SZKOLNY BANK TRUDNYCH POJĘĆ

SZKOLNY BANK TRUDNYCH POJĘĆ
POJĘCIA Z RELIGII
 Asceza – dobrowolne wyrzekanie się przyjemności, unikanie uciech życiowych,
bardzo skromny tryb życia.
 Apostazja – odstępstwo od wiary, przekonań, zasad, w kościele katolickim: świadome
i dobrowolne odrzucenie przez osobę ochrzczoną wiary, sakramentów,
zwierzchnictwa kościelnego, a przez to uczestnictwa w życiu wspólnoty Kościoła.
 Celibat – łac. żyjący samotnie; dobrowolne zobowiązanie się osoby do życia
w bezżeństwie ze względu na królestwo Boże.
 Paruzja, Dzień Pański według Nowego Testamentu oznacza zapowiadany przez
proroków powrót Chrystusa na świat w chwale pod koniec dziejów, jako triumfatora
nad złem, wskrzesiciela umarłych i sędziego świata. Jej źródłami biblijnymi są słowa
Jezusa z Ewangelii, komentarze św. Pawła i Apokalipsa Świętego Jana.
 Adwent (łac. Adventus – przyjście) – w kościołach chrześcijańskich okres trwający od
I nieszporów niedzieli poprzedzającej Święto Bożego Narodzenia do 24 grudnia, okres
przypominający oczekiwanie na powtórne przyjście Jezusa Chrystusa. Jednocześnie
jest to czas poprzedzający pamiątkę pierwszego przyjścia – wcielenia, znanego pod
nazwą narodzin Chrystusa.
POJĘCIA Z JĘZYKA POLSKIEGO
 Alegoria – element świata przedstawionego (motyw lub postać albo ałe opowiadanie),
który posiada dwa znaczenia – pierwsze dosłowne, a drugie przenośne. Przenośnia
w alegorii może być odczytywana tylko w sposób jednoznaczny, np. szkielet ludzki
jako śmierć, kobieta z opaską na oczach i wagą w ręce jako sprawiedliwość, amor
z łukiem jako alegoria miłości. W poniższym utworze alegorycznie została
przedstawiona walka poety za Ojczyznę – okręt to właśnie alegoria kraju, za który
walczył poeta.
Lecz wy, coście mnie znali, w podaniach przekażcie,
Żem dla ojczyzny sterał moje lata młode;
A póki okręt walczył – siedziałem na maszcie,
A gdy tonął – z okrętem poszedłem pod wodę.
(Juliusz Słowacki Testament mój)
 Baśń –
opowiadanie
niewielkich
rozmiarów,
w którym
dominują
elementy fantastyki (niesamowite wydarzenia i postacie, np. latające dywany,
mówiące zwierzęta) lub wierzenia magiczne. Jest to jeden z podstawowych gatunków
epickich literatury ludowej (czyli dotyczącej wiejskich podań i legend). Najbardziej
popularnym zbiorem literackiej baśni europejskiej pozostają do dziś Baśnie Hansa
Christiana Andersena.
 Dramat – jeden z trzech podstawowych, obok epiki i liryki, rodzajów literackich.
Charakteryzuje go przeznaczenie do wystawiania na scenie i wyrazista, oparta na
konflikcie akcja. Jest kompozycyjnie podzielony na akty i sceny, tekst główny składa
się z dialogów i monologów postaci, a wskazówki i wyjaśnienia odautorskie stanowią
tekst poboczny tzw. didaskalia. Elementy strukturalne dramatu: chór, didaskalia,
dialog, fabuła, akcja, monolog, akt, kompozycja, inscenizacja, epilog, prolog, intryga,
tekst, trzy jedności. Odmiany dramatu: tragedia, komedia, jasełka.
 Fabuła – układ zdarzeń w świecie przedstawionym, które w utworze epickim,
dramatycznym bądź filmowym łączą się w opowieść o losach bohaterów (rozkładając
się w czasie i przestrzeni, tworzą akcję). Fabuła może być jednowątkowa (taka, która
ma jeden główny temat), jak w noweli, lub wielowątkowa (taka, która ma kilka
głównych wątków, toczących się jednocześnie), jak w powieści.
 Rym – powtórzenie w wierszu tych samych bądź podobnych głosek w wyrazach
znajdujących się na końcu następujących po sobie wersów, np. rym
niedokładny: dawniej – na dnie, rym dokładny: gruby – duby. Przy powtórzeniu
końcowej części wyrazów wielosylabowych mamy do czynienia z rymem żeńskim
(roztargniony – rozpalony), a powtórzenie wyrazu jednosylabowego to rym męski
(znak – wspak). Układ rymów to regularność, z jaką powtarzają się rymujące wersy.
(rym krzyżowy)
(rym okalający)
(rym parzysty)
a (mały)
a (mały)
a (mały)
b (duży)
b (duży)
a (mały)
a (mały)
b (duży)
b (duży)
b (duży)
a (mały)
b (duży)
POJĘCIA Z HISTORII
 Archeologia – nauka zajmująca się badaniem przeszłości na podstawie źródeł
pozyskanych w wyniku wykopalisk lub innych materialnych śladów opisujących
wczesne okresy działalności człowieka.
 Era – okres dziejów ludzkości zapoczątkowany wydarzeniami o przełomowym
charakterze (od nich liczone są lata owej ery).
 Rewolucja – gwałtowne przewroty powodujące zmiany w różnych dziedzinach życia
np. rewolucja przemysłowa, rewolucja obyczajowa, rewolucja polityczna.
 Rycerz – osoba wchodząca w skład uprzywilejowanego stanu rycerstwa, zobowiązana
do służby wojskowej, za którą uzyskiwała od władcy ziemię.
 Przywileje szlacheckie – akty prawne wydawane w Rzeczpospolitej przez króla
w formie przywilejów zwalniających szlachtę od świadczenia określonych
obowiązków na rzecz państwa, a także nadające jej znaczne uprawnienia polityczne,
prawne, gospodarcze i społeczne.
POJĘCIA Z WIEDZY O SPOŁECZEŃSTWIE
 Demokracja – dosłownie – władza ludu (z greckiego: demos – lud,
kratos – władza). To typ ustroju, w którym władzę sprawują wszyscy obywatele,
a decyzje są podejmowane zgodnie z wolą większości. Obecnie, mówiąc
o demokracji, mamy na myśli nie tyle ustrój, ile złożony system społeczno –
polityczny, charakteryzujący się: udziałem obywateli w życiu publicznym, wysokimi
standardami moralnymi polityków, dbaniem o ochronę praw jednostki.
 Polityka – dziedzina życia społecznego związana ze sprawowaniem władzy. Różne
grupy społeczne, partie polityczne i organizacje dążą do realizacji swojej wizji
państwa i własnych interesów przez sprawowanie władzy politycznej albo zdobycie na
nią wpływu. Czyli, jeżeli ktoś mówi, że nie interesuje się polityką, też uprawia
politykę.
 Prawa człowieka – prawa i wolności przysługujące każdej jednostce ludzkiej. Prawa
te wynikają z przyrodzonej godności ludzkiej, są niezbywalne, nienaruszalne
i powszechne. Istnieją niezależnie od jakiejkolwiek władzy – władza nie może ich
nikomu nadać czy odebrać. Specjalnym rodzajem tych praw są prawa dziecka.
 Stereotyp – uproszczony i schematyczny pogląd lub zbiór przekonań na temat
rzeczywistości społecznej, oparty na niepełnej lub fałszywej wiedzy i uprzedzeniach.
Stereotypy mają często wartościujący charakter – np. jedną grupę oceniają
jednoznacznie pozytywnie, innej przypisują wyłącznie cechy negatywne.
 Rynek – mechanizm umożliwiający nieustanną konfrontację konkurujących ze sobą
sprzedawców oraz nabywców rożnych towarów i usług, którzy deklarują, co i za jaką
cenę gotowi są sprzedawać bądź kupować. W efekcie „gry rynkowej” ustalane są ceny
towarów i usług, a pośrednio regulowana jest działalność gospodarcza.
POJĘCIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO
● it’s not my cap of tea = not my type, taste (to nie w moim guście)
● it’s raining cats and dogs = it’s raining heavily (okropnie leje deszcz)
● to cost an arm a leg = be very expensive (coś kosztuje bardzo drogo)
● be a silly Billy = be foolish ( być głupcem)
● once in a blue moon = very rarely (bardzo rzadko)
POJĘCIA MATEMATYCZNE
 Suma – wynik dodawania (liczb, wektorów, funkcji itp.) Liczby, które dodajemy
nazywają się składnikami sumy.
 Różnica – wynik odejmowania; dotyczy nie tylko liczb, lecz także funkcji, wektorów,
zbiorów i innych. Odjemna to element, od którego w działaniu odejmowania odejmuje
się drugi element, zwany odjemnikiem.
 Iloraz – wynik dzielenia. W działaniu dzielenia obiekt, który podlega dzieleniu to
dzielna, obiekt, przez który dzielimy nazywamy dzielnikiem.
 Iloczyn – wynik mnożenia. Wynik otrzymany przez mnożenie kilku liczb, wektorów,
macierzy itp. Mnożone elementy nazywamy czynnikami.
 Procent
–
jeden
procent
(1%)
to
setna
część
całości
(znak % po łacinie czyta się pro centum i oznacza na sto). 1%=1:100=0,01, 100% = 1.
Jeden procent pewnej liczby a, to setna część tej liczby, oznaczamy 1%a.
POJĘCIA FIZYCZNE
 Uziemienie – połączenie przewodnikiem elementu obwodu elektrycznego lub
urządzenia z ziemią w celu zapewnienia bezpieczeństwa.
 Światłowód – przezroczysty pręt, włókno służące do przesyłania światła.
 Echosonda – urządzenie stosowane do pomiaru głębokości dna zbiorników wodnych.
 Dyfuzja – to samorzutne mieszanie się różnych substancji np. rozchodzenie się
zapachów.
 Ciężar ciała – siła z jaką Ziemia lub inna planeta przyciąga ciało.
POJĘCIA CHEMICZNE
 Atom – najmniejsza cząstka pierwiastka chemicznego zachowująca jego
właściwości chemiczne.
 Jon – cząstka złożona z jednego lub kilku połączonych atomów mająca ładunek
dodatni lub ujemny.
 Cząsteczka – zbiór połączonych ze sobą co najmniej dwóch atomów.
 Wartościowość – liczba wiązań jakie tworzy dany atom z innym atomem
lub atomami.
 Dysocjacja – rozpad cząsteczki związku chemicznego na jony pod wpływem wody.
POJĘCIA BIOLIGICZNE
 Akomodacja – zjawisko dostosowania się oka do oglądania przedmiotów
znajdujących się w różnych odległościach.
 Fermentacja – ( oddychanie beztlenowe ) beztlenowy rozkład glukozy
w celu uzyskania energii, który zachodzi w komórkach bakterii, grzybów i mięśniach
po dużym wysiłku.
 Owulacja – inaczej jajeczkowanie, uwolnienie komórek jajowych z jajnika
 Recykling – odzyskiwanie i powtórne wprowadzenie do użytku surowców, na
przykład szkła, papieru, metali, tworzyw sztucznych
 Destruent – organizm rozkładający związki organiczne, szczególnie szczątki
obumarłych roślin i zwierząt
POJĘCIA GEOGRAFICZNE
 Wietrzenie, rozpad mechaniczny i rozkład chemiczny skał wskutek działania energii
słonecznej, powietrza, wody i organizmów. Zachodzi na powierzchni Ziemi i w jej
przypowierzchniowej strefie, zwanej strefą wietrzenia (głębokość od
kilku do
kilkudziesięciu metrów).
 Erozja [łac.], zespół procesów powodujących żłobienie i rozcinanie powierzchni
skorupy
ziemskiej
przez
wody,
lodowce
i
wiatr,
połączone
z usuwaniem powstających produktów niszczenia.
 Migracja [łac.], proces przemieszczeń przestrzennych ludzi, zmiany miejsca
zamieszkania (pobytu) osób, które przenoszą się z miejsca pochodzenia (miejsca
wyjazdu) do miejsca przeznaczenia (miejsca przyjazdu).
 Konurbacja [łac.], typ policentryczny – aglomeracji miejsko-przemysłowej,
najczęściej silnie zindustrializowanej, w której żadne miasto nie ma znaczenia
dominującego (np. GOP na Górnym Śląsku, Zagłębie Ruhry w Niemczach, Zagłębie
Donieckie na Ukrainie).
 Aglomeracja – zespół miejski, którego centrum stanowi jedno, duże miasto, otoczone
mniejszymi miastami, podporządkowanymi dominującemu centrum, np.: aglomeracje
Warszawy, Łodzi, Krakowa.
POJĘCIA INFORMATYCZNE
 Informatyka - jest to nauka o przetwarzaniu informacji za pomocą komputerów i przy
użyciu odpowiedniego oprogramowania.
 GIF – jeden z popularnych formatów plików graficznych. Dzięki dużej kompresji,
pliki zapisane w tym formacie stały się standardem zapisu obrazów na internetowych
stronach WWW.
 Poczta elektroniczna (e-mail) – usługa pozwalająca na przesyłanie listów za pomocą
Internetu. Każdy użytkownik posiada swój unikalny adres skrzynki pocztowej,
pozwalający jednoznacznie określić konkretny serwer oraz korzystającą z poczty
osobę (indentyfikator@adres_serwera).
 Folder – to komputerowa „teczka”. Foldery umożliwiają uporządkowanie informacji
zapisanych w plikach na dysku, ich tematyczne pogrupowanie oraz oddzielenie plików
powstałych w różnych aplikacjach. W systemie Windows foldery są oznaczone ikoną
teczki.
 System operacyjny – szczególny rodzaj programu, najczęściej zestaw wielu
programów. System operacyjny nadzoruje współdziałanie całego zestawu
komputerowego oraz umożliwia przepływ informacji między komputerem
a użytkownikiem. To on narzuca sposób obsługi komputera, np. uruchamiania
programów i zapisywania wyników pracy.
POJĘCIA MUZYCZNE
 Pięciolinia - układ pięciu poziomych linii rozmieszczonych w równych odstępach, na
których zapisywane są nuty i wszelkie znaki muzyczne.
 Nuta - znak muzyczny zapisywany na pięciolinii określający wysokość dźwięku
i długość jego trwania.
 Pauza - znak graficzny określający przerwę w wykonywaniu zapisu dźwięków (nut).
Pauzy również mają określoną długość.
 Rytm - podstawowa funkcja muzyki, porządkująca wszystkie zapisane znaki
muzyczne
w czasie. Nuty i pauzy mają określoną wartość rytmiczną.
 Takt - odcinek stale powtarzającego się schematu metrycznego w całym utworze lub
jego części. Metrum - dwie liczby pisane jedna nad drugą, z których dolna wskazuje
rodzaj jednostek metrycznych w takcie, a górna ich liczbę, np. 4/4.
 Kreska taktowa - pionowe kreski na pięciolinii, które oddzielają od siebie
poszczególne takty utworu i porządkują jego przebieg rytmiczny.
 Repetycje - znaki graficzne oznaczające powtórkę danej części bądź całości utworu
muzycznego.
 Klucz - znak graficzny umieszczany na początku każdej pięciolinii, wyznaczający
dokładne położenie jednej nuty odpowiadającej dźwiękowi określonej wysokości.
POJĘCIA PLASTYCZNE
 Faktura - w malarstwie termin ten określa sposób nakładania farb na podłoże. Może
być faktura gładka, szorstka, impastowa itd.
 Alla prima - technika nakładania farby na obraz w sposób bezpośredni, bez
wcześniejszych szkiców, szybko.
 Passe-partout - rodzaj oprawy rysunku lub malowidła wykonanego na podobraziu
papierowym, zazwyczaj wykonanej z tektury z otworem wyciętym wewnątrz
w wielkości odpowiadającej oprawianej pracy. Spełnia funkcje ochronną i estetyczną.
 Perspektywa malarska - umiejętność ukazywania trójwymiarowości na płaszczyźnie.
 Replika - powtórzenie dzieła wykonane przez twórcę oryginału. Może różnić się
wymiarami, drobnymi szczegółami i techniką.
POJĘCIA Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO
 die Eltern â der Vater und die Mutter - (tata i mama razem).
 die Grundschule â hier lernen die Kinder im Alter 6 â 12 Jahre - (szkoła, w której
uczą się uczniowie w wieku od 6 do 12 lat).
 Österreich â deutschsprachiges Land - (kraj niemieckojęzyczny ze stolicą
w Wiedniu).
 Eintopf â etwas zum Essen, Gemüsesuppe mit Fleisch oder Würstchen - (danie
jednogarnkowe).
 der Schüler â die Person, die die Schule besucht - (osoba uczęszczająca do szkoły).