
promieniotwórczych ),
 Określenie dokładnej lokalizacji zdarzenia i przeprowadzenie wstępnej oceny rodzaju i
aktywności substancji promieniotwórczych,
 Wyznaczenie strefy awaryjnej wokół miejsca zdarzenia, gdzie doszło do skażenia
promieniotwórczego lub moc dawki promieniowania jonizującego przekracza 100
mikrosiwertów na godzinę, oznaczenie granic strefy awaryjnej,
 Dokonanie wstępnej oceny rozmiarów skażeń, w tym ludzi,
 Wyewakuowanie osób poszkodowanych ze strefy awaryjnej i uniemożliwienie
dostępu do strefy osobom postronnym, w przypadku trudności podczas wykonywania
tych zadań wystąpienie o pomoc do służb wojewody,
 Powiadomienie Prezesa Agencji,
 Postępowanie zgodnie z procedurami awaryjnymi lub w uzgodnieniu z Prezesem
Agencji
 Przekazanie informacji Wydziałowi Zarządzania Kryzysowego w Urzędzie
Wojewódzkim, która powinna być przekazywana społeczności lokalnej,
 Utrzymywanie ciągłego kontaktu z Prezesem Agencji,
 Zwrócenie się o pomoc, w razie potrzeby, w zakresie pomiarów dozymetrycznych do
specjalistów skierowanych przez Prezesa Agencji na miejsce zdarzenia, można także
zwrócić się o pomoc w przeprowadzeniu pomiarów do państwowego wojewódzkiego
inspektora sanitarnego,
 Po zakończeniu działań sporządzić informację o zdarzeniu i przesłać do Prezesa
Agencji.
15. Postępowanie podczas zdarzenia radiacyjnego kierownika jednostki
organizacyjnej wykonującej działalność polegającą na stosowaniu lub
uruchamianiu aparatów rentgenowskich ( postępowanie w oparciu o zakładowy
plan postępowania awaryjnego ) ( 2 ):
 Jeśli zachodzi taka potrzeba, niezwłoczne powiadomienie Państwowej Straży
Pożarnej, pogotowia ratunkowego i Policji,
 Zorganizowanie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,
 Zabezpieczenie miejsca zdarzenia przed przebywaniem osób postronnych,
 Określenie lokalizacji zdarzenia,
 Powiadomienie Prezesa Agencji oraz organu wydającego zezwolenie, jeżeli nie
jest nim Prezes Agencji,
 Dalsze postępowanie prowadzić według procedur awaryjnych,
 Przeprowadzenie weryfikacji prowadzonych działań,
 Po zakończeniu działań przesłanie do Prezesa Agencji lub do organu
wydającego zezwolenie, jeżeli nie jest nim Prezes Agencji, informacji o
przebiegu działań podczas zdarzenia
16. Postępowanie przedstawiciela służby, inspekcji lub straży
podległych wojewodzie, który uzyskał informację o
zaistnieniu zdarzenia radiacyjnego mogącego spowodować
zagrożenie publiczne na terenie województwa ( 2 ):
Określenie źródła informacji i niezwłoczne powiadomienie:
 wojewody,
 Prezesa Agencji (Centrum do Spraw Zdarzeń Radiacyjnych ),
 wojewódzkiego stanowiska koordynacji ratownictwa Państwowej Straży Pożarnej,
 pogotowia ratunkowego,
 Komendy Wojewódzkiej Policji,
 zorganizowanie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,
 zorganizowanie zabezpieczenia miejsca zdarzenia w sposób, uzgodniony z wojewodą
lub z Prezesem Agencji w celu uniemożliwienia przebywania osób postronnych w
miejscu zdarzenia.
17. Postępowanie wojewody ( 2 ):
17.1) W przypadku zdarzenia zaistniałego w jednostce
organizacyjnej( 2 ):
a)uzyskanie od kierownika informacji niezbędnych do oceny zagrożenia,
b)na podstawie uzyskanych informacji ( zgodnie z lit. a ) podjęcie działań interwencyjnych, w
tym wyznaczenie strefy wokół miejsca zdarzenia obejmującej teren, na którym może
występować jakiekolwiek nietrwałe (usuwalne) skażenie promieniotwórcze lub moc dawki
promieniowania przekracza poziom 100 mikrosiwertów na godzinę (µSv/h) (strefa awaryjna),
korzystając, jeżeli zachodzi taka potrzeba, z pomocy państwowego
wojewódzkiego inspektora,
c) w przypadku jednostki kategorii I podjęcie działań interwencyjnych, postępowanie zgodnie
z zakładowym planem postępowania awaryjnego,
d) określenie danych osób poszkodowanych w wyniku zdarzenia oraz dokonanie wstępnej
oceny rozmiaru skażeń poza terenem jednostki organizacyjnej,
e) powiadomienie ludności o zagrożeniu
17.2) W przypadku zdarzenia radiacyjnego podczas transportu,
prac w terenie, aktu terrorystycznego, zdarzenia
spowodowanego przez nieznanego sprawcę, stwierdzenia
zwiększonego poziomu mocy dawki promieniowania
jonizującego lub wystąpienia skażeń promieniotwórczych,
również w przypadku kiedy ich źródło nie jest znane ( 2 ):
a) w miarę możliwości określenie, jeżeli zachodzi taka potrzeba, we współpracy z
państwowym wojewódzkim inspektorem sanitarnym, rodzaju i aktywności
substancji promieniotwórczych, dokładnej lokalizacji zdarzenia, danych osób
poszkodowanych w wyniku zdarzenia oraz wstępnej oceny rozmiaru skażeń
promieniotwórczych, w tym skażeń osób,
b) wyznaczenie, jeżeli zachodzi taka potrzeba, we współpracy z państwowym wojewódzkim
inspektorem sanitarnym, strefy wokół miejsca zdarzenia obejmującej teren, na którym może
występować jakiekolwiek nietrwałe (usuwalne) skażenie promieniotwórcze lub moc dawki
promieniowania przekracza 100 mikrosiwertów na godzinę (µSv/h) (strefa awaryjna),
c) usunięcie ze strefy awaryjnej osób poszkodowanych oraz innych niebiorących udziału w
postępowaniu awaryjnym i zabezpieczenie dostępu do strefy,
d) określenie przewidywanego dalszego przebiegu
zdarzenia,
e) jeżeli źródłem informacji o zdarzeniu nie jest Prezes Agencji - powiadomienie Prezesa
Agencji,
f) opracowanie, we współpracy z państwowym wojewódzkim
inspektorem sanitarnym, i przekazanie ludności informacji o zdarzeniu,
g) wskazanie działań lub zachowań ludności mających na
celu uniknięcie skutków zdarzenia,
h) prowadzenie bieżącej analizy sytuacji oraz bieżącej
współpracy z Prezesem Agencji,
i) w przypadku gdy rozwój sytuacji awaryjnej może prowadzić do zagrożenia publicznego o
skutkach sięgających poza teren województwa, albo gdy zagrożenie takie już
wystąpiło, zawiadomienie Krajowego Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony
Ludności Komendy Głównej PSP za pośrednictwem wojewódzkiego stanowiska koordynacji
ratownictwa Państwowej Straży Pożarnej,
j) w sytuacji przekazania przez Prezesa Agencji informacji o możliwości przekroczenia
poziomów interwencyjnych należy podjąć działania:
– w przypadku ewakuacji, czasowego lub stałego
przesiedlenia ludności - zabezpieczenie pozostawionego mienia oraz zapewnienie
ewakuowanej lub przesiedlanej ludności miejsc zamieszkania, transportu oraz warunków
powrotu do miejsc stałego zamieszkania po odwołaniu ewakuacji i czasowego
przesiedlenia,
– w przypadku nakazu pozostania w pomieszczeniach
zamkniętych - zaopatrzenie ludności w niezbędne artykuły żywnościowe i wodę
przeznaczoną do spożycia przez ludzi oraz pomoc medyczną,
– w przypadku podania preparatów ze stabilnym jodem - dystrybucję tych preparatów,
– w przypadku zakazu lub ograniczenia spożywania skażonej żywności i wody przeznaczonej
do spożycia przez ludzi - wycofanie z obrotu skażonej żywności, zamknięcie ujęć skażonej
wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, bezpłatną dystrybucję
nieskażonej wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi oraz wprowadzenie do sprzedaży
nieskażonych artykułów żywnościowych,
– w przypadku zakazu lub ograniczenia żywienia zwierząt skażonymi środkami żywienia
zwierząt i pojenia skażoną wodą oraz wypasu zwierząt na skażonym terenie - udostępnienie
nieskażonych środków żywienia zwierząt i wody oraz nadzór nad
przestrzeganiem zakazu wypasu zwierząt na skażonych pastwiskach,
- wprowadzenie niezbędnych ograniczeń w ruchu osób i towarów na terenie województwa, a
w przypadku gdy jego obszar przylega do granicy państwowej - w porozumieniu z ministrem
właściwym do spraw wewnętrznych - również w ruchu transgranicznym, z określeniem ich
rodzaju, daty wprowadzenia, miejsca i przewidywanego czasu trwania,
k) przygotowanie i zapewnienie działania placówek służby zdrowia w trybie odpowiednim do
rozwoju sytuacji,
l) weryfikacja, w porozumieniu z Prezesem Agencji efektywności przeprowadzonych
działań niezbędnych do likwidacji zagrożenia i usuwania skutków zdarzenia,
ł) sporządzenie i przesłanie do Prezesa Agencji , po zakończeniu działań, informacji o
sytuacji.
18.Postępowanie Państwowej Straży Pożarnej oraz innych podmiotów krajowego systemu
ratowniczo-gaśniczego ( 3 ).







Dysponowanie podmiotów ksrg na miejsce zdarzenia ( zgodnie z planami ratowniczymi i
zasadami postępowania w przypadku możliwości wystąpienia zagrożenia radiacyjnego ),
Powiadomienie właściwego wojewódzkiego centrum zarządzania kryzysowego,
właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego, Centrum ds. Zdarzeń
Radiacyjnych Państwowej Agencji Atomistyki, Krajowego Centrum Koordynacji
Ratownictwa i Ochrony Ludności Komendy Głównej PSP,
Na miejscu zdarzenia określenie metod i środków niezbędnych do prowadzenia
skutecznych działań,
Wyznaczenie strefy awaryjnej wokół miejsca zdarzenia,
Wyznaczenie strefy kontrolowanej ( dowodzenie, miejsca dla osób ewakuowanych ze
strefy awaryjnej, medyczne działania ratownicze, inne działania zgodnie z decyzją
kierującego działaniem ratowniczym ),
Ostrzeganie i alarmowanie osób znajdujących się w strefie awaryjnej o zagrożeniu oraz
informowanie o zasadach zachowania się,
Lokalizacja punktów kontrolno-pomiarowego, odkażania i przekazywania ewentualnych
poszkodowanych,
Uwzględniać możliwość wejścia do wyznaczonej strefy awaryjnej tylko w stanach zagrożenia
życia i zdrowia ludzi.
 Ewakuacja poszkodowanych i zagrożonych ludzi ze strefy awaryjnej do strefy
kontrolowanej,
 W przypadku skażenia przeprowadzenie dekontaminacji wstępnej,
 Przekazanie osób ewakuowanych ze strefy awaryjnej zespołom ratownictwa
medycznego z informacją o podejrzeniu skażenia i napromieniowania,
 Wspieranie działań przybyłych służb specjalistycznych.
Słownik
 dawka graniczna - wartość dawki promieniowania jonizującego, wyrażoną jako
dawka skuteczna lub równoważna, dla określonych osób, pochodzącą od
kontrolowanej działalności zawodowej, której, poza przypadkami
przewidzianymi w ustawie, nie wolno przekroczyć ( 1 ),
 działania interwencyjne - działania, które zapobiegają narażeniu lub
zmniejszają narażenie ludzi w wyniku zdarzenia radiacyjnego, polegające na
oddziaływaniu na źródło promieniowania jonizującego, źródło skażeń
promieniotwórczych, drogi rozprzestrzeniania tych skażeń oraz na ludzi ( 1 ),
 jednostka organizacyjna - każdy podmiot wykonujący działalność związaną z
narażeniem ( 1 ),
 materiał jądrowy - rudy, materiały wyjściowe (źródłowe) lub specjalne
materiały rozszczepialne, o których mowa w art. 197 Traktatu ustanawiającego
Europejską Wspólnotę Energii Atomowej, zwanego dalej "Traktatem
Euratom" ( 1 ),

medyczny wypadek radiologiczny - niezamierzone wydarzenie, takie jak błąd
w obsłudze urządzenia radiologicznego, awaria urządzenia radiologicznego lub
przerwa w jego działaniu, a także inne nieszczęśliwe zdarzenie, którego
konsekwencje nie mogą być pominięte z punktu widzenia ochrony
radiologicznej pacjenta ( 1 ),
 narażenie - proces, w którym organizm ludzki podlega działaniu
promieniowania jonizującego ( 1 ),

narażenie wyjątkowe - narażenie osoby uczestniczącej w usuwaniu skutków
zdarzenia radiacyjnego lub w działaniach interwencyjnych, w czasie których
może ona otrzymać dawkę przekraczającą wartość rocznej dawki granicznej
dla pracowników ( 1 ),
 obiekt jądrowy - elektrownię jądrową, reaktor badawczy, zakład wzbogacania
izotopowego, zakład wytwarzania paliwa jądrowego, zakład przerobu
wypalonego paliwa jądrowego, przechowalnik wypalonego paliwa jądrowego,
a także bezpośrednio związany z którymkolwiek z tych obiektów i znajdujący
się na jego terenie obiekt służący do przechowywania odpadów
promieniotwórczych ( 1 ),

ochrona radiologiczna - zapobieganie narażeniu ludzi i skażeniu środowiska, a
w przypadku braku możliwości zapobieżenia takim sytuacjom - ograniczenie
ich skutków do poziomu tak niskiego, jak tylko jest to rozsądnie osiągalne,
przy uwzględnieniu czynników ekonomicznych, społecznych i zdrowotnych (
1 ),
 poziom interwencyjny - liczbową wartość dawki skutecznej lub równoważnej
możliwej do uniknięcia albo poziom zawartości izotopów promieniotwórczych
w żywności, wodzie przeznaczonej do spożycia przez ludzi i środkach
żywienia zwierząt, których możliwość przekroczenia oznacza konieczność
rozważenia podjęcia określonych działań interwencyjnych ( 1 ),
 promieniowanie jonizujące - promieniowanie składające się z cząstek
bezpośrednio lub pośrednio jonizujących albo z obu rodzajów tych cząstek lub
fal elektromagnetycznych o długości do 100 nm (nanometrów) (1 ),
 promieniowanie naturalne - promieniowanie jonizujące emitowane ze źródeł
pochodzenia naturalnego ziemskiego i kosmicznego ( 1 ),
 skażenie promieniotwórcze - skażenie przedmiotów, pomieszczeń, środowiska
lub osób przez niepożądaną obecność substancji promieniotwórczych, przy
czym, w szczególnym przypadku ciała ludzkiego obejmuje zarówno skażenie
zewnętrzne, jak i skażenie wewnętrzne, niezależnie od drogi wniknięcia
substancji promieniotwórczej do organizmu ( 1 ),
 składowanie odpadów promieniotwórczych lub wypalonego paliwa jądrowego
- złożenie odpadów promieniotwórczych lub wypalonego paliwa jądrowego w
obiekcie do tego przeznaczonym bez zamiaru ponownego ich wydobycia ( 1 ),
 substancja promieniotwórcza - substancja zawierającą jeden lub więcej
izotopów promieniotwórczych o takiej aktywności lub stężeniu
promieniotwórczym, które nie mogą być pominięte z punktu widzenia ochrony
radiologicznej ( 1 ),
 wypalone paliwo jądrowe - paliwo jądrowe, które zostało napromieniowane w
rdzeniu reaktora oraz na stałe usunięte z rdzenia ( 1 ),
 zdarzenie radiacyjne - sytuacja związana z zagrożeniem, wymagająca podjęcia
pilnych działań w celu ochrony pracowników lub ludności ( 1 ),
 źródło promieniotwórcze - substancja promieniotwórcza przygotowana do
wykorzystywania jej promieniowania jonizującego ( 1 ),
 źródło promieniowania jonizującego - źródło promieniotwórcze, urządzenie
zawierające takie źródło, urządzenie wytwarzające promieniowanie jonizujące
lub urządzenie emitujące substancje promieniotwórcze ( 1 ).
Literatura
1. Ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe ( tekst jednolity )
Dz.U.2012.264 2012.09.08 zm. Dz.U.2012.908 art.21.
2. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie planów
postępowania awaryjnego w przypadku zdarzeń radiacyjnych. (Dz. U. z dnia 3
lutego 2005r. ). Dz.U.2005.20.169, 2007.08.07 zm. Dz. U. 2007.131.912 par.1
3. Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej
Krajowe Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludności
„ Zasady postępowania w przypadku możliwości wystąpienia zagrożenia
radiacyjnego”. Maj 2009.