1 OGRANICZANIE ZUŻYCIA WODY I KOSZTĚW - Eko

1 OGRANICZANIE ZUŻYCIA WODY I KOSZTĚW - Eko

OGRANICZANIE ZUŻYCIA WODY I KOSZTÓW ODPROWADZANIA ŚCIEKÓW
Z PRZETWÓRSTWA OWOCÓW I WARZYW
WSTĘP
W sektorze przetwórstwa warzyw i owoców wytwarzane są duże ilości ścieków, odpadów organicznych
i opakowaniowych. Wdrożenie programu systematycznego ograniczania ilości wytwarzanych odpadów
może nawet o 25% obniżyć związane z nimi koszty. Oszczędności te można osiągnąć wprowadzając
zmiany w sposobie gospodarowania i wykorzystując niskonakładowe lub nie wymagające kosztów
sposoby o natychmiastowym lub krótszym niż dwa lata czasie zwrotu.
Sektor przetwórstwa warzyw i owoców zużywa ogromne ilości wody, która po opuszczeniu zakładu
traktowana jest z reguły jako ścieki przemysłowe. Przewiduje się, że koszty dostarczania wody i opłaty
za oczyszczanie ścieków będą ciągle rosły, dlatego też ograniczenie zużycia wody i ładunku
zanieczyszczeń w ściekach jest bardzo korzystne z ekonomicznego punktu widzenia. Stosując różne
sposoby ograniczające zużycie, można obniżyć opłaty za dostarczanie wody i odprowadzanie ścieków
o 20-50%, co będzie kolejną korzyścią płynącą z wdrożenia wspomnianego programu.
Niniejszy poradnik zawiera wskazówki dotyczące osiągania oszczędności poprzez ograniczanie,
ponowne wykorzystanie i recykling odpadów. Nie zawiera on jednak informacji dotyczących
składowania odpadów, poprawy wydajności energetycznej i praktyk związanych z uprawą lub zbiorem
owoców i warzyw.
Poradnik przedstawia praktyczne sposoby eliminowania, ograniczania, ponownego wykorzystania i
utylizacji odpadów poprzez wydajną i oszczędną produkcję. Ponadto niniejszy poradnik opisuje
przykłady zakładów, które osiągnęły oszczędności poprzez systematyczne ograniczanie ilości
wytwarzanych odpadów.
Niniejszy poradnik przede wszystkim wyjaśnia w jaki sposób:
! przygotować plan i ogólny bilans produkcji;
! zidentyfikować źródła powstawania odpadów;
! obliczyć rzeczywiste koszty związane z odpadami;
! szukać możliwości ograniczania kosztów zakupu wody, odprowadzania i oczyszczania ścieków
oraz postępowania z innymi odpadami;
! wdrożyć plan systematycznego obniżania ilości wytwarzanych odpadów;
! nieustannie poprawiać wydajność zakładu, mając na uwadze kwestie środowiskowe.
Największe oszczędności można osiągnąć zapobiegając stratom produktu przed poddaniem go
przetworzeniu, ale również ograniczając i ponownie wykorzystując odpady, co bardzo dobrze wpłynie
na prośrodowiskowy wizerunek zakładu. Należy pamiętać, że nawet najmniejsze obniżenie kosztów
związanych z zakupem wody, oczyszczaniem ścieków i odpadami poprawi wyniki finansowe zakładu.
1
SPIS TREŚCI
1. Wstęp
1.1 Dlaczego ograniczać zużycie wody i ilość powstających odpadów?
1.2 Ile można zaoszczędzić?
2.
2.1
2.2
2.3
Analiza odpadów
Etap 1: przygotowanie bilansu
Etap 2: dalsze szczegóły
Etap 3: oszacowanie kosztów
3.
3.1
3.2
3.3
3.4
3.5
3.6
Ogólne sposoby zmniejszania kosztów związanych z odpadami
Realizacja programu ograniczania odpadów
Eliminowanie odpadów
Ograniczanie odpadów
Ponowne wykorzystanie odpadów
Recykling
Wprowadzanie ulepszeń
4. Sposoby ograniczania odpadów
4.1 Zapobieganie psuciu się żywności
4.2 Mycie oraz mycie w wodzie zawierającej środki odkażające
5. Plan działania
5.1 Pomoc i porady
Załącznik Formularze
2
1.1 DLACZEGO
ODPADÓW?
NALEŻY
OGRANICZAĆ ZUŻYCIE WODY
I ILOŚĆ POWSTAJĄCYCH
Koszty związane ze zużyciem wody i zagospodarowaniem odpadów mają znaczny udział w budżecie
zakładów z omawianej branży i wskazują tendencję zwyżkową. Wpływ na tą sytuację mają
następujące czynniki:
!
!
!
!
!
wzrost kosztów dostarczania wody i odprowadzania ścieków, związany z podniesieniem
wymagań przy oczyszczaniu ścieków;
wzrost opłaty za składowanie odpadów do 15 GBP1/tonę do 2004;
działania mające na celu zrealizowanie założeń dyrektywy o składowaniu odpadów,
dotyczących ograniczenia składowania odpadów ulegających biodegradacji;
zaostrzone kontrole związane z odpadami opakowaniowymi;
wdrożenie na terenie Wielkiej Brytanii Dyrektywy w sprawie zintegrowanego zapobiegania i
ograniczania zanieczyszczeń2.
Średni koszt zakupu wody przeznaczonej na cele przemysłowe wzrósł o 18% w latach 1997-1999,
a opłaty za odprowadzanie ścieków o 16%. Ogólnie przewiduje się, że tendencja ta będzie się
utrzymywała, ponieważ firmy dostarczające wodę chcą uzyskać zwrot kosztów poniesionych na
dostosowanie systemów oczyszczania ścieków do wyższych wymagań mających na celu ochronę
środowiska.
Składowanie odpadów staje się również coraz droższe, dlatego ograniczanie, recykling lub
kompostowanie odpadów pozwoli osiągnąć oszczędności i jednocześnie chronić środowisko.
Ograniczanie odpadów stanowi kluczowe założenie Dyrektywy IPPC, a przemysł spożywczy w Wielkiej
Brytanii musi dostosować się do tych wymagań do 2008 r.
Odpady opakowaniowe są również dużym problemem dla zakładów przemysłowych. Zakłady, których
roczny obrót wynosi 2 miliony GBP i wytwarzają około 50 ton odpadów opakowaniowych/rok są
zobowiązane do odzyskania i poddania recyklingowi określonej ilości odpadów opakowaniowych
bezpośrednio związanych z produktami, które przetwarzają lub sprzedają3.
1.2 ILE MOŻNA ZAOSZCZĘDZIĆ?
Termin odpady nie oznacza tylko niepotrzebnego materiału, który musi być składowany, lecz obejmuje
również:
! zmarnowane surowce;
! niepotrzebne lub nadmierne zużycie środków chemicznych i wody;
! zmarnowane opakowania;
! zmarnowany czas i nakład pracy;
! zmarnowaną energię.
Całkowity koszt związany z odpadami (rysunek 1) może być 5-20 razy wyższy niż koszt składowania
odpadów i może stanowić 5-20% kosztów produkcji. Nie da się uniknąć powstawania odpadów, gdyż
są one nieodłącznym elementem każdego procesu. Dobrym rozwiązaniem jest ograniczenie ich ilości.
1
1 GBP = 6,6729 PLN (lipiec 2004 r.)
ang. IPPC Directive - Integrated Pollution Prevention and Control Directive; w dalszym tekście używany jest
skrót IPPC
3
ang. Producer Responsibility Obligations (Packaging Waste) (Amendment) Regulations 1999 – Rozporządzenie w
sprawie obowiązków producenta związanych z odpadami opakowaniowymi.
2
3
Rysunek 1. Rzeczywiste koszty odpadów w sektorze przetwórstwa warzyw i owoców
Rzeczywiste koszty stanowią około 4% obrotów, a większość zakładów może osiągnąć oszczędności
rzędu przynajmniej 1% swoich obrotów poprzez wdrażanie programu ograniczania odpadów.
Ograniczanie ilości odpadów zwiększa zyski
Załóżmy, ze w zakładzie produkującym świeże sałatki obroty wynoszą 2 milionów GBP, a zyski
100000 GBP rocznie. Koszty zagospodarowania odpadów oraz zbędnych materiałów wynoszą
60000 GBP lub około 3% obrotów. Obniżenie tych kosztów jedynie o 10% zwiększy zyski o 6000 GBP
lub 6%. W wielu zakładach będzie możliwe zredukowanie strat o około 25% co przyczyni się do
zwiększenia zysków o przynajmniej 15%.
Wiele zakładów nie zdaje sobie sprawy z prawdziwych kosztów związanych z odpadami. Dowodzą tego
wyniki ostatnich badań, w których dziesięć spośród badanych zakładów określiło całkowity koszt
związany z odpadami na poziomie 500 000 GBP/rok. Jednakże po dokładnej analizie okazało się,
że koszt ten wynosił 13 mln GBP/rok. Ponadto we wielu spośród badanych zakładów udało się
efektywnie zmniejszyć ilość odpadów poprzez wdrożenie nie wymagających kosztów lub
niskonakładowych metod, które zwróciły się po roku.
Kwestią nadrzędną w postępowaniu z odpadami jest to, by osiągnąć maksymalne oszczędności
i przyczynić się do poprawy stanu środowiska (rysunek 2). Zrozumienie hierarchii postępowania
przedstawionej na rysunku pozwoli określić sposoby najbardziej efektywnego postępowania
z odpadami, a tym samym osiągnięcia największych możliwych oszczędności. Najlepszym
rozwiązaniem jest przede wszystkim zapobieganie powstawaniu odpadów, a potem należy starać się
ograniczać ich ilość bezpośrednio u źródła. W dalszej kolejności należy szukać sposobów ponownego
wykorzystania, recyklingu lub znaleźć odbiorcę, który jest w stanie wykorzystać te odpady. Istotną
zaletą tych praktyk jest to, iż pozwalają one uniknąć ponoszenia kosztów składowania.
4
Rysunek 2. Hierarchia postępowania z odpadami
!
!
!
Ograniczanie ilości odpadów u źródła poprzez ograniczanie strat materiału, poprawę
wydajności oraz:
" zmniejszenie kosztu surowców;
" zmniejszenie ilości ścieków i zawartych w nich zanieczyszczeń, co pozwoli na
obniżenie kosztów oczyszczania i składowania;
" zmniejszenie kosztów składowania odpadów stałych.
Ponowne wykorzystanie odpadów w celu zmniejszenia kosztów składowania.
Utylizacja kiedy ponowne zastosowanie jest niemożliwe.
Niniejszy poradnik opisuje narzędzia pomocne podczas analizy procesów odbywających się w zakładzie
oraz przy określaniu sposobów ograniczenia ilości odpadów w zakładach przetwórstwa warzyw
i owoców. Zawiera również wskazówki dotyczące ograniczania, ponownego wykorzystania i utylizacji
odpadów. Nie zawiera informacji dotyczących składowania, wydajności energetycznej i sposobów
zbioru czy uprawy.
5
Program ograniczania odpadów pozwala zaoszczędzić 1% obrotów zakładu
Firma Fisher Foods zatrudnia 750 osób w zakładzie Methwold w Thetford, a roczny obrót wynosi
45 mln GBP. Głównymi liniami produkcyjnymi są linie do produkcji sałatek z mieszanych warzyw
liściastych oraz linia pakowania sałaty. W zakładzie przeprowadzono szczegółowy monitoring mający
na celu sporządzenie schematu całego procesu i określenia kosztu surowców, który wyniósł
20 mln GBP/rok. Oprócz tego, w zakładzie odbywały się regularne spotkania poświęcone gospodarce
odpadami w oparciu o wyniki monitoringu. Ustalenia były następujące:
!
!
!
Zakład niepotrzebnie składuje dobrej jakości ścinki warzyw. Obecnie ścinki kapusty, marchwi
i sałaty jeśli to możliwe są wykorzystane w produktach przeznaczonych do sprzedaży
detalicznej. Oszczędności wyniosły 50000 GBP/rok.
Niewłaściwa kontrola procesu. Suszenie poprzez odwirowanie powodowało uszkodzenie
surowców, które następnie musiały być wyrzucone. W rezultacie przeanalizowano i
zoptymalizowano ustawienia procesowe, by maksymalnie ograniczyć pogorszenie jakości
produktu. Prędkość, czas i współczynnik przyspieszenia uległy zmianie, natomiast
temperatura suszenia pozostała taka sama.
Niewłaściwe zaprojektowanie procesu. Mechaniczny sposób dostarczania surowców
pogarszał ich jakość w takim stopniu, że musiały być one wyrzucane. Rozwiązaniem okazało
się wprowadzenie zmian w przenośnikach klatkowych i zainstalowanie nowego podajnika
oraz wywrotki, co zmniejszyło stopień uszkodzenia warzyw i pozwoliło zaoszczędzić
250000 GBP/rok.
Wprowadzenie powyższych oraz szeregu innych zmian pozwoliło zaoszczędzić 400000 GBP/rok,
co stanowi prawie 1% obrotów całej firmy. Wiele spośród podjętych działań nie wymagało
wielkonakładowych inwestycji, ale wprowadzenia zmian w dotychczasowych ustawieniach systemu.
2. ANALIZA ODPADÓW
Poprzez wdrożenie niewymagających kosztów
w sposobie gospodarowania i funkcjonowania
oszczędności.
lub niskonakładowych ulepszeń
zakład może osiągnąć znaczne
Określenie ścieżki produktu w całym procesie jest kluczowym elementem podczas realizacji
powyższego celu. Niniejszy rozdział opisuje w jaki sposób przeprowadzić analizę dotyczącą odpadów,
która wymaga:
! określenia bieżącej sytuacji zakładu;
! określenia obszarów, w których możliwe jest osiągnięcie natychmiastowych lub sporych
oszczędności.
Rozdział 3 opisuje szereg praktycznych sposobów ograniczania ilości odpadów, a rozdział 4 dotyczy
wyeliminowania odpadów poprzez zapobieganie psuciu się żywności.
Analiza odpadów obejmuje:
! przygotowanie bilansu;
! dalsze szczegóły;
! oszacowanie kosztów.
Formularze pomocne przy dokonywaniu analizy umieszczone są w Załączniku.
2.1 Etap 1: przygotowanie bilansu
Najlepiej zacząć od sporządzenia schematu dla całego procesu. Typowy przykład pochodzący z sektora
przetwórstwa warzyw i owoców pokazany jest na rysunku 3. Diagram powinien zawierać zarówno
główne jak i poboczne procesy, odbywające się w zakładzie oraz czynności okresowe jak na przykład
przyjmowanie zaopatrzenia lub innych świadczeń od dostawców krótkoterminowych.
6
Okrawanie
Mycie w
środku
odkażającym
Rysunek 3. Przykładowy diagram czynności procesowych w przetwórni warzyw i owoców
Kolejnym etapem jest analiza poszczególnych etapów procesu i określenie dla nich wszystkich
surowców początkowych i produktów końcowych (odpadów również). Rysunek 4 przedstawia schemat
odnoszący się do procesu dezynfekcji wody. Przy określaniu surowców początkowych i produktów
końcowych można posłużyć się listą z Załącznika, która pomoże określić źródła powstawania strat.
Będzie to szczególnie pomocne w późniejszym okresie podczas analizowania ilości odpadów i kosztów
z nimi związanych.
S
U
R
O
W
C
E
!
!
!
!
!
!
!
!
zimna woda pitna
podchloryn sodu
roztwór kwasu cytrynowego
roztwór kwasu askorbinowego
węgiel aktywny do płuczek
powietrznych
elektryczność, np. do zasilania
systemu dozującego i wody
chłodzącej
praca
konserwacja
!
!
!
!
!
!
!
!
ścieki
soki owocowe i warzywne
piasek/brud, mikroorganizmy
resztki podchlorynu
emisje gazu
zużyty węgiel aktywny z
płuczek
zmarnowana energia
postępowanie ze ściekami np.
usuwanie ciał stałych
P
R
O
D
U
K
T
Y
Rysunek 4. Nakłady i produkty końcowe w procesie mycia w wodzie zawierającej środki odkażające
Po określeniu surowców i produktów końcowych dla każdego procesu, można sporządzić ogólny bilans
materiałów dostarczanych i otrzymywanych tak jak zostało to przedstawione na rysunku 5. Diagram
dotyczący zużycia wody zawiera informacje o ilościach dostarczanej i zużywanej wody
w poszczególnych procesach. W przypadku niektórych procesów niezbędne jest przedstawienie
szczegółowych wartości. Niniejszy diagram jest bardzo cennym narzędziem w zarządzaniu zasobami
wodnymi zakładu i jest pierwszym etapem analizy strat, pozwalającym określić obszary, gdzie można
osiągnąć oszczędności.
7
Rysunek 5. Bilans masy
Pomimo tego, że odpady stałe bardzo często wpływają na zwiększenie stopnia zanieczyszczenia
ścieków, warto przyjrzeć się osobno kwestiom związanym z zasobami wodnymi zakładu. Można na
przykład opracować dwa osobne bilanse wodno-ściekowy i dla odpadów stałych. Rysunek 6
przedstawia prosty bilans wodny dla zakładu przetwarzającego warzywa i owoce.
Rysunek 6. Prosty bilans zużycia wody
W celu określenia głównych obszarów wykorzystania wody, powstawania odpadów stałych (np.
odpadów opakowaniowych) powinno się odwiedzać i kontrolować w różnych porach poszczególne
części zakładu. Warto to robić szczególnie podczas przerw w produkcji, kiedy urządzenia są
wyłączone.
8
Poradnik Monitoring zużycia wody w celu redukcji kosztów4 opisuje krok po kroku podejście do
opracowania bilansu zużycia wody.
2.2 Etap 2: dalsze szczegóły
Schematy wszystkich procesów przeprowadzanych w zakładzie powinny być opracowane w oparciu o
analizę strat. Następnym etapem jest rozszerzanie go o kolejne szczegóły dotyczące:
! zapisywania i przechowywania danych
! określania ilości dostarczanych surowców i produktów końcowych.
2.2.1
Zapisywanie i przechowywanie danych
Podczas przygotowywania bilansu zużycia wody zapisywanie danych powinno być regularnie
przeprowadzane, gdyż staną się one podstawą podczas realizacji programu ograniczenia odpadów i
będą bardzo pomocne przy wdrażaniu systemu zarządzania środowiskowego.
Inwentaryzacja procesów
Pierwszym krokiem jest sporządzenie listy wszystkich procesów. W tabeli 1 pokazana jest przykładowa
lista, a oddzielna kopia, którą można wykorzystać w znajduje się w Załączniku.
W zależności od potrzeb można również dołączyć informacje odnośnie lokalizacji każdego procesu
i/lub numer dokumentów dotyczących analizy odpadów i wprowadzanych ulepszeń.
Tabela 1. Przykładowa lista procesów
INWENTARYZACJA PROCESÓW
4
Zakład: ABC Foods
Przygotował: A. Manager
Strona: 1/1
Data: 20.01.2000
Proces:
Zbieranie
Sortowanie i okrawanie (na polu)
Lokalizacja/nr w dokumentacji:
Pole
Pole
Transport
Chłodzenie wstępne
Przechowywanie w chłodni
Transport
Sektor 1
Magazyn
Płukanie wstępne
Obieranie parowe
Sektor 2
Sektor 3
Cięcie
Mycie II
Mycie w wodzie zawierającej środki odkażające
Sektor 3
Sektor 4
Sektor 4
Płukanie
Odwirowywanie
Sektor 4
Sektor 4
Pakowanie
Magazynowanie w chłodni
Sektor 5
Sektor 6
Tracking water use to cut costs
9
Inwentaryzacja nakładów i produktów
Kolejnym etapem jest określenie ilości dostarczanych surowców i produktów końcowych. W tym celu
należy:
! sporządzić kopie formularzy zawartych w Załączniku i dla każdego procesu zapisać ilość
dostarczanych surowców i produktów końcowych.
! sporządzić dokładny spis wszystkich nakładów i produktów (surowce, przedmioty użytkowe i
odpady itp.) wykorzystując schemat procesów przeprowadzanych w zakładzie. Spis ten musi
być bardzo dokładny i obejmować nie tylko najbardziej kosztowne elementy produkcji.
Przeprowadzona inwentaryzacja pozwoli na określenie wielkości nakładów i produktów.
2.2.2
Określanie ilości dostarczanych surowców i produktów końcowych
W celu określenia rzeczywistych kosztów związanych z odpadami i oszczędności możliwych do
osiągnięcia należy obliczyć ilość surowców i produktów. Można to realizować wykonując poniższe
czynności obejmujące:
! przejrzenie istniejącej dokumentacji zakładu np. zapisów z odczytów liczników, rachunków za
usługi komunalne, faktur dotyczących zakupów i składowania odpadów,
! rozmowy z osobami pracującymi w zakładzie jak i poza nim np. z dyrektorem gospodarczym,
dostawcami, osobą zajmującą się gospodarką odpadami,
! wykonanie prostych pomiarów używając np. wiadra i stopera do zmierzenia zużycia wody lub
zważenia ilości odpadów powstałych w ciągu określonego czasu,
! stosowanie jednolitych jednostek przy obliczeniach w celu uniknięcia błędów,
! zapisywanie na bieżąco danych dotyczących nakładów i produkcji.
W poradniku „Opracowywanie schematów wytwarzania odpadów sposobem na zwiększenie zysków”5
przedstawiono w jaki sposób należy określić ilość surowców i produktów, a w poradniku Monitoring
zużycia wody w celu redukcji kosztów6 opisano w jaki sposób zmierzyć wielkość przepływu i obliczyć
zużycie wody.
2.3 Etap 3: oszacowanie kosztów
Niniejszy etap dotyczy obliczenia kosztów związanych z uprzednimi działaniami. Należy więc:
! zebrać informacje o jednostkowych kosztach. Dane można uzyskać z poszczególnych
zamówień, rachunków za usługi i opłat za składowanie poszczególnych partii odpadów
niebezpiecznych.
! stosować jednolite i proste jednostki, wyrażające udział zmiennych przypadających na
jednostkę produkcji, np. GBP/tonę sałaty.
Poniżej przedstawione są fragmenty dokumentacji związanej z nakładami (Tabela 2) i wielkością
produkcji (tabela 3). Podobne formularze, które można wykorzystać w zakładzie znajdują się w
Załączniku.
5
6
Waste Mapping: Your route to more profit
Tracking water use to cut costs
10
Tabela 2. Część dokumentacji związanej z nakładami
WIELKOŚĆ NAKŁADU
Proces:
Mycie w wodzie zawierającej
środki odkażające
Przygotował:
A. Manager
Data:
28.01.2000
Rodzaj
Wykorzystana ilość
Koszt jednostkowy (GBP)
Woda
chlorowana
3 m wody wodociągowej
(zawierającej 2,4 l
roztworu podchlorynu) na
tonę sałaty (podchloryn
zawiera 14-15% wolnego
chloru)
Woda wodociągowa:
2,04 GBP/tonę sałaty
3
Roztwór podchlorynu:
0,79 GBP/tonę sałaty
Całkowity koszt:
2,83 GBP/tonę sałaty
Tabela 3. Część dokumentacji związanej z ilością produktu
ILOŚĆ PRODUKTU
Proces:
Mycie w wodzie zawierającej
środki odkażające
Przygotował:
A. Manager
Data:
28.01.2000
Rodzaj
Wykorzystana ilość
Koszt jednostkowy (GBP)
Odkażanie
ścieków
3 m3 ścieków na tonę
sałaty
Opłata za odprowadzanie
ścieków: 2,91 GBP/tonę
sałaty
3.1.1
Priorytety
Uszeregowanie nakładów i produktów według wielkości kosztów pozwoli na zwiększenie efektywności
programu ograniczania odpadów. Nawet niewielki spadek w głównym sektorze pozwoli osiągnąć
większe oszczędności niż znaczna redukcja w mniejszym sektorze.
Zebranie powyższych informacji będzie stanowiło właściwą podstawę do wprowadzania późniejszych
ulepszeń. Kiedy ilość odpadów wymagających największych nakładów finansowych zostanie
ograniczona ich miejsce zajmą kolejne w hierarchii.
Przy obliczaniu kosztów związanych z odpadami pochodzącymi z różnych procesów należy podkreślić
ciągle rosnącą wartość materiałów podczas ich przechodzenia do kolejnych etapów procesu produkcji.
Na przykład ziemniaki odrzucone po obraniu, pokrojeniu w plastry, blanszowaniu i zamrożeniu będą
miały większą wartość (GBP/tonę) niż ziemniaki nie poddane obróbce lub odrzucone zaraz po myciu
wstępnym.
11
Analiza procesu produkcji – sposób na wyeksponowanie oszczędności możliwych do
osiągnięcia
G’s Marketing Ltd zatrudnia 140 osób w zakładzie przetwórstwa warzyw w Soham w Cambridgeshire.
W zakładzie są cztery główne linie produkcyjne przetwarzające: cebulę, brokuły, por i seler. Roczny
obrót w 1997 wyniósł około 18 milionów GBP. Opracowanie schematu produkcji pozwoliło
uszczegółowić analizę wskazującą na potencjalne źródła oszczędności. Osiągnięte rezultaty były
następujące:
! Redukcja odpadów u źródła
Wymagania klientów odnośnie brokuł dotyczyły pocięcia ich na jednakowego rozmiaru koszyczki
kwiatowe, co wiązało się z powstawaniem znacznej ilości ścinek warzywnych. Znaczna ich część
była wykorzystywana jako pokarm dla zwierząt, ale starano znaleźć się alternatywny sposób. W
rezultacie rozszerzono ofertę produktów o paczkowane brokuły drugiego gatunku, co pozwoliło
znacznie zwiększyć wydajność tego surowca.
!
•
•
Ograniczenie ilości wytwarzanych odpadów
Standardowe tacki służące do pakowania porów były zbyt duże. Po zastąpieniu ich o połowę
mniejszymi, o 45% zmniejszyło się zapotrzebowanie na transport, co pozwoliło zaoszczędzić
około 1600 GBP/rok.
Standardowe wkładki w opakowaniach do selera i kopru włoskiego zastąpiono o połowę
mniejszymi wkładkami z tworzywa sztucznego, co zaowocowało oszczędnościami w wysokości
400 GBP/rok. Kwota ta stanowi równowartość 40000 używanych do tej pory wkładek.
Ponowne wykorzystanie odpadów
Koper włoski dostarczany był do zakładu w kartonowych pudłach, które oddawano na składowisko
odpadów. Jednakże znaleziono sieć supermarketów, która zgodziła się na przyjmować seler
pakowany w kartony po koprze włoskim. Ponowne wykorzystanie kartonów pozwoliło na
zaoszczędzenie 1000 GBP/rok.
!
Zawracanie wody w obiegu
Większość wody zużywano dotychczas w procesie mycia selera. Obecnie krąży ona w obiegu
zamkniętym. Każdego dnia po zakończeniu produkcji kieruje się ją do stawów sedymentacyjnych,
a linia produkcyjna spłukiwana jest czysta wodą. System ten pozwala utrzymać zużycie wody na
najmniejszym możliwym poziomie wynoszącym 1,8 m3/dzień.
!
3. OGÓLNE SPOSOBY ZMNIEJSZANIA KOSZTÓW ZWIĄZANYCH Z ODPADAMI
Niniejszy rozdział opisuje szereg praktycznych sposobów na ograniczenie zużycia wody i osiągniecie
oszczędności.
Pytania przedstawione na rysunku 7 należy odnieść do każdego zidentyfikowanego strumienia
odpadów, zaczynając od najważniejszych odpadów określonych w przeprowadzonej analizie (rozdział
2.3.1). Usytuowanie odpadów na najwyższym możliwym poziomie przedstawionej hierarchii
(eliminowanie # redukcja # ponowne wykorzystanie # recykling) pozwoli osiągnąć największe
oszczędności. Lista niskonakładowych i nie wymagających kosztów sposobów ograniczenia zużycia
wody przedstawiona jest w tabeli 4. Sposoby dotyczące wyeliminowania odpadów poprzez
konserwowanie produktów, np. zapobieganie psuciu się i odpowiednie odkażanie przedstawione są w
rozdziale 4.
12
Rysunek 7. Hierarchia gospodarki odpadami
Przed wprowadzeniem jakichkolwiek zmian w procesach czyszczenia i płukania, należy upewnić się że
zostanie zachowany odpowiedni poziom higieny. Dlatego też warto zapoznać się z wytycznymi
odpowiednimi dla danego sektora, np. Stowarzyszenie Producentów Mrożonek: Wytyczne dotyczące
dobrych praktyk zapewniających właściwy poziom higieny podczas produkcji mrożonek 7.
Sposoby na ograniczenie zużycia opakowań i związanych z tym kosztów przedstawione są w tabeli 4, a
dalsze informacje opisane są w poradniku: Obniżanie kosztów pakowania w przemyśle spożywczym8
oraz innych publikacjach dotyczących opakowań.
3.1 Realizacja programu ograniczania odpadów
Sukces wdrożenia planu ograniczania odpadów zależy od zaangażowania wszystkich pracowników
zakładu. Realizacja programu ograniczania odpadów obejmuje:
! ustalenie składu zespołów odpowiedzialnych za wdrażanie założeń planu na każdym poziomie
zakładu i we wszystkich jego działach,
! opracowanie przez każdy zespół wewnętrznych przepisów i określenie niskonakładowych lub
niewymagających kosztów sposobów związanych z ograniczaniem wytwarzanych odpadów,
! zaaprobowanie wewnętrznych przepisów i programu ograniczania odpadów przez najwyższe
kierownictwo. Założenie ograniczania odpadów warto zapisać jako dodatkowy punkt
w strategii firmy, co zaowocuje długoterminowym zaangażowaniem w tę kwestię,
! informowanie wszystkich pracowników o postępach i zmianach w sposobie pracy. Ponadto
konieczne jest przeprowadzenie odpowiedniego szkolenia, by każdy zdawał sobie sprawę z
korzyści płynących z ograniczania odpadów.
7
Chilled Food Association Guidelines for Good Hygienic Practice in the Manufacture of Chilled Foods, ISBN 1 901
798 00 3
8
Reducing the Cost of Packaging in the Food and Drink Industry
13
Tabela 4. Lista niskonakładowych i niewymagających kosztów sposobów ograniczenia zużycia wody i wytwarzanych odpadów
Sortowanie i okrawanie na polu. Odpady pozostają na polu
Zoptymalizowanie procesu oczyszczania
Zoptymalizowanie warunków w celu ograniczenia psucia się żywności
Nadmiar/
Regularne czyszczenie i przegląd maszyn tnących, by zapobiec
uszkodzone płody
zapychaniu się urządzeń.
rolne
Wykorzystanie grubszych sit w celu odzyskania resztek produktów,
które mogą być wykorzystane jako pasza dla zwierząt
Kompostowanie odpadów
Wykorzystanie grubszych sit w celu usunięcia resztek produktów, które
Surowce o
mogą być wykorzystane jako pasza dla zwierząt
niewłaściwej
Określenie zakładów, które mogą wykorzystać surowce
jakości
Kompostowanie odpadów
Zainstalowanie zabezpieczeń przy taśmie przenośnika
Zainstalowanie tac zbierających pod urządzeniami
Surowce
Zmiatanie odpadów zamiast spłukiwania ich do kanalizacji
upuszczone na
Wykorzystanie grubszych sit w celu odzyskania resztek, które mogą być
podłogę
wykorzystane jako pasza dla zwierząt
Kompostowanie odpadów
Zmiatanie odpadów zamiast spłukiwania ich do kanalizacji
Obieranie, tarcie i
Wykorzystanie grubszych sit w celu odzyskania resztek, które mogą być
cięcie warzyw
wykorzystane jako pasza dla zwierząt
Odpiaszczanie warzyw i owoców na polu
Odpiaszczanie z wykorzystaniem metod mechanicznych nie
Ścieki zawierające
uszkadzających owoców i warzyw
piasek
Cedzenie ścieków w celu usunięcia piasku, kamieni i innych ciał stałych.
Ponowne wykorzystanie wody.
●
Opłaty za
składowanie
Objętość
ścieków
Zagęszczanie
ścieków
Zużycie wody
Recykling
Ponowne
wykorzystanie
Sposoby osiągania oszczędności
Redukcja
Odpady
Eliminowanie
Możliwości redukcji
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
14
Przeterminowane
środki chemiczne
Nadmierne
wykorzystanie
środków
chemicznych
Opakowania:
drewniane
skrzynie, kraty,
palety
Opakowania:
pojemniki
plastikowe
Opakowania:
polietylenowe,
siatki
Wymiana zapasów stosownie do daty przyjęcia
Zakup odpowiednich ilości surowców
Prowadzenie ewidencji środków chemicznych
Właściwe przechowywanie środków chemicznych w celu zachowania
maksymalnego okresu ich ważności
Odmierzanie dokładnych ilości środków chemicznych
Unikanie wykorzystania nadmiernych ilości środków tylko w celu
opróżnienia pojemników
Wykorzystanie sytemu automatycznego dozowania
Monitoring ścieków w celu wykrycia nadmiernej ilości środków
chemicznych
Monitoring linii produkcyjnej
Odzysk środków chemicznych ze ścieków
Zoptymalizowanie warunków procesu
Ponowne wykorzystanie odpowiedniej jakości odzyskanych środków
chemicznych
Ponowne wykorzystanie w zakładzie
Zwrot do dostawcy w celu ponownego wykorzystania
Znalezienie innych odbiorców: szkoły, organizacje charytatywne
Recykling kartonów
Segregowanie i recykling odpadów jeśli to możliwe
Ponowne wykorzystanie w zakładzie
Zwrot do dostawcy w celu ponownego wykorzystania
Znalezienie innych odbiorców: szkoły, organizacje charytatywne
Recykling plastiku
Segregacja odpadów i recykling jeśli to możliwe
Znalezienie innych odbiorców: szkoły, organizacje charytatywne
Segregowanie i recykling odpadów jeśli to możliwe
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
15
Naprawa/wymiana uszkodzonych zaworów i złączek
Odłączanie nienadzorowanych i niewykorzystywanych węży
Dopasowanie średnicy pistoletów natryskowych do średnicy węży
Zainstalowanie czujników lub zaworów zamykających w celu kontroli
przepływu
Odłączenie/usunięcie zbytecznych odcinków rurociągu
Zmiatanie odpadów stałych zamiast spłukiwania do kanalizacji
Wykorzystanie suchych procesów jak np.: obieranie na sucho
Nadmierne zużycie Pomiary i optymalizowanie przepływu
wody: główna sieć Analiza harmonogramu produkcji w celu ograniczenia zmian
zakładu
Wykorzystanie pistoletów natryskowych do umycia pojemników i taśmy
przenośnika
Utrzymywanie odpowiedniego poziomu czystości i regularne
odkamienianie dysz natryskowych
Obdzielenie strumieni ścieków w celu ponownego ich wykorzystania po
oczyszczeniu lub dla ułatwienia kontroli
Ponowne wykorzystanie wody poprzez stosowanie obiegów
zamkniętych, płukania przeciwprądowego oraz technologii
membranowych*
Naprawa/wymiana cieknących kranów i uszkodzonych zaworów na
cysternach
Zainstalowanie baterii podciśnieniowych
Zainstalowanie dysz natryskowych na bateriach udarowych
Nadmierne zużycie Zainstalowanie zaworów w celu ograniczenia wielkości przepływu w
wody: toalety
prysznicach i wannach płuczących
Wyregulowanie urządzeń nastawczych w spłuczce lub spłucze workowej
w celu ograniczenia ilości wody zużywanej do spłukiwania
Wykorzystanie mierników czasowych lub czujników na podczerwień w
celu zapewnienia kontroli rozprysku wody w pisuarach
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
16
Warto również zajrzeć do poradnika Efektywne ekonomicznie technologie membranowe służące go
minimalizacji ilości powstających ścieków 9 oraz poradnika Efektywne ekonomicznie technologie
oddzielania służące go minimalizacji ilości powstających ścieków 10
Odpowiednie kierowanie zespołem jest również bardzo istotną kwestią w realizacji programu
ograniczania odpadów. Opisane jest ono w poradniku: Minimalizacja strat sposobem na oszczędność
kosztów: zespoły i mistrzowie 11.
3.2 ELIMINOWANIE ODPADÓW
Eliminowanie odpadów nie jest jedynym sposobem zapobiegania powstawaniu zanieczyszczeń. Istotna
jest również wymiana, zakup odpowiednich ilości i zapobieganie przekroczeniu terminu ważności
środków chemicznych. Ponadto należy zwrócić uwagę na dokładne odmierzanie i warto zastosować
automatyczny sposób dozowania.
Szczegółowe kontrole procesu ważenia i pakowania jako źródło oszczędności
Firma G’s Marketing Ltd wyznaczyła grupę pracowników z zakładu Barway w Cambridgeshire,
by przedstawili sposoby ograniczenia wytwarzanych odpadów. Zakład ten produkuje świeże sałatki,
a rozwiązania miały dotyczyć linii produkcyjnej selera. Do tej pory warzywa te były pakowane ręcznie
i następnie ważone. Zainstalowanie wielofunkcyjnego urządzenia wartego 110000 GBP pozwoliło
na zaoszczędzenie 100000 GBP/rok, a czas zwrotu inwestycji wyniósł 11 miesięcy. Oszczędności
osiągnięto poprzez:
! zmniejszenie ilości produktu w wyniku dokładnego ważenia;
! zmniejszenie zużycia opakowań poprzez wykorzystanie mniejszych pojemników;
! zmniejszenie kosztów pracy.
Wymagania klientów co do jakości produktu o określonych, jednolitych rozmiarach wiążą się
z powstawaniem odpadów o dobrej jakości, co znacznie podnosi koszty. Warto więc porozmawiać
z odbiorcami produktów czy nie są w stanie zmienić swoich wymagań lub znaleźć innych klientów,
którzy zgodzą się na proponowane warunki. Ponadto odrzucone części warzyw można wykorzystać do
produkcji zup lub innych gotowych dań.
Resztki organiczne spadające na podłogi tworzą idealne środowisko dla mikroorganizmów, dlatego
istotną kwestią jest by podłogi były czyste i suche. Warzywa nie powinny spadać poza taśmę
przenośnika. Można temu zapobiec instalując odpowiednie zabezpieczenia przy taśmie i tace
zbierające pod urządzeniami.
Wykorzystanie węży do mycia podłóg i innych powierzchni powoduje wysokie zużycie wody,
szczególnie gdy węże pozostawione są bez nadzoru. W celu ograniczenia zużycia wody powinno się
najpierw za pomocą szczotek, ściągaczek gumowych i skrobaczek usunąć resztki zanim przyschną one
do powierzchni. Dzięki temu zużycie wody znacząco spadnie lub zostanie całkowicie wyeliminowane.
Nawarstwiony brud jest trudniejszy do usunięcia i może powodować korozję jeśli ścieki mają charakter
zasadowy, kwasowy lub zawierają sól, np. kwaśne soki owocowe powstające podczas przetwarzania
owoców, stosowanie wodorotlenku sodowego podczas obierania oraz maczanie w soli w celu usunięcia
wilgoci z warzyw przed mrożeniem.
Kolejną przyczyną nadmiernego zużycia wody są węże pozostawione bez nadzoru. Pistolety
natryskowe kosztują tylko 25 GBP za sztukę i łatwo je zainstalować, dzięki czemu zapobiega się
zużyciu zbyt dużych ilości wody. Więcej informacji odnośnie pistoletów natryskowych i innych
sposobów zmniejszania zużycia wody zawartych jest w poradniku: Obniżanie kosztów mycia w
przemyśle spożywczym12 oraz w poradniku: Efektywne ekonomicznie urządzenia i praktyki
oszczędzające wodę 13.
9
Cost-effective Membrane Technologies for Minimising Wastes and Effluents
Cost-effective Separation Technologies for Minimising Wastes and Effluents
11
Saving Money Through Waste Minimisation: Teams and Champions
12
Reducing the Cost of Cleaning in the Food and Drink Industry
13
Cost-effective Water Saving Devices and Practices
10
17
Pistolety natryskowe na wężach pomagają zmniejszyć zużycie wody
Zakład z Manchester wytwarzający dżemy posiada trzy linie produkcyjne i zatrudnia 100 osób.
Na początku prowadzono tylko pomiar dostarczanej wody. Ilość zużytej wody i wielkość przepływu
określano na podstawie 24 godzinnego monitoringu, wykorzystując do pomiarów wiadro i stoper.
Na tej podstawie stwierdzono, że najbardziej wodochłonnym procesem jest mycie pomieszczeń do
przechowywania owoców. Tradycyjny sposób mycia z wykorzystaniem węży pochłaniał 17%
całkowitego zużycia wody w zakładzie, co po doliczeniu opłat za odprowadzanie ścieków kosztowało
zakład 9700 GBP. W związku z tym, przeszkolono pracowników i zainstalowano pistolety natryskowe
na wężach. Koszt zakupu urządzeń i szkolenia wyniósł tylko 100 GBP, a zakład w ciągu roku osiągnął
oszczędności 3000-4000 GBP. Okres zwrotu inwestycji był krótszy niż dwa tygodnie.
3.3 OGRANICZANIE ODPADÓW
Ilość odpadów zawsze można ograniczyć. W przypadku, gdy przewidywany zwrot kosztów jest niezbyt
wielki należy jeszcze raz przeanalizować koszty ukryte i korzyści możliwe do osiągnięcia. Należy
również zdawać sobie sprawę z tego, że koszty operacyjne (zakup surowców, dostarczanie wody,
energii, transport, opłaty za składowanie odpadów, odprowadzanie ścieków), a także naciski na
wprowadzanie ulepszeń pod kątem ochrony środowiska, np. poprzez ostrzejsze wymagania prawne,
będą ciągle rosły.
3.3.1 Wybór odpowiednich procesów
Wybór odpowiednich sposobów i właściwe zaprojektowanie procesów pozwoli w znacznym stopniu
obniżyć zużycie wody, ilość wytwarzanych ścieków i odpadów bez pogarszania jakości produkcji.
Obieranie na sucho zamiast obierania na mokro
W pewnym zakładzie porównano rzeczywiste zużycie wody i ilość powstających ścieków z obierania na
sucho i na mokro. W obu przypadkach produkt końcowy miał tę samą jakość, lecz w pierwszym
zużycie wody było mniejsze o 75%, a ilość powstałych ścieków aż o 90%. Ponadto w ściekach
powstałych po obieraniu na sucho ilość zawiesiny była mniejsza o 88%, poziom ChZT o 94%,
a BZT o 93%.
Zmniejszenie kosztów związanych z odpadami jest również związane ze zoptymalizowaniem procedur
i warunków procesu okrawania warzyw i owoców. Niektóre z zanieczyszczeń takie jak np. piasek,
powinno usuwać się od razu na miejscu zbioru. Zanieczyszczenia mogą być również usunięte
mechanicznie, lecz należy uważać by nie uszkodzić surowców. Należy także monitorować wielkość
zużycia środków chemicznych.
Osiąganie oszczędności
Jeden z zakładów Fisher Food’s produkuje paczkowane surówki oraz cięta sałatę. W związku z
wysokim kosztem surowca wynoszącym 20 mln GBP/rok, zwiększenie wydajności produkcji było
ważnym celem programu ograniczania odpadów. Procesem wytwarzającym największe ilości odpadów
i wymagającym najwięcej nakładów okazało się okrawanie. Dlatego też postanowiono przeprowadzić
odpowiednie szkolenia pracowników i wprowadzić nadzór na tym etapie. Osoby nadzorujące otrzymały
zestaw zdjęć przedstawiających właściwy przebieg procesu i na ich podstawie mogły identyfikować
popełniane błędy. W celu wdrożenia opisanego sposobu zakład wydał 30000 GBP, co zwróciło się po
3,6 miesiąca i przyniosło 100000 GBP oszczędności/rok.
18
3.3.2 Umiejscowienie procesu
Procesy odbywające się poza zakładem mogą znacznie obniżyć ilość wytwarzanych odpadów, które
należałoby składować i pozwalają na zmniejszenie wydatków oraz nakładu pracy.
W tym miejscu warto rozważyć przeprowadzanie sortowania, okrawania i mycia bezpośrednio na
miejscu zbioru i pozostawianiu powstałych odpadów w miejscu ich pochodzenia. Takie postępowanie
pozwoli na wyeliminowanie kosztów składowania odpadów, jak również obniży koszty transportu, gdyż
zmniejszy się liczba kursów niezbędnych do przewiezienia surowców do zakładu.
Przechowywanie w chłodni i produkcja
Zaleca się zamrażanie próżniowe przed składowaniem w chłodniach, gdyż pozwoli to wyeliminować
wykorzystanie lub zanieczyszczenie schłodzonej wody.
W tym sektorze niezmiernie istotny jest wybór odpowiednich urządzeń, gdyż ciepło pochodzące z
urządzeń chłodzących może niezbyt dobrze wpływać na pracę ogólnego systemu chłodzącego, co
może wiązać się z podniesieniem kosztów eksploatacji.
3.3.3 Zużycie wody i powstawanie ścieków
Ilość zanieczyszczeń w ściekach wzrasta jeśli obecne są odpady stałe, pochodzące np. z etapu
okrawania. Usuwanie tych odpadów odbywa się w procesie cedzenia, co w późniejszym okresie
pozwoli zmniejszyć opłaty za oczyszczanie ścieków i składowanie osadów pościekowych.
W przypadku projektowania lub dokonywania zmian w procesie należy wybrać takie urządzenia i
technologie, które ograniczają zużycie wody, ilość odpadów stałych, a także objętość i ładunek
zanieczyszczeń w ściekach.
Warto zastanowić się nad założeniem oddzielnych systemów obiegu wody lub wykorzystaniem
płukania przeciwprądowego w celu lepszego wykorzystania oczyszczonej wody. Na przykład pewna
fabryka wytwarzająca sałatki zdecydowała się na zainstalowanie trzech oddzielnych systemów, z
których tylko jeden wykorzystywał wodę chlorowaną. Natychmiastowe składowanie i filtrowanie
pozwoliło na ponowne wykorzystanie wody do płukania liści, a dzięki płukaniu przeciwprądowemu tą
samą wodę stosowano również do mycia ziół.
Kolejną istotną kwestią jest zainstalowanie natrysków w celu ograniczenia zużycia wody podczas
produkcji. Przykładem może być tutaj zakład przetwórstwa warzyw, w którym tradycyjne wanny
służące do chłodzenia i dezynfekcji zostały zastąpione systemem rurowym, z zainstalowanymi
natryskami, służącym zarówno do chłodzenia jak i dezynfekcji. W rezultacie wielkość zużycia wody
znacznie spadła, a obecny nakład pracy w porównaniu z uprzednim wymagającym regularnego
opróżniania wanien jest znacznie mniejszy.
Ograniczanie przepływu źródłem oszczędności
Do produkcji chipsów ziemniaczanych niezbędna jest bieżąca woda. Pewna firma oszacowała
tygodniowe koszty jej dostarczenia do każdego ze swoich zakładów na 100 GBP (ceny z 1996). Po
przeprowadzeniu analizy okazało się, że dotychczasowa wielkość przepływu jest za duża, dlatego też
zainstalowano urządzenia ograniczające (1 GBP/sztukę), co pozwoliło zmniejszyć ilość zużywanej
wody.
3.4 PONOWNE WYKORZYSTANIE ODPADÓW
Ponowne wykorzystanie odpadów jest mniej ekonomiczne niż ich eliminowanie lub ograniczanie,
ale pozwala osiągnąć oszczędności i przyczynia się do poprawy stanu środowiska. Może ono nastąpić
zarówno przed jak i po oczyszczaniu, np. po przecedzeniu na kratach o większych oczkach. Ponadto
oddzielenie strumieni odpadów zwiększa możliwość ich ponownego wykorzystania lub recyklingu, a
19
nawet pozwala na zmniejszenie kosztów składowania. Poza tym łatwiej jest postępować z odpadami
jednego rodzaju.
Duże ilości składników mogą zostać uwolnione podczas przetwarzania surowców w formie soku
owocowego, skrobi, cukrów. Jeśli surowiec jest transportowany w wodzie, składniki te łączą się z nią i
powstają ścieki o wysokim ChZT, co znacznie zwiększa opłaty za ich oczyszczanie. Ograniczanie
objętości wody służącej do transportowania pozwala na powstanie półstałego odpadu w miejsce
ścieków. Odpad ten może być wykorzystany jako pasza dla zwierząt. Niewątpliwe korzyści stanowią tu
mniejsze opłaty za dostarczanie wody, za oczyszczanie ścieków przemysłowych i zamianę odpadów w
możliwy do sprzedaży produkt uboczny.
Woda wykorzystana podczas przetwarzania owoców i warzyw może być ponownie wykorzystana na
wiele sposobów obejmujących:
! skierowanie jej do kanału, w celu transportowania odpadów stałych, a następnie poddanie
właściwemu oczyszczeniu.
! przecedzenie wody w celu usunięcia piasku, kamieni i innych szczątków, by można było ja
ponownie wykorzystać np. do płukania.
! ultrafiltrację w celu usunięcia makrocząsteczek, np. białek, koloidów, lub nanofiltrację
usuwającą niewielkie cząsteczki do których zaliczymy np. cukry. Obie metody obniżają ChZT.
Więcej informacji zawartych jest w poradnikach Efektywne ekonomicznie technologie
membranowe służące go minimalizacji ilości powstających ścieków14 oraz Efektywne
ekonomicznie technologie oddzielania służące go minimalizacji ilości powstających ścieków15.
Ponowne wykorzystanie wody zmniejsza koszty zakupu i oczyszczania ścieków
W 1996 Hillsdown Holdings założył klub ograniczania odpadów zrzeszający wszystkie swoje firmy
działające we wschodniej Anglii. Jeden z nich Smedley’s Fresh Foods produkuje mrożonki i sałatki w
zakładzie w Pinchbeck. Zatrudnionych jest tam 270-380 osób, a roczny obrót wynosi około
20 milionów GBP.
Po przeprowadzeniu analizy stosowanych metod okazało się, że woda wykorzystana do chłodzenia
ziemniaków po etapie blanszowania było odprowadzana jako ścieki. Po dokładniejszej analizie
stwierdzono, że ta samą wodę można czterokrotnie wykorzystać w tym samym procesie i dopiero
potem należy odprowadzić ją do kanalizacji. Koszt zakupu nowych urządzeń wyniósł 9000 GBP, ale
korzyści płynące z ograniczenia ilości zużytej wody i mniejszej objętości odprowadzanych ścieków
wyniosły 15 000 GBP/rok, co dało krótszy niż 8 miesięcy okres zwrotu inwestycji16.
!
!
!
zatrzymanie wody. Pewien wytwórca sałatek zatrzymywał wodę w specjalnych zbiornikach.
Zgromadzona ilość, włączając w to wodę z kanałów, stanowiła prawie połowę sezonowego
zapotrzebowania. Po wykorzystaniu w produkcji stosuje się ją do nawadniania.
kolejny zakład ponownie wykorzystuje prawie aż 90% wody dzięki oczyszczaniu jej w procesie
filtracji na złożach z węglem aktywnym. Zużycie wody mierzone jest na kilogram gotowego
produktu.
woda wykorzystana do płukania bardzo często może być ponownie wykorzystana jeśli
płukanie będzie odbywało się w kilku zbiornikach lub zostanie podzielone na kilka etapów.
Zdecydowanie mniejsze zużycie mierzone w objętości wody na kilogram produktu można
osiągnąć wykorzystując płukanie przeciwprądowe (Rysunek 8), które polega na tym, że
surowiec zanurza się w kolejnych wannach, o różnym stopniu czystości wody wzrastającym w
kolejnych etapach17.
14
Cost-effective Membrane Technologies for Minimising Wastes and Effluents
Cost-effective Separation Technologies for Minimising Wastes and Effluents
16
Klub ograniczania odpadów: Hillsdown Holdings – prezentacja sukcesu (ang. Group-wide Waste Minimisation
Club Success: A demonstration at Hillsdown Holdings plc)
17
Więcej informacji o płukaniu przeciwprądowym zawartych jest w dokumencie Oszczędne sposoby płukania i
odzyskiwania środków chemicznych (ang. Case Study Rinsing and Chemical Recovery System Achieves Large
Savings).
15
20
Rysunek 8. Zasada płukania przeciwprądowego
Oddzielenie strumieni ścieków sposobem na osiągnięcie oszczędności
W 1993, pewien zakład przeprowadził analizę głównych procesów w celu poprawienia wydajności.
Grupa składająca się z przedstawicieli kadry kierowniczej, operatorów zmiany i zakładowego doradcy
sprawdzała wielkość przepływu każdego urządzenia wykorzystując wiadro i mierząc czas w jakim
napełni się ono wodą. Po przeanalizowaniu wyników okazało się, że zakład może osiągnąć znaczne
oszczędności jeśli strumienie ścieków zostaną rozdzielone i poddane oczyszczeniu na terenie zakładu.
Stwierdzono, że ze ścieków powinny zostać usunięte ciała stałe i substancje tłuszczowe, które zostaną
wykorzystane do produkcji półpłynnej paszy dla zwierząt.
Główne strumienie ścieków to:
! woda z płukania ziemniaków,
! woda zawierająca skrobię,
! woda zawierająca skrobię i substancje tłuszczowe.
Woda z płukania ziemniaków po usunięciu piasku, kamieni itp. jest zawracana do obiegu. Drugi rodzaj
ścieków poddaje się recyrkulacji do momentu odzyskania odpowiedniej jakości skrobi. Wprowadzone
zmiany spowodowały zmniejszenie zużycia wody aż o 19% (165000 m3), co dało pozwoliło
zaoszczędzić 90000 GBP/rok.
3.5 RECYKLING ODPADÓW
Jeśli odpady nie mogą być ponownie wykorzystane, należy zastanowić się nad ponownym poddaniem
ich obróbce lub recyklingowi na miejscu lub poza zakładem. W porównaniu z innymi sposobami
podejścia do kwestii odpadów opisanych w prezentowanej na początku hierarchii, recykling jest mniej
wydajny, ale nadal na tym etapie można osiągnąć oszczędności i poprawić stan środowiska. Tutaj
również istotnym elementem jest segregacja odpadów.
21
Segregowanie odpadów sposobem na osiągnięcie oszczędności
W pewnym zakładzie przetwórstwa warzyw i owoców zaopatrującym hurtownie i punkty sprzedaży
istniał problem związany z lepkimi, półpłynnymi odpadami powstałymi po usuwaniu nasion z melonów.
Trzy razy w tygodniu były one wywożone na wysypisko, co wiązało się z kosztami składowania
wynoszącymi 14820 GBP/rok. Ponieważ popyt na produkty zwiększył się, wzrosła również
częstotliwość wywozu i koszty składowania tych odpadów.
Odpady z linii produkcyjnych składają się z części stałej i płynnej. Te pierwsze odwirowywane są w
celu usunięcia zawartej w nich wody i sprzedawane jako pasza dla zwierząt do okolicznych
gospodarstw, a ścieki odprowadzane są do kanalizacji.
Nasiona melonów mają dużą wartość odżywczą i powinny zostać usunięte podczas odwadniania.
Problem dotyczy jednak pochodzącego z nich soku, gdyż charakteryzuje się on wysokim ChZT, co
może znacznie zwiększyć koszt oczyszczania ścieków odprowadzanych z zakładu.
W rezultacie zakład, by uniknąć zwiększenia kosztów składowania postanowił przechowywać nasiona
w zbiornikach. Są one następnie rozdrabniane i kierowane do zbiornika, gdzie znajdują się inne
odwodnione odpady z pozostałych linii produkcyjnych. W rezultacie po wymieszaniu otrzymuje się
bardzo wysokiej jakości dodatek paszowy.
Koszt zakupu całej instalacji wyniósł 20000 GBP i przy zaoszczędzonych 9820 GBP/rok, zwrócił się po
ponad 2 latach. Na roczną eksploatację tego systemu zakład wydaje 5000 GBP.
3.6 WPROWADZANIE ULEPSZEŃ
W celu kontroli kosztów związanych z wykorzystaną wodą i wytworzonymi odpadami, należy
posługiwać się analizą opisaną w Rozdziale 2.1., a zawarte w niej dane powinny być traktowane jako
poziom odniesienia przy późniejszych analizach.
Należy również nadzorować przebieg procesu, dokonując regularnych pomiarów, które pomogą
określić roczne i sezonowe trendy oraz oszacować związane z nimi koszty. W przypadku zaistnienia
niespodziewanych zmian, trzeba zbadać ich przyczyny i jeśli konieczne, podjąć odpowiednie działania,
np. naprawić uszkodzone urządzenie, zapobiegać wyciekom.
Ponadto powinno się porównać wyniki analiz z rzeczywistymi końcowymi wynikami zakładu. Jeśli to
konieczne, trzeba ustalić nowe cele dla wprowadzanych ulepszeń. Należy również śledzić nowe
rozwiązania i technologie dla sektora przetwórstwa warzyw i owoców, w zakresie produkcji, nakładów,
produktów końcowych i kosztów. Wdrażanie wszelkich zmian i ciągły nadzór staną się podstawą do
ciągłego wprowadzania ulepszeń.
22
Rysunek 9. Wykorzystanie analizy jako narzędzi do wprowadzania ulepszeń
4. SPOSOBY OGRANICZANIA ODPADÓW
Zbyt wcześnie zebrane owoce lub nadmierna ich ilość powoduje straty sprzedaży i zwiększa koszty
składowania odpadów. Dlatego też niezwykle istotne jest by zwracać uwagę na czynniki, warunkujące
czas przydatności produktu. Obejmują one:
! zapobieganie psuciu się surowców;
! zmianę sposobu przetwarzania;
! poprawę wydajności procesu;
! zmniejszenie potrzeby mycia i płukania.
4.1 ZAPOBIEGANIE PSUCIU SIĘ ŻYWNOŚCI
Poniżej zostały opisane niektóre czynniki powodujące pogorszenie jakości warzyw i owoców oraz
metody zapobiegania.
4.1.1 Kontrola naturalnych procesów i ich warunków
W warzywach i owocach również po zebraniu zachodzi wymiana tlenowa, co prowadzi do zmiękczenia
tkanki i wydzielania zapachów.
!
!
Poddanie chłodzeniu wstępnemu ogranicza tempo zachodzenia reakcji chemicznych, które
powodują psucie się produktu po zebraniu i podczas dojrzewania. Wymiana tlenowa w 10°C
zachodzi dwa razy wolniej niż w temperaturze 20°C.
Zoptymalizowanie wykorzystania antyutleniaczy hamujących utlenianie tkanek, co jest
powodem wydzielania zapachów.
Innym istotnym problemem, którego nie można rozwiązać w prosty sposób jest psucie się warzyw i
owoców wywołane przez mikroorganizmy. Wzrost mikroorganizmów zależy od temperatury,
dostępności wody i składników odżywczych, a w niektórych przypadkach od odpowiedniego poziomu
pH. Niektóre owoce charakteryzują się pH nieodpowiednim do rozwoju mikroorganizmów, ale drożdże
i pleśnie nie są na to wrażliwe, rozwijając się i powodując ich psucie. Ponadto pewne szczepy bakterii
23
(np. Listeria monocytogenes i Salmonella spp.) a także drożdże i pleśnie mogą rozwijać się nawet w
niskich temperaturach.
Psuciu się żywności wywołanym obecnością mikroorganizmów można zapobiegać poprzez:
! Chłodzenie wstępne (Tabela 5), mające na celu ograniczenie obecności patogenów.
Najlepiej by temperatura warzyw i owoców utrzymywała się na poziomie 10°C i była
niższa niż temperatura wody wykorzystywanej do mycia. Wyniki ostatnich badań18
dowodzą, iż w przypadku gdy temperatura owoców lub warzyw jest wyższa od
temperatury wody chłodzącej, patogeny w bardzo łatwy sposób mogą przeniknąć przez
skórkę oraz zewnętrzne uszkodzenia do wnętrza komórek, powodując szybkie psucie.
! Regularne czyszczenie urządzeń w celu ograniczenia ilości znajdujących się na nich
mikroorganizmów19.
Tabela 5. Podstawowe metody stosowane podczas chłodzenia wstępnego
Metoda
Chłodzenie z
wykorzystaniem
wody
Chłodzenie
próżniowe
Opis
Zastosowanie*
Ciepło usuwane jest poprzez
bezpośredni kontakt z wodą
Szparagi, buraki, brokuły,
marchewka, kalafior, seler, wiśnie,
gruszki, rzodkiewka, maliny, słodka
kukurydza
Powierzchnia owoców i warzyw
zostaje zwilżona wilgotna, a
potem następuje chłodzenie
próżniowe
Odpowiednie dla warzyw zielonych i
owoców wrażliwych na ciepło np.
kapusta, wiśnie, sałata, szpinak,
maliny
Zimne powietrze przechodzi
Bakłażany, fasola, ogórek, papryka,
przez warzywa i owoce
pomidory
powodując ich natychmiastowe
ochłodzenie bez zamarzania
* chłodzenie wstępne nie jest odpowiednie dla niektórych owoców tropikalnych i podzwrotnikowych
Chłodzenie
powietrzem
4.1.2 Kontrola dostaw
Tempo psucia się owoców i warzyw może zostać znacznie zwiększone w przypadku niewłaściwego
sposobu dostarczania. Jeśli powierzchnia jest poobijana, oznacza to, że tkanka pod spodem również
uległa uszkodzeniu, co zwiększa ryzyko wniknięcia patogenów.
Dostawy ręczne
W przypadku dostaw ręcznych należy zwrócić uwagę na kilka istotnych kwestii.
!
!
!
Utrzymywanie wysokiego poziomu higieny przez pracowników oraz w miejscach dostaw
potwierdzane podczas regularnych kontroli.
Pracownicy powinni mieć krótko obcięte paznokcie, by nie uszkodzić skórki warzyw lub
owoców.
Unikanie obijania owoców lub warzyw podczas ich doręczania. W przypadku owoców o
większych rozmiarach należy je dostarczać pojedynczo unikając obijania.
18
See Zhuang, R-Y, Beuchat, L and Angulo, FJ (1995). Fate of Salmonella montevideo on and in raw tomatoes as
affected by temperature and treatment with chlorine. Applied and Environmental Microbiology. Vol 61, pages
2127-2131. – „Wpływ temperatury i chlorowania na przeżywalność Salmonelli montevideo na zewnątrz i
wewnątrz surowych ziemniaków”
19
Patrz przypis 10
24
Dostawy mechaniczne
!
!
Warzywa i owoce powinny być dostarczane delikatnie, by uniknąć obijania podczas załadunku
i rozładunku. Jeżeli powierzchnia owoców jest poobijana, zwiększa to niebezpieczeństwo
zepsucia zanim dotrą one do klientów.
Warzywa lub owoce na taśmie przenośnika powinny być ułożone jednowarstwowo, tak by się
nie obijały o siebie.
4.1.3 Odpowiednie wyposażenie
Rodzaj urządzeń wykorzystywanych w przetwórstwie może mieć istotny wpływ na jakość surowców.
Ponadto należy zwrócić uwagę na parametr zużycia wody, by ograniczyć ilości powstających ścieków
i zużycie środków chemicznych potrzebnych do mycia. Delikatne usuwanie wody pochodzącej z
procesu płukania jest również istotne dla zapewnienia maksymalnie długiego czasu przydatności
produktów.
By zminimalizować zagrożenie pogorszenia się jakości produktu podczas przetwarzania należy
dokładnie przyjrzeć się poniższym kwestiom.
!
!
!
!
Cięcie może spowodować mniej uszkodzeń niż obróbka parowa, szczególnie jeśli w wyniku jej
wykorzystania zewnętrzna warstwa ulegnie sparzeniu, powodując powstawanie zapachów
i zmniejszenie ilości składników odżywczych.
Wyniki ostatnich badań wykazały, że obieranie marchewki za pomocą ostrego narzędzia
zamiast w specjalnych bębnach, powoduje mniejszą podatność na psucie i obniża zużycie
antyutleniaczy w wodzie płuczącej.
Dodawanie antyutleniaczy do wody płuczącej zapobiega oksydacji owoców lub warzyw, nie
należy jednak używać ich zbyt wiele. Ograniczenie ilości tych środków pozwoli na zmniejszenie
zanieczyszczeń zawartych w ściekach i obniżenie opłat za ich oczyszczanie.
Niezbyt raptowne usuwanie wody z powierzchni warzyw lub owoców po procesie płukania
wydłuży również czas ich przydatności. Niektóre badania dowiodły, że suszenie za pomocą
odwadniarki odśrodkowej nie przyczynia się do obicia powierzchni, co ma miejsce w
przypadku wykorzystania innych metod suszenia. Oczywiście czas suszenia i prędkość
wirowania muszą być odpowiednio dobrane20.
4.1.4 Właściwe zainstalowanie i konserwacja urządzeń
Korzyści płynące z wyboru odpowiednich urządzeń mogą nie być pełne, jeśli ich wykorzystaniu
towarzyszy niewłaściwy sposób zainstalowania i konserwacji. Odpowiednia konserwacja jest niezbędna
dla poprawnej pracy wszystkich, nawet ręcznie obsługiwanych urządzeń. Dlatego należy:
!
!
!
!
Czyścić ostrza, gdyż podczas cięcia czy obierania uwolnione zostają płyny tkankowe, które
mogą powodować oksydacje i rozwój warunków odpowiednich dla mikroorganizmów.
Ostrzyć urządzenia tnące i szatkujące, gdyż w przeciwnym razie mogą one znacznie uszkodzić
tkankę owoców lub warzyw i trudniej jest wyczyścić ostrza21.
Regularnie myć urządzenia w celu ograniczenia ilości obecnych na nich mikroorganizmów.
Dokonywać regularnych przeglądów urządzeń. Wibracje wywołane przez obluzowane złączki
mogą negatywnie wpłynąć na proces cięcia, co powoduje uszkodzenie powierzchni owoców i
uwolnienie większej ilości soków, zwiększając ładunek zanieczyszczeń w ściekach, a tym
samym opłaty za ich oczyszczanie.
20
New Approaches in Improving the Shelf Life of Minimally Processed Fruit and Vegetables, Trends in Food
Science and Technology, June 1996, Vol. 7, pages 179-187. (Nowe podejście do przedłużania przydatności
minimalnie przetworzonych warzyw i owoców)
21
Testy mikrobiologiczne dowiodły, że więcej mikroorganizmów zdolnych do przeżycia było obecnych na
powierzchni bardziej tępych ostrzy
25
4.2 MYCIE ORAZ MYCIE WODĄ ZAWIERAJĄCĄ ŚRODKI ODKAŻAJĄCE
4.2.1 Częstotliwość i sposób mycia
Efektywne mycie i oczyszczanie warzyw i owoców jest bardzo trudnym zadaniem. Jeśli procesy te są
nieodpowiednio przeprowadzone, czas przydatności surowców może zostać bardzo skrócony, co
spowoduje zwiększenie ilości odpadów stałych i kosztów składowania.
Analiza przeprowadzona wśród 250 zakładów przetwarzających surowe warzywa i owoce22 wykazała,
że 76% badanych stosowało chlor jako środek dezynfekujący wodę, 20% natomiast stosowało do
mycia wodę pitną, 3% środek uniwersalny, 1% wodny kwas organiczny.
4.2.2 Środki odkażające na bazie chloru
Chlorowanie lub dezynfekcja wody do mycia służy do utrzymania odpowiedniego poziomu czystości tej
wody i zapobiega wtórnemu zanieczyszczeniu. Mycie w roztworze chloru może obniżyć ilość
mikroorganizmów 100-krotnie w najlepszym przypadku23.
Istotne jest jednak by zastosować odpowiednią ilość kwasu chlorowego, gdyż ograniczenie zużycia
środków odkażających pozwoli na zmniejszenie ich poziomu w ściekach oraz opłat za oczyszczanie.
Jeśli stężenie kwasu jest zbyt duże, warzywa i owoce mogą stracić kolor oraz zapach i nie będą mogły
być wykorzystane do dalszej produkcji. Ponadto należy się liczyć z tym, że koszt zakupu surowców
i opłaty za oczyszczanie ścieków mogą wzrosnąć.
Monitoring
!
Warto zastanowić się nad zainstalowaniem czujników mierzących poziom chloru w wodzie,
gdyż pozwoli to uniknąć nadmiernego zużycia kwasu. W tym celu najlepiej skontaktować się z
dostawcą środków chemicznych, który powinien pomóc znaleźć najlepsze rozwiązanie.
Zmniejszanie ładunku zanieczyszczeń organicznych przed chlorowaniem
Środki odkażające na bazie chloru niezbyt dobrze wiążą materię organiczną, taką jak piasek, ziemia
itp.
! Przed myciem wodą ze środkiem odkażającym należy usunąć jak najwięcej zanieczyszczeń
organicznych, co pozwoli na ograniczenie ilości wykorzystanego chloru.
Płukanie ogranicza ilość zanieczyszczeń organicznych, jednak bardzo istotne jest, by w procesie tym
nie wykorzystywano nadmiernej ilości wody. Dlatego też warto zainstalować czujniki do pomiaru
mętności, gdyż są one nieporównywalnie lepsze niż wizualne kontrole dokonywane przez
pracowników.
Więcej informacji na temat czujników do pomiaru mętności zawartych jest w poradniku
Niskonakładowe sposoby kontroli procesów produkcyjnych w przemyśle spożywczym. 24
22
Review of Current Industry Practice on Fruit and Vegetable Decontamination, Campden & Chorleywood Food
Research Association (CCFRA) Review No. 14 (1999) – Przegląd bieżących praktyk w odkażaniu warzyw i owoców
23
Beuchat, LR (1998). Surface Decontamination of Fruits and Vegetables Eaten Raw: A review. Food Safety Unit,
World Health Organisation WHO/FSF/FOS/98.2. – Zanieczyszczenia powierzchniowe na warzywach i owocach
zjadanych na surowo
24
Low-process control in food and drink processing
26
5. PLAN DZIAŁANIA
Kolejnym istotnym etapem jest opracowanie planu działania mającego na celu wdrożenie
systematycznego ograniczania ilości odpadów wytwarzanych w zakładzie. W celu opracowania
własnego planu warto przyjrzeć się poniższemu przykładowi.
DZIAŁANIE
OSOBA
ODPOWIEDZIALNA
DATA
WYKONANIA
Wyznaczenie składu grupy odpowiedzialnej za
wdrażanie założeń planu ograniczania odpadów
Uzyskanie zgody kierownictwa na wdrożenie planu
ograniczania odpadów
Objaśnienie pracownikom potrzeby ograniczania
odpadów
Wprowadzenie systemu aktywnego udziału i
motywowania pracowników do współpracy
Opracowanie ogólnego diagramu przepływu dla całego
procesu i poszczególnych etapów. Wykonanie analizy.
Opracowanie danych dotyczących poszczególnych
procesów, nakładów i produktów
Zbieranie informacji dotyczących:
Planu całego zakładu
Usytuowania liczników
Obiegu wody w zakładzie i systemu odprowadzania
ścieków
- Rachunki za usługi komunale i składane zamówienia
-
Obliczenie ilości i kosztów surowców oraz produktów
końcowych
Analiza bieżącej sytuacji. Określenie obszarów gdzie
można osiągnąć oszczędności poprzez wprowadzanie
ulepszeń i ograniczanie odpadów
Wykorzystanie listy zawartej w Załączniku w celu
określenia możliwości ograniczania odpadów
Oszacowanie kosztów i korzyści z wdrożenia różnych
rozwiązań
Określenie hierarchii najbardziej efektywnych i
opłacalnych sposobów ograniczania odpadów
Przeprowadzenie, jeśli możliwe, pilotażowych
projektów związanych z ograniczaniem odpadów
Wdrożenie niskonakładowych lub niewymagających
kosztów sposobów w celu osiągnięcia oszczędności
Regularne pomiary nakładów i produktów końcowych
oraz porównywanie ich z poprzednimi
Regularna analiza postępów i określanie nowych celów
Wykorzystanie niniejszego formularza jako narzędzia
do ciągłego wprowadzania ulepszeń
27
Załącznik
Lista sprawdzająca dotycząca odpadów powstających podczas przetwórstwa owoców i
warzyw
Wydział
Obszar
Powstające odpady
Uprawy
Pole
Produkty pozaklasowe
Sortowanie i okrawanie
Transport
Zbędny
transport
dodatkowych
materiałów
Przyjmowanie surowców Pola rozładunkowe
Produkty pozaklasowe
Drewniane skrzynki, pudełka, palety
Skrawki polietylenu
Produkty, które spadły na podłogę
Składowanie
Chłodnie
Produkty pozaklasowe
Produkty, które spadły na podłogę
Produkty uszkodzone
Wycieki z systemów chłodniczych
Straty energii
Składowanie
środków Produkty przeterminowane
chemicznych
Uszkodzone opakowania
Nadwyżki środków chemicznych
Produkcja
Sortowanie i oczyszczanie,
Produkty poza klasowe
wstępne chłodzenie, mycie, Produkty, które spadły na podłogę
odkażanie, płukanie,
Odpady stałe
odwadnianie, suszenie,
Ziemia
blanszowanie, zamrażanie,
Szkło/metale/plastik
dehydratacja, pakowanie
Pozostałości po sortowaniu i okrawaniu
Ścieki z mycia
Ścieki z płukania
Obierki/ ścinki
Zbyteczne środków chemicznych
Wycieki z zaworów/kranów/rurociągów
Niezakręcone krany oraz
Zbyteczne/zniszczone opakowania
Energia
Budynki, procesy
Pozostawione zapalone światło
produkcyjne
Pozostawione włączone maszyny
Wycieki sprężonego powietrza
Mało wydajne silniki/pompy
Mało wydajne wykorzystanie
Woda gospodarcza
Procesy pomocnicze
Zbyteczne zużycie wody gorącej i
chłodzonej
Brak odzysku ciepła
Pozostawione otwarte drzwi
Niewystarczające izolacja
Toalety, kantyna, pralnie na Wycieki z kranów i rurociągów
terenie zakładu,
Pozostawione okręcone krany
Zbyt duże cisnienie/przepływ
Przepełnione spłuczki
Biura, warsztaty, laboratoria, Detergenty
Papier
Odzież i rękawice ochronne
Środki chemiczne, kwasy/zasady
Emulsje chłodząco-smarujące
Odpady drewniane/ złom
28
Inwentaryzacja procesów
Zakład:
Opracowane przez
Ilość stron
Data
Proces
Lokalizacja/ numer
29
Inwentaryzacja materiałów na wejściu
Proces:
numer
Opracowane przez:
Rodzaj materiału
Zużyta ilość
(jednostka/czas)
Data:
Koszt jednostkowy
(GBP/ilość)
Koszt całkowity
(GBP/czas)
30
Inwentaryzacja materiałów na wyjściu
Proces:
numer
Opracowane przez:
Rodzaj materiału
Zużyta ilość
(jednostka/czas)
Data:
Koszt jednostkowy
(GBP/ilość)
Koszt całkowity
(GBP/czas)
Tekst został przetłumaczony za zgodą Envirowise – Practical Environmental Advice for
Busines
31