mgr. Ismena Dzida-Recenzja dr hab. MAłgorzaty Markowskiej prof

Dr hab. Małgorzata Markowska, prof. nadzw.
Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
Wrocław, 20 września 2016 r.
RECENZJA
rozprawy doktorskiej przygotowanej przez magister Ismenę Dzidę pod tytułem:
„Zarządzanie zmianą produktową w przedsiębiorstwach elektrotechnicznych "
na wniosek Rady Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej
W YBÓ R TEMATU I KONSTRUKCJA PRACY
Przeszukując zasoby największej biblioteki świata, jaką jest internet znaleźć można takie
cytaty dotyczące zmian: 1/ I ja k tu obracać się w świecie, w którym jedyną niezmienną
rzeczą je s t zmienność? 2 / Boskim porządkiem je st chaos, jedyną regułą przypadek, stałą zaś
zm ienność wszystkości, praw dą św iadom ość je j rozpadu. 3/ Najtrwalszą rzeczą na świecie
je st zmiana. Turbulentne otoczenie, zmieniające się uwarunkowania makroekonomiczne,
sprawiają, że rynkowi gracze - firmy - muszą reagować i elastycznie podchodzić do
planowania, programowania i prognozowania rozwoju, struktury i rodzaju asortymentu,
kierunków i strategii ekspansji. Jak wskazuje J. Winiecki1 „zmiany (...) są w istocie
procesem ciągłym ”, stąd dobra kondycja ekonomiczna firmy, która stanowi warunek
gospodarczej prosperity, determinuje stabilność rynku pracy i sytuację gospodarstw
domowych oraz międzynarodową konkurencyjność gospodarki wymaga gotowości i
przygotowania do zmian.
W planowaniu rozwoju regionów wspieranego unijnymi funduszami niezbędne są
inteligentne specjalizacje, powstają rankingi inteligentnych miast, firmy wdrażają
inteligentne systemy. Architekci tworzą koncepcje, a wykonawcy stawiają inteligentne
budynki. Wymogi rynku wymuszają dynamiczny rozwój przedsiębiorstw i wyrobów hightech, bez których istnienie wielu koncepcji określanych mianem „inteligentne”
pozostałoby jedynie w sferze planów.
Znaczący wzrost zainteresowania problematyką zmian sprawia, że przedsiębiorstwo
produkcyjno-handlowe z branży elektrotechnicznej to odpowiedni obszar badawczy
procesu zarządzania zmianą produktową, a podjęta w pracy tematyka jest bardzo ważna
i niewątpliwie aktualna.
Praca ma, wraz załącznikami, 340 stron, na które składa się wstęp, sześć rozdziałów,
zakończenie i spis literatury. Rozdziały liczą od 33 do 58 stron, przy czym najdłuższe są
dwa ostatnie. Literatura przedmiotu zawarta w spisie to 173 pozycje książkowe (wśród
których jest jedynie kilka zagranicznych). Dodatkowo Doktorantka załączyła spis
wykorzystanych źródeł internetowych (elektroniczne książki, artykuły i raporty oraz
strony internetowe - 56) i inne (4), w których opracowań autorów i instytucji
zagranicznych jest więcej.
1 Winiecki J. [2014], Przekształcenia strukturalne w procesie rozwoju gospodarczego: Modyfikacje i rozszerzenia, „Ruch Prawniczy,
Ekonomiczny i Socjologiczny’’, Rok LXXVI - zeszyt 2 - 2014, s. 271-292
CEL BADAWCZY ROZPRAWY I METODY
Autorka jako główny cel rozprawy wskazała „określenie wpływu zmian produktowych na
przychody przedsiębiorstwa produkcyjno-handlowego z branży elektrotechnicznej".
Wobec tak postawionego celu Doktorantka sformułowała hipotezę główną w brzmieniu:
„wdrażanie nowych produktów w przedsiębiorstwie z sektora high-tech odgrywa
kluczową rolę w jego rozwoju" i pomocnicze:
1/ sprzedaż bezprzewodowej automatyki budynkowej jest znacznie większa w dużych
aglomeracjach niż w pozostałych lokalizacjach,
2/ wejście na rynki zagraniczne z nowymi produktami z zakresu high-tech jest łatwiejsze
niż zdobycie rynku krajowego.
Mając na uwadze realizację celu pracy mgr Ismena Dzida wyznaczyła cele pomocnicze:
• analiza porównawcza wielkości sprzedaży konkretnych produktów na rynku
krajowym i zagranicznym,
• określenie barier wejścia na rynek nowych produktów oraz determinant
sprzedaży,
• opracowanie modelu wdrażania zmian produktowych.
Do realizacji celu wykorzystano m.in. analizę strategiczną i metody wielowymiarowej
analizy statystycznej oraz badania ankietowe.
TREŚĆ PRACY
Praca doktorska składa się z sześciu rozdziałów, z których pierwszy ma charakter
teoretyczny, następny teoretyczno-empiryczny, kolejny przeglądowy, a trzy ostatnie
stanowią prezentację wyników zrealizowanej analizy empirycznej, przy czym na końcu
rozdziału szóstego zawarto propozycję modelu zarządzania zmianą produktową.
W rozdziale pierwszym rozprawy Autorka dokonała przeglądu literatury tematycznie
powiązanej ze zjawiskiem zmiany, w tym definicji, rodzajów, podziałów, przyczyn i
skutków. Główny bieg narracji zmierza do kwestii związanych ze zmianą organizacyjną.
Badanie literaturowe umożliwiły zdefiniowanie zmiany organizacyjnej, a także
charakterystykę najistotniejszych modeli zarządzania zmianą. Przytoczenie definicji oraz
umiejętna i oceniająca dyskusja z różnymi ujęciami definicyjnymi pozwoliły na
identyfikację najistotniejszych cech zmiany organizacyjnej. Charakterystyka zmian
umożliwiła opracowanie autorskiej definicji zmiany produktowej. Czy do końca trafnej?
Doktorantka pisze, że „Zmiana produktow a to planow ane w drożenie na rynek nowych lub
znacznie udoskonalonych produktów w określonym czasie w celu zapew nienia użyteczności
konsumenta oraz nadwyżki finansow ej przedsiębiorstwa". Myślę, że nie chodziło tu o
użyteczność konsumenta, a jednak użyteczność dla konsumenta. Rozdział pierwszy
zawiera także interesujący opis wielu modeli zarządzania zmianą, na bazie których
Autorka stworzyła w dalszej części pracy własny model zarządzania zmianą.
Rozdział drugi poświęcony jest między innymi prezentacji ekonomicznej definicji
branży. Ponadto w rozdziale tym scharakteryzowano rynek elektrotechniczny w Polsce i
na świecie. Rozwój zaawansowanych technologii przedstawiony został w kontekście
historycznym, co pozwoliło na zobrazowanie dynamiki przemian, jakie zaszły w ostatnich
latach. W rozdziale tym przedstawiono także ilustrowaną i wzbogaconą przykładami
historię rozwoju polskiej elektrotechniki oraz scharakteryzowano krótko strukturę
polskiego rynku elektrotechnicznego. I w związku z tym, że część ta stanowiła tło dla
2
dalszych badań pozostawia niedosyt z uwagi na małą liczbę danych statystycznych i brak
szerszej oceny porównawczej.
W rozdziale trzecim zawarto genezę rozwiązań inteligentnego budownictwa, a w
ramach rozszerzenia tematyki związanej z inteligentnym budynkiem dokonano
przeglądu najbardziej znanych przewodowych i bezprzewodowych systemów
sterowania budynkiem. Dokonano także charakterystyki bezprzewodowego systemu
automatyki budynkowej exta free, systemu, wdrożenie którego było istotną zmianą dla
spółki stanowiącej obiekt badań (Zamel Sp. z o.o.).
Rozdział czwarty zawiera charakterystykę badanego podmiotu - przedsiębiorstwa
produkcyjno-handlowego Zamel Sp. z o.o. Opisano historię powstania firmy, kolejne etapy
rozwoju i produkowany asortyment, park maszynowy oraz ofertę usług świadczonych
przez pszczyńską spółkę. Zidentyfikowano również zasięg dystrybucji wyrobów w ujęciu
dynamicznym. W części tej opracowano analizę strategiczną SWOT/TOWS dla
przedsięwzięcia, jakim było wdrożenie zmiany produktowej. Charakterystyka mocnych i
słabych stron przedsiębiorstwa Zamel Sp. z o.o. oraz szans i zagrożeń, a także zestawienie
uśrednionych wag wszystkich zidentyfikowanych cech pozwoliły na poszukiwanie
odpowiedzi na pytania: 1/ Czy mocne strony przedsiębiorstwa pozwolą wykorzystać
istniejące szanse? 2/ Czy mocne strony przedsiębiorstwa pozwolą przezwyciężyć
zagrożenia? 3/ Czy słabe strony przedsiębiorstwa przeszkodzą wykorzystać nadarzające
się szanse? 4/ Czy słabe strony spotęgują wpływ istniejących zagrożeń? 5/ Czy szanse
wzmocnią mocne strony przedsiębiorstwa? 6/ Czy zagrożenia osłabią słabe strony
przedsiębiorstwa? 7/ Czy szanse pozwolą przezwyciężyć słabe strony przedsiębiorstwa?
8/ Czy zagrożenia spotęgują słabe strony przedsiębiorstwa? Oceniono także interakcje w
obszarach: szans, zagrożeń, mocnych i słabych stron. Uważam jednak, że na etapie
budowy strategii, a nawet i tuż po jej opracowaniu nie można twierdzić, że (s. 8)
„Opracowana analiza SWOT dla przedsięwzięcia, jakim było wdrożenie zmiany
produktowej pozwoliła na określenie właściwej strategii przedsiębiorstwa”.
W rozdziale piątym wykorzystano wielowymiarową analizę statystyczną do
interpretacji dostępnych danych sprzedażowych przedsiębiorstwa Zamel Sp. z.o.o.
Wybrane miary pozwoliły na zbadanie koncentracji sprzedaży systemu exta free w kraju
i za granicą oraz identyfikację zależności między poziomem sprzedaży a wybranymi
wskaźnikami makroekonomicznymi w polskich regionach NUTS 1, a szczegółowa analiza
struktury sprzedaży systemu exta free w kraju i za granicą pozwoliła na wskazanie
istotnych różnic pomiędzy tymi rynkami. Ponadto w tej części pracy zbadano dynamikę
sprzedaży systemu exta free wraz z oceną sezonowości sprzedaży, co dało asumpt do
ekstrapolacji sprzedaży na rok następny i interesujących wniosków co do możliwości
praktycznego wykorzystania otrzymanych wyników.
Szósty, ostatni rozdział ujmuje m.in. wyniki zrealizowanego metodą sondażu
diagnostycznego badania ankietowego, w kontekście oceny znaczenia, jakie dla
przedsiębiorstwa miało wdrożenie zmiany produktowej. Oceniono cechy wyróżniające
system exta free od produktów konkurencyjnych w odniesieniu do przyczyn: hamujących
rozwój, napędzających sprzedaż. Wyniki badania analizowano również z uwagi na
lokalizację respondentów (rozróżniając regiony NUTS 1). Ważnym uzupełnieniem jest
opracowany model wdrażania zmian produktowych, prezentujący etapy wdrażania
zmian produktowych wraz z odpowiadającymi im funkcjami zarządzania, fazami cyklu
życia produktu oraz odpowiednio modyfikowanymi elementami marketingu mix nawiązujący bezpośrednio do zaproponowanej definicji zmiany produktowej.
W zakończeniu podsumowano uzyskane wyniki badań empirycznych dodając wnioski,
w których zwarto m.in. weryfikację hipotez sformułowanych w pracy oraz wskazano, iż
kluczowym elementem rozwoju przedsiębiorstwa z branży high-tech jest ciągłe
wdrażanie zmian.
Taka konstrukcja pracy ma zdaniem Doktorantki umożliwić weryfikację
sformułowanych hipotez.
Wybór tematu rozprawy uważam za dobrze określoną barierę intelektualną dla
rozwiązania problemu na miarę oczekiwań prac doktorskich. Temat pracy umożliwia
podejście teoretyczne i empiryczne, zaś wyniki badań stanowią podstawy do szerokiej
interpretacji postawionych problemów.
Struktura pracy jest ściśle podporządkowana celowi i hipotezom badawczym, a
narracja poszczególnych rozdziałów prowadzi do realizacji celu pracy i weryfikacji
hipotez badawczych.
Z obowiązku Recenzenta wyrażę także uwagi krytyczne, które nie zmieniają mojej
wysokiej oceny pracy.
1/ W pracy zauważono błędy językowe i nieliczne literówki (np. s. 4. następujące gałęzi,
s. 18 zamiany, zamiast zmiany, s. 33 na potrzebę przeprowadzenie), konstrukcyjne
(Poddanym analizie pracy podmiotem jest) i stylistyczne oraz edycyjne i oczywiste
pomyłki pisarskie.
2/ Autorka niepotrzebnie wielokrotnie przekonuje czytelnika, że czyta on „pracę
naukową" (s. 24 „niniejsza praca naukowa", i dalej, np. s. 26 (dwukrotnie), 58, 227,
228, 231, 233, 234, 235, 236, 284)
3/ Jak należy rozumieć tytuły tabel: nr 7: (Przychody zajmujących miejsca wśród
dwudziestu najlepszych dostawców elektroniki w światowym rankingu z podziałem
na państwa w wybranych latach w min. dolarów) i dlaczego dane są w takiej
kolejności (lata od najnowszych?), nr 12 i 13: Uśredniona tabela wag (to są przecież
wagi uśrednione); tytuły rysunków zamieszczonych na s. 180 ,1 8 1 , 182, 1 8 3 ,1 8 5 są
mylące, to przecież nie jest „Całkowita sprzedaż systemu...." a „Udział sprzedaży w
polskich regionach NUTS 1 w sprzedaży ogółem w roku X ". Podobnie jest z tytułami
rysunków 43-52.
4/ Niewłaściwy skrót myślowy: sprzedaż (...) jest większa (s. 5), s. 8. zależności pomiędzy
wielkościami sprzedaży - raczej wartość, lub liczba sprzedanych wyrobów.
Uwagi dyskusyjne:
- czy treść pierwszej z hipotez pomocniczych nie powinna brzmieć: wartość sprzedaży
bezprzewodowej automatyki budynkowej jest znacznie większa w dużych
aglomeracjach niż w pozostałych lokalizacjach,
- czy o kwalifikacjach można pisać, że są duże? (np. s. 4),
- jak rozumieć sformułowania: (s. 6) Właściwie zrealizowana analiza struktury sprzedaży
ma na celu wskazanie kierunku rozwoju produktu; (s. 75) Jak donosi raport...; (s. 8)
Rozdział drugi stanowi podkreślenie...; (s. 126) Zmiany organizacyjne są natomiast
jedyną pewną gwarantującą przetrwanie oraz rozwój; (s. 218) miesiące majowe i
lutowe;
- czy na pewno: (s. 74) „Z charakterystyki światowych raportów podziału rynku
elektronicznego jasno wynika, że największym liderem... „; (s. 146) „Dzięki temu
spółka w przeciągu kolejnych dwóch..."; (s. 181) „województwo śląskie wygenerowało
największą spośród wszystkich województw wartość sprzedaży....”; (s. 182) „Mimo, iż
udział procentowy makroregionu spadł, wygenerował on wartość sprzedaży ..."; (s.
191) „Największą sprzedaż w wyżej przedstawionej grupie państw wygenerowała
Austria (20% ), która w ujęciu wartościowym osiągnęła sprzedaż na poziomie 13
784,04 zł, co stanowiło zaledwie 2% sprzedaży ogółem. Najmniejszą sprzedaż w ujęciu
wartościowym odnotowała Słowenia - 287,31 zł. Wartość całkowitej sprzedaży
systemu exta free bądź jego elementów osiągnęła poziom 758 2014,35 zł"
Czy koniecznie należało w pracy prezentować znane z literatury przedmiotu wzory?
Myślę, że twierdzenie, iż „Obecnie największym producentem elektroniki użytkowej na
świecie są Chiny” należałoby poprzeć danymi liczbowymi.
W spisie treści zabrakło mi przymiotnika w punkcie trzecim ostatniego rozdziału, co
oczywiście konsekwentnie zmieniłoby tytuł tego punktu w rozdziale szóstym.
Sądzę, że wniosek, jaki Autorka zmieściła w punkcie pierwszym, a mianowicie, że „na
rynku zagranicznym - ze względu na bardzo duży stopień koncentracji - nie występują
istotne zależności pomiędzy wielkością sprzedaży a wielkościami takimi jak gęstość
zaludnienia, PKB czy średnie wynagrodzenie w danym kraju" zwłaszcza w kontekście
analizy prowadzonej dla systemu wyposażenia inteligentnych budynków wymaga
głębszych refleksji.
Pytania jakie nasunęły mi się w trakcie lektury pracy to:
1/ Czy zaproponowany model jest na tyle uniwersalny, że może znaleźć zastosowanie w
innych branżach?
2/ Czy jeśli ocena zrealizowana byłaby na szczeblu NUTS 2 to, z uwagi na relatywnie
mniejsze, niż na szczeblu NUTS 1 zróżnicowanie wewnątrz województw otrzymane
wyniki dotyczące m.in. koncentracji sprzedaży i lokalizacji mogłyby być inne?
OGÓLNA OCENA
Podsumowując stwierdzam, że oceniana rozprawa doktorska jest dziełem rzetelnym,
inspirującym do dalszych badań i dyskusji, a podjęty temat, jak i sposób prezentacji oraz
omówienie wyników mają wysoką wartość merytoryczną. Uważam, że praca mgr Ismeny
Dzidy „Zarządzanie zm ianą produktow ą w przedsiębiorstw ach elektrotechnicznych"
spełnia wymagania stawiane pracom doktorskim określone w Ustawie o stopniach i
tytule naukowym, z dnia 14 marca 2003 roku art.13 p.l z późniejszymi zmianami gdyż:
1. Recenzowana rozprawa doktorska wpisuje się w nurt aktualnie prowadzonej w
świecie nauki dyskusji nad efektywnością zarządzania firmą w turbulentnym
otoczeniu i potrzebę rozwoju wykorzystywanych w tym celu metod. Praca wnosi do
dorobku naukowego w zakresie zarządzania oryginalne wartości poznawcze, gdyż
m.in. proponuje definicję zmiany produktowej, model zarządzania zmianą
produktową, identyfikuje determinanty sukcesu i porażki firmy we wprowadzaniu
na rynek wyrobów high-tech nowego produktu. Identyfikacja ta jest podparta
wyspecjalizowanym aparatem analitycznym proponowanym przez subdyscyplinę
jaką jest ekonometria, co podnosi wiarygodność otrzymanych rezultatów.
Postawiony problem naukowy dotyczy doboru metod przydatnych w identyfikacji
wpływu zmian na rozwój firm, a jego rozwiązanie ujęte w recenzowanej rozprawie
rozszerza spektrum poznawcze w zakresie zarządzania zmianą organizacyjną, a w
szczególności zmianą produktową.
2. Praca oparta jest na bogatej literaturze przedmiotu zarówno krajowej jak i
zagranicznej. Autorka rozprawy dokonując interpretacji otrzymanych rezultatów
badawczych wykazała się wiedzą z zakresu dyscypliny zarządzanie w warstwie
teoretycznej, a w szczególności wiedzą z zakresu metod umożliwiających analizę
strategiczną firmy, jak i wysokimi kompetencjami w zakresie stosowania narzędzi
statystyki. Autorka rozprawy wykazała się odpowiednią wiedzą teoretyczną z
zakresu zarządzania strategicznego oraz swobodną umiejętnością stosowania
5
adekwatnych technik. Wykorzystane w rozprawie doktorskiej metody analityczne, w
tym wielowymiarowa analiza statystyczna są metodami wpisującymi się w zakres
dyscypliny zarządzanie, umożliwiają prowadzenie analiz porównawczych i
wartościujących dla badanych zjawisk.
3. Praca zawiera bogatą warstwę empiryczną, w której Autorka wykazała się swobodą
w wykorzystaniu metod i narzędzi statystycznych, o czym świadczą wnioski i
komentarze do otrzymanych rezultatów badawczych.
4. 0 umiejętności samodzielnego prowadzenia pracy naukowej przez Doktorantkę
świadczą: warsztat badawczy, prowadzone analizy i wnioskowanie, odniesienie
rezultatów badań do postawionych w pracy hipotez badawczych, wyważone wnioski
i oceny stopnia weryfikacji postawionych hipotez oraz dociekliwość, która widoczna
jest w prowadzeniu narracji całej pracy.
Mając zatem na uwadze powyższe nie mam wątpliwości, iż rozprawa ta stanowi podstawę
do podjęcia dalszych czynności w przewodzie doktorskim.
6