Wyrownywanie poziomu rozwoju polski i unii europejskiej

dr Barbara Ptaszyńska
Wyższa Szkoła Bankowa w Poznaniu
WYRÓWNYWANIE POZIOMU ROZWOJU POLSKI I UNII EUROPEJSKIEJ
Wprowadzenie
Podstawowym celem wspólnoty europejskiej jest wyrównanie poziomu rozwoju
poszczególnych jej członków. Jest to również ważne dla Polski, której poziom dochodów
mierzony PKB per capita stanowi zaledwie 50% średniego poziomu Unii Europejskiej.
Hipoteza konwergencji sugeruje, że w sprzyjających warunkach może nastąpić wyrównanie
poziomów rozwoju gospodarczego różnych krajów. Względne zacofanie kraju może sprzyjać
jego rozwojowi.
Celem artykułu jest zbadanie postępującej między Polską a UE konwergencji mierzonej
wartością PKB per capita i określenie kiedy nastąpi wyrównanie poziomu rozwoju naszego
kraju i średniego poziomu Unii.
Pojęcie i rodzaje konwergencji
Konwergencja (łac. convergere- zbieranie się) oznacza proces, który prowadzi do
zanikania nierówności między różnymi początkowo podmiotami. Gdy podmiotami są kraje
lub regiony, to w wyniku konwergencji zanikają różnice między nimi. Z punktu widzenia
ekonomii różnice te mogą dotyczyć warunków i poziomów życia, ale również kosztów i cen.
W pierwszym przypadku mówimy o konwergencji realnej, której miarą są wskaźniki PKB
per capita, w drugim- o konwergencji nominalnej, która przejawia się m. innymi w
zmniejszaniu wahań kursów walutowych (Wolszczak- Derlacz, 2007, s. 10).
W teorii ekonomii wyróżnia się następujące typy konwergencji:

typu beta- dotyczy wyrównania poziomów rozwoju gospodarczego i mówi o
szybszym wzroście gospodarek o niższym wyjściowym poziomie danej zmiennej
(PKB per capita, cen, kosztów, kursów walutowych),

typu sigma- oznacza zmniejszanie się zróżnicowania danych zmiennych pomiędzy
poszczególnymi regionami (krajami),

typu gamma- oznacza sytuację, w której w danym okresie kraje zmieniają pozycję w
rankingu zamożności (Wolszczak- Derlacz, 2007, s. 9-11)
Konwergencja typu beta może być absolutną, gdy różniące się gospodarki zmierzają do
identycznego poziomu rozwoju gospodarczego, a tendencja taka występuje automatycznie,
niezależnie od warunków wyjściowych. Może być też konwergencją względną (warunkową),
gdy różniące się początkowo gospodarki zmierzają do własnych stanów równowagi, czyli
rozwijają się po różnych ścieżkach wzrostu gospodarczego. Innymi słowy, w wyniku
konwergencji absolutnej wszystkie gospodarki dążą do tego samego stanu równowagi i w
konsekwencji dochodzi do osiągnięcia tego samego poziomu zamożności. W przypadku
konwergencji względnej każda gospodarka zmierza do swojego stanu równowagi. W efekcie
poziom zamożności poszczególnych krajów nadal może być różny, a całkowite wyrównanie
dochodów może nie zostać osiągnięte. Różnice w konwergencji typu absolutnego i
warunkowego przedstawia rysunek 1. W pierwszym przypadku kraje zmierzają do wspólnego
poziomu zmiennej (konwergencja absolutna), w drugim do własnych poziomów analizowanej
zmiennej (konwergencja warunkowa).
Rys. 1 Konwergencja beta typu absolutnego i warunkowego
Przypadek 1- konwergencja typu absolutnego
Poziom
zmiennej
Poziom
zmiennej
czas
czas
Przypadek 2- konwergencja warunkowa
Poziom
zmiennej
czas
czas
Źródło: J.Wolszczak- Derlacz, Wspólna Europa, różne ceny- analiza procesów konwergencji,
Wyd. CeDeWu, Warszawa 2007, s. 12
Integracja ekonomiczna czynnikiem konwergencji
Hipoteza konwergencji, wysunięta po raz pierwszy przez Aleksandra Gerchenkrona z
Uniwersytetu Harvarda sugeruje, że w sprzyjających warunkach może nastąpić wyrównanie
poziomów rozwoju gospodarczego różnych krajów. Względne zacofanie kraju może sprzyjać
jego rozwojowi.
Istotnym elementem tej teorii jest hipoteza o tworzeniu tzw. klubów korwengencji, z
której wynika, że zjawisko doganiania
dotyczy wybranych grup krajów lub regionów.
Podmioty te tworzące klub konwergencji charakteryzują się występowaniem podobnych cech
strukturalnych oraz podobnych uwarunkowań wyjściowych, jak również silnymi wzajemnymi
powiązaniami ekonomicznymi. Wykorzystując zróżnicowanie wydajności pracy i krańcowej
produktywności kapitału mogą rozwijać się szybciej.1 Modelowym klubem konwergencji
powinna więc być wspólnota europejska, której celem jest przecież zbliżenie poziomu
rozwoju poszczególnych jej członków. Szczególnie ważne jest to dla nowych krajów
członkowskich, w tym Polski, których poziom rozwoju znacznie odbiega od średniej UE.
Rozszerzenie Unii Europejskiej w roku 2004 miało nietypowy charakter. Wszystkie
dotychczasowe rozszerzenia obejmowały od jednego do trzech krajów. W 2004 roku było ich
dziesięć. W dotychczasowych rozszerzeniach kraje przyjmowane do wspólnoty były
gospodarczo
zbliżone
do
dotychczasowych
członków
Unii.
Ostatnio
przyjęte
charakteryzowały się dość zróżnicowanym poziomem rozwoju, co jeszcze zwiększało
wewnętrzne zróżnicowanie UE. Najmocniejszy ekonomicznie Luksemburg charakteryzujący
się z wartością wskaźnika PKB per capita dwukrotnie wyższą niż średnia w tej grupie państw.
Najsłabsze to Grecja oraz Portugalia, w których wartość wskaźnika kształtowała się na
podobnym poziomie jak w najbogatszych nowych krajach unijnych takich jak Słowenia, Cypr
czy Malta. Polska z poziomem 46% średniej UE-25 zajęła przedostatnie miejsce wśród 25
krajów wspólnoty. W roku 2007 dołączyły do wspólnoty jeszcze Rumunia i Bułgaria, co
1
W teoriach wzrostu gospodarczego doszukać się można uzasadnienia zjawiska konwergencji. Tak np. wg teorii
neoklasycznych wykorzystując różnice w wydajności pracy i krańcowej produktywności kapitału kraje
biedniejsze doganiają kraje bogatsze. Przy czym im niższa początkowa wartość dochodów, tym szybsze
powinno być tempo wzrostu. W modelach wzrostu endogenicznego zakumulowana wiedza determinuje postęp
techniczny, co prowadzi do efektywniejszego wykorzystania czynników produkcji. Gospodarka „uczy się”.
Zdobyte doświadczenie umożliwia lepsze wykorzystanie posiadanych czynników , co przyśpiesza wzrost.
podniosło wartość polskiego wskaźnika do 54,6% średniej UE-27. Omawiane wielkości
przedstawia poniższa tabela i wykres.
Tabela 2
Wartości wskaźnika PKB per capita średnie dla UE-15 oraz dla wybranych krajów UE w
porównaniu do wartości średniej UE-27.
lata
terytorium
UE-27
UE-15
Polska
Belgia
Bułgaria
Czechy
Cypr
Malta
Dania
Niemcy
Irlandia
Grecja
Łotwa
Luksemburg
Węgry
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
100,0
115,5
46,9
126,1
26,5
73,2
86,2
80,8
133,7
124,8
115,3
84,9
34,7
215,4
51,7
100,0
115,4
48,0
123,3
27,0
70,7
87,0
80,8
132,4
122,8
121,8
83,6
35,7
218,2
52,9
100,0
115,3
48,7
123,4
27,0
69,8
87,7
81,3
131,3
122,6
126,7
83,1
36,2
238,2
53,7
100,0
115,2
48,4
126,4
27,9
68,7
89,1
84,0
132,1
118,9
131,2
84,4
36,8
244,7
56,3
100,0
114,8
47,7
124,0
29,4
70,5
91,3
78,2
128,4
117,1
133,0
87,5
38,9
235,1
59,1
100,0
114,2
48,5
125,5
31,1
70,7
89,6
79,8
128,9
115,6
138,5
91,1
41,4
241,2
61,7
100,0
113,7
49,1
123,5
32,6
73,7
89,3
78,7
124,7
117,0
141,1
92,4
43,5
247,6
63,5
100,0
113,1
50,8
121,2
33,9
75,4
90,6
76,9
126,1
116,8
142,1
94,0
45,8
253,6
63,4
100,0
112,7
51,3
121,3
35,4
76,7
92,7
77,5
126,8
115,3
143,9
96,3
50,0
264,6
64,3
100,0
112,1
52,2
120,0
36,7
78,7
92,1
77,1
126,0
114,3
145,7
97,4
54,2
279,6
65,0
100,0
111,1
54,6
120,1
38,3
81,2
91,6
77,3
124,8
114,6
146,5
98,9
58,8
284,6
64,1
100,0
111,3
55,6
118,0
39,3
82,0
90,1
76,2
121,4
112,9
144,5
98,6
61,1
284,7
63,5
Źródło: Europa- Eurostat
W roku 2004 stosunek PKB per capita kraju najbogatszego w UE do najbiedniejszego
wynosił 7,48. W roku 2008 relacja ta zmniejszyła się do poziomu 7,24. Nadal krajem o
najwyższym dochodzie na jednego mieszkańca jest Luksemburg, krajem najuboższymBułgaria.
Wykres 1
Wartości wskaźnika PKB per capita średnio dla UE-15 oraz Polski
140
120
100
80
PKB per capita w UE-15
60
PKB per capita w Polsce
40
20
0
Źródło: na podstawie danych zawartych w tabeli 2
Analizując dane zawarte w tab. 2 oraz wykres 1 można stwierdzić, że proces doganiania
poziomu rozwoju gospodarczego starych krajów UE przez Polskę mierzone jest procesem
powolnym, ale zauważalnym. Zmniejsza się również dystans różniący poziom rozwoju
starych państw UE od nowych krajów członkowskich. Przyjmując pewne założenia można
obliczyć, kiedy nastąpi wyrównanie poziomu rozwoju Polski i UE. I tak np. w roku 2038
polskie PKB per capita będzie porównywalne do PKB per capita UE-27, jeżeli przez cały ten
czas rozwój Polski będzie dwa razy większy niż średni w UE, a nastąpi to 10 lat wcześniej
gdy Polska rozwijać się będzie w tempie 5% rocznie.2 Obecny poziom PKB per capita Unii27 Polska osiągnie w roku 2023 rozwijając się w tempie 4% rocznie, trzy lata wcześniej – w
tempie 5%. Drogę wyrównywania dochodów Polski i UE przedstawia poniższy wykres.
2
Podstawowe założenia, to oczywiście tempo wzrostu PKB. W obliczeniach przyjęłam, ze UE będzie rozwijać
się w dotychczasowym tempie 2% rocznie, natomiast Polska w tempie 4-5% w skali roku , do momentu w
którym osiągnie poziom rozwoju UE. Dalszy wzrost PKB będzie taki sam jak w Unii. Każde przyśpieszenie
rozwoju UE a spowolnienie Polski spowoduje wydłużenie okresu wyrównania poziomu rozwoju.
Wykres 2
Wyrównywania dochodów per capita Polski i UE przy założeniu, że UE-27 rozwija się
średnio 2% rocznie a Polska w I wariancie 4%, wariancie II 5% rocznie.
200
180
160
140
120
100
80
wzrost PKB w UE-27
wzrost PKB w Polsce wariant I
wzrost PKB w Polsce wariant II
60
40
20
0
Źródło: obliczenia własne
W powyższej analizie przyjmuje się szereg uproszczonych założeń. Najważniejsze z
nich dotyczy tempa wzrostu, które w Polsce powinno być znacznie większe niż w krajach UE.
Poza tym wzrost powinien być stabilny. Jednak należy pamiętać, że im większa jest luka
rozwojowa, tym przyśpieszenie wzrostu jest większe; mniejsza luka- to wolniejszy wzrost.
Zróżnicowanie wydajności pracy i krańcowej produktywności kapitału ( ogólnej efektywności
czynników produkcji) zmniejsza się w miarę wyrównywania dochodów.
Spowolnienie
rozwoju Polski wydaje się więc być nieuniknione. Wydłuży to jednak czas wyrównywania
poziomu rozwoju. Niezależnie od trafności tych prognoz, faktem jest ze na dogonienie
potrzeba Polsce i pozostałym krajom nowej UE kilkudziesięciu lat. W tym miejscu jeszcze
raz przytoczę słowa autorów Raportu, że „ekonomiczne konsekwencje rozszerzenia UE będą
również zależały od polityki aktywnego doganiania wśród nowych krajów członkowskich.”3
3
Raport CESIfo, s.11; cyt. za: M. Chałas, Unia Europejska, Łódź 2005, Instytut Europejski, s. 71
Podsumowanie
Od 2004 roku dziesięć nowych krajów członkowskich UE otrzymało duże szanse
przyśpieszenia rozwoju gospodarczego. Polska znalazła się w tym gronie. Od momentu
rozszerzenia UE zmniejsza się dystans rozwojowy różniący poszczególne kraje wspólnoty
mierzony wartością PKB per capita. Proces konwergencji przebiega jednak bardzo powoli.
Potrzeba kilkudziesięciu lat, by dogonić kraje wysoko rozwinięte. Jeżeli tempo wzrostu PKB
w Polsce będzie dwa razy większe niż w UE, to będzie to w roku 2038. Jeżeli mniejsze, to
znacznie później.
LITERATURA
Chałas M (2005), Unia Europejska, Łódź, Instytut Europejski
Europa- Eurostat Home Page
Wolszczak- Derlacz J. (2007), Wspólna Europa, różne ceny- analiza procesów konwergencji,
Wyd. CeDeWu, Warszawa