Przemoc wobec osób niepełnosprawnych

„PRZEMOC NA RÓŻNYCH
ETAPACH ROZWOJU
CZŁOWIEKA”
Część III
„Przemoc wobec
osób niepełnosprawnych”
1
DEFINICJE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI
Najszersza definicja niepełnosprawności zawarta została w konwencji
Narodów zjednoczonych o prawach osoby niepełnosprawnej. Zgodnie z jej
postanowieniami, niepełnosprawność to długotrwała obniżona sprawność fizyczna,
umysłowa, intelektualna i sensoryczna człowieka, która w interakcji z różnymi
barierami może ograniczać pełne i efektywne uczestnictwo w życiu społecznym na
równych zasadach z innymi obywatelami.
Niepełnosprawność w kontekście prawa polskiego oznacza, że została ona
stwierdzona oficjalnymi dokumentami wystawionymi przez instytucje do tego
uprawnione. Definicje zawarte w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
o zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, a także w ustawie o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych uzależniają uznanie niepełnosprawności od
spełnienia kryteriów ustawowych ocenianych przez specjalnie do tego powołane
organy
i uzyskania bądź orzeczenia o niepełnosprawności lub też orzeczenia
o niezdolności całkowitej lub częściowej do pracy.
Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz o zatrudnianiu osób
niepełnosprawnych wprowadza trzy stopnie niepełnosprawności:
*
znaczny stopień niepełnosprawności, do którego zalicza się osobę z naruszoną
sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie
w warunkach pracy chronionej i wymagającą w celu pełnienia ról społecznych,
stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do
samodzielnej egzystencji,
*
umiarkowany stopień niepełnosprawności, do którego zalicza się osobę
z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy
jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającą czasowej albo częściowej
pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych,
*
lekki stopień niepełnosprawności, do którego zalicza się osobę o naruszonej
sprawności organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do
wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności jaka wykazuje osoba
o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną
i fizyczną lub mająca ograniczenia w pełnieniu ról społecznych, dające się
kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki
pomocnicze lub środki techniczne.
2
Niepełnosprawność to kategoria rozszerzona, nie dotycząca tylko
samych osób z niepełnosprawnością, ale także ich rodzin.
Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
wprowadza definicje osoby niezdolnej do pracy do celów rentowych. Wg przepisów
ustawy, osobą niezdolną do pracy jest osoba, która z powodu naruszenia sprawności
organizmu, całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do wykonywania pracy i nie
rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Fundusz ubezpieczeń
społecznych wprowadza następujący podział:
*
całkowita
niezdolność do pracy oznacza, że osoba utraciła zdolność do
wykonywania jakiejkolwiek pracy,
*
częściowa niezdolność do pracy oznacza, że osoba utraciła w znacznym stopniu
zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji,
*
niezdolność do samodzielnej egzystencji orzekana jest w sytuacji, gdy naruszenie
sprawności organizmu powoduje konieczność stałej lub długotrwałej opieki
i pomocy innych osób w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych.
SYTUACJA SPOŁECZNA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
Niepełnosprawność
utrudnia
zaspokajanie
własnych
potrzeb,
niejednokrotnie czyni człowieka zależnym w ich zaspokajaniu od innych, często
też utrudnia ich artykułowanie i blokuje starania o pomoc. Jest jednym
z kryteriów wykluczenia zarówno społecznego, jak i prawnego.
Osoby
niepełnosprawne
są
często
pozbawione
możliwości
pełnego
uczestnictwo w życiu społecznym. Jest to związane z brakiem umiejętności
korzystania z istniejących możliwości i przysługujących uprawnień, brakiem
świadomości ich istnienia lub brakiem dostępu do dóbr.
Wykluczenie prawne osób niepełnosprawnych przejawia się poprzez brak
dostępu do prawa, a więc do ochrony i pomocy prawnej, ale także brakiem
świadomości swoich praw i środków ich ochrony.
3
Niepełnosprawność jest czynnikiem ryzyka, narażającym osoby
niepełnosprawne na przemoc.
Stosunkowo niewiele się mówi o niepełnosprawnych ofiarach przemocy,
tymczasem niepełnosprawność jest istotnym czynnikiem ryzyka narażającym
osoby niepełnosprawne na przemoc i poniżające traktowanie.
Temat przemocy wobec osób niepełnosprawnych pojawia się zwykle przy
okazji doniesień medialnych dotyczących rażących naruszeń podstawowych praw
osób niepełnosprawnych przez rodziców, opiekunów, pracowników instytucji
świadczących pomoc czy też przez współmieszkańców placówek za wiedzą personelu.
Badania wskazują, że czynnikami sprzyjającymi przemocy wobec
osób niepełnosprawnych są:
*
wykluczenie z edukacji i zatrudnienia,
*
uzależniająca od innych potrzeba pomocy osobistej w codziennym życiu,
*
zmniejszenie możliwości obrony fizycznej i emocjonalnej,
*
bariery komunikacyjne utrudniające zgłaszanie przypadków przemocy.
Przemoc wobec osób niepełnosprawnych
to każdy akt godzący w osobistą wolność i integralność jednostki, zmuszanie do
zachowań niezgodnych z jej własną wolą, a także poniżające traktowanie stanowiące
naruszenie jej godności.
Przemoc zawsze wiąże się z wykorzystywaniem przewagi osoby silniejszej nad
słabszą, w przypadku osób niepełnosprawnych, często zależnych od innych w zakresie
zaspokajania najbardziej podstawowych potrzeb fizjologicznych i emocjonalnych.
Osoby niepełnosprawne są bardziej narażone na stosowanie wobec nich
przemocy. Uzależnione od rodziny, opiekunów, instytucji w których przebywają, nie
widzą możliwości zmiany swojej sytuacji, nie mają świadomości, że mogą zwrócić
się o pomoc, a najczęściej nie potrafią tego zrobić lub też nie zgłaszają aktów
przemocy z powodu obawy przed zmianą warunków życia, przez co doświadczają
przemocy w sposób długotrwały.
4
Najczęściej wskazywaną w badaniach formą przemocy wobec osób
niepełnosprawnych jest przemoc ekonomiczna, określana jako zabieranie dóbr
materialnych,
następnie
przemoc
fizyczna,
której
osoby
niepełnosprawne
doświadczają w domach rodzinnych, ale także instytucjach opiekuńczych, szpitalach
psychiatrycznych. Osoby niepełnosprawne są unieruchamiane przez kilka godzin,
odnotowuje się przypadki zaniedbań, braku kontaktu emocjonalnego i społecznego, co
skutkuje dehumanizacją relacji z otoczeniem.
Często też akty przemocy w rodzinie wobec osób niepełnosprawnych mają
miejsce gdy opiekunowie są wyczerpani fizycznie i emocjonalnie trudami opieki, nie
rozumieją zachowań osób z niepełnosprawnością, a przy tym nie znajdują źródeł
wsparcia zewnętrznego. Precyzyjne wskazanie objawów przemocy wobec osób
niepełnosprawnych, szczególnie wobec dzieci, jest bardzo trudne ponieważ objawy
te mogą stanowić przejaw samej niepełnoprawności. Ich rozróżnienie wiąże się
z koniecznością bliższego poznania, dokonania diagnozy i uruchomienia działań
pomocowych.
PRZECIWDZIAŁANIE PRZEMOCY WOBEC OSÓB
NIEPEŁNOSPRAWNYCH
W polskim systemie prawnym nie ma szczególnych rozwiązań dotyczących
wyłącznie osób niepełnosprawnych. Do ochrony przed przemocą ważne jest uznanie,
że mają one takie same prawo do godności, wolności oraz równego traktowania jak
inni.
Dyskryminacja ze względu na niepełnosprawność jest zakazana !!!
Pierwszą
płaszczyzną
przeciwdziałania
przemocy
stanowią
działania
interwencyjne, które uniemożliwią dalsze krzywdzenie osób niepełnosprawnych
i udzielenie pierwszej pomocy. Drugą płaszczyznę stanowią działania terapeutycznolecznicze. Ich celem jest zminimalizowanie i usunięcie doznanych krzywd. Trzecią
płaszczyzną przeciwdziałania przemocy jest profilaktyka obejmująca popularyzację
wiedzy o tym zjawisku, sposobach rozpoznawania przemocy i kształtowania
umiejętności przeciwstawiania się jej wśród osób niepełnosprawnych.
5
Integracja społeczna, szeroki dostęp do informacji, edukacji,
wsparcia psychologicznego i instytucjonalnego dla osób niepełnosprawnych
i ich rodzin jest najlepszą formą zapobiegania przemocy.
Profilaktyka w instytucjach pomocowych to funkcjonowanie powszechnie
znanych i akceptowanych regulaminów, zawierających standardy postępowań
w trudnych sytuacjach, a także wzbogacanie warsztatów pracy osób zatrudnionych
o superwizję i działania zapobiegające wypaleniu zawodowemu.
6
Źródła:
1. E. Kowalewska – Borys (Red. naukowa) Problematyka przemocy w rodzinie.
Podstawowe środki prawne ochrony osób pokrzywdzonych, Difin SA, Warszawa
2012.
2. D. Podgórska – Jachnik, Praca socjalna z osobami niepełnosprawnymi i ich
rodzinami, CRZL, Warszawa 2014.
3. D. Jaszczak –Kuźmińska, K. Michalska (Red.) Przemoc w Rodzinie wobec osób
starszych i niepełnosprawnych Poradnik dla pracowników pierwszego kontaktu,
Warszawa 2010.
4.
http://www.niebieskalinia.info
OPRACOWANIE: ZESPÓŁ MONITORUJĄCY REALIZACJĘ „MIEJSKIEGO
PROGRAMU PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY
W RODZINIE
ORAZ OCHRONY OFIAR PRZEMOCY W MIEŚCIE MIŃSK
MAZOWIECKI”.
7