Jumper

Jumping jako sport ekstremalny
Od dość dawna daje o sobie znać jedynie słuszna tendencja, Ŝeby nie tłumaczyć
tytułów filmów na polski. Kiedy w latach osiemdziesiątych zmieniono Terminatora
w Elektronicznego mordercę, a Robocopa w Superglinę, nie dało się jakoś tego
utrzymać przy kontynuacjach, a z Predatorem od początku nikt nie próbował takich
sztuczek (no, niechby tylko...). Najgorzej chyba wyszło z serią Die Hard - tytuł
Szklana pułapka pasował tylko do pierwszej części, ale trzymano się go kurczowo
z niepojętych powodów (natomiast tłumaczenie tytułu parodii Spy Hard jako Szklanką
po łapkach jest prawdziwym majstersztykiem). Dalej poszło juŜ z górki: Jurassic
Park, Indiana Jones, 2010... przepraszam, chyba się trochę zapędziłem. Natomiast
faktem jest, Ŝe w dzisiejszych oświeconych czasach, kiedy byle pętak wysławia się na
murach w języku Szekspira (no, prawie...), potrzeba tłumaczenia jak gdyby zanikła,
o czym świadczą na przykład filmy: Impostor, Tomb Raider, The Ring, Dark Water,
Cube, Dog Soldiers, Resident Evil oraz temat tego szkicu - Jumper.
Moim pierwszym kontaktem z tym filmem, niezbyt zachęcającym, było jego
omówienie w Nowej Fantastyce. Recenzent, którego nazwiska nie pomnę, był tak
wściekły na ekranizację, Ŝe przyznał jej, zupełnie bez precedensu, całe zero punktów.
Później wydano u nas powieść Jumper Stevena Goulda, którą nabyłem, co chyba w tej
sytuacji zrozumiałe, z mieszanymi uczuciami. Niepotrzebnie jednak, bo ksiąŜka
okazała się bardzo dobra. Kiedy więc ukazała się płyta DVD z filmem, kupiłem ją
w promocji bez większych zahamowań. I znowu miła niespodzianka: było o wiele
lepiej, niŜ sobie to wyimaginowałem na podstawie dostępnych danych - dlatego
właśnie dokładam do nich swoje trzy grosze.
W jednym z dodatków na wspomnianej płycie, Jumping from Novel to Film, autor
ksiąŜki tak podsumowuje jej przesłanie: Powieść Jumper jest o teleportacji jako
metaforze ucieczki. Ucieczki przed własnymi problemami, i tak naprawdę,
dochodzeniu do punktu, gdy musisz uświadomić sobie, Ŝe rzeczą, przed którą nie
moŜesz uciec, jesteś ty sam. Rzeczywiście, ksiąŜka jest przede wszystkim
introspektywna, a więc, mimo tkwiącego w niej potencjału, zupełnie nie filmowa.
Trudno się zatem dziwić, Ŝe ekranizacja trzyma się zupełnie innych załoŜeń.
W powieści waŜna jest refleksja i stopniowe odkrywanie tajemnicy,
w filmie widowiskowość i szybka akcja; myślę, Ŝe nie ma w tym sprzeczności, lecz
raczej komplementarność. Jak powiedział jeden z twórców ekranizacji: To historia
Stevena Goulda w 100%. Została jedynie zamieniona na film.
MoŜna mieć co do tego wątpliwości, gdyŜ są dwie podstawowe róŜnice pomiędzy
światami ksiąŜki i filmu. Po pierwsze, w powieści Dave, tytułowy teleportujący się
Skoczek, jest samotny i bezskutecznie szuka sobie podobnych. W filmie natomiast
znajduje ich dość szybko, co gorsza, zostaje odkryty przez grupę fanatyków
(paladynów), którzy czynnie dąŜą do tego, Ŝeby czym prędzej wyskoczył ze swej
cielesnej powłoki (bo człowiek nie jest Bogiem), co w dzisiejszych ześwirowanych
czasach wydaje się nie odbiegać od normy. KsiąŜkowy Jumper ma natomiast trudności
zupełnie innego rodzaju: moŜe się teleportować tylko do miejsca, gdzie juŜ był
uprzednio, lub przynajmniej takiego, które dobrze widzi ze swej aktualnej pozycji.
Dlatego rozwój jego moŜliwości jest powolny i pracochłonny, w przeciwieństwie do
filmowego skoczka, któremu wystarczy byle widokówka, by znaleźć się tam, gdzie
sobie zamarzy. Wszystko zgodnie z nieubłaganymi prawami narracji Dziesiątej Muzy.
Film jest odkrywczy pod względem wizualnym - i nie mam tu wcale na myśli
ładnych widoków z całego świata. Trzeba było wymyślić, jak przedstawić skok
teleportacyjny z pozycji widza, czego w ten sposób jeszcze nie robiono. Nie liczę tu
bowiem banalnych tricków w rodzaju jest - nie ma, jak w serialu Star Trek, gdzie
wprowadzono teleportację ze względu na niski budŜet. Chodzi na przykład o to, Ŝe
zniknięcie człowieka z jakiegoś miejsca powinno powodować implozję, a takŜe, rzecz
jasna, zaburzenie struktury czasoprzestrzeni. Efekty, które zaprezentowano, wydały mi
się z początku przesadne, lecz po namyśle uznałem, Ŝe są odpowiednie, a moje opory
to po prostu syndrom Star Treku. W jednym z epizodów zaprezentowano walkę
jumperów, która, jak łatwo zgadnąć, obfitowała w skoki za plecy przeciwnika
i temu podobne sztuczki. Aby nakręcić to w jednym ujęciu, trzeba było
zsynchronizować na planie akcję aktorów i ich sześciu dublerów, a następnie
w postprodukcji wymazać większość postaci. Jeśli scena ta przejdzie do historii filmu,
proszę pamiętać, Ŝe ja pierwszy to zapowiedziałem.
Twórcy Jumpera zgromadzili pomysły aŜ na trzy filmy, Steven Gould napisał
takŜe dwie kontynuacje swojej ksiąŜki (Reflex oraz Jumper: Griffin's Story). Związek
tych ciągów dalszych ze sobą nie jest dla mnie jasny, dlatego oddaję głos autorowi
powieści, któremu róŜnice zdają się zupełnie nie przeszkadzać. Oto co mówi we
wspomnianym wyŜej dodatku:
Dość wcześnie dowiedziałem się, Ŝe odbiegają dość znacznie od moich ksiąŜek (...)
Jest taki znany cytat, bodajŜe Caina, autora The Postman Always Rings Twice, który,
gdy zapytano go: "Co Pan czuje widząc, jak Hollywood zniszczyło pańskie ksiąŜki?"
powiedział coś w rodzaju: "Moje ksiąŜki stoją tam, na półce. Są dokładnie takie same
jak zawsze. Hollywood absolutnie nic z nimi nie zrobiło". Poza tym, i tego on sam juŜ
nie powiedział, ale jest to moje zdanie, Ŝe dziesiątki tysięcy, jeśli nie więcej, osób
będzie je czytało po raz pierwszy dzięki temu filmowi, a to jest naprawdę fajne.
Moim zdaniem, naprawdę fajna jest i ksiąŜka i film - i na tym poprzestańmy.
Andrzej Prószyński
Steven Gould, Jumper, 1992
(przekład Andrzeja Wilkowskiego, Amber 2008)
Jumper (2008)
Scenariusz i produkcja: Simon Kinberg
ReŜyseria: Doug Liman
Obsada: Hayden Christensen, Jamie Bell,
Rachel Bilson, Samuel L. Jackson