Wpływ leczenia uzdrowiskowego na redukcję odczuwania bólu u

Wpływ leczenia uzdrowiskowego na redukcję odczuwania bólu u

Wpływ leczenia uzdrowiskowego na redukcję odczuwania bólu u
pacjentów z dysfunkcją narządu ruchu – doniesienie wstępne.
Agnieszka Kotwica
Uniwersytet Medyczny w Lublinie
Wydział Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu
Studium Wychowania Fizycznego i Sportu
Wstęp
Ból (łac. dolor, gr. algos, odyne) uznawany jest za jedno z najczęstszych odczuć
pojawiających się w życiu człowieka. Międzynarodowe Towarzystwo Badania Bólu
określa je, jako subiektywne, przykre i negatywne wrażenie zmysłowe i emocjonalne
powstające pod wpływem bodźców uszkadzających tkankę lub zagrażających ich
uszkodzeniem. Odczucie to jest subiektywne i dotyczy wszystkiego, co dana osoba w ten
sposób nazywa, bez względu na obiektywne objawy z nim związane. Człowiek
automatycznie skupia swoją uwagę na bólu, a odczucia z nim związane uznaje za jeden z
objawów choroby lub złego samopoczucia [1]. Jest to symptom, na który od razu
reagujemy poprzez zażycie leków przeciwbólowych lub wizytę u lekarza. W medycynie
wyróżnia się wiele klasyfikacji bólu. Jedną z nich jest kryterium czasowe określające ból,
jako ostry ( trwa krótko i szybko przemija) oraz przewlekły (trwa dłużej niż trzy miesiące
i wymaga wielokierunkowego leczenia) [1,2,3]. Aby podjąć skuteczne leczenie bólu
należy min. poznać skalę jego nasilenia oraz przyczynę występowania. Osoba
uskarżająca się na ból najbardziej wiarygodnie potrafi określić jego natężenie. Przy
pomocy skali wzrokowo-analogowej tzw. skali VAS (Visual-Analogue Scale) możemy
dokonać oceny bólu. Skala VAS to odcinek długości 10 cm z podziałką od 0 do 10. Punkt
0 oznacza brak bólu, a punkt 10 najsilniejszy ból. Chory zaznacza miejsce na skali
(liczbę), które odpowiada jego natężeniu bólu.
Przyczyn występowania dolegliwości bólowych jest bardzo wiele, jedną z nich są
dysfunkcje narządu ruchu. Dysfunkcją określamy rodzaj zaburzeń czynności danego
układu lub narządu, powstały w wyniku uszkodzenia. Może być ona postrzegana, jako
objaw danego schorzenia. W przypadku narządu ruchu dysfunkcje mogą mieć charakter
wrodzony lub nabyty a tym samym mogą być przejściowe lub trwałe. Leczenie
zastosowane w chorobach i dysfunkcjach narządu ruchu ma na celu zachowanie,
skorygowanie lub przywrócenie zaburzonej funkcji lub przynajmniej ograniczenie i
zminimalizowanie następstw choroby. Takie działanie powinno być właściwie
zaplanowane, precyzyjnie i fachowo przeprowadzone. Bardzo ważnym elementem tego
kompleksowego działania powinna być fizjoterapia [4]. Interdyscyplinarny charakter
lecznictwa uzdrowiskowego i balneologii pozwala objąć całościowym leczeniem
pacjentów z chorobami przewlekłymi, często współistniejącymi. W zakresie działalności
uzdrowiskowej znajduje się: leczenie, rehabilitacja, profilaktyka i promocja zdrowia.
1
Metody stosowane w uzdrowisku są metodami naturalnymi, opartymi na naturalnych
surowcach i właściwościach klimatu, niedającymi skutków ubocznych, uzupełniającymi i
intensyfikującymi wcześniej prowadzone leczenie ambulatoryjne czy szpitalne. Efekty
może nie są błyskawiczne, ale utrzymują się jeszcze przez długi czas po skończonej
kuracji [5,6,7].
Wg danych GUS z 2009 r. o stanie zdrowia ludności Polski wynika, że
dolegliwości lub choroby przewlekłe występują u blisko 55% ludności Polski, z tego
większość osób (ponad 93%) nadal choruje a wraz z wiekiem wzrasta częstość zgłaszania
schorzeń przewlekłych. Wyniki badań wykazały, że najczęstszą dolegliwością zdrowotną
osób dorosłych są bóle pleców, na które uskarża się 25% dorosłych kobiet i 20%
mężczyzna. Kolejnym najczęściej występującym schorzeniem jest nadciśnienie tętnicze –
20% dorosłej populacji. W dalszej kolejności zgłaszanymi problemami zdrowotnymi
były: bóle szyi, zapalenie kości i stawów (po 11% ogółu społeczeństwa), choroba
wieńcowa (blisko u 10% ogółu dorosłych osób), ale również alergia czy reumatoidalne
zapalenie stawów (po ponad 8%) [8]. Jak widać z przytoczonych danych stan zdrowia
społeczeństwa polskiego nie jest zadowalający i zgodnie z założeniami Narodowego
Programu Zdrowia (2007-2015) za podstawowy cel uznano zjednoczenie wysiłków
społeczeństwa i administracji publicznej prowadzące do zmniejszenia nierówności i
poprawy stanu zdrowia. Dla osiągnięcia tego celu wyznaczono strategiczne cele
zdrowotne, mające zintensyfikować działania w konkretnym obszarze zdrowotnym. Są to
między innymi:
1. Zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności z powodu chorób
naczyniowo-sercowych, w tym udarów mózgu
2. Zmniejszenie przedwczesnej zachorowalności i ograniczenie negatywnych
skutków przewlekłych schorzeń układu kostno-stawowego.
Powyżej zaprezentowane cele obejmują dwie jednostki chorobowe, na które
najczęściej uskarżają się Polacy i które bardzo często współistnieją ze sobą utrudniając
proces leczenia tradycyjnego. Dużą rolę w skutecznym leczeniu takich przypadków
odgrywa kompleksowa rehabilitacja [10,11,12].
Cel pracy
Celem pracy była ocena skuteczności leczenia rehabilitacyjnego w redukcji
odczuwania bólu przez pacjentów z dysfunkcją narządu ruchu przebywających w
Uzdrowisku Nałęczów.
Materiał i metody badań
Badaniami objęto 220 osób korzystających z rehabilitacji uzdrowiskowej w
Zakładzie Przyrodoleczniczym „Werandki” w Nałęczowie w terminie od lipca 2012 do
maja 2013 r. Kryterium włączenia do badań stanowił: wiek ( do 65 roku życia), typ
2
pobytu (21-dniowy turnus sanatoryjny) oraz występowanie dysfunkcji narządu ruchu,
jako choroby współistniejącej do choroby sercowo-naczyniowej. Każdą osobę
przebadano dwukrotnie: na początku i końcu turnusu. Badani wypełniali autorską
ankietą, a do oceny stopnia natężenia bólu zastosowano skalę wizualno - analogową
VAS. Pacjent, biorący udział w badaniu został poinformowany o celu badania i jego
formie oraz wyraził pisemną zgodę. Do leczenia rehabilitacyjnego kuracjusze skierowani
byli przez lekarza specjalistę z zakresu balneoklimatologii i medycyny fizykalnej.
Prawidłowo zostało wypełnionych 156 ankiet i te zakwalifikowano do dalszych
prac. Uzyskane wyniki badań poddano analizie statystycznej. Przyjęto poziom istotności
p<0, 05 wskazujący na istnienie istotnych statystycznie różnic bądź zależności. Bazę
danych i badania statystyczne przeprowadzono w oparciu o oprogramowanie
komputerowe STATISTICA 10.0 (StatSoft, Polska).
Wyniki badań
Wśród ankietowanych 58,97% (n=92) stanowiły kobiety, zaś 41,03%, (n=64)
mężczyźni. Respondenci w 72,44%, (n=113) mieszkali w mieście, zaś 27,56%, (n=43)
zamieszkiwało wieś. W większości badani byli w wieku 56-65 lat, (n=119; 76, 28%),
natomiast 20,51%, (n=32) było w wieku 46-55 lat, 2,56%, (n=4) w wieku 36-45 lat i
0,65%, (n=1) w wieku 20-35 lat.
Z badań wynika, że najczęściej ankietowani odczuwali ból w obrębie kręgosłupa,
(60,90%) oraz kończyn, (49,36%),natomiast rzadziej w obrębie obręczy barkowej,
(32,05%) i biodrowej, (35,26%), (tabela1).
Tabela 1. Schorzenia narządu ruchu występujące w badanej grupie
n
%*
Ból w obrębie obręczy barkowej
50
32,05%
Ból w obrębie obręczy biodrowej
55
35,26%
Ból w obrębie kończyn
77
49,36%
Ból w obrębie kręgosłupa
95
60,90%
Schorzenia
*
Wartości nie sumują się do 100% ze względu na występowanie kilku schorzeń jednocześnie
Badani w większości dolegliwości bólowe odczuwali ponad 12 miesięcy, ( n=140;
89,74%), natomiast 5,77%, (n=9) odczuwało dolegliwości od 6 do 12 miesięcy i 4,49% (n=7)
krócej niż pół roku, (ryc.1).
3
Ryc.1 . Rozkład ankietowanych z uwzględnieniem czasu trwania dolegliwości
Badania wykazały, że na początku turnusu rehabilitacyjnego średnie nasilenie
bólu w ankietowanej grupie w skali od 0 do 10 (0-brak bólu; 10-najsilniejszy ból)
wynosiło 5,30 ± 1,96, (zakres od 1 do 10 pkt). W ostatnich dniach turnusu
rehabilitacyjnego ponownie przebadano pacjentów i w wyniku przeprowadzonej analizy
statystycznej stwierdzono, że nasilenie bólu po rehabilitacji było istotnie mniejsze.
Mediana nasilenia bólu przed rehabilitacją wynosiła 5, zaś po 3. Stwierdzone różnice
były wysoce istotne statystycznie, (p<0,000001), (tabela 2).
Tabela 2. Ocena nasilenia bólu przed i po rehabilitacji
Czas badania
Średnia
Odch.std
Przed rehabilitacją
5,30
1,96
Dolny
kwartyl
4,00
Po rehabilitacji
3,46
1,79
2,00
5,00
Górny
kwartyl
7,00
3,00
5,00
Mediana
Analiza statystyczna: Z=9,13; p<0,000001*
W wyniku przeprowadzonej analizy statystycznej stwierdzono, że na początku
turnusu kobiety odczuwały silniejszy ból w porównaniu z mężczyznami. Stwierdzone
różnice były bliskie istotności statystycznej, (p=0,06), (tabela 3).
Tabela 3. Ocena nasilenia bólu z uwzględnieniem płci
Średnia
Odch.std
Kobiety
5,55
2,04
Dolny
kwartyl
4,00
Mężczyźni
4,94
1,78
4,00
Płeć
5,00
Górny
kwartyl
7,00
5,00
6,00
Mediana
Analiza statystyczna: Z=-1,89; p=0,06
4
Pod koniec rehabilitacji u obu płci zaobserwowano znaczny spadek nasilenia
odczuwanego bólu, ale nadal kobiety odczuwały nieznacznie silniejszy ból w porównaniu
z mężczyznami. Stwierdzone różnice nie były istotne statystycznie, (p=0,51), (tabela 4).
Tabela 4. Ocena nasilenia bólu po rehabilitacji z uwzględnieniem płci
Średnia
Odch.std
Dolny
kwartyl
Mediana
Górny
kwartyl
Kobiety
3,52
1,73
2,00
3,00
5,00
Mężczyźni
3,38
1,90
2,00
3,00
5,00
Płeć
Analiza statystyczna: Z=-0,65;p=0,51
Z badań wynika, że początkowo respondenci z miasta odczuwali nieznacznie
bardziej nasilone dolegliwości bólowe niż osoby mieszkające na wsi. Stwierdzone
różnice nie były istotne statystycznie, (p=0,25), (tabela 5).
Tabela 5. Ocena nasilenia bólu z uwzględnieniem miejsca zamieszkania
Średnia
Odch.std
Dolny
kwartyl
Mediana
Górny
kwartyl
Miasto
5,41
1,85
4,00
5,00
7,00
Wieś
5,02
2,21
3,00
5,00
7,00
Miejsce zamieszkania
Analiza statystyczna: Z=-1,14; p=0,25
Z badań po przeprowadzonej rehabilitacji wynika, że tym razem respondenci ze
wsi odczuwali nieznacznie bardziej nasilone dolegliwości bólowe niż osoby mieszkające
w mieście. Stwierdzone różnice nie były istotne statystycznie, (p=0,76), (tabela 6).
Tabela 6. Ocena nasilenia bólu po rehabilitacji z uwzględnieniem miejsca zamieszkania
Średnia
Odch.std
Dolny
kwartyl
Mediana
Górny
kwartyl
Miasto
3,41
1,71
2,00
3,00
5,00
Wieś
3,60
2,00
2,00
3,00
5,00
Miejsce
zamieszkania
Analiza statystyczna: Z=0,31;p=0,76
Badając zależność występowania bólu od wieku zauważono, że ankietowani w
przedziale wiekowym powyżej 45 lat odczuwali nieznacznie bardziej nasilony ból w
5
porównaniu z osobami w wieku do 45 lat. Stwierdzone różnice nie były istotne
statystycznie, (p=0,07), (tabela 7).
Tabela 7. Ocena nasilenia bólu z uwzględnieniem wieku
Średnia
Odch.std
Dolny
kwartyl
Mediana
Górny
kwartyl
Do 45 lat
4,76
1,75
4,00
5,00
6,00
Powyżej 45 lat
5,47
1,99
4,00
5,00
7,00
Wiek
Analiza statystyczna: Z=-1,83; p=0,07
Ponownie przeprowadzone badania wykazały, że podobnie jak przed zabiegami
ankietowani w wieku powyżej 45 lat odczuwali nieznacznie bardziej nasilony ból po
rehabilitacji w porównaniu z osobami w wieku do 45 lat. Stwierdzone różnice nie były
istotne statystycznie, (p=0,31), (tabela 8).
Tabela 8. Ocena nasilenia bólu po rehabilitacji z uwzględnieniem wieku
Średnia
Odch.std
Dolny
kwartyl
Median
a
Górny
kwartyl
Do 45 lat
3,22
1,67
2,00
3,00
5,00
Powyżej 45 lat
3,54
1,83
2,00
3,00
5,00
Wiek
Analiza statystyczna: Z=1,01;p=0,31
Początkowa analiza statystyczna wykazała, że ankietowani odczuwający
dolegliwości ponad rok odczuwali nieznacznie bardziej nasilony ból w porównaniu z
badanymi, którzy odczuwali dolegliwości od 6 do 12 miesięcy lub do 6 miesięcy.
Stwierdzone różnice nie były istotne statystycznie, (p=0,53), (tabela 9).
Tabela 9. Ocena nasilenia bólu z uwzględnieniem czasu trwania dolegliwości
Średnia
Odch.std
Dolny
kwartyl
Mediana
Górny
kwartyl
Do 6 miesięcy
5,00
2,08
3,00
5,00
7,00
6-12 miesięcy
4,56
1,88
3,00
5,00
6,00
Ponad 12 miesięcy
5,36
1,96
4,00
5,00
7,00
Czas trwania
dolegliwości
Analiza statystyczna: H=1,28; p=0,53
6
Analiza statystyczna danych uzyskanych po odbyciu rehabilitacji wykazała, że
ankietowani odczuwający dolegliwości do 6 miesięcy odczuwali nieznacznie bardziej
nasilony ból po rehabilitacji w porównaniu z badanymi, którzy odczuwali dolegliwości
od 6 do 12 miesięcy lub ponad rok. Stwierdzone różnice nie były istotne statystycznie,
(p=0,07), (tabela 10).
Tabela 10. Ocena nasilenia bólu po rehabilitacji z uwzględnieniem czasu trwania
dolegliwości
Średnia
Odch.std
Dolny
kwartyl
Median
a
Górny
kwartyl
Do 6 miesięcy
4,86
1,21
4,00
5,00
5,00
6-12 miesięcy
3,44
2,40
2,00
3,00
5,00
Ponad 12 miesięcy
3,39
1,76
2,00
3,00
5,00
Czas trwania
dolegliwości
Analiza statystyczna: H=5,19; p=0,07
Podsumowanie
W publikacjach wielu autorów znajdujemy potwierdzenie skuteczności leczenia
uzdrowiskowego stosowanego u pacjentów z różnymi dysfunkcjami narządu ruchu. W
każdej z nich wskazują min. na znaczne obniżenie stopnia natężenia bólu u większości
pacjentów, a przez to na ogólną poprawę jakości życia tych osób [ 13, 14, 15].
Przedstawione wyniki badań są zbieżne z powyższymi doniesieniami. Przeprowadzona
analiza danych wykazała, że zastosowane leczenie uzdrowiskowe przyniosło oczekiwane
efekty i stopień natężenia odczuwanego bólu związanego z dysfunkcją narządu ruchu
uległ zdecydowanemu obniżeniu. Pacjenci odczuwali znaczną poprawę samopoczucia już
pod koniec turnusu, a wiadomo, że optymalną poprawę stanu zdrowia najczęściej
uzyskuje się 2-3 tygodnie po wyjeździe z uzdrowiska [5, 10].
Należy dodać, że osoby uczestniczące w tych badaniach należały do szczególnej
grupy chorych, obciążonych schorzeniami układu krążenia i układu ruchu a tym samym
wymagające specjalistycznej kompleksowej opieki. W piśmiennictwie istnieją
doniesienia o tym, że tacy pacjenci zasługują na szczególną troskę i uwagę ze strony
lekarzy i fizjoterapeutów z powodu skomplikowanego procesu rehabilitacyjnego
[11,16,17]. Zaprezentowane wyniki badań dowodzą, że kompleksowa rehabilitacja
uzdrowiskowa może dawać oczekiwane efekty terapeutyczne dla tego typu pacjentów.
Wnioski
1. Leczenie uzdrowiskowe w badanej grupie przyczyniło się w sposób bardzo
istotny do zmniejszenia stopnia odczuwanych dolegliwości bólowych.
7
2. Dysfunkcje w obrębie kręgosłupa były najczęstszą przyczyną dolegliwości
bólowych wśród badanych.
3. Prawie 90% badanych odczuwała ból dłużej niż 12 miesięcy.
4. Mimo większego spadku natężenia dolegliwości bólowych, kobiety odczuwały
nieznacznie silniejszy ból od mężczyzn.
5. Pacjenci mieszkający w mieście odczuli większe złagodzenie bólu niż mieszkańcy
wsi.
6. Bez względu na odbytą rehabilitację respondenci w wieku powyżej 45 lat
odczuwali nieznacznie silniejszy ból niż osoby do 45 r. życia.
7. Największe zmniejszenie dolegliwości bólowych odczuły osoby, u których ból
trwał ponad 12 miesięcy, a najmniejsze pacjenci najkrócej odczuwający ból.
8. Kompleksowe leczenie uzdrowiskowe jest skuteczne w leczeniu dolegliwości
bólowych związanych z dysfunkcjami narządu ruchu u osób obciążonych
dodatkowo chorobą układu krążenia.
Bibliografia
1. de Walden-Gałuszko K. Psychologiczne aspekty bólu i jego leczenia. Medycyna
Paliatywna w Praktyce 2007;1:66-70
2. Pakuła E. Ból przewlekły nie musi być cierpieniem. Czasopismo DoZ 2007.08.24
3. Korzeniowska K, Szałek E. Ból. Farmacja Współczesna 2010; 3: 9-14
4. Konieczny G, Wrzosek Z. Wybrane dysfunkcje narządu ruchu. Podstawy
rehabilitacji dla studentów medycyny. PZWL W-wa 2011, 51-58
5. Ponikowska I, Ferson D: Nowoczesna medycyna uzdrowiskowa.Wydawnictwo
MediPress, W-wa 2009. 41-61,97-98
6. Ponikowska I. Podstawy teoretyczne i kliniczne lecznictwa uzdrowiskowego.
Lek. Rodz. 2003: 8 (6) s.734-739
7. Kuliński W. Leczenie uzdrowiskowe w nowej strukturze służby zdrowia. Balneol.
Pol. 1999: 41 (1/2) s.13-17
8. GUS . Stan zdrowia ludności Polski w 2009r. Zakład Wydawnictw
Statystycznych Warszawa 2011. s. 44-50
9. Narodowy Program Zdrowia na lata 2007- 2015
10. Kochański J.W. Rola leczenia uzdrowiskowego w procesie usprawniania osób ze
schorzeniami przewlekłymi. Rehabil. Prakt. 2009 (4) s.32-33
11. Kapłun E, Majcher P, i wsp.: Rehabilitacja pacjentów z dysfunkcją narządu ruchu
i współistniejącą chorobą niedokrwienną serca. Przegl. Med. Uniw. Rzesz.
Rzeszów 2005, 2, 121–124
12. Minta P, Sobola M, i wsp.: System klasyfikacji pacjentów z zespołami bólowymi
odcinka lędźwiowego kręgosłupa leczonych w warunkach sanatoryjnych.
Balneologia Polska, 2008, L,2; 134-139
8
13. Demczyszak I, Wrzosek Z, i wsp.: Ocena przydatności leczenia sanatoryjnego u
osób z choroba dyskową kręgosłupa w odcinku lędźwiowym. Kwart. Ortop.
2009 (3) s.375-380
14. Lewicka S, Sobczak- Kowalak J.: Leczenie w sanatoriach uzdrowiskowych
województwa podkarpackiego w ocenie pacjentów. Prz. Med. Uniw. Rzesz.
2010: 8 (1) s.54-65
15. Pasek J, Pasek T, Sieroń A.: Terapia skojarzona w leczeniu bólu – wybrane
zabiegi fizykoterapeutyczne. Wiad. Lek., 2011,LXIV,2; 122-126
16. TopolskaM, Sapuła R,i wsp.: Efekty rehabilitacji osób z przewlekłym zespołem
bólowym dolnego odcinka kręgosłupa i nadciśnieniem tętniczym.
Nadciśnienie Tętnicze 2011, tom 15, nr 3, s 163–168.
17. Domosławska D.: Fizjoterapia osób z dysfunkcjami narządu ruchu lub różnymi
schorzeniami neurologicznymi, leczonych równolegle z powodu zaburzeń
rytmu serca - punkt widzenia fizjoterapeuty. Fizjoterapia 2011:19 (3) s.50-62.
9