PRZYKŁADOWY SCENARIUSZ LEKCJI Temat: Muzyka w

PRZYKŁADOWY SCENARIUSZ LEKCJI
Temat: Muzyka w powojennych filmach dokumentalnych na przykładzie
twórczości Witolda Lutosławskiego
Czas: 45 min
Cele lekcji
Uczeń:
Poznaje terminy z zakresu teorii filmu
Doskonali umiejętność analizy i interpretacji filmu oraz muzyki filmowej
Charakteryzuje poszczególne funkcje muzyki w filmie
Poszerza wiedzę z zakresu historii Polski
Ćwiczy umiejętność wypowiadania się na temat dzieła filmowego
Ćwiczy umiejętność rozpoznawania instrumentów muzycznych
Rozwija wrażliwość muzyczną
Metody pracy: miniwykład, dyskusja, prezentacja, analiza fragmentów filmów
Materiały dydaktyczne:
Film Odrą do Bałtyku (reż. Stanisław Urbanowicz) oraz Suita warszawska (reż. Tadeusz
Makarczyński)
Słowa kluczowe: film dokumentalny, muzyka filmowa, muzyka ilustracyjna, taniec, historia
Przebieg zajęć:
1. Przedstawienie tematu lekcji oraz uzasadnienie jego wyboru (można odwołać się do
punktów dotyczących celów lekcji)
2. Nakreślenie sytuacji kina powojennego – wybuch II wojny światowej zahamował
dalszy rozwój sztuki (w tym sztuki filmowej). W okresie powojennym stopniowe
odbudowywanie polskiej kinematografii, dominacja dwóch gatunków filmowych –
filmy dokumentalne i fabularne.
Pytania do uczniów:
 Jaka jest różnica między filmem dokumentalnym a fabularnym?
 Sformułuj definicję obu gatunków.
Przykładowe definicje:
Film dokumentalny koncentruje się na dokumentowaniu oraz przedstawianiu faktów,
tworzony często w celach dydaktycznych, informacyjnych, a także propagandowych.
Film fabularny przedstawia fikcyjne wydarzenia, realizowany jest przy udziale aktorów.
Poinformuj uczniów, że filmy Odrą do Bałtyku i Suita warszawska (oba z 1946 roku) są
przykładem filmów dokumentalnych, choć różni je tematyka. Suita warszawska stanowi
dokumentację zniszczeń wojennych, które obserwować można było w Warszawie po 1945
roku, oraz ukazuje odradzające się życie w stolicy (proces odgruzowywania i odbudowy
miasta, powrót do normalnego życia).
Odrą do Bałtyku porusza temat Ziem Odzyskanych. Opisuje przejmowanie i stopniowe
zagospodarowywanie terenów położonych wzdłuż Odry. Retoryka propagandowa –
tendencyjne informowanie widza o zniszczeniach dokonanych przez okupanta w miastachośrodkach przemysłowych, o braku poszanowania dla polskiej tradycji, podkreślanie
szczególnych praw Polski do ziem położonych na szlaku Odry uzasadniane ich piastowskim
rodowodem (zamki, pałace). Krajoznawczy charakter filmu – liczne pejzaże, prezentacje
miast polskich.
3. Prezentacja dwóch krótkich fragmentów obu filmów, np. początek Klęski (cz. I) z
Suity warszawskiej oraz dowolny fragment z komentarzem narratora z filmu Odrą do
Bałtyku.
Pytania do uczniów:
 Co różni te dwa filmy i jaką rolę pełni w nich muzyka?
W filmie Suita warszawska obecny jest tylko obraz i dźwięk, zaś w Odrą do Bałtyku pojawia
się dodatkowy element w postaci komentarza narratora.
W Suicie warszawskiej muzyka pełni rolę narratora, podkreśla nastrój scen, ilustruje obraz.
W Odrą do Bałtyku muzyka stanowi rodzaj tła, uzupełnienia do tekstu prezentowanego przez
narratora. Odgrywa podrzędną względem słowa rolę, nie jest elementem pierwszoplanowym.
 Jakie funkcje może pełnić muzyka w filmie?
4. Prezentacja wybranych fragmentów obu filmów.
Po każdym z nich pytania do uczniów:
 Jakie funkcje pełni skomponowana w danym fragmencie muzyka Lutosławskiego?
 Jakie środki zastosował kompozytor, aby uzyskać określony efekt?
Przykłady:
fragment filmu
I cz. Suity
warszawskiej
czas: 2’09’’2’54’’
Odrą do
Bałtyku
czas: 6’50’’7’20’’
II cz. Suity
warszawskiej
czas: 9’09’’11’09’’
obraz
zniekształcone obrazy
ruin, sugerujące
widzowi stan
halucynacji
uderzenia kilofów
górniczych;
wiercenie, mechaniczne
wydobywanie węgla
odradzające się życie w
mieście, spacerujący
przechodnie, ruch
samochodów, pociągów
dźwięk
zastosowanie
progresji w
asymetrycznych pod
względem budowy
motywach
melodycznych
realizowanych przez
trąbki oraz
towarzyszące temu
uderzenia talerzy
pojedyncze niskie
dźwięki realizowane
przez kotły, talerze
lub trąbki, tremolo
w sekcji
instrumentów
smyczkowych
motoryka przebiegu
muzycznego,
szybkie tempo
funkcja
podkreśla ogólny
nastrój
(niepewność,
dezorientacja,
tragizm)
ilustracyjność
podkreśla ruch
ukazany na obrazie
Odrą do
Bałtyku
czas: 27’55’’28’45’’
II cz. Suity
warszawskiej
czas: 6’07’’6’34’’
opowieść o walkach
Bolesława
Krzywoustego na Psim
Polu
fanfary trąbek
przypominające
sygnały wojskowe
oraz imitująca tętent
armii konnej
melodia realizowana
przez klarnet i
trąbkę
tło dźwiękowe
np. scena ze
skrzypkiem
melodia skrzypiec
„naturalna” muzyka
5. Prezentacja fragmentu zabawy na Bielanach z III cz. Suity warszawskiej –
czas:14’55’’-16’57’’
Pytania do uczniów:
 Jakie tańce pojawiają się w tej scenie? (polka, walc)
Scharakteryzuj oba tańce:
Polka – czeski taniec ludowy, utrzymany w szybkim tempie, w metrum parzystym (2/4)
Walc – taniec pochodzenia niemieckiego, utrzymany w tempie umiarkowanym, w metrum
nieparzystym (3/4). W Suicie warszawskiej przyjmuje charakter tańca pochodzenia ludowego
– walczyka1.
 Na jakich instrumentach są tu wykonywane?
akordeon, skrzypce, bęben – typowy skład kapeli miejskiej
 Dlaczego Lutosławski zdecydował się wykorzystać właśnie te dwa rodzaje tańców?
Były popularnymi tańcami w owym czasie np. podczas różnego rodzaju zabaw miejskich.
6. Prezentacja dwóch fragmentów filmu Odrą do Bałtyku – czas: 2’40’’-4’28’’ i 33’20’’35’10’’
Pytania do uczniów:
 Jakie piosenki wykorzystał w formie cytatu kompozytor?
Zasiali górale i Przybyli ułani pod okienko
 W jaki sposób były opracowane melodie piosenek?
wariacyjnie opracowana melodia
 Dlaczego kompozytor odwołał się do tych dwóch przykładów?
Film ma charakter propagandowy, wykorzystanie piosenki Zasiali górale to odwołanie się do
śląskiej (polskiej) tradycji. Piosenka ta ma formę trojaka czyli śląskiego tańca ludowego,
dzieli się na dwie części: wolną w metrum 3/4 i szybką w metrum 2/4. Pieśń Przybyli ułani
pod okienko to z kolei odwołanie się do idei patriotyzmu. Piosenka ta była jedną z najbardziej
popularnych piosenek z okresu I wojny światowej.
7. Przedstawienie sytuacji muzyki filmowej w latach powojennych, wskazanie motywów
podejmowania przez kompozytorów tej dziedziny twórczości
1
Por. Taniec w polskiej tradycji. Leksykon. Red. Grażyna W. Dąbrowska, Warszawa 2005/2006, s. 270-274.
Muzyka filmowa powstawała na zasadzie eksperymentów, gdyż nie prowadzono kursów
komponowania muzyki filmowej. Dziś sytuacja wygląda inaczej, na uczelniach muzycznych
istnieją specjalne wydziały muzyki filmowej, wielu też kompozytorów zajmuje się wyłącznie
komponowaniem muzyki do filmów. Oprócz Lutosławskiego w tamtych latach muzykę do
filmów komponowali także: Roman Palester, Andrzej Panufnik, Kazimierz Sikorski, Artur
Malawski, Tadeusz Szeligowski.