Wyjaśnienia do Raportu dla Sekretarza Generalnego Rady Europy z

Wyjaśnienia do Raportu dla Sekretarza Generalnego Rady Europy z

Mniejszości Narodowe i Etniczne
Źródło:
http://mniejszosci.narodowe.mswia.gov.pl/mne/prawo/konwencja-ramowa-rady/ogolne/6771,Wyjasnienia-do-Raportu-dl
a-Sekretarza-Generalnego-Rady-Europy-z-realizacji-przez.html
Wygenerowano: Czwartek, 2 marca 2017, 06:21
Wyjaśnienia do Raportu dla Sekretarza
Generalnego Rady Europy z realizacji przez
Rzeczpospolitą Polską postanowień Konwencji
ramowej o ochronie mniejszości narodowych - luty
2003 r.
Część I Raportu
Odnosząc się do pytań dotyczących traktatów dwustronnych należy stwierdzić co następuje.
Ad 1. Strona polska odwoływała się do postanowień traktatów dwustronnych tylko w tych przypadkach,
gdy w sposób istotny uzupełniały one przepisy prawa wewnętrznego. W przypadku zasad zawartych w
Konwencji, które nie znajdują odzwierciedlenia w prawodawstwie wewnętrznym, zasady takie mogą być
realizowane w oparciu o przepisy traktatów dwustronnych. Przepisy traktatów dwustronnych są wówczas
warunkiem wystarczającym do korzystania z praw, o których mowa w pytaniu. Wiąże się to z zasadą art. 87
Konstytucji RP, zgodnie z którą źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są
m.in. ratyfikowane umowy międzynarodowe.
Ad 2. Nie wszystkie zasady zapisane w Konwencji znajdują odzwierciedlenie w traktatach dwustronnych.
Przepisy zawarte w poszczególnych traktatach różnią się też od siebie. Przykładowo tzw. "klauzule
mniejszościowe" w Traktacie między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o dobrym
sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z dnia 17 czerwca 1991 r. oraz w Traktacie między Rzecząpospolitą
Polską a Republiką Litewską o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy z dnia 26 kwietnia
1994 r. są bardziej rozbudowane niż np. w Układzie między Rzecząpospolitą Polską a Czeską i Słowacką
Republiką Federacyjną o dobrym sąsiedztwie, solidarności i przyjacielskiej współpracy z dnia 6 października
1991 r. oraz Traktacie między Rzecząpospolitą Polską a Federacja Rosyjską o przyjaznej i dobrosąsiedzkiej
współpracyz dnia 22 maja 1992 r. Szczegółowe zestawienie przepisów zawartych w traktatach, dotyczących
praw mniejszości narodowych zamieszczone zostało w części VI Raportu.
Ad 3. Jak już wspomniano, zgodnie z art. 87 Konstytucji RP, traktaty dwustronne są źródłem prawa
powszechnie obowiązującego w Polsce. Każda osoba fizyczna bądź prawna (osoba należąca do mniejszości
narodowej bądź stowarzyszenie mniejszości narodowych) może więc skutecznie powoływać się na zawarte
w nich przepisy. W praktyce organizacje mniejszości narodowych bądź ich przedstawiciele, zgłaszając do
władz polskich swoje postulaty, niekiedy odwołują się do przepisów zawartych w traktatach dwustronnych.
Przypadków takich jest jednak stosunkowo niewiele, co świadczy, że przepisy traktatów dwustronnych są
respektowane.
Odnosząc się do pytania dotyczącego postępów prac nad projektem ustawy o mniejszościach narodowych i
etnicznych w RP należy stwierdzić są one prowadzone w Podkomisji Nadzwyczajnej do rozpatrzenia
projektu ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych w RP. W skład Podkomisji wchodzą członkowie
trzech stałych komisji sejmowych: Administracji i Spraw Wewnętrznych, Edukacji, Nauki i Młodzieży oraz
Mniejszości Narodowych i Etnicznych. Prace Podkomisji są w toku - nie ma więc możliwości przekazania
najnowszej wersji projektu. Już obecnie można zauważyć, że tekst przygotowany w trakcie prac Podkomisji,
będzie w sposób znaczący odbiegał od wersji zgłoszonej do Marszałka Sejmu dnia 11 stycznia 2002 r. Z
tego względu nie wydaje się też celowe przekazywanie tekstu pierwotnego projektu. Zgodnie z planem
pracy Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych Sejmu RP na I półrocze 2003 r. - rozpatrzenie
sprawozdania Podkomisji przewidziano na kwiecień. Wówczas będzie też możliwe przekazanie aktualnej
wersji projektu ustawy. Należy także wskazać, że w dniu 30 kwietnia 2002 r. Rada Ministrów przyjęła
Stanowisko Rządu do projektu ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych w Rzeczypospolitej Polskiej,
w którym wskazano na potrzebę uchwalenia takiej ustawy.
Odpowiadając na pytania dotyczące ustawy o języku polskim pragniemy poinformować, że pod pojęciem
prawa mniejszości narodowych i grup etnicznych rozumiane są wszystkie prawa mniejszości zapisane w
ustawodawstwie polskim, w tym w szczególności w Konstytucji RP. W Raporcie starano się wskazać, że
mimo braku ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych w RP, przepisy dotyczące ochrony praw
mniejszości narodowych są w Polsce bardzo rozbudowane (dowodzi tego w szczególności część VI Raportu
). Odpowiadając na kolejne pytanie związane z ustawą o języku polskim należy stwierdzić, że konieczne jest,
aby prawa mniejszości narodowych i grup etnicznych były zagwarantowane w ustawodawstwie. Należy
także poinformować, że strona polska nie dysponuje danymi dotyczącymi liczby sankcji wymierzonych w
oparciu o artykuł 15 ustawy z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim.
Odnosząc się do pytania o status społeczności śląskiej należy bardzo wyraźnie podkreślić, że nie może być
ona traktowana jako mniejszość narodowa, a w związku z tym objęta przepisami Konwencji ramowej o
ochronie mniejszości narodowych. W zgodnej opinii naukowców (historyków, socjologów, językoznawców)
nie można bowiem mówić o istnieniu odrębnego narodu śląskiego, a tym samym mniejszości śląskiej.
Ślązacy są natomiast jedną z grup etnograficznych, zamieszkujących Polskę.
Odpowiadając na pytanie dotyczące spisu powszechnego, który został przeprowadzony w Polsce na
przełomie maja i czerwca 2002 r. należy podkreślić, że:
Ad 1. Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 2 grudnia 1999 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i
mieszkań w 2002 r. udzielenie odpowiedzi na pytania, które dotyczyły narodowości oraz języka używanego
w rozmowach w domu było obowiązkowe. Narodowość była badana w spisie jako cecha deklaratywna
(oparta na subiektywnym odczuciu). Rachmistrz spisowy z założenia miał wpisywać w formularzu spisowym
to, co podała osoba udzielająca odpowiedzi. W każdym przypadku należało podać tylko jedno określenie
narodowości.
W przypadku pytania o język używany w rozmowach ( język mówiony) w domu, można było udzielić
odpowiedzi podając maksymalnie 3 języki. Odpowiedź na pytanie o język była udzielana niezależnie od
zadeklarowanej narodowości.
Odpowiedzi dotyczące narodowości oraz języka innego niż polski udzielane były w formie otwartej, tzn.
rachmistrz nie dysponował żadną listą dopuszczalnych nazw narodowości czy języków, a jego zadaniem
było jedynie zapisanie odpowiedzi, zadeklarowanej przez osobę spisywaną.
Ad 2. Wszystkie zbierane i gromadzone w spisie dane osobowe i dane indywidualne, w tym dane dotyczące
narodowości są poufne i podlegają szczególnej ochronie - tajemnicy statystycznej. Osoby wykonujące prace
związane z przygotowaniem, przeprowadzeniem i opracowaniem wyników spisu są obowiązane do
bezwzględnego przestrzegania tajemnicy statystycznej. Także rachmistrze spisowi, mający bezpośredni
dostęp do danych indywidualnych i danych osobowych, są obowiązani do bezwzględnego przestrzegania
tajemnicy statystycznej. Rachmistrze przystąpili do spisu powszechnego po odbyciu przeszkolenia i
pouczeniu o istocie tajemnicy statystycznej oraz po złożeniu pisemnego przyrzeczenia o rzetelnym
wykonywaniu pracy, zgodnie z etyką zawodową i przy zachowaniu tajemnicy. Zbierane i gromadzone
podczas spisu powszechnego dane mogą być wykorzystywane wyłącznie do opracowań, zestawień i analiz
statystycznych oraz do tworzenia statystyki publicznej. Upowszechnianie informacji spisowych będzie
odbywało się na zasadach określonych w ustawie o statystyce publicznej, z uwzględnieniem podstawowej
zasady statystyki - przestrzegania tajemnicy statystycznej. Dane jednostkowe, na podstawie których
istniałaby możliwość identyfikacji konkretnej osoby – nigdy i nikomu nie będą udostępniane.
Odnosząc się do pytania dotyczącego liczebności Karaimów informujemy, że w Polsce mieszka około 200
osób należących do karaimskiej mniejszości etnicznej. Rozbieżność w liczbie Karaimów mieszkających w
Polsce powstała w wyniku błędu, jaki popełnił tłumacz przekładający tekst Raportu z języka polskiego na
język angielski. W październiku 2002 r., kiedy wykryto pomyłkę, korzystając z poczty elektronicznej
zwrócono się do Rady Europy z prośbą o dokonanie korekty w tekście Raportu zamieszczonego na stronach
internetowych. Prośba o ujednolicenie liczby Karaimów została uwzględniona.
Odnosząc się do pytań dotyczących społeczności kaszubskiej należy poinformować, że nie jest to ani
mniejszość narodowa, ani etniczna. Kaszubi są traktowani w Polsce jak społeczność posługująca się
językiem regionalnym, co w pełni odpowiada zarówno stanowi faktycznemu, jak i aspiracjom samych
Kaszubów. Chroniony jest przede wszystkim – jako język regionalny – język kaszubski. Raport wymienia
Kaszubów, choć nie są oni – jak wspomniano – mniejszością narodową ani etniczną, aby zwrócić uwagę, że
zasady Konwencji ramowej o ochronnie mniejszości narodowych, mogą być także przydatne przy ochronie
innych grup – w tym przypadku – społeczności posługującej się językiem regionalnym. W Raporcie
zaznaczono, że postanowienia Konwencji są realizowane wobec Kaszubów tylko w zakresie praw
językowych. Dlatego też informacje dotyczące tej grupy podawane są wyłącznie w odniesieniu do tych
artykułów, które dotyczą praw językowych.
Odpowiadając na pytanie dotyczące nierozstrzygniętych kwestii związanych z przesiedleniem mniejszości
ukraińskiej i łemkowskiej należy stwierdzić, że nadal istnieją wymagające rozwiązania problemy, które są
skutkiem akcji „Wisła”. Można je podzielić na dwie grupy –kwestie związane z rewindykacją mienia i
kwestie dotyczące zachowania miejsc związanych z kulturą ukraińską i łemkowską. Niewątpliwie
rozwiązanie pierwszego z problemów jest utrudnione ze względu na brak ustawy reprywatyzacyjnej. Należy
jednak bardzo wyraźnie podkreślić, że problem reprywatyzacji dotyczy bardzo wielu obywateli Polski,
niezależnie od ich pochodzenia (w zdecydowanej większości roszczenia składają obywatele polscy
narodowości polskiej). Trzeba też zaznaczyć, że z uwagi na upływ czasu, przywrócenie własności jest
kwestią niezwykle delikatną i budzącą wiele społecznych emocji. Mimo braku ustawy reprywatyzacyjnej
proces reprywatyzacji odbywa się na drodze administracyjnej – w przypadku obu wspomnianych
mniejszości – m.in. w odniesieniu do tzw. „lasów łemkowskich”. Pierwsza decyzja administracyjna w takiej
sprawie zapadła w dniu 12 czerwca 2000 r. Wojewoda Małopolski uchylił wówczas decyzję Prezydium
Powiatowej Rady Narodowej w Gorlicach z dnia 15 lipca 1954 r. o przejęciu na własność Państwa
nieruchomości położonych na terenie wsi Kunkowa gmina Uście Gorlickie. W dniu 1 października 2001 r.
Naczelny Sąd Administracyjny przychylił się do decyzji wojewody.
Problemem jest także zachowanie miejsc związanych z kulturą ukraińską i łemkowską. W czasach
komunistycznych miejsca takie najczęściej upaństwawiano - w konsekwencji więc niszczały, albo były
niszczone w sposób celowy. W ostatnich latach następują pozytywne zmiany. W latach 2000-2001 sześć
cmentarzy połemkowskich zostało przekazanych gminom, a pięć kolejnych - Magurskiemu Parkowi
Narodowemu. Należy podkreślić, że przed przekazaniem wszystkie cmentarze zostały uporządkowane i
ogrodzone na koszt Skarbu Państwa.
Zanotowano również przypadek sprzedaży nieruchomości wraz ze znajdującym się na niej cmentarzem
poukraińskim, położonym w miejscowości Banica. Dopiero po dokonaniu sprzedaży nieruchomości okazało
się, że na jej terenie znajdował się cmentarz. Dokonano wówczas wydzielenia geodezyjnego cmentarza,
a następnie Agencja odkupiła go od nabywcy nieruchomości i przekazała na rzecz gminy. W celu uniknięcia
podobnych przypadków w przyszłości - dyrektorzy oddziałów terenowych Agencji Własności Rolnej Skarbu
Państwa zostali zobowiązani do dokonania wizji lokalnych, mających na celu ustalenie lokalizacji miejsc
kultu religijnego i w przypadku znalezienia takich miejsc - wyłączenie ich z mienia Agencji oraz przekazanie
na rzecz właściwych terytorialnie gmin lub związków wyznaniowych.
Jednym ze skutków przesiedlenia ludności łemkowskiej i ukraińskiej było pozbawienie opieki obiektów kultu
religijnego - cerkwi, przydrożnych kapliczek, pamiątkowych krzyży. W okresie komunizmu uległy one
zniszczeniu (często bezpowrotnie). Obecnie zostały podjęte działania na rzecz inwentaryzacji i restauracji
tych obiektów oraz przekazania ich w ręce związków wyznaniowych.
Część II Raportu
Artykuł 3
Odnosząc się do pytania dotyczącego istnienia w Konstytucji, bądź ustawodawstwie zwykłym, procedury
uznania danej grupy za mniejszość narodową lub etniczną należy stwierdzić, że polskie ustawodawstwo nie
przewiduje takiej procedury. Jak wiadomo pojęcie „mniejszość narodowa” nie zostało zdefiniowane także na
gruncie prawa międzynarodowego (definicji nie zawiera sama Konwencja o ochronie mniejszości
narodowych). W tekście deklaracji interpretacyjnej, złożonej wraz z dokumentem ratyfikacyjnym problem
ten określono następująco: „Uwzględniając fakt, że Konwencja ramowa o ochronie mniejszości narodowych
nie zawiera definicji mniejszości narodowej, Rzeczpospolita Polska oświadcza, że pod pojęciem tym rozumie
mniejszości narodowe zamieszkałe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, których członkowie są
obywatelami polskimi”. W uzasadnieniu do projektu ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych w RP
mniejszości narodowe definiuje się jako mniejszości utożsamiające się z narodami zorganizowanymi we
własnych państwach, a mniejszości etniczne - jako mniejszości bezpaństwowe. Jako mniejszości narodowe
wymienia się mniejszości: białoruską, czeską, litewską, niemiecką, ormiańską, rosyjską, słowacką, ukraińską
i żydowską, a jako mniejszości etniczne: karaimską, łemkowską, romską i tatarską. Należy zwrócić uwagę,
że lista ta w zasadzie nie budzi wątpliwości wśród badaczy (historyków, socjologów, kulturoznawców,
językoznawców). Reasumując należy stwierdzić, że to Sejm RP w ustawie o mniejszościach narodowych
i etnicznych w RP, lub w uzasadnieniu do niej, powinien podać listę mniejszości. Wobec braku ustawy w przypadku zaistnienia kwestii spornych - stanowisko w tej sprawie może zająć sąd.
W sprawie pytania o wykorzystywanie procedury rejestracji stowarzyszeń do sprawdzenia czy dana grupa
może być uznana za mniejszość narodową należy stwierdzić, że w trakcie postępowania rejestracyjnego sąd
zobowiązany jest do zbadania czy statut stowarzyszenia zgodny jest z obowiązującym stanem prawnym.
Procedura taka obowiązuje także organizacje, które podają, że są organizacjami mniejszości narodowych. W
przypadku zaistnienia wątpliwości sąd zobowiązany jest między innymi do sprawdzenia czy dana mniejszość
narodowa istnieje w rzeczywistości.
Brak określenia w traktacie dwustronnym danej grupy jako mniejszości narodowej, lub brak takiego traktatu,
nie stanowi przeszkody do uznania danej grupy za mniejszość narodową. Przykładowo należy wskazać na
mniejszości ormiańską i żydowską (Rzeczpospolita Polska nie ma traktatów dwustronnych z Armenią i
Izraelem) oraz rosyjską (w traktacie polsko-rosyjskim nie mówi się o mniejszości rosyjskiej, ale o
„obywatelach RP pochodzących z Rosji”).
Wobec zainteresowania Komitetu Doradczego informacjami na temat cudzoziemców przebywających na
terytorium Polski należy zwrócić uwagę, że w Deklaracji interpretacyjnej do Konwencji ramowej
Rzeczpospolita Polska oświadczyła, że pod pojęciem mniejszości narodowej rozumie tylko te mniejszości,
których członkowie są obywatelami polskimi. W związku z powyższym cudzoziemcy i imigranci nie mogą
być traktowani jako osoby należące do mniejszości narodowych, a tym samym korzystać z ochrony
Konwencji ramowej. Tym niemniej pragniemy poinformować o sytuacji prawnej i faktycznej cudzoziemców
mieszkających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z art. 37 pkt 1 Konstytucji "kto znajduje się
pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej, korzysta z wolności i praw zapewnionych w Konstytucji". Natomiast
szczegółowe regulacje dotyczące cudzoziemców przebywających w Polsce zostały zawarte w ustawie z dnia
25 czerwca 1997 r.o cudzoziemcach.
Dane liczbowe dotyczące cudzoziemców znajdują się w rejestrach państwowych. Obecnie w Polsce
zameldowanych na pobyt stały jest 29 377 cudzoziemców, zaś na pobyt czasowy - 924. Należy jednak
zauważyć, że w rejestrach znajdują się dane tylko tych cudzoziemców, którzy przebywają w Polsce legalnie.
Artykuł 4
Odpowiadając na pytania dotyczące działalności Rzecznika Praw Obywatelskich informujemy, że skala
wpływu skarg od organizacji i osób należących do mniejszości narodowych i etnicznych jest stosunkowo
niewielka. Skargi te stanowią wąski margines wśród skarg rozpatrywanych przez Rzecznika Praw
Obywatelskich. Ze względu jednakże na rangę poszanowania praw mniejszości, jako jednego z
podstawowych standardów demokratycznego państwa prawnego, oraz specyfikę tej problematyki, Rzecznik
Praw Obywatelskich poświęca jej wiele uwagi, traktując to jako jeden z priorytetowych kierunków działania.
W odniesieniu do oczekiwań Komitetu Doradczego, dotyczących danych statystycznych, wyjaśnić należy, że
od kilku lat liczba badanych i załatwianych przez Rzecznika Praw Obywatelskich spraw osób należących do
mniejszości narodowych, których przedmiot związany był w najszerszym rozumieniu z przynależnością
narodową, utrzymuje się na zbliżonym poziomie ok. 30 w skali roku.
W 2002 r. Rzecznik Praw Obywatelskich badał 33 sprawy dotyczące mniejszości narodowych. Spośród tych
spraw, 17 podjętych zostało z urzędu, na podstawie wniosków ze spotkań Rzecznika i Zastępcy Rzecznika
Praw Obywatelskich oraz pracowników Biura RPO z przedstawicielami organizacji i środowisk mniejszości.
Pozostałe 16 spraw podjęto na wniosek organizacji mniejszości narodowych lub osób fizycznych.
W pięciu sprawach autorzy skarg podnieśli zarzut dyskryminacji na tle narodowościowym. Mieszkaniec
Nowego Sącza twierdził, że jako Rom jest zaczepiany i lżony przez niektórych współmieszkańców, a ponadto
pojawiają się antyromskie napisy na murach, co powoduje u niego poczucie zagrożenia. W wyniku
interwencji władze samorządowe Nowego Sącza zapowiedziały większe uczulenie organów prewencyjnych
Policji i Straży Miejskiej oraz administracji na powyższe fakty. Mieszkanka Krakowa narodowości romskiej
przedstawiła zarzuty dyskryminacyjnego traktowania jej rodziny przy przyznawaniu świadczeń z zakresu
pomocy społecznej – dwukrotnie podjęte badania nie potwierdziły zarzutów. Jedna z organizacji społecznych
Romów zarzuciła dyskryminację osób narodowości romskiej, polegającą na odmowie wpuszczenia tych
osób na imprezę publiczną z wolnym wstępem, organizowaną na stadionie sportowym. Podjęte badania
nie potwierdziły zarzutu dyskryminacji – ustalono, że istotą zdarzenia była odmowa wpuszczenia pojazdu
kierowanego przez Roma na parking wewnętrzny przy stadionie, przeznaczony wyłącznie dla osób
uprawnionych, posiadających specjalne zezwolenia. Mieszkaniec Krakowa zwrócił się do Rzecznika Praw
Obywatelskich o potwierdzenie, iż jako Rom jest dyskryminowany i prześladowany z powodów
narodowościowych, jednakże na pytanie o bliższe informacje dotyczące konkretnych faktów dyskryminacji,
dotychczas nie odpowiedział.
Organizacja mniejszości rosyjskiej w kategoriach dyskryminacji narodowościowej potraktowała zaprzestanie
współpracy Ośrodka Telewizji Polskiej w Białymstoku z dziennikarzem będącym członkiem kierownictwa tej
organizacji, który uczestniczył w realizacji części rosyjskiej magazynu mniejszości narodowych Sami o sobie.
Podjęte postępowanie wyjaśniające nie potwierdziło faktu dyskryminacji na tle narodowościowym, bądź też
zamiaru ograniczenia dostępu mniejszości rosyjskiej w Polsce do środków masowego przekazu. Przyczyną
zaprzestania współpracy było natomiast niedostateczne wywiązywanie się dziennikarza z powierzonych mu
obowiązków.
W pozostałych sprawach badanych i załatwianych przez Rzecznika Praw Obywatelskich podjęto skuteczną
interwencję, m.in. w następujących sprawach zgłoszonych przez przedstawicieli mniejszości narodowych lub
zgłoszonych z urzędu: utrudnień formalnych przy załatwianiu przez Romów sprawy odszkodowań z Fundacji
„Polsko - Niemieckie Pojednanie”; pisowni nazwiska w dokumentach urzędowych w brzmieniu języka
mniejszości; pytania o narodowość przy udzielaniu kredytu w białostockim oddziale Kredyt Bank S. A.;
przyznania uczniom gimnazjów prowadzących naukę w języku ojczystym mniejszości narodowej prawa do
wyboru języka, w którym zdawane będą egzaminy końcowe i egzaminy wstępne do liceum; znalezienia
działki dla niepublicznego gimnazjum z litewskim językiem nauczania w Sejnach; dni wolnych od nauki w
prawosławne święta Bożego Narodzenia i Wielkanocy dla uczniów tego wyznania z Podlasia; zgody na
budowę pomnika na cmentarzu w Bielsku Podlaskim, upamiętniającego pacyfikację w 1946 r., przez oddział
zbrojnego podziemia Narodowego Zjednoczenia Wojskowego pod dowództwem kpt. Rajsa „Burego” kilku
wsi w okolicach Bielska Podlaskiego, zamieszkałych przez ludność białoruską oraz zamordowanie 30
furmanów narodowości białoruskiej; wykupu z rąk prywatnych terenu starego połemkowskiego cmentarza w
miejscowości Florynka gmina Grybów oraz zabezpieczenia skarpy, na której położony jest cmentarz;
odbudowy kapliczki łemkowskiej we wsi Wysowa w gminie Uście Gorlickie, rozebranej przez miejscowego
proboszcza Parafii Rzymskokatolickiej.
Po raz kolejny Rzecznik Praw Obywatelskich podjął próbę mediacji w sporze między Strażą Graniczną a
organizacjami mniejszości litewskiej oraz miejscową społecznością litewską, w sprawie lokalizacji Strażnicy
Straży Granicznej w Puńsku. Rzecznik uzyskał od Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji zapewnienie
o podjęciu przez resort negocjacji, zmierzających do znalezienia rozwiązania problemu, godzącego
oczekiwania mieszkańców Puńska oraz potrzeby ochrony granicy państwowej.
Rzecznik dwukrotnie występował do Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, jako Generalnego
Komisarza Spisowego, w sprawach związanych z podjęciem w narodowym spisie powszechnym
problematyki przynależności narodowej oraz języka, w jakim porozumiewają się między sobą na co dzień
członkowie rodzin. W pierwszym wystąpieniu zasygnalizowane zostały obawy i wątpliwości środowisk
mniejszości narodowych co do możliwości zaniżenia liczebności poszczególnych mniejszości, wskutek
niewystarczająco precyzyjnego określenia przedmiotowych pytań, a także ewentualnych konsekwencji
ujawnienia danych spisowych dla osób deklarujących narodowość niepolską, w przypadku niedostatecznej
ochrony danych osobowych, zbieranych w ramach spisu powszechnego. W drugim natomiast, na podstawie
sygnałów od organizacji mniejszości narodowych i etnicznych, Rzecznik poinformował o przykładach
niewłaściwych praktyk rachmistrzów spisowych, godzących w wiarygodność wyników spisu –
automatycznego wpisywania narodowości polskiej bez zadania pytania o narodowość i język używany w
rodzinie, kwestionowania oświadczeń o narodowości niepolskiej lub używanym języku składanych przez
osoby spisywane, wypełniania ołówkiem pozycji kwestionariusza odnoszących się do narodowości i języka.
Prezes Głównego Urzędu Statystycznego wyjaśnił w odpowiedzi, że w toku spisu, wszelkie napływające
skargi były wyjaśniane na bieżąco oraz skutkowały niezwłoczną interwencją ze strony dyrektorów urzędów
statystycznych i gminnych komisarzy spisowych. Zapewnił też o wystarczającej skuteczności ochrony
danych spisowych przed możliwością wglądu przez osoby niepowołane.
Mając na względzie dramatyczne położenie Romów w Małopolsce, po wizytacji osiedli zamieszkałych przez
rodziny romskie w Krakowie, Rzecznik wystąpił do Prezydenta miasta m. in. o rozważenie możliwości
jednorazowego umorzenia zadłużenia, z tytułu nie płaconych czynszów, mieszkańcom Krakowa (również
pochodzenia romskiego), którzy w zadłużenie to popadli nie z lekceważenia swych obowiązków najemców
lokali mieszkalnych, ale z braku realnej możliwości płacenia czynszów. Sugerował też podjęcie jednorazowej
akcji, zmierzającej do uregulowania sprawy najmu lokali mieszkalnych przez najuboższe rodziny, które
lokale o najniższym standardzie zajęły samowolnie i przez lata w nich zamieszkują. Sugestie te nie znalazły
zrozumienia u adresata, który niemożność ich pozytywnego załatwienia uzasadnił względami formalnymi.
W pozostałych badanych przez Rzecznika Praw Obywatelskich sprawach mniejszości narodowych i
etnicznych, nie stwierdzono przesłanek faktycznych i prawnych, uzasadniających podjęcie interwencji.
Zainteresowanym organizacjom i osobom udzielono stosownych wyjaśnień.
Przechodząc do pytania o art. 79 Konstytucji należy podkreślić, że dotychczas Trybunał Konstytucyjny nie
rozpatrywał żadnych skarg indywidualnych, wniesionych na podstawie art. 79 Konstytucji, dotyczących
niezgodności z Konstytucją aktów niższego rzędu ze względu na to, że naruszają prawa mniejszości
przyznane w Konstytucji.
Odnosząc się do pytania o dane statystyczne dotyczące zatrudnienia przedstawicieli mniejszości
narodowych i etnicznych informujemy, że statystyka publiczna nie zawiera danych na temat zatrudnienia
mniejszości narodowych. Na podstawie wyników uzyskanych z przeprowadzonego na przełomie maja i
czerwca 2002 r. Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań możliwe będzie opracowanie
informacji o osobach pracujących według narodowości oraz płci tych osób. Informacje zawierające
szczegółową charakterystykę demograficzno – społeczną oraz ekonomiczną grup narodowościowych, tj.
osób o innej narodowości niż polska, ich gospodarstw domowych i rodzin, jakie tworzą te osoby - będą
upowszechniane w końcu 2003 r., przy czym publikacja pt. Mniejszości narodowe w Polsce w 2002 r. zostanie wydana w lutym 2004 r.
Zgodnie z pytaniem Komitetu Doradczego dotyczącym sytuacji społeczno-ekonomicznej Romów w Polsce
informujemy, że szczególnie trudna sytuacja w środowisku romskim panuje w podgórskich rejonach
województwa małopolskiego. Natomiast sytuacja Romów w województwie podkarpackim nie odbiega
znacząco od położenia tej mniejszości w innych regionach Polski. Stąd decyzja Rady Ministrów, aby to
właśnie społeczność Romów Karpackich, zamieszkujących gminy województwa małopolskiego, w pierwszej
kolejności objąć pomocą państwa. Konieczność podjęcia działań zmierzających do poprawy położenia
społeczności romskiej od kilku lat sygnalizowały organizacje pozarządowe, jednostki samorządu
terytorialnego województwa małopolskiego, organizacje międzynarodowe oraz organizacje romskie.
Reagując na te postulaty, w ramach administracji rządowej został opracowany Pilotażowy program rządowy
na rzecz społeczności romskiej w województwie małopolskim na lata 2001 – 2003. Przy jego tworzeniu
zaangażowani byli również pełnomocnicy ds. romskich, działający w strukturach samorządowych, a także
pełnomocnicy wyłonieni przez lokalne społeczności romskie. Prace przebiegały zatem przy szeroko
zakrojonej współpracy jednostek samorządu terytorialnego, organizacji pozarządowych, w tym organizacji
romskich. Program ustanowiono uchwałą Rady Ministrów z dnia 13 lutego 2001 r. Zatwierdzone przez Radę
Ministrów działania mają charakter kompleksowy. Obejmują zadania z zakresu poprawy sytuacji bytowej i
socjalnej, zdrowia, przeciwdziałania bezrobociu, bezpieczeństwa, kultury; jednak szczególny nacisk
położono na zadania edukacyjne.
Należy podkreślić, że Program spełnia kryteria Komisji Europejskiej oraz innych instytucji europejskich (np.
Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie), dotyczące pomocy dla społeczności romskiej. Raporty
Okresowe Komisji Europejskiej w sprawie postępów Polski w procesie akcesyjnym w 2001 r. oraz w 2002 r.
pozytywnie oceniają podjęte przez administrację rządową działania na rzecz poprawy sytuacji Romów.
Zgodnie z założeniami Pilotażowego programu rządowego na rzecz społeczności romskiej w województwie
małopolskim na lata 2001 – 2003 sprawdzone w Małopolsce rozwiązania, zostaną zastosowane w
wieloletnim, ogólnopolskim Rządowym Programie na rzecz społeczności romskiej w Polsce, którym objęte
zostanie również województwo podkarpackie.
Odnosząc się do pytania dotyczącego liczby spraw o naruszenie art. 11 Kodeksu pracy, wniesionych do
sądów, chcielibyśmy doprecyzować, że kwestie związane z dyskryminacją ze względów narodowościowych
w stosunkach pracy znalazły odzwierciedlenie w art. 11³. Informujemy także, że nie dysponujemy danymi
statystycznymi dotyczącymi postępowań sądowych związanych z naruszeniem tego artykułu. W przypadku
naruszenia tej normy polskie prawo przewiduje możliwość ubiegania się o odszkodowanie.
Odpowiadając na pytanie o dodatkowe przepisy zabraniające dyskryminacji, należy stwierdzić, że polskie
prawo nie zawiera szczegółowych regulacji, które wyraźnie zabraniałyby dyskryminacji w takich sprawach
jak gospodarka mieszkaniowa czy stosunki umowne pomiędzy osobami fizycznymi. Natomiast sama zasada
niedyskryminowania z jakichkolwiek przyczyn znajduje odzwierciedlenie art. 32 Konstytucji, przytaczanym
przy okazji analizy artykułu 4 Konwencji.
Obecnie nie jest rozważane wprowadzenie szczegółowego ustawodawstwa karnego i cywilnego
zakazującego praktyk dyskryminacyjnych oraz rasistowskich we wszystkich dziedzinach życia. Należy
jednak wskazać na propozycję nowelizacji Kodeksu pracy, która przewiduje wprowadzenie zakazu
jakiejkolwiek dyskryminacji (bezpośredniej lub pośredniej) w zatrudnieniu, ze względu na „płeć, rasę,
pochodzenie etniczne, religię, wyznanie, niepełnosprawność, wiek, orientacje seksualną.” Dotyczy to
zawierania i rozwiązywania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkoleń
w celu doskonalenia kwalifikacji zawodowych.
Przygotowano również rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu
bezrobociu. Zmiany zmierzają do wyeliminowania dyskryminacji wobec pracowników lub osób
poszukujących pracy oraz bezrobotnych. Nowelizacja przewiduje zakaz formułowania ofert pracy oraz ofert
praktyk w miejscach przygotowania zawodowego, dyskryminujących ze względu na pochodzenie etniczne i
rasę.
Należy wskazać również na rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 lutego 2000 r. w
sprawie szczegółowych zasad prowadzenia pośrednictwa pracy, poradnictwa zawodowego, organizowania
szkoleń bezrobotnych, tworzenia zaplecza metodycznego dla potrzeb informacji zawodowej i poradnictwa
zawodowego oraz organizowania i finansowania klubów pracy, które nałożyło obowiązek przyjęcia przez
powiatowy urząd pracy każdego zgłoszenia pracodawcy o wolnym miejscu zatrudnienia i miejscu
przygotowania zawodowego pod warunkiem, że nie zawiera ono wymagań dyskryminujących kandydatów
ze względu m.in. na narodowość.
Artykuł 5
Odpowiadając na pytanie dotyczące projektów związanych z regionem Puszczy Białowieskiej oraz ich
wpływu na ludność lokalną należy wskazać, że Puszcza Białowieska jest najlepiej zachowanym obszarem
leśnym w Europie i jedynym w Polsce obiektem przyrodniczym, wpisanym na listę obiektów chronionych
Konwencją o ochronie dóbr kultury (Konwencją Paryską). W związku z powyższym należy podkreślić, iż
ochrona Puszczy Białowieskiej uwarunkowana jest nie tylko rozwiązaniami prawa wewnętrznego, ale
również zobowiązaniami Rzeczypospolitej Polskiej wynikającymi z ratyfikowanych konwencji
międzynarodowych dotyczących ochrony przyrody.
Mając na uwadze światowe trendy ochrony przyrody, uwzględniające potrzeby godzenia ochrony przyrody
ze zrównoważonym rozwojem gospodarczym, działania podejmowane na rzecz ochrony zasobów Puszczy
Białowieskiej związane są z interesem społeczności lokalnych. Inicjatywy te dotyczą wszystkich
mieszkańców obszaru Puszczy Białowieskiej, zarówno narodowości polskiej, jak i białoruskiej. Działania
koncentrują się przede wszystkim na eksponowaniu i zachowaniu lokalnych tradycji i dorobku kultury
materialnej. W tym celu przy Białowieskim Parku Narodowym, w miejscowości Białowieża, utworzono
Ośrodek Edukacji Ekologicznej oraz unowocześniono ekspozycję muzeum przyrodniczego. Ważnym
czynnikiem rozwoju lokalnych gmin puszczańskich jest zagospodarowanie turystyczne i rozwój turystyki
krajoznawczej oraz agroturystyki.
Ze względu na potrzebę ochrony ekosystemów leśnych Puszczy Białowieskiej z wyrębów wyłączono stare
drzewostany. Nie oznacza to jednak ograniczenia miejsc pracy, gdyż zwiększone zostały zadania o
charakterze ochronnym, w szczególności obejmujące prace hodowlane i pielęgnacyjne. Pozyskane drewno
w pełni zabezpiecza potrzeby lokalne.
Poprawa ochrony środowiska, a tym samym warunków życia społeczności lokalnej, w tym mniejszości
białoruskiej, następuje dzięki dotacjom na inwestycje ekologiczne, przyznawanym z funduszy państwowych.
Walory przyrodnicze oraz wartości etniczne Puszczy Białowieskiej promowane są nie tylko przez Białowieski
Park Narodowy, lecz także przez lokalne nadleśnictwa. W ostatnim czasie Puszcza Białowieska została
uznana za Leśny Kompleks Promocyjny, w ramach którego uruchomiono Ośrodek Edukacji Leśnej.
Artykuł 6
Odpowiadając na pytanie dotyczące obserwowanych wśród społeczeństwa polskiego postaw ksenofobii lub
nietolerancji należy podkreślić, że najczęściej uzewnętrzniają się one poprzez: nanoszenie napisów o
treściach nacjonalistycznych i rasistowskich na elewacjach budynków, pomnikach, obeliskach, znakach
drogowych, naklejanie w miejscach publicznych ulotek nacjonalistycznych i rasistowskich, propagowanie
haseł i symboli rasistowskich poprzez ich wykrzykiwanie, rozwijanie flag itp. oraz rozpowszechnianie
publikacji o charakterze antysemickim. W skali przestępczości całego kraju liczba spraw dotyczących
dyskryminacji rasowej jest znikoma.
Należy wskazać, że od połowy 2000 r. Komenda Główna Policji przekazuje Sekretarzowi
(Międzyresortowego) Zespołu ds. Mniejszości Narodowych comiesięczne informacje dotyczące przestępstw
na tle etnicznym. Raporty te uwzględniają przede wszystkim przestępstwa popełnione wobec osób
pochodzenia romskiego, jako najbardziej narażonych na ataki o charakterze narodowościowym. W
listopadzie 2002 r. zorganizowano szkolenia dla policjantów pracujących w środowisku romskim, w których
uczestniczyli - wspólnie z policjantami - lokalni liderzy romscy.
W ramach upowszechniania wiedzy na temat dyskryminacji i jej przejawów oraz metod jej przeciwdziałania
8 października 2002 r. Pełnomocnik Rządu ds. Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn zorganizował
konferencję Równość i tolerancja w programach i podręcznikach szkolnych. Pełnomocnik bierze również
udział w realizacji projektu Wzmocnienie polityk antydyskryminacyjnych (w ramach Programu PHARE),
mającego na celu między innymi podniesienie świadomości w społeczeństwie.
Problem przeciwdziałania dyskryminacji z przyczyn etnicznych był jednym z tematów III i IV posiedzenia
Zespołu do Spraw Mniejszości Narodowych, które odbyły się w dniach 7 czerwca oraz16 września 2002 r.
Należy zauważyć, że w bieżącym roku Rząd Polski przystąpił do Wspólnotowego Programu Działań na rzecz
zwalczania dyskryminacji na lata 2001-2006, w ramach którego planowane są działania mające
przeciwdziałać postawom ksenofobii i nietolerancji.
Odnosząc się do pytania dotyczącego uczciwego relacjonowania przez media kwestii związanych z
mniejszościami, należytego przedstawiania różnorodności etnicznej, a także wykorzystywania negatywnych
stereotypów odnoszących się do niektórych mniejszości należy zwrócić uwagę, że administracja rządowa
nie jest uprawniona, aby dokonywać takiej oceny. Nie dysponuje także instrumentami umożliwiającymi
ocenę mediów. Zgodnie z art. 14 Konstytucji RP "Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność prasy i innych
środków społecznego przekazu". Natomiast art. 54 ust. 2 Konstytucji RP zakazuje cenzury mediów oraz
koncesjonowania prasy.
Mimo to należy zauważyć, że zarówno do administracji rządowej, jak i do Krajowej Rady Radiofonii i
Telewizji napływają pojedyncze skargi od przedstawicieli mniejszości, dotyczące utrwalania negatywnego
stereotypu mniejszości w niektórych programach telewizyjnych, radiowych oraz w prasie. Administracja
rządowa stara się oddziaływać na środki masowego przekazu, przekazując im rzetelne informacje na temat
mniejszości narodowych i etnicznych.
W tym kontekście warto zwrócić uwagę na przepis art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 31 marca
2000 r. o radiofonii i telewizji, który jednoznacznie stwierdza, że audycje nie mogą propagować działań
sprzecznych z prawem, z polską racją stanu oraz postaw i poglądów sprzecznych z moralnością i dobrem
społecznym, w szczególności nie mogą zawierać treści dyskryminujących ze względu na rasę, płeć lub
narodowość. Nie istnieją jednak badania, na podstawie, których można byłoby dać odpowiedź, co do
uczciwości mediów w tej kwestii.
Artykuł 8
Odpowiadając na pytanie Komitetu Doradczego o dane dotyczące liczby spraw o naruszenie zasady
wolności religii i wyznania należy wskazać, że:
1. na podstawie art. 194 Kodeksu karnego
■
w 1999 r. - 1 osoba została skazana na karę grzywny samoistnej i 1 na karę pozbawienie wolności,
■
w 2000 r. - 2 osoby zostały skazane na karę grzywny samoistnej,
■
w 2001 r. nie zapadł żaden wyrok.
2.
na podstawie przepisu art. 195 §1 Kodeksu karnego
§
w 1999 r. - 5 osób było sądzonych, 4 zostały skazane, w tym 1 osoba na karę grzywny
samoistnej, 1 na karę ograniczenia wolności i 2 na karę pozbawienia wolności, 1 osobie
warunkowo umorzono postępowanie,
§
w 2000 r. - 2 osoby zostały osądzone i skazane na karę pozbawienia wolności,
§
w 2001 r. osądzono i skazano 6 osób w tym 2 na karę grzywny samoistnej, 1 na karę
ograniczenia wolności i 3 na karę pozbawienia wolności.
3.
w oparciu o art. 195 §2 Kodeksu karnego
§
w 1999 r. skazano 1 osobę na karę grzywny samoistnej,
§
w 2000 r. - 1 osobę na karę pozbawienia wolności,
§
w 2001 r. osądzono 1 osobę, warunkowo umarzając postępowanie.
4. na podstawie przepisu art. 196 Kodeksu karnego
§
w 1999 r. osądzono 13 osób, skazano 12, w tym 6 na karę grzywny samoistnej, 5 na karę
ograniczenia wolności i 1 na karę pozbawienia wolności, w stosunku do 1 osoby warunkowo
umorzono postępowanie,
§
w 2000 r. osądzono 11 osób, skazano 10, w tym 2 osoby na karę grzywny samoistnej,
1 osobę na karę ograniczenia wolności i 7 osób na karę pozbawienia wolności, 1 osobie
warunkowo umorzono postępowanie,
§
w 2001 r. osądzono 14 osób, skazano 12 osób, w tym 3 na karę grzywny samoistnej, 3
osoby na karę ograniczenia wolności i 6 osób na karę pozbawienia wolności, w stosunku do 2
osób warunkowo umorzono postępowanie.
Artykuł 9
Odpowiadając na pytanie dotyczące wniosków zgłaszanych przez osoby należące do mniejszości
narodowych w zakresie dostępu do mediów, należy wskazać, że najszersza lista postulatów mniejszości w
tej kwestii powstała podczas V posiedzenia Zespołu do Spraw Mniejszości Narodowych, które odbyło się w
dniu 30 września 2002 r. w Warszawie Wskazane postulaty to:
1)
zapisanie w ustawie o radiofonii i telewizji oraz projekcie ustawy o mniejszościach narodowych i
etnicznych w Rzeczpospolitej Polskiej gwarancji dla emisji w mediach publicznych audycji w
językach ojczystych mniejszości narodowych i etnicznych,
2)
udział przedstawicieli mniejszości narodowych i etnicznych w radach programowych radia
i telewizji,
3)
przyznanie częstotliwości radiowej dla mniejszości niemieckiej na terenie województwa opolskiego,
4)
zorganizowane spotkania poświęconego modelowi audycji realizowanych przez przedstawicieli
mniejszości narodowych i etnicznych,
5)
zorganizowanie cyklu spotkań z przedstawicielami mniejszości narodowych i etnicznych, których
audycje emitowane są na antenie telewizji w Białymstoku, w celu omówienia zasad dalszej
współpracy i wyjaśnienia wszystkich kwestii budzących wątpliwości.
Wnioskowano również o:
-
rozszerzenie zasięgu audycji i programów dotyczących mniejszości, na wszystkie
tereny zamieszkałe przez mniejszości,
-
zorganizowanie szkoleń dla dziennikarzy wywodzących się ze środowisk mniejszości
narodowych i etnicznych.
Artykuł 10
Odnosząc się do kwestii dotyczących używania języka mniejszości w stosunkach pomiędzy osobami
należącymi do mniejszości narodowej a organami administracyjnymi należy stwierdzić, że zgodnie z tym co
zapisano w Raporcie - traktaty dwustronne zawierają odniesienia do powyższej zasady. Traktaty te nie
przesądzają jednak prawa do używania języka mniejszości przed urzędami. Uzależniają bowiem taką
możliwość od prawa krajowego (traktat z Czeską i Słowacką Republiką Federacyjną), albo też jedynie
sygnalizują, że strony „rozważą dopuszczenie używania języków mniejszości narodowych przed swymi
urzędami” (traktat z Republiką Litewską). Odpowiadając na pytania szczegółowe dotyczące tego artykułu
należy stwierdzić, że obecnie na szczeblu krajowym brak jest podstawy prawnej do używania języka
mniejszości w kontaktach z organami administracji (możliwość taką przewiduje projekt ustawy o
mniejszościach narodowych i etnicznych w RP). Podstawy takiej, jak podano wyżej, nie stanowią także
traktaty dwustronne, pozycja mniejszości narodowych i etnicznych nie korzystających z traktatów
dwustronnych jest więc taka sama jak mniejszości narodowych korzystających z traktatów. Należy także
zauważyć, że w sytuacji braku wspomnianej ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych w RP nie ma
możliwości prawnych używania języków mniejszości w sytuacjach opisanych w art. 4 ustawy z dnia
7 października 1999 r. o języku polskim.
Z zaprezentowanego wyżej wywodu wynika więc, że obecnie nie ma województw, powiatów i gmin, w
których osoby należące do mniejszości narodowych korzystają ze swych języków ojczystych w stosunkach z
organami administracji.
Artykuł 11
Odpowiadając na pytanie dotyczące art. 7 ustawy z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim należy
stwierdzić, że artykuł ten dotyczy nazw towarów i usług, ofert, reklamy, instrukcji obsługi, informacji o
właściwościach towarów i usług, warunków gwarancji, faktur, rachunków i pokwitowań. Nie obejmuje
natomiast spraw interesujących Komitet Doradczy, zapisanych w art. 11 ust. 2 Konwencji ramowej, a więc
umieszczania w miejscach publicznych szyldów, napisów i innych znaków o charakterze prywatnym w
językach mniejszości.
Zdarzały się przypadki umieszczania oznakowań topograficznych w języku niemieckim, ale nie przybrały
one masowego charakteru. Mimo braku podstawy prawnej zdarzają się natomiast oznakowania o
charakterze topograficznym w języku kaszubskim (jeszcze raz trzeba podkreślić, że Kaszubi nie są
mniejszością narodową, ani etniczną) i nie wzbudza to negatywnych reakcji ze strony większości.
Artykuł 13
Odnosząc się do pytania dotyczącego art. 9 ustawy z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim należy
wyraźnie podkreślić, że artykuł ten nie dotyczy szkół prywatnych prowadzących nauczanie języka bądź w
języku mniejszości narodowych. Poza przytoczonym w pytaniu art. 2 ustawy, należy w szczególności
powołać się na art. 11 pkt 3 ustawy, zgodnie z którym przepisy art. 9 nie dotyczą "działalności dydaktycznej
i naukowej szkół wyższych, szkół i klas z obcym językiem wykładowym lub dwujęzycznych, nauczycielskich
kolegiów języków obcych, a także nauczania innych przedmiotów, jeżeli jest to zgodne z przepisami
szczególnymi". Przede wszystkim należy jednak przypomnieć art. 35 Konstytucji RP,
zapewniający
obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju
własnego języka oraz prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych.
Artykuł 14
Odpowiadając na pytanie dotyczące możliwości zdawania egzaminów końcowych w językach mniejszości
należy wskazać na nową sytuację polskiego systemu edukacji po reformie zapoczątkowanej w 1999 r.
Reforma wprowadziła trójstopniowy ustrój szkolny: szkołę podstawową, gimnazjum oraz liceum.
W liceach z nauczaniem ojczystego języka mniejszości język ten jest przedmiotem obowiązkowym podczas
egzaminu maturalnego. W liceach z wykładowym językiem ojczystym mniejszości oraz w liceach
dwujęzycznych absolwenci mogą zdawać na maturze również inne przedmioty w języku danej mniejszości.
Możliwość organizowania sprawdzianów po szkole podstawowej i egzaminów po gimnazjum w języku
mniejszości w szkołach, w których jest on językiem wykładowym, została wprowadzona rozporządzeniem
Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 września 2002 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie
warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania
egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych. Sprawdziany i egzaminy w językach ojczystych
mniejszości przeprowadzane będą od 2005 roku. Ustalenie terminusprawdzianów i egzaminów na 2005 r.
spowodowane jest koniecznością wcześniejszego przygotowania niezbędnych materiałów. Zgodnie z
przepisami uczeń musi na rok przez terminem sprawdzianu lub egzaminu otrzymać Informator. Obecnie
trwają prace nad przygotowaniem takiego Informatora w językach poszczególnych mniejszości narodowych
i etnicznych.
Odnosząc się do kolejnej kwestii dotyczącej edukacji należy poinformować, że „klasy romskie” istnieją
wyłącznie na poziomie szkoły podstawowej. Po ukończeniu tych klas dzieci mogą przechodzić do klas
zintegrowanych, na wyższym poziomie (w gimnazjum) „klasy romskie” bowiem nie funkcjonują. Nie istnieją
żadne zastrzeżenia dotyczące nauki w takich klasach. Wybór formy nauczania zależy wyłącznie od rodziców.
Jest to forma dodatkowa w stosunku do nauczania zintegrowanego. W praktyce, w szkołach, w których
istnieją takie klasy - część dzieci romskich pobiera naukę w „klasach romskich”, a część w zintegrowanych.
Nie są natomiast znane przypadki, mimo, że teoretycznie taka możliwość istnieje, aby w „klasach romskich”
uczyły się także dzieci innego pochodzenia. Decyzję o tym czy posłać dziecko do klasy zintegrowanej, czy
„romskiej” podejmują rodzice. Nie są prowadzone w tej sprawie żadne testy. Rząd na razie nie rozważa
możliwości zakazu istnienia takich klas (szkolnictwo w Polsce jest zdecentralizowane i organem
założycielskim szkół są jednostki samorządu terytorialnego). Odgórna likwidacja „klas romskich”, bez
stworzenia alternatywy oznaczałaby, że uczniowie uczęszczający do takich klas w ogóle przestaliby chodzić
do szkoły (w dużej części są to uczniowie, którzy z uwagi na swój wiek powinni uczęszczać do znacznie
starszych klas). Dlatego też, w ramach Pilotażowego programu rządowego na rzecz społeczności romskiej w
województwie małopolskim na lata 2001 - 2003 zaproponowano nowy model nauki dzieci romskich,
polegający na wspieraniu dzieci romskich w klasach zintegrowanych. Model ten przyniósł już pierwsze
rezultaty. W województwie małopolskim, gdzie powstała idea „klas romskich” i gdzie było ich najwięcej –
obecnie działają one tylko w 4 szkołach. Mamy nadzieję, że po rozszerzeniu Programu na teren całego kraju,
co powinno nastąpić w 2004 r., także w innych województwach klasy romskie zaczną zanikać i za kilka lat
problem ten przestanie istnieć.
Artykuł 15
Odnosząc się do pytania dotyczącego uczestnictwa osób należących do mniejszości narodowych w życiu
publicznym należy stwierdzić, że Raport koncentruje się na sprawach politycznych, te kwestie mogą
bowiem rodzić najwięcej kontrowersji. Jednocześnie jednak Raport podkreśla, że prawodawstwo polskie
gwarantuje obywatelom RP, w tym należącym do mniejszości narodowych i etnicznych, warunki do
uczestnictwa w życiu kulturalnym, społecznym i gospodarczym.
Zgodnie z art. 35 Konstytucji Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom polskim należącym do
mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania
obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury. Art. 73 Konstytucji
zapewnia każdemu wolność
twórczości artystycznej, badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolność nauczania, a także
wolność korzystania z dóbr kultury. Prawo udziału w życiu kulturalnym precyzuje również ustawa z dnia 25
października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, która stanowi, że państwo
sprawuje mecenat nad działalnością kulturalną, polegający na wspieraniu i promocji twórczości, edukacji i
oświaty kulturalnej, działań i inicjatyw kulturalnych oraz na ochronie dziedzictwa kultury.
Art. 54 Konstytucji zapewnia wszystkim obywatelom wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania
i rozpowszechniania informacji. Obywatele polscy mają prawo zrzeszania się w stowarzyszeniach,co
gwarantuje art. 12 Konstytucji oraz ustawa zdnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach. Zarówno
Konstytucja w art. 57, jak i ustawa z dnia 5 lipca 1990 r. Prawo o zgromadzeniach zapewniają wolność
organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich.
Przepisy powyżej przytoczone znalazły się w Raporcie przy opisie artykułów 7, 8 i 9 Konwencji, dlatego przy
opisie artykułu 15 skupiono się na niewymienionych wcześniej kwestiach dotyczących udziału mniejszości w
życiu publicznym i politycznym.
Przechodząc do kwestii związanych z życiem gospodarczym wskazać należy art. 21 Konstytucji, zgodnie z
którym Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia, a wywłaszczenie jest dopuszczalne
jedynie wówczas, gdy jest dokonywane na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem. Natomiast art. 22
ustawy zasadniczej podkreśla, że ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko
w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny.
Należy zwrócić uwagę na istniejący w Konstytucji RP rozdział Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i
kulturalne, który dotyczy wszystkich obywateli, w tym obywateli należących do mniejszości narodowych i
etnicznych. Art. 64 Konstytucji wskazuje, że każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz
prawo dziedziczenia. Konstytucja w art. 65 zapewnia każdemu obywatelowi wolność wyboru i wykonywania
zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Natomiast w art. 66 Konstytucja gwarantuje wszystkim prawo do
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Przepisy te uściśla Kodeks pracy. Kolejne artykuły regulują
kwestie zabezpieczenia społecznego ochrony zdrowia, ochrony rodziny i praw dziecka. Art. 75 Konstytucji
wskazuje na zobowiązaniewładz publicznych do prowadzenia polityki sprzyjającej zaspokojeniu potrzeb
mieszkaniowych obywateli, przeciwdziałaniu bezdomności, wspieraniu rozwoju budownictwa socjalnego
oraz popieraniu działań obywateli zmierzających do uzyskania własnego mieszkania. Zgodnie
z art. 76, ostatnim artykułem z konstytucyjnego rozdziału Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i
kulturalne, władze publiczne chronią konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami
zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi.
Odpowiadając na pytania dotyczące Zespołu do Spraw Mniejszości Narodowych należy stwierdzić, że
stałymi członkami Zespołu są wyłącznie przedstawiciele administracji rządowej, ale przedstawiciele
organizacji mniejszości narodowych i etnicznych stale uczestniczą w jego pracach. Przede wszystkim
zapraszani są na wszystkie posiedzenia Zespołu, przy czym skład uzależniony jest od tematyki spotkania –
w spotkaniach poświeconych problemom poszczególnych mniejszości – uczestniczą przedstawiciele
organizacji tych mniejszości, w spotkaniach interesujących wszystkie mniejszości – przynajmniej po jednym
przedstawicielu każdej mniejszości. Przedstawiciele mniejszości uczestniczą także w pracach podzespołów.
Przykładowo, przygotowana w Podzespole do Spraw Edukacji Mniejszości Narodowych Strategia rozwoju
oświaty mniejszości litewskiej w Polsce – powstała we współpracy z przedstawicielami tej mniejszości;
stałymi członkami Podzespołu do Spraw Romów są przedstawiciele wszystkich organizacji romskich w
Polsce oraz tradycyjny zwierzchnik
grupy Polska Roma. Także wszystkie ważniejsze decyzje dotyczące
mniejszości narodowych i etnicznych konsultowane są z reprezentującymi je organizacjami – najczęściej w
drodze wymiany korespondencji. Dotyczy to w szczególności przygotowywanych aktów prawnych, mających
rangę zarówno ustaw (np. ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych w RP), jak też rozporządzeń
(np. rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu dotyczące oświaty mniejszości narodowych
i etnicznych). Podobne konsultacje prowadzone są w przypadku innych działań administracji rządowej.
Przykładowo, Pilotażowy program rządowy na rzecz społeczności romskiej w województwie małopolskim na
lata 2001 – 2003 był konsultowany z przedstawicielami mniejszości romskiej zarówno w formie pisemnej,
jak też na specjalnych spotkaniach. Podobna procedura stosowana jest obecnie w trakcie przygotowywania
Rządowego programu na rzecz społeczności romskiej w Polsce. W celu poprawy mechanizmów konsultacji
z przedstawicielami mniejszości romskiej, w ramach Zespołu do Spraw Mniejszości Narodowych, we
wrześniu 2002 r. powołano Podzespół do Spraw Romskich. Kwestie dotyczące mniejszości konsultowane są
także na etapie wykonawczym, co znajduje wyraz przede wszystkim w roboczych kontaktach urzędników
zajmujących się sprawami mniejszości z reprezentującymi je organizacjami. Stosowane są także formy
bardziej zinstytucjonalizowane – w ramach Pilotażowego programu rządowego na rzecz społeczności
romskiej w województwie małopolskim na lata 2001 – 2003 powołano pełnomocników romskich, których
zadaniem jest m.in. udział w realizacji poszczególnych zadań Programu. Należy zwrócić uwagę, że
bezpośrednią odpowiedzialność za realizację poszczególnych zadań ponoszą, w zdecydowanej większości
przypadków, jednostki samorządu terytorialnego. W celu uniknięcia zależności pełnomocników
reprezentujących społeczność romską od samorządu, ich praca opłacana jest bezpośrednio przez
administrację rządową (Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji).
Wstecz
Drukuj
Generuj PDF
Powiadom znajomego