Pobierz - WPHI Berlin

Transkrypt

Wydział Promocji Handlu i Inwestycji
Ambasady Rzeczpospolitej Polskiej w Berlinie
RYNEK NIEMIECKI
Poradnik
dla przedsiębiorców
Wydanie VI
Berlin 2014
Wydawca:
© Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Berlinie
Leipziger Platz 2, D-10117 Berlin
tel.: (00 49 30) 206 226070, fax: (00 49 30) 206 226 730
e-mail: [email protected]; www.berlin.trade.gov.pl
Autorka:
Joanna Kołodziejczyk-Kańska
Kancelaria radcy prawnego JKK
ul. Oławska 17
50-123 Wrocław
www.kancelaria-jkk.pl
[email protected]
Mobile: + 48 607 097 507
Tel.: + 48 71 72 34 331
Fax: + 48 71 72 34 332
Współpraca i redakcja:
Jan Masalski - Radca
Wydział Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Berlinie
Stan prawny: grudzień 2013
Poradnik ma charakter materiału informacyjnego dla celów promocji współpracy
gospodarczej pomiędzy Polską a Niemcami i nie stanowi źródła prawa. Pomimo
dołożenia wszelkiej staranności w przygotowaniu poradnika, wydawcy oraz autorka
nie ponoszą odpowiedzialności za ewentualne nieścisłości lub błędy, a także za
konsekwencje wynikające z zastosowania wskazówek w praktyce. W celu uzyskania
wiążącej porady prawnej prosimy o bezpośredni kontakt z kancelarią JKK.
Szanowne Panie, Szanowni Panowie,
Republika Federalna Niemiec jest największym partnerem gospodarczym Polski.
Także Polska jest ważnym i atrakcyjnym gospodarczo partnerem dla Niemiec, a rozwój
gospodarczy naszego kraju w ostatnich latach mocno wpłynął na postrzeganie polskiej
gospodarki przez naszych zachodnich sąsiadów.
Wraz z otwarciem z dniem 1 maja 2011 r. niemieckiego rynku pracy i usług, wzrosła
aktywność na nim małych polskich firm budowlanych i rzemieślniczych, nie słabnie
zainteresowanie podejmowaniem samodzielnej działalność gospodarczej w Niemczech
oraz różnymi formami świadczenia pracy i usług.
Rosną stale dostawy polskich towarów na rynek niemiecki, który akceptuje towary o
zróżnicowanej jakości, na potrzeby wewnętrzne i dla reeksportu, dla przetwórstwa i
kooperacji przemysłowej oraz bezpośrednio dla konsumentów, towary markowe i „no
name”, na różnych poziomach cenowych. We wszystkich tych kategoriach jesteśmy
jednymi z liczących się dostawców obecnie i w przyszłości.
Przekazywany obecnie Państwu poradnik nie jest tylko zaktualizowanym, kolejnym
wydaniem tego opracowania. W swej treści został zasadniczo zmieniony i dostosowany
do faktycznego zainteresowania przedsiębiorców wyrażanego zarówno w zapytaniach
kierowanych do WPHI, jak i w trakcie konsultacji z przedstawicielami polskich firm
i działającymi już w Niemczech. Uwzględnia wynikające z nich wnioski i postulaty
dotyczące regulacji prawnych i praktyki ich stosowania.
Mam nadzieję, że informacje zawarte w publikacji wraz z innymi tematycznymi
poradnikami na temat dostępu do niemieckiego rynku pracy, usług i prowadzenia
działalności gospodarczej, które znajdziecie Państwo na naszej witrynie internetowej
www.berlin.trade.gov.pl, do której odwiedzenia gorąco zachęcam, będą pomocne
Państwu w obecnej i planowanej aktywności gospodarczej w Niemczech.
Jacek Robak
Radca-Minister
Kierownik WPHI
Ambasady RP w Berlinie
SPIS TREŚCI
1.
Gospodarka Niemiec i współpraca z Polską
1.1. Sytuacja gospodarcza Niemiec ...................................................................................7
1.2. Polsko-niemiecka współpraca gospodarcza . ........................................................8
1.3. Współpraca inwestycyjna .......................................................................................... 10
1.4. Perspektywy rozwoju współpracy gospodarczej z Niemcami ..................... 11
2. Podejmowanie samodzielnej działalności gospodarczej
2.1. Wprowadzenie................................................................................................................ 13
2.2. Samodzielna działalność gospodarcza.................................................................. 14
2.2.1. Zgłoszenie w urzędzie ds. gospodarczych ........................................... 15
2.2.2. Rejestracja w urzędzie skarbowym.......................................................... 16
2.2.3. Obowiązek zameldowania.......................................................................... 17
2.2.4. Członkostwo w izbie przemysłowo-handlowej .................................. 18
2.2.5. Członkostwo w branżowych towarzystwach
ubezpieczeniowych ...................................................................................... 19
2.2.6. Obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego przedsiębiorcy................ 19
2.2.7. Handel obwoźny............................................................................................. 20
2.3. Wolne zawody i zasady ich wykonywania............................................................ 22
2.4. Wykonywanie rzemiosła.............................................................................................. 23
2.5. Uznawanie kwalifikacji zagranicznych................................................................... 28
3.
Prowadzenie działalności gospodarczej w formie spółki
3.1. Spółka cywilna................................................................................................................ 30
3.2. Spółka jawna.................................................................................................................... 31
3.3. Spółka komandytowa................................................................................................... 32
3.4. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością........................................................... 33
3.5. Spółka z o.o. w formie „mini”...................................................................................... 36
4.
Prawne formy obecności firm zagranicznych w Niemczech
4.1. Oddział zagranicznego przedsiębiorcy.................................................................. 38
4.2. Filia (zakład)...................................................................................................................... 40
4.3. Przedstawicielstwo........................................................................................................ 40
5. System podatkowy w Niemczech
5.1. System podatkowy w Niemczech i zasady rozliczeń podatkowych............ 41
5.1.1. Podatek dochodowy od osób fizycznych ............................................. 41
5.1.2. Podatek dochodowy od osób prawnych .............................................. 43
5.1.3. Podatek od działalności gospodarczej . ................................................. 44
5.1.4. Podatek od towarów i usług ...................................................................... 45
5.1.5. Podatek od usług budowlanych .............................................................. 47
5.1.6. Podatek ubezpieczeniowy ......................................................................... 48
5.1.7. Podatek od środków transportu .............................................................. 49
6.
Pozostałe kwestie związane z założeniem działalności gospodarczej
6.1. Otwarcie rachunku bankowego............................................................................... 51
6.2. Wynajem lokalu.............................................................................................................. 52
6.3. Ochrona marki................................................................................................................ 53
6.4. Poszukiwanie partnerów handlowych................................................................... 55
7.
Niemiecki rynek pracy
7.1. Zawieranie umów o pracę.......................................................................................... 57
7.2. Wynagrodzenie pracownika...................................................................................... 61
7.3. Delegowanie pracowników do Niemiec............................................................... 62
7.4. Agencje pracy tymczasowej...................................................................................... 64
7.5. Zatrudnianie opiekunów dla osób starszych i chorych................................... 66
8. System ubezpieczeń społecznych w Republice Federalnej Niemiec
8.1. Wybór właściwego systemu ubezpieczeń społecznych.................................. 69
8.2. Składki na ubezpieczenie społeczne...................................................................... 72
9. Kontrakty handlowe w polsko-niemieckim obrocie gospodarczym
9.1. Weryfikacja partnera handlowego.......................................................................... 75
9.2. Zwyczaje handlowe....................................................................................................... 77
9.3. Stosowanie ogólnych warunków umów............................................................... 80
9.4. Specyfikacja umów w obrocie gospodarczym na przykładzie umowy
sprzedaży i umowy o roboty budowlane.............................................................. 82
9.4.1. Umowa sprzedaży.......................................................................................... 85
9.4.2. Umowa o roboty budowlane..................................................................... 85
9.5. Umowne zabezpieczenie roszczeń.......................................................................... 87
9.6. Umowny wybór sądu.................................................................................................... 88
9.7. Umowny wybór prawa materialnego..................................................................... 92
1. Gospodarka Niemiec i współpraca
z Polską
10. Dochodzenie należności w Niemczech
10.1. Postępowanie przedsądowe...................................................................................... 95
10.2. Postępowanie sądowe................................................................................................. 97
10.2.1. Sądowe postępowanie upominawcze . ................................................. 99
10.2.2. Europejskie postępowanie nakazowe..................................................... 99
10.2.3. Postępowanie w sprawach drobnych ..................................................101
10.2.4. Postępowanie sporne przed sądem.......................................................102
10.3. Pozasądowe załatwianie sporów.
Mediacja i sądownictwo polubowne....................................................................103
10.3.1. Mediacja...........................................................................................................103
10.3.2. Sądy polubowne...........................................................................................105
10.4. Postępowanie egzekucyjne.....................................................................................106
10.4.1. Zasady ogólne................................................................................................106
10.4.2. Europejski Tytuł Egzekucyjny...................................................................107
11. Uczestnictwo w zamówieniach publicznych w Niemczech ..............................109
12. Przydatne adresy . ................................................................................................................113
13. Wzory umów
13.1. Wzór umowy spółki cywilnej...................................................................................116
13.2. Wzór umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
w formie mini.................................................................................................................118
Załączniki
Załącznik nr 1 - Lista zawodów rzemieślniczych, które wymagają w Niemczech
wpisu do rejestru rzemiosł, według załącznika A do niemieckiej ustawy
o rzemiośle .............................................................................................................................120
Załącznik nr 2 - Lista zawodów rzemieślniczych, które nie wymagają
w Niemczech wpisu do rejestru rzemiosł oraz zawodów zbliżonych do rzemiosła,
według załącznika B do niemieckiej ustawy o rzemiośle..................................................121
1.1. Sytuacja gospodarcza Niemiec
Niemcy należą do najbardziej rozwiniętych krajów przemysłowych świata, a ich
gospodarka jest czwartą co do wielkości po USA, Chinach i Japonii. W czasie silnego
kryzysu Euro w latach 2010-2011 Niemcy utrzymały relatywnie dobrą sytuację
gospodarczą jako kraj wybitnie proeksportowy, korzystający z szybko rosnącego
zapotrzebowania ze strony krajów Azji i Ameryki Płd. Ta relatywnie dobra sytuacja
Niemiec wynika z wcześniej przeprowadzonej reformy na rynku pracy, silnej kontroli
wydatków socjalnych i mało roszczeniowej postawy związków zawodowych oraz
wysokiej konkurencyjności eksportu.
W 2012 r. niemiecki eksport wzrósł do 1.163 mld EUR (+4,2%), a import do 988 mld EUR
(+1,5%). Najważniejszymi partnerami handlowymi Niemiec były Francja, Niderlandy,
Chiny, USA i Wielka Brytania. Wśród krajów związkowych w niemieckim eksporcie
przodują Badenia-Wirtembergia z 16%-owym i Bawaria z 15%-owym udziałem. W
imporcie udział każdego z ww. landów sięga 16%.
Podstawowe wskaźniki makroekonomiczne Niemiec
Wyszczególnienie
2011
PKB na 1 mieszkańca (w tys. €)
31,4
PKB (w mld €)
2 573
PKB (dynamika w %)
3,0
Konsumpcja prywatna (zmiany %)
1,5
Konsumpcja publiczna (zmiany %)
1,5
Nakłady inwestycyjne (zmiany %)
6,0
Deficyt budżetowy (% PKB)
-1,0
Dług publiczny (% PKB)
81,0
Inflacja (w %)
2,6
Bezrobocie (w %)
6,9
Eksport (w mld €)
1 060
Import (w mld €)
902
2012
31,6
2 590
0,8
0,8
1,2
-2,5
-0,9
82,2
2,3
6,8
1 163
988
2013*
32,1
2 630
1,0
1,0
0,7
-0,6
-0,2
80,7
1,9
6,5
1 174
1 008
2014*
32,3
2 674
1,7
1,0
1,0
3,8
+0,1
80,0
1,8
6,5
1 221
1 053
Źródło: Destatis, *prognoza DIHK
1.2. Polsko-niemiecka współpraca gospodarcza
Traktat Akcesyjny ze Wspólnotami Europejskimi i ich krajami członkowskimi, który
wszedł w życie 1.05.2004 r. posiada podstawowe znaczenie dla całokształtu współpracy
gospodarczej i wymiany handlowej między Polską a krajami UE, w tym z RFN. Poza
tym, szereg kwestii związanych ze współpracą gospodarczą regulują bilateralne
umowy międzyrządowe. Są to między innymi: Umowa o unikaniu podwójnego
opodatkowania podatków od dochodu i od majątku , Umowa w sprawie popierania i
wzajemnej ochrony inwestycji, Traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy
z 17 czerwca 1991 r., który zawiera część gospodarczą odnoszącą się do współpracy
Polski i RFN zarówno o charakterze ściśle dwustronnym, jak też wielostronnym. W
20 rocznicę podpisania Traktatu, w czerwcu 2011 roku, rządy Polski i Niemiec przyjęły
jubileuszową Deklarację wraz z załącznikiem zawierającym listę projektów, w tym w
obszarze gospodarczym, które będą wspólnie realizowane w ciągu najbliższych lat.
Od ponad 20 lat RFN pozostaje pierwszym partnerem handlowym Polski. Udział
Niemiec w polskim eksporcie ogółem sięga 25% a w imporcie 21%. W 2012 r. obroty
wyniosły 68,9 mld EUR (-1,2%), w tym 36,1 mld EUR polskiego eksportu (+1,1%) i 32,8
mld importu (-3,5%). Wymiana zamknęła się dla Polski dodatnim saldem w wysokości
3,2 mld EUR. Widoczne w 2012r. osłabienie dynamiki dwustronnego handlu związane
było ze słabnącym popytem w Niemczech i zmniejszeniem aktywności inwestycyjnej
w Polsce. Wyniki w 2013 roku wskazują na dalszy wzrost polskiego eksportu, przy
trwającym nadal spadku importu.
Zauważalna jest wysoka nierównowaga w udziale wymiany bilateralnej w całości
obrotów handlu zagranicznego Polski i Niemiec. O ile Niemcy od wielu lat pozostają
pierwszym partnerem handlowym Polski, to import polskich towarów stanowił
w 2012 r. tylko 3,7% całości niemieckiego importu, a eksport do Polski 3,9%
niemieckiego eksportu. Niemniej Polska z eksportem do Niemiec w wysokości 33,5
mld EUR (wg danych niemieckich) znalazła się na 11. miejscu za Austrią i Szwajcarią
wśród dostawców na rynek niemiecki. W niemieckim eksporcie natomiast Polska
uplasowała się wg danych niemieckich na 10 pozycji (42,2 mld EUR), wyprzedzając
m.in. Rosję i Czechy. Pod względem wysokości obrotów Polska znalazła sie w 2012
r. na 11 miejscu (75,7 mld), zaraz po Rosji i wyprzedzając w tym zestawieniu m.in.
Czechy i Hiszpanię.
Obroty handlowe Polski z Niemcami w latach 2008 – 2013 w mln EUR
2008
2009
2010
2011
2012
2013*
Dynamika
2013/2012
Eksport
29.124,1 25.685,7 31.427,0 35.664,3 35.657,0 37.066,0
103,8
Import
32.755,2 24.053,2 29.362,4 34.042,1 32.835,8 31.895,0
97,2
Obroty
61.879,3 49.738,9 60.789,4 69.706,4 68.892,8 68.961,0
100,1
Saldo
-3.631,1 +1.632,5 +2.064,6 +1.622,2 +3.221,2 +5.171,0
*
Źródło: *dane szacunkowe WPHI
Bardzo duże różnice między danymi statystycznymi polskimi (obroty 68,9 mld, saldo
+3,6 mld EUR) i niemieckimi (obroty w wysokości 75,7 mld, saldo +8,7 mld), szczególnie
danymi dotyczącymi niemieckiego eksportu do Polski wynikają m.in. z traktowania
jako eksportu z Niemiec wywozu do Polski towarów z krajów trzecich odprawionych w
portach niemieckich, głównie w Hamburgu (np. eksport odzieży i innych tekstyliów z
Niemiec do Polski wyniósł w 2012 r. ponad 2 mld EURO, a przecież niemiecki przemysł
odzieżowy praktycznie już nie istnieje od wielu lat, eksport komputerów do Polski to
ponad 3 mld EUR, a przecież wytwarzane są one głównie w Azji). Wg GUS oba kraje
traktują jako eksport wszelkie dobra wysłane z danego kraju do drugiego, natomiast
w przypadku importu liczy się kraj pochodzenia towaru, a nie kraj, z którego został on
bezpośrednio przesłany. W tym przypadku wiele chińskich towarów trafia do Polski za
pośrednictwem Niemiec, więc są one zaliczane do niemieckiego eksportu do Polski,
ale nie zostają wliczane do importu Polski z Niemiec.
Praktycznie stale od lat rosnący polski eksport do Niemiec miał również wpływ na
kształtowanie się struktury polsko-niemieckich obrotów towarowych, gdzie wysokie
przyrosty polskiego eksportu odnotowano zarówno w dobrach inwestycyjnych,
surowcowych i przetworzonych towarach przemysłowych, jak i w niektórych pozycjach
dóbr konsumpcyjnych (produkty rolno-spożywcze, meble, samochody). Wg danych
niemieckich i 4-cyfrowego kodu SITC najważniejsze grupy towarowe w polskim
eksporcie do RFN stanowiły w 2012 r. wyroby mechaniczne i elektryczne (33,7%), w
tym pojazdy i części (15,0%), inne wyroby przemysłowe (20,6%), inne wyroby gotowe
(13,4%), w tym meble (6,8%), chemikalia 7,0% i towary rolno-spożywcze (7,9%).
Do największych wartościowo pozycji w polskim eksporcie do Niemiec w 2012 r.
należały pojazdy mechaniczne i części do samochodów (5,0 mld EUR), artykuły rolnospożywcze (2,7 mld EUR) oraz wyroby z metalu (2,4 mld EUR).
W polskim imporcie z RFN w 2012 r. najważniejsze grupy towarowe to: urządzenia
mechaniczne i elektryczne (34,6%), inne wyroby przemysłowe (20,2%), w tym
pojazdy samochodowe oraz części i akcesoria do pojazdów (10,5%), wyroby
przemysłu chemicznego (15,9%) i inne wyroby gotowe (10,0%). Do największych
wartościowo pozycji w polskim imporcie z Niemiec w 2012 r. należały maszyny i
urządzenia (5,2 mld EUR), wyroby przemysłu chemicznego (4,9 mld EUR) oraz pojazdy
mechaniczne i części do samochodów (4,4 mld EUR). Wyrazem uznania dla postępu
technologicznego w naszym kraju, był udział Polski jako kraju partnerskiego na
prestiżowej Wystawie Lotniczej w Berlinie w 2012 r. i jako partnera strategicznego
na targach informatycznych CeBIT w marcu 2013 roku w Hanowerze, jednej z
największych imprez technologicznych na świecie.
1.3. Współpraca inwestycyjna
Niemcy są na 2. miejscu (po Niderlandach) wśród najważniejszych inwestorów
zagranicznych w Polsce. Wg szacunkowych danych skumulowana wartość niemieckich
inwestycji na koniec 2012 r. wyniosła ok. 25 mld EUR, co daje prawie 16% udział w
inwestycjach zagranicznych ogółem i 2. miejsce wśród największych inwestorów
zagranicznych. Największa część niemieckich inwestycji przypada na działalność
nowych firm, a jedynie niewielką część stanowią przejęcia (trzeba jednak odnotować
przejęcia pod koniec 2012 r. Zelmera przez BSH) czy też inwestycje związane z
prywatyzacją przedsiębiorstw państwowych. Przedsiębiorstwa niemieckie inwestują
coraz więcej także w zaawansowanych technologicznie rodzajach produkcji i usług
oraz rozwijają w Polsce swą działalność badawczo-rozwojową. Przykładem jest
tutaj Grupa Tognum MTU, która podjęła na początku 2012 r. decyzję o budowie w
Stargardzie Szczecińskim nowej fabryki silników, która posłuży zwiększeniu jej mocy
produkcyjnych i potencjału badawczo-rozwojowego w Europie.
Większe niemieckie inwestycje w Polsce realizowane są głównie w przemyśle
motoryzacyjnym oraz budowy maszyn, chemicznym i farmaceutycznym, w sektorze
bankowym i ubezpieczeniowym, handlu hurtowym i detalicznym oraz energetyce,
ze szczególnym uwzględnieniem odnawialnych źródeł energii. Odczuwalna poprawa
w zakresie infrastruktury drogowej oraz dobry – na tle innych krajów UE - wizerunek
polskiej gospodarki i finansów – sprzyja decyzjom i zachęca niemieckie firmy do
dalszego inwestowania w Polsce.
Polskie inwestycje w Niemczech wg naszych szacunków wynoszą ok. 1,5 mld EUR.
Wśród największych inwestorów znajdują się m.in. PKN Orlen S.A. (zakup ponad 580
stacji benzynowych BP w północnej części Niemiec), Grupa Ciech (przejęcie za 75
mln EUR fabryki sody kalcynowanej w Stassfurcie w Dolnej Saksonii), Azoty Tarnów
(zakup fabryki polimerów w Guben) czy Odratrans SA (obecnie OT Logistics SA). Z
nowych obszarów polskich inwestycji w Niemczech warto odnotować inwestycje
w produkcję komponentów do biopaliw oraz budowę w Berlinie i okolicach sieci
stacji zaopatrujących samochody i gospodarstwa domowe w gaz płynny – LPG.
Na początku 2012 r. Grupa Boryszew zakupiła za ok. 10 mln EUR niemiecką spółkę
YMOS z zakładami w Prenzalu (Brandenburgia). YMOS jest wiodącym europejskim
10
producentem elementów plastikowych, galwanizowanych i chromowanych dla
sektora automotive, w tym kompletnych zestawów otwierania drzwi samochodowych.
Większość polskich przedsiębiorców stanowią jednak firmy jednoosobowe (dominują
usługi budowlane i rzemieślnicze). Na koniec 2012 r. w RFN zarejestrowanych było ok.
180 tys. jednoosobowych przedsiębiorstw z udziałem polskich obywateli, w tym ok.
50 tys. firm rzemieślniczych. Ponad 40% firm działa w branży budowlanej, prawie 15%
w tzw. usługach różnych (ogrodniczych, targowych, opieki nad nieruchomościami
i budynkami), kolejne 12% w handlu i usługach naprawy pojazdów, ponad 10% w
opiece nad osobami starszymi i niepełnosprawnymi, kolejne w transporcie oraz
gastronomii.
1.4. Perspektywy rozwoju współpracy gospodarczej
z Niemcami
Gospodarka niemiecka pozostaje motorem wzrostu dla całej UE. Polska eksportuje
do Niemiec ok. 6000 pozycji towarowych. Rynek niemiecki akceptuje towary o
zróżnicowanej jakości, na potrzeby wewnętrzne i dla reeksportu, dla przetwórstwa i
kooperacji przemysłowej oraz bezpośrednio dla konsumentów, towary markowe i „no
name”, na różnych poziomach cenowych. We wszystkich tych kategoriach jesteśmy
jednymi z liczących się dostawców.
Ponadto do perspektywicznych, a zarazem rozwojowych branż dla polskiego
eksportu na rynek niemiecki można zaliczyć: artykuły rolno – spożywcze (szczególnie
produkty bio i bez stosowania w ich wytworzeniu GMO), meble i akcesoria meblowe
(szczególnie tapicerskie), artykuły dekoracyjne i wyposażenia wnętrz, artykuły
ogrodnicze, usługi. Po zniesieniu w 2011 r. ograniczeń w dostępie do rynku pracy i
usług, dobre perspektywy ma nadal eksport usług budowlanych, zwłaszcza w zakresie
robót wysoko wyspecjalizowanych (między innymi tunelowych i wykończeniowych)
oraz montażu produkowanych w Polsce wyrobów. W dalszym ciągu istnieje duże
zapotrzebowanie rynku niemieckiego na tzw. proste wyroby branży medycznej,
szczególnie materiały opatrunkowe, przybory i narzędzia jednorazowe, odzież
medyczną i szkło laboratoryjne. Wzrasta znacząco popyt na usługi medyczne wysoko
wyspecjalizowane, usługi stomatologiczne oraz chirurgii plastycznej. Obserwuje się
również duży wzrost zainteresowania turystyką wyjazdową do Polski związaną z
świadczeniem usług typu lecznictwa sanatoryjnego i uzdrowiskowego (SPA).
Generalnie za jako najbardziej perspektywiczną i najbardziej dynamicznie się
rozwijającą branżę dla Niemiec uznaje się branżę technologii cyfrowych i systemów
informatycznych, dla której na lata 2013-2020 prognozowane jest średnioroczne
tempo wzrostu w wysokości 3%. Na drugim miejscu znajduje się branża „maszyny i
wyposażenie” z prognozowanym wzrostem 2,4% średnio rocznie. Dobre perspektywy
wzrostu dla całego sektora „zdolności przemysłowych” wynikają zarówno z odrabiania
11
strat powstałych w trakcie kryzysu gospodarczego ostatnich lat, jak i z dużego
potencjału eksportowego sektora. Wysoki, bo aż 2%-owy wzrost prognozowy jest
także dla branży „ochrona i pielęgnacja zdrowia”. Branżą z perspektywą rozwojową
pozostaje też branża „rozrywka i kultura”. Najmniej perspektywicznym rozwojowo
sektorem jest natomiast sektor publiczny (duży spadek zatrudnienia) oraz branża
„infrastruktura i sieci”.
W dłuższym okresie czasu to właśnie popyt ze strony najbardziej dynamicznie
rozwijających się branż gospodarki niemieckiej będzie miał przełożenie na wielkość
i strukturę polskiego eksportu do Niemiec. Wśród importowanych przez Niemcy
towarów na uwagę polskiego eksportera zasługiwać będą nadal tradycyjne towary
jak np. wyroby hutnicze, produkty chemiczne, pojazdy i części zamienne, surowce
naturalne (np. węgiel kamienny, brunatny i metale kolorowe).
(J.M.)
2. Formy samodzielnej działalności
gospodarczej
2.1. Wstęp
Polscy obywatele mogą świadczyć na terenie Republiki Federalnej Niemiec usługi w
ramach dwóch swobód europejskich:
1. swobody zakładania przedsiębiorstw (niem. Niederlassungsfreiheit) poprzez
zakładanie firm w Niemczech, zgodnie z prawem niemieckim,
2. swobody świadczenia usług (niem. Dienstleistungsfreiheit) poprzez świadczenie
usług na terenie RFN przez polskiego przedsiębiorcę mającego siedzibę w Polsce
(przy czym wyróżnia się samodzielne świadczenie usług na własny rachunek i
świadczenie usług przy pomocy pracowników delegowanych do wykonania usług
w Niemczech).
W Republice Federalnej Niemiec obowiązuje zasada swobody działalności
gospodarczej, która oznacza, że każdy ma swobodny dostęp do prowadzenia
działalności gospodarczej, bez konieczności posiadania na to pozwolenia, a także
swobodę w zakresie wyboru formy prawnej przedsiębiorstwa i doboru kontrahentów.
Swoboda nie narusza obowiązków posiadania szczególnych zezwoleń lub koncesji, o
ile obowiązek ich posiadania wynika z odrębnych ustaw.
Polski obywatel nie będący przedsiębiorcą oraz polski przedsiębiorca może założyć
przedsiębiorstwo w Niemczech na tych samych zasadach jak obywatele niemieccy,
wykorzystując do tego celu wszelkie dostępne formy prawne. Najważniejsze z nich
to:
1. przedsiębiorstwo jednoosobowe (niem. Einzelunternehmen),
2. spółki osobowe (niem Personengesellschaften):
• spółka cywilna (niem. Gesellschaft des bürgerlichen Rechts, w skrócieGbR),
• spółka partnerska (niem. Partnergesellschaft, w skróciePartG),
• spółka jawna (niem. Offene Handelsgesellschaft, w skrócie OHG),
• spółka komandytowa (niem. Kommanditgesellschaft, w skrócie KG),
3. spółki kapitałowe (niem. Kapitalgesellschaften):
• spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
(niem. Gesellschaft mit beschränkterHaftung, w skrócie GmbH),
również w formie „mini” (UG haftungsbeschränkt),
• spółka akcyjna (niem. Aktiengesellschaft, w skrócie AG),
4. oddział przedsiębiorcy zagranicznego (niem. Zweigniederlassung).
12
13
W praktyce przedsiębiorstwa działające w Niemczech jako spółki kapitałowe
traktowane są zazwyczaj jako bardziej profesjonalne i wiarygodne niż spółki osobowe
czy przedsiębiorcy prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą. Dlatego też w
przypadku większych przedsięwzięć wybiera się najczęściej formę GmbH, ze względu na
ograniczenie odpowiedzialności organów spółki i jednocześnie konieczność wniesienia
kapitału zakładowego w niższej wysokości niż w przypadku spółki akcyjnej.
2.2. Samodzielna działalność gospodarcza
Działalność gospodarcza osoby fizycznej na własny rachunek (potocznie nazywana
„Gewerbe”), jest spotykana najczęściej w przypadku niewielkiego zakresu
działalności i przedsiębiorstwa z niewielkimi przychodami. Problemem zwykle
pozostaje zderzenie dwóch mentalności i jakby konstrukcji istoty działalności
gospodarczej w Polsce i Niemczech – w naszym kraju mamy przepisy o swobodzie w
podejmowaniu działalności gospodarczej, w Niemczech przepisy o „regulacjach” dla
takiej działalności.
Indywidualny przedsiębiorca występuje w obrocie gospodarczym pod własnym
imieniem i nazwiskiem. W przypadku gdy przedsiębiorca zawnioskuje dodatkowo
o wpis do rejestru handlowego, w obrocie gospodarczym występuje jako
„zarejestrowany kupiec” (niem.„eingetragener Kaufmann”, w skrócie„e.K.”, lub w formie
żeńskiej „eingetragene Kauffrau“, w skrócie „e.Kfr.”). W celu rozpoczęcia samodzielnej
działalności gospodarczej należy:
1. dokonać zgłoszenia w urzędzie ds. gospodarczych,
2. zarejestrować działalność w urzędzie skarbowym,
3. zameldować się w urzędzie meldunkowym (w przypadkach opisanych poniżej),
4. zgłosić członkostwo w izbie przemysłowo-handlowej
(opcjonalne - automatyczne),
5. zostać członkiem branżowego towarzystwa ubezpieczeniowego,
6. opłacić składkę z tytułu ubezpieczenia zdrowotnego.
Wadą samodzielnej działalności gospodarczej prowadzonej na własny rachunek jest
obarczenie właściciela całym ryzykiem finansowym, który za długi i zobowiązania
odpowiada osobiście całym swoim majątkiem. W związku z tym działalność ta
wybierana jest w przypadku przedsiębiorstw mniejszych rozmiarów, w których
faktyczny nadzór nad działalnością przedsiębiorstwa i bezpośrednie zarządzanie
nim (a w konsekwencji również moc decyzyjna) pozostają w rękach jednej i tej samej
osoby.
14
2.2.1. Zgłoszenie w urzędzie ds. gospodarczych
(niem. Gewerbeanmeldung)
Do uruchomienia samodzielnej działalności gospodarczej nie jest wymagany
kapitał zakładowy (abstrahując od konieczności poniesienia rzeczywistych kosztów
prowadzenia działalności). Przy rejestracji działalności gospodarczej w Niemczech
nie jest też wymagane posiadanie pozwolenia na pracę. Podjęcie działalności
gospodarczej w tej formie wymaga jedynie zgłoszenia (niem. Gewerbeanmeldung) we
właściwym urzędzie ds. gospodarczych (niem. Gewerbeamt). Jest to tzw. zgłoszenie
działalności gospodarczej zgodnie z § 14 ustawy o działalności gospodarczej (niem.
Gewerbeordnung).
Do zgłoszenia należy dołączyć następujące dokumenty:
1. kopię dowodu osobistego lub paszportu,
2. potwierdzenie niemieckiej izby rzemieślniczej (niem. Handwerkskammer) o
dokonaniu wpisu do rejestru rzemiosł (niem. Handwerksrolle) w przypadku
wykonywania rzemiosła objętego w Niemczech reglamentacją lub stosownego
zgłoszenia, jeżeli rzemiosło wykonywane jest w ramach transgranicznego
świadczenia usług,
3. kopię odpowiedniego zezwolenia lub koncesji, jeżeli są one wymagane dla danego
rodzaju działalności.
Rejestracja działalności we właściwym urzędzie ds. gospodarczych może nastąpić
osobiście lub drogą pocztową, niektóre urzędy dopuszczają również rejestrację przez
Internet. W zgłoszeniu działalności gospodarczej należy podać adres działalności.
Opłata za zgłoszenie działalności gospodarczej ustalana jest przez władze gminy i
wynosi od 15 do 60 EUR. Na terenie Berlina opłata wynosi 26 EUR.
Formularze zgłoszenia, przemeldowania i wyrejestrowania działalności gospodarczej
są dostępne na stronach internetowych urzędów (właściwych gmin i miast).
Formularze stosowane np. przez urząd ds. gospodarczych właściwy dla Berlin Mitte
znajdują się na:
http://www.berlin.de/ba-mitte/org/gewerbeamt/allgemeines_gewerbe.
html#leistungen
W przypadku przeniesienia siedziby zakładu w ramach obszaru miasta lub gminy
lub zmiany rodzaju działalności lub zmiany nazwy firmy wymagane jest dokonanie
stosownej zmiany wpisu w rejestrze ds. gospodarczych. W Berlinie za zmianę
przedmiotu działalności lub adresu pobierana jest opłata w wysokości 20 EUR.
Natomiast w przypadku zaprzestania działalności zakładu oraz przeniesienia zakładu
do innej miejscowości następuje wyrejestrowanie działalności. Wyrejestrowanie
dokonywane jest bezpłatnie.
15
Obowiązek zgłoszenia działalności dotyczy zgodnie z prawem działalności gospodarczej
tylko osób prowadzących działalność gospodarczą w rozumieniu prawa. Definicja
działalności gospodarczej często stwarza problemy interpretacyjne w odniesieniu do
danej sytuacji (w szczególności w zakresie odróżnienia działalności gospodarczej od
wykonywania wolnego zawodu).
W urzędzie ds. działalności gospodarczej nie trzeba rejestrować: wolnych zawodów
(np. lekarze, architekci, doradcy podatkowi, adwokaci, artyści, pisarze), zawodów
naukowych lub prowadzenia gospodarstwa rolnego czy leśnego.
Często pojawiają się również wątpliwości w zakresie ustalenia, czy wykonywane
przez osobę fizyczną usługi mają charakter stały i jako takie stanowią działalność
gospodarczą, a więc wymagają odpowiedniego zgłoszenia i opodatkowania, czy
też - jako świadczone jedynie okazjonalnie, bez zamiaru stałego zarobkowania
- nie zostaną za taką działalność uznane i dana osoba nie ma obowiązku rejestracji
działalności gospodarczej.
2.2.2. Rejestracja w urzędzie skarbowym
Kolejnym krokiem do podjęcia działalności gospodarczej w Niemczech
jest rejestracja do celów podatkowych we właściwym urzędzie skarbowym. Procedura
ta przebiega następująco.
Po dokonaniu rejestracji działalności gospodarczej (Gewerbeanmeldung) urząd ds.
gospodarczych informuje o wpisie właściwy urząd skarbowy (tzw. zasada jednego
okienka zbliżona do obowiązującej w Polsce). W ślad za otrzymaną informacją urząd
skarbowy przesyła przedsiębiorcy kwestionariusz do rejestracji działalności w danym
urzędzie skarbowym. W kwestionariuszu należy podać:
• datę rejestracji działalności gospodarczej,
• czas trwania okresu rozliczeniowego z podaniem dnia jego rozpoczęcia i
zamknięcia,
• informacje finansowe, na podstawie których będą obliczane zaliczki na podatki,
poprzez podanie przewidywanego obrotu i zysku w pierwszych 12 miesiącach
prowadzenia działalności oraz ewentualny wybór opcji zwalniającej z płacenia
podatku.
Na stronie internetowej www.finanzamt24.de znajduje się wyszukiwarka właściwego
miejscowo urzędu skarbowego.
W praktyce powiadomienie urzędu skarbowego przez urząd gospodarczy o podjęciu
przez dany podmiot działalności gospodarczej trwa do czterech tygodni. Osobiste powiadomienie urzędu skarbowego, niezwłocznie po zgłoszeniu działalności gospodarczej w urzędzie ds. gospodarczych, znacznie przyśpieszy procedurę rejestracyjną.
16
Po dokonaniu zgłoszenia we właściwym urzędzie skarbowym przedsiębiorcy nadawany jest numer płatnika podatku dochodowego (niem Einkommensteuernummer)
i ewentualnie Numer Identyfikacji Podatkowej (niem. Umsatzsteuernummer)
jako płatnika podatku VAT. Ponadto jeśli przedsiębiorca zamierza prowadzić
wewnątrzwspólnotową dostawę towarów lub usług, należy jednocześnie wystąpić
o nadanie Europejskiego Numeru Identyfikacji Podatkowej (niem. UmsatzsteuerIdentifikationsnummer, a w Polsce potocznie nazywany euronip). Numer ten w
przypadku niemieckich przedsiębiorców składa się z oznaczenia DE oraz dziewięciu
cyfr.
Na stronie internetowej Federalnego Urzędu ds. Podatków www.bzst.de znajduje
się wyszukiwarka unijnych numerów identyfikacji podatkowej, umożliwiająca
potwierdzenie numeru podatkowego kontrahenta.
W Niemczech powszechnie przyjęte jest korzystanie z pomocy doradcy podatkowego
(niem. Steuerberater), zarówno w celu prawidłowego wypełnienia wniosków
i kwestionariuszy jak i późniejszej stałej obsługi podatkowej. W wielu kancelariach
pracują doradcy i prawnicy mówiący także po polsku.
2.2.3. Obowiązek zameldowania
Obywatele innych państw członkowskich Unii Europejskiej, w tym również
obywatele Rzeczpospolitej Polskiej, mają prawo przebywać na terytorium Republiki
Federalnej Niemiec na zasadach przewidzianych w art. 21 Traktatu o funkcjonowaniu
Unii Europejskiej oraz niemieckiej ustawy o ogólnym prawie do swobodnego
przemieszczania się obywateli Unii Europejskiej (niem. Freizügigkeitsgesetz). Na
mocy tejże ustawy obywatele Unii Europejskiej podlegają w Niemczech jedynie
ogólnym obowiązkom meldunkowym. Aby wywiązać się z tych obowiązków należy
zwrócić się do właściwego urzędu meldunkowego (niem. Einwohnermeldeamt) w
obrębie gminy, na terytorium której dana osoba przebywa lub zamierza przebywać.
W RFN każdy z krajów związkowych posiada własną ustawę określającą obowiązki
meldunkowe, terminy oraz osoby (czasowo) zwolnione z tego obowiązku.
Zameldowania należy dokonać w ciągu 7 dni od daty zamieszkania w Niemczech
(w niektórych landach termin na zameldowanie wynosi do dwóch tygodni).
Do zameldowania konieczne jest wypełnienie formularza meldunkowego, dostępnego
w urzędzie meldunkowym lub na stronie internetowej urzędu i przedłożenie
dowodu osobistego. Niektóre urzędy wymagają przedłożenia kopii umowy najmu
mieszkania. Wzór zgłoszenia zameldowania (Anmeldeformular) w berlińskim urzędzie
meldunkowym:
http://www.berlin.de/buergeramt/formulare/?path=/meldeangelegenheiten
17
Obowiązek meldunkowy dotyczy również osób, które świadczą usługi w Niemczech
wyłącznie przejściowo, bez zakładania tam stałego przedsiębiorstwa, o ile świadczenie
usług wiąże się z dłuższym pobytem na terenie Niemiec.
Od stycznia 2013 r. po trzech miesiącach pobytu w Niemczech nie trzeba już składać
wniosku o wydanie tzw. zaświadczenia o prawie do swobodnego przesiedlania się (niem.
Freizügigkeitsbescheinigung). W przypadku kontroli np. policji można spodziewać
się jednak pytania o ewent. dowód prowadzenia działalności gospodarczej (zwykle
wystarczy kopia potwierdzenia jej zgłoszenia). Trzeba też pamiętać, że w niektórych
sytuacjach można założyć firmę w Niemczech bez potrzeby wymeldowania się z
Polski i zameldowania w Niemczech. Trzeba jednak w zgłoszeniu podać adres firmy
w Niemczech (tzw. zakładu - niem. Betriebstätte), nie jest to rozwiązanie korzystne
podatkowo, ale można łatwo znaleźć firmy świadczące usługę udostępnienia adresu i
ewent. reprezentowania przed miejscowymi władzami.
2.2.4. Członkostwo w izbie przemysłowo-handlowej
(niem. Industrie- und Handelskammer)
Przedsiębiorca rozpoczynający działalność gospodarczą automatycznie staje się
członkiem izby przemysłowo-handlowej, właściwej ze względu na miejsce siedziby
danego przedsiębiorstwa. Urząd ds. gospodarczych informuje izbę z urzędu o wpisie
przedsiębiorstwa do rejestru, po czym izba we własnym zakresie kontaktuje się z
przedsiębiorcą.
Członkostwo w izbie przemysłowo-handlowej wiąże się z obowiązkiem uiszczania
składek. Istnieją przy tym pewne zwolnienia z obowiązku ich płacenia. Przykładowo
Izba Przemysłowo-Handlowa w Berlinie przewiduje zwolnienie z obowiązku płacenia
składek w okresie dwóch lat od założenia działalności gospodarczej (zwolnienie
dotyczy osób prowadzących samodzielną działalność gospodarczą, nie wpisanych do
rejestru handlowego, których roczny zysk z działalności nie przekracza 25.000 EUR).
Wysokość składek ustalana jest każdego roku przez władze izby. Składka składa
się z dwóch części: stałej (niem. Grundbeitrag) i zmiennej (niem. Umlage), która w
przykładowo w Berlińskiej Izbie Przemysłowo-Handlowej w 2013 roku wynosi 0,23 %
zysku. Na stronach internetowych izb przemysłowo-handlowej (również Berlińskiej
Izby Przemysłowo-Handlowej www.ihk-berlin.de) znajduje się tabela z wysokością
składek członkowskich na dany rok.
Z obowiązku uiszczania składek z tytułu członkostwa w Izbie Przemysłowo-Handlowej
zwolnione są małe przedsiębiorstwa niewpisane do rejestru handlowego, których
roczny zysk nie przekracza sumy 5.200 EUR.
18
2.2.5. Członkostwo w branżowych towarzystwach ubezpieczeniowych (niem. Berufsgenossenschaft)
Wspomnieć należy o szczególnym obowiązku nałożonym na przedsiębiorstwa
zatrudniające pracowników (i to zarówno od początku prowadzenia działalności
jak i od momentu zatrudnienia jednego lub więcej pracowników w czasie trwania
działalności przedsiębiorstwa). Przedsiębiorstwa te są zobowiązane do członkostwa
w branżowym towarzystwie ubezpieczeniowym/kasie ubezpieczeniowej (niem.
Deutsche Gesetzliche Unfallversicherung), stanowiącym zabezpieczenie pracodawcy
od następstw nieszczęśliwych wypadków przy pracy w przypadku podstaw do
uznania jego odpowiedzialności cywilnej za dane zdarzenie.
Co do zasady już w momencie rejestracji przedsiębiorstwa urząd ds. gospodarczych
informuje o rejestracji odpowiednie przedsiębiorstwo branżowe, np. w branży
budowlanej lub transportowej, właściwe ze względu na miejsce siedziby
przedsiębiorcy-pracodawcy. Wysokość składki zależna jest od ryzyka wypadku w
danym zakładzie i branży (np. w firmie budowlanej 0,2% płacy brutto dla pracownika
biurowego i już ok. 6% dla pracownika na budowie - minimum 100 euro). Składki
wyliczają ww. kasy ubezpieczenie od NW.
Obowiązek ubezpieczenia w branżowym towarzystwie ubezpieczeniowym powstaje
w momencie zatrudnienia pracowników w Niemczech i jest niezależny od faktycznego
posiadania przedsiębiorstwa na terenie Niemiec. Jedynie w szczególnych wypadkach
(np. w przypadku oddelegowania) pracownicy wykonujący pracę w Niemczech nie
będą podlegać temu ubezpieczeniu. W takiej sytuacji, aby nie narazić się na zarzut
nieprawidłowego postępowania, należy zadbać o spełnienie wszystkich warunków
formalnych i faktycznych niezbędnych do delegowania pracowników. Zwykle
wystarczy oświadczenie, że w Polsce ubezpieczenie od NW zawarte jest w ustawowym
ubezpieczeniu pracownika.
Wzór formularza zgłoszeniowego do ustawowego ubezpieczenia wypadkowego
został zamieszczony na:
http://www.dguv.de/medien/inhalt/ihrPartner/arbGeb/unfallVers/documents/
meldevordruck.pdf
2.2.6. Obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego przedsiębiorcy
Osoba prowadząca w Niemczech jednoosobową działalność gospodarczą nie ma
obecnie obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie emerytalne, składki te może
opłacać dobrowolnie. Brak ubezpieczenia emerytalnego w Niemczech prowadzi
jednak do sytuacji, że polski Zakład Ubezpieczeń Społecznych - w przypadku
powrotu przedsiębiorcy do polskiego systemu ubezpieczeń społecznych - nie będzie
mógł uwzględnić okresów przepracowanych w Niemczech jako okresu stażu pracy
będącego podstawą przyznania emerytury.
19
Indywidualny przedsiębiorca niemiecki musi natomiast posiadać ubezpieczenie
zdrowotne. Ma przy tym prawo wyboru pomiędzy ubezpieczeniem zdrowotnym
w publicznej kasie chorych (niem. Krankenkasse) a ubezpieczeniem prywatnym.
Wybór jednej z opcji zależy od danego przypadku i wymaga analizy płynących z tego
korzyści.
Przy wyborze zakładu ubezpieczeń należy kierować się nie tylko wysokością składki
na ubezpieczenie zdrowotne (najtańsze kosztuje ok. 60 euro miesięcznie), ale
także możliwością określenia udziału własnego i zwrotu części wpłat w przypadku
niekorzystania z ubezpieczenia (np. po upływie roku ubezpieczenia). Dopiero te
czynniki oceniane wspólnie umożliwiają wymierne porównanie ofert ubezpieczeniowych.
Dla osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą w Niemczech
obowiązkowe jest posiadanie co najmniej ubezpieczenia zdrowotnego. W praktyce
powstaje na tym tle wiele wątpliwości interpretacyjnych, szczególnie w przypadku
posiadania w innym kraju członkowskim ubezpieczenia z innego tytułu (np.
rolniczego).
2.2.7. Handel obwoźny
Szczególnym rodzajem działalności gospodarczej w Niemczech jest handel obwoźny
(niem. Reisegewerbe), który w myśl ustawy o działalności gospodarczej oznacza
sprzedaż towarów lub świadczenie usług poza miejscem swojego zwykłego
pobytu, bez wcześniejszego umówienia terminu z kontrahentem. Dotyczy to
przedstawicieli chodzących „od drzwi do drzwi”, wszystkich form sprzedaży towarów
lub świadczenia usług bez stałego miejsca, prowadzenia działalności w tzw. budkach
plażowych (codziennie demontowanych) oraz działalności jarmarków i wędrownych
sztukmistrzów (przy czym w stosunku do tych ostatnich istnieje dodatkowy obowiązek
ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej).
Aby wykonywać działalność w zakresie handlu obwoźnego w Niemczech należy
uzyskać zezwolenie (niem. Reisegewerbekarte), wydawane przez urząd miasta lub
gminy właściwy dla miejsca zamieszkania przedsiębiorcy. Niektóre urzędy interpretują
prowadzenie działalności gospodarczej w Polsce za wystarczające dla prowadzenia
handlu obwoźnego w Niemczech, przy zachowaniu pozostałych wymogów. Zawsze
warto sprawdzić w konkretnym urzędzie, czy tak też interpretują lokalne władze. Przy
wydaniu zezwolenia sprawdzana jest wcześniejsza karalność wnioskodawcy (m.in.
na podstawie przedłożonego zaświadczenia o niekaralności, tzw. Führungszeugnis).
Dodatkowo wnioskując o dopuszczenie do handlu obwoźnego w zakresie sprzedaży
produktów spożywczych należy przedłożyć zaświadczenie wymagane ustawą o
ochronie przed infekcjami (niem. Infektionsschutzgesetz).
20
Zezwolenie wydawane jest na czas nieokreślony, chyba że na wniosek wnioskodawcy
postanowiono inaczej, i jest ważne na terenie całych Niemiec. Zezwolenia wydawane
są imiennie i jako takie są one nieprzenoszalne.
Uzyskanie zezwolenia nie upoważnia do wystawienia stoiska lub proponowania
swojej oferty handlowej w dowolnie wybranym miejscu, ze względu na obowiązujące
w Republice Federalnej Niemiec przepisy porządkowe (naruszenie powyższego zakazu
stanowi wykroczenie).
Uzyskanie zezwolenia często nie wystarcza do podjęcia handlu obwoźnego. W
zależności od planowanej działalności wymagane są również inne zezwolenia, np.
zezwolenia na zajęcie przestrzeni publicznej (tzw. Standschein) lub zezwolenia w
zakresie ruchu drogowego (Strassenverkehrserlaubnis). W przypadku konieczności
uzyskania zezwolenia drugiego rodzaju, ze względu na przepisy ruchu drogowego,
zwykłe zaświadczenie (tzw. Standschein) nie jest wymagane.
W przypadku pewnych rodzajów działalności ustawa o działalności gospodarczej
przewiduje zwolnienie z obowiązku uzyskania Reisegewerbekarte. Dotyczy to m.in.
działalności w zakresie:
1. sprzedaży własnych produktów rolnych lub leśnych, owoców i warzyw i produktów
pochodzących z uprawy ogrodu,
2. prowadzenia handlu obwoźnego w gminie miejsca zamieszkania, która ma nie
więcej niż 10.000 mieszkańców.
Nawet w przypadku zwolnienia z obowiązku posiadania Reisegewerbekarte
prowadzenie handlu obwoźnego należy jednak zgłosić we właściwym urzędzie np.
zamiar zajęcia przestrzeni publicznej.
Co do zasady przedmiotem handlu obwoźnego mogą być te same czynności co przy
zwykłej działalności gospodarczej. Jednak ze względu na konieczność zachowania
pewności obrotu i zapewnienia bezpieczeństwa kontrahentów zabronione jest
w ramach handlu obwoźnego pośrednictwo w zawieraniu odpłatnych umów
pożyczek, handel drogimi metalami szlachetnymi (dopuszczalna jest np. sprzedaż
biżuterii srebrnej do wartości 40 EUR), sprzedaż artykułów zapachowych, papierów
wartościowych oraz losów. Warto też wspomnieć, że w przypadku działalności
polegającej na rozdawaniu materiałów reklamowych na ulicy, w supermarketach
itd. potrzebne jest specjalne zezwolenie od właściwego dzielnicowego urzędu
ds. porządku, na najpóźniej 2 tygodnie przed dniem akcji rozdawania materiału.
Rozdawanie na ulicy bez zezwolenia grozi kara do 10 tys. EUR. Jedynie w przypadku
druków o charakterze religijnym, społecznym, politycznym nie potrzeba zezwolenia,
ale i tak pozostaje obowiązek ewent. posprzątania pozostawionych druków. Absolutnie
zakazane jest umieszczanie jakichkolwiek druków reklamowych na samochodach,
rowerach, motocyklach itp. W przypadku rozdawania prospektów na ulicy ze stoiska,
potrzebna jest jeszcze dodatkowa zgoda zarządcy drogi.
21
Mimo iż od 1 maja 2011 r. Polacy nie potrzebują zezwoleń na pracę w Niemczech,
to nadal istnieje problem tzw. pozornej samodzielnej działalności gospodarczej.
O tym procederze, którego skala jest jednak mniejsza niż jeszcze kilka lat temu,
decyduje głównie nieznajomość przepisów i łatwowierność. Do takich sytuacji
dochodzi m.in. w budownictwie. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy z konsekwencji
pozornego samozatrudnienia, np. w przypadku wykazania przez właściwe władze, że
formalne świadczenie usługi przez jednoosobową firmę, było obejściem przepisów o
ubezpieczeniach społecznych i było stosunkiem pracy. Wtedy nie tylko zleceniodawca,
ale także „pozornie samodzielny” wzywany jest do zapłacenia zaległych składek
ubezpieczeniowych. Ponadto każdy jednoosobowy przedsiębiorca (nawet jeśli się
zarejestrował na kilka miesięcy dla pracy na budowie) musi regularnie odprowadzać
zaliczki na podatek i opłacać składki ubezpieczenia zdrowotnego.
Po zakończeniu działalności jako jednoosobowa firma, konieczne jest dokonanie
wymeldowania firmy (bezpłatne), bo inaczej dla właściwych władz osoba taka nadal
podlega różnym obowiązkom płatniczym w Niemczech. Zdarza się otrzymanie
wezwania do zapłaty zaległości nawet po kilku latach od pobytu w Niemczech. W
takiej sytuacji trzeba się liczyć z koniecznością uregulowania też odsetek. Dodatkowo
karę w wysokości kilkuset euro można otrzymać za nieodbieranie korespondencji
ze skarbówki czy zakładu ubezpieczeń społecznych (jeśli nie wyrejestrowano firmy,
to formalnie istnieje ona nadal). Nawet jeśli osoba zalegająca z wpłatami jest już
nieosiągalna pod adresem firmowym czy w ogóle w Niemczech, to poszukiwania nie
ustają. W takiej sytuacji może np. zostać zajęte nawet konto bankowe w Polsce (w
ramach pomocy prawnej US obu krajów).
2.3. Wolne zawody i zasady ich wykonywania
Szczególnym rodzajem działalności w świetle prawa niemieckiego jest wykonywanie
wolnego zawodu (niem. Freiberuf, freiberufliche Tätigkeit). Kryterium uznania danej
czynności za wolny zawód stanowi osobiste wykonywanie pracy o charakterze
twórczym. W myśl niemieckich przepisów prawnych osoby wykonujące wolny zawód
nie prowadzą działalności gospodarczej i w związku z tym nie podlegają obowiązkowi
uiszczania specyficznego dla Niemiec podatku od działalności gospodarczej (niem.
Gewerbesteuer). Obowiązkowo płacą jednak podatek VAT i podatek dochodowy.
Zgodnie z klasycznym katalogiem wolnych zawodów, zawartym w § 18 ustawy
o podatku dochodowym oraz § 1 ustawy o spółce partnerskiej, do zawodów tych
należą m.in.:
• lekarze,
• dentyści,
• weterynarze,
• adwokaci,
22
•
•
•
•
•
•
•
•
notariusze,
rzecznicy patentowi,
inżynierzy,
architekci,
tłumacze,
doradcy podatkowi,
naukowcy,
artyści i pisarze.
Działalność w ramach wykonywania wolnego zawodu należy zgłosić w urzędzie
skarbowym najpóźniej w terminie jednego miesiąca od momentu jej podjęcia,
analogicznie jak w przypadku prowadzenia samodzielnej działalności gospodarczej.
Ponieważ przedstawiciele wolnych zawodów nie są ujęci w rejestrze działalności
gospodarczej, zgłoszenia w urzędzie skarbowym należy dokonać samodzielnie,
bowiem w tym przypadku wniosek nie jest przekazywany automatycznie z urzędu
ds. działalności gospodarczej, bo osoby wykonujące wolny zawód nie są w nim
zarejestrowane.
W razie wątpliwości urząd skarbowy podejmuje decyzję, czy podjęta działalność jest
działalnością gospodarczą, czy też wykonywana jest w ramach wolnego zawodu.
Rozróżnienie między działalnością gospodarczą, a wolnym zawodem ma wpływ już
na proces rejestracji, ale przede wszystkim w dalszym etapie na faktyczne prawa i
obowiązki w zakresie prowadzonej działalności.
W celu uniknięcia wątpliwości i w konsekwencji ewentualnych problemów związanych
z kwalifikacją prowadzonej działalności zalecany jest kontakt z doradcą podatkowym.
Przedstawiciele wolnych zawodów nie mają obowiązku członkostwa zarówno w
izbach przemysłowo-handlowych jak i w izbach rzemieślniczych. Jednak w przypadku
niektórych grup zawodowych (tzw. zawodów zrzeszonych) obowiązkowa jest
przynależność do odpowiedniej izby/korporacji zawodowej (niem. Berufskammer).
2.4. Wykonywanie rzemiosła
W Niemczech od lat przywiązuje się dużą wagę do rzemiosła i statusu rzemieślników,
jako osób o specjalnym statusie zawodowym. Rzemieślnicy posiadają własne izby i
zdecydowanie chronią uprawnienia do wykonywania rzemiosła. Przyjęte w ostatnich
latach regulacje unijne w tym zakresie, wymusiły nowelizację odpowiednich przepisów
niemieckich. Obecnie zasadniczo bez większych komplikacji proceduralnych, możliwe
jest okresowe świadczenie usług rzemieślniczych przez osoby z innych krajów UE.
23
Wykonywanie rzemiosła w Niemczech reguluje ustawa o rzemiośle (niem.
Handwerksordnung), określająca m.in. ograniczenia w dopuszczeniu do zawodu.
Poświadczeniem wpisu do rejestru rzemiosł jest karta rzemieślnicza (niem.
Handwerkskarte).
Rzemieślnicy w Niemczech nie należą do izb przemysłowo-handlowych. Stają się
natomiast członkami odpowiedniej izby rzemieślniczej (niem. Handwerkskammer).
Wysokość składek członkowskich uzależniona jest od wysokości obrotów
przedsiębiorstwa, przy czym małe przedsiębiorstwa mogą ubiegać się o całkowite
zwolnienie z obowiązku płacenia składek.
W załączniku A do ustawy o rzemiośle enumeratywnie wymieniono zawody
rzemieślnicze, do wykonywania których konieczne jest uzyskanie pozwolenia
(wpisu do rejestru rzemiosł). Warunkiem uzyskania wpisu jest posiadanie tytułu
mistrzowskiego (nie. Meisterbrief ) przez przedsiębiorcę lub jego pracownika
zatrudnionego na kierowniczym stanowisku (niem. Betriebsleiter). Załącznik A do
ustawy wymienia m.in. następujące zawody:
• Maurer und Betonbauer (murarz i betoniarz),
• Zimmerer (cieśla),
• Dachdecker (dekarz),
• Steinmetzen und Steinbildhauer (kamieniarz, prace w kamieniu),
• Maler und Lackierer (malarz i lakiernik),
• Schornsteinfeger (kominiarz),
• Metallbauer (wykonawca części/konstrukcji z metalu),
• Karosserie- und Fahrzeugbauer (blacharz samochodowy i monter karoserii),
• Kraftfahrzeugtechniker (mechanik samochodowy),
• Elektrotechniker (elektromechanik),
• Tischler (stolarz),
• Bäcker (piekarz),
• Konditoren (cukiernik),
• Fleischer (rzeźnik),
• Augenoptiker (optyk),
• Zahntechniker (technik dentystyczny),
• Friseure (fryzjer),
• Glaser (szklarz),
• Mechaniker für Reifen- und Vulkanisationstechnik (wulkanizator).
W ustawie o rzemiośle, poza zasadniczym obowiązkiem posiadania przez
rzemieślnika stosownego certyfikatu, potwierdzonego wpisem w odpowiedniej
izbie rzemieślniczej, przewidziano także szczególne procedury uzyskania wpisu
do rejestru prowadzonego przez izbę rzemieślniczą, w sytuacji gdy rzemieślnik nie
posiada wymaganego tytułu mistrzowskiego. Szczególna regulacja odnosi się m.in.
do techników i inżynierów, którzy ze względu na swoje kwalifikacje zawodowe
dają gwarancję dobrego wykonania zawodu, a także rzemieślników posiadających
24
certyfikaty mistrzowskie w zakresie innego rzemiosła. W takim przypadku uzyskanie
kolejnego certyfikatu mistrzowskiego w nowej branży jest ułatwione.
Rzemieślnik prowadzący w Polsce działalność gospodarczą, który w Niemczech
zamierza wykonywać rzemiosło wymienione w załączniku A do niemieckiej ustawy
o rzemiośle (niem. Handwerksordnung) wyłącznie okresowo, w ramach swobody
świadczenia usług, nie musi składać wniosku o wpis do rejestru rzemiosł.
Jeżeli zaś polski przedsiębiorca wykonuje w Polsce rzemiosło, które ma następnie
zamiar wykonywać w Niemczech, wówczas polskie uprawnienia zawodowe są
uznawane w Niemczech. W takim przypadku przedsiębiorca ma obowiązek, przed
przystąpieniem do wykonania usługi na terenie RFN, zgłosić we właściwej niemieckiej
izbie rzemieślniczej wykonywanie danego rzemiosła - wzór na:
http://www.handwerkowl.de/Handwerkskammer_Bielefeld/cms_de.nsf/($UNID)/
2D0FDBBE53E5DB5DC125754E0038AED5/$FILE/Meldung_Dienstleistungen.pdf
i przedstawić stosowne zaświadczenie wystawione przez właściwy polski urząd,
potwierdzające wykonywanie tego rzemiosła w Polsce.
W przypadku, gdy w Polsce dla danego zawodu nie są przypisane określone
kwalifikacje zawodowe i nie przewidziano publicznego kształcenia w tym kierunku,
wówczas przedsiębiorca musi wykazać się minimum dwuletnim doświadczeniem w
wykonywaniu danego zawodu w okresie ostatnich dziesięciu lat. Do zgłoszenia należy
w takim przypadku załączyć odpowiednie zaświadczenie, potwierdzające zdobyte
doświadczenie. Właściwa lokalnie niemiecka izba rzemieślnicza może dodatkowo
żądać potwierdzenia posiadania odpowiednich kwalifikacji.
Polski rzemieślnik może również ubiegać się o tzw. zezwolenie specjalne, które
udzielane jest w przypadku udokumentowania działalności w kraju pochodzenia.
Zezwolenie specjalne jest wydawane, jeżeli:
1. rzemieślnik wykaże co najmniej 6 lat nieprzerwanej działalności na własny
rachunek lub na stanowisku kierownika zakładu albo
2. rzemieślnik wykaże co najmniej 3 lata nieprzerwanej działalności na własny
rachunek lub na stanowisku kierownika zakładu po co najmniej 3-letnim kształceniu
w danym zawodzie albo
rachunek lub na stanowisku kierownika zakładu po co najmniej 2-letnim kształceniu
w danym zawodzie albo
rachunek i co najmniej 5 lat działalności jako pracownik najemny albo
5. rzemieślnik wykaże co najmniej 5 lat nieprzerwanej działalności na stanowisku
kierowniczym, z tego co najmniej 3 lata działalności z zadaniami technicznymi
i odpowiedzialnością za co najmniej jeden dział przedsiębiorstwa, a ponadto
posiada co najmniej 3-letnie kształcenie w danym zawodzie, przy czym zakończenie
25
działalności wymienionej w punkcie 1 i 4powyżej nie mogło nastąpić wcześniej niż
10 lat przed złożeniem wniosku.
Pozwolenie specjalne może być udzielone po udokumentowaniu przez rzemieślnika
równoważnych wiadomości i umiejętności w formie odpowiednich dyplomów i
świadectw. Gdy udokumentowane kwalifikacje wykazują zasadnicze różnice w stosunku
do wymaganych w Niemczech umiejętności, izba może wymagać uczestnictwa w
kursie uzupełniającym lub przystąpienia do egzaminu sprawdzającego kwalifikacje w
tym zakresie.
Jeśli właściciel przedsiębiorstwa nie posiadający wymaganego tytułu mistrzowskiego
zatrudnia na stanowisku kierownika zakładu osobę z takim tytułem, wówczas wnioskując o wpis w rejestrze danej izby rzemieślniczej i wykonywania rzemiosła w
zakresie zawodów określonych w załączniku A do niemieckiej ustawy o rzemiośle
- ocenia się kwalifikacje danej osoby, a nie osoby będącej formalnie właścicielem
przedsiębiorstwa. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku osób prawnych (a więc
spółek z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółek akcyjnych). Wpis takiej spółki do
rejestru rzemieślników następuje po udokumentowaniu zatrudnienia na stanowisku
kierowniczym osoby spełniającej odpowiednie wymogi. Posiadanie kwalifikacji nie
jest wymagane, ani od wspólników, ani od członków zarządu danej spółki.
Działalność rzemieślnicza i działalności pokrewne, wymienione w Załączniku B do
niemieckiej ustawy o rzemiośle, a więc niewymagające dopuszczenia do wykonywania
zawodu, mogą być prowadzone w Niemczech bez dodatkowych pozwoleń. W takim
wypadku wymagane jest jedynie zgłoszenie do właściwej izby rzemieślniczej. Dotyczy
to m.in. następujących zawodów:
• Fliesen-, Platten- und Mosaikleger (kafelkarz, glazurnik),
• Betonstein- und Terrazzohersteller (brukarz i kamieniarz),
• Estrichleger (wykonawca posadzek),
• Uhrmacher (zegarmistrz),
• Graveure (grawer),
• Schneidwerkzeugmechaniker (ślusarz),
• Gold- und Silberschmiede (złotnik, jubiler),
• Rollladen- und Sonnenschutztechniker (monter rolet i żaluzji),
• Maßschneider (krawiec damski i męski),
• Schuhmacher (szewc),
• Raumausstatter (dekorator wnętrz),
• Gebäudereiniger (osoba sprzątająca i czyszcząca budynki i otoczenie budynków),
• Fotografen(fotograf ).
Pełna lista zawodów opisanych w załączniku A i B do niemieckiej ustawy o rzemiośle
została zawarta w Załączniku nr 1 i 2 do Poradnika.
26
Osoba wpisana do rejestru izby rzemieślniczej, będąca właścicielem zakładu
rzemieślniczego i wykonująca samodzielnie rzemiosło, podlega co do zasady
obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu. Obowiązek ten nie dotyczy m.in.
rzemieślników:
1. prowadzących jedynie uboczną działalność rzemieślniczą,
2. prowadzących działalność rzemieślniczą niewielkich rozmiarów, gdy ich miesięczny
przychód nie przekracza kwoty 450 EUR lub
3. pobierających świadczenia emerytalne.
W przypadku spółek osobowych wpisanych do rejestru rzemieślników obowiązek
ubezpieczenia powstaje u wspólnika, o ile spełnia on osobiście wymogi wpisu do
rejestru (a więc co do zasady posiada certyfikat mistrzowski). W przypadku rejestracji
w rejestrze rzemieślników spółek kapitałowych taki skutek po stronie wspólnika nie
powstaje.
Osoby zlecające w Niemczech wykonanie przydomowych prac rzemieślniczych mogą
odliczyć od podatku 20% zapłaconego wynagrodzenia, jednak nie więcej niż 1.200 EUR
rocznie. Warunkiem odliczenia jest, aby przedmiotem usługi była naprawa rzeczy już
istniejących, wykonana w miejscu zamieszkania zleceniodawcy.
Do usług rzemieślniczych podlegających odliczeniu od podatku zalicza się m.in.:
1. prace na ścianach budynku, dachach i fasadach,
2. naprawę i wymianę drzwi, okien i podłóg,
3. naprawę, konserwację i wymianę urządzeń grzewczych, wodnych, gazowych
i elektrycznych,
4. modernizację kuchni lub łazienki,
5. naprawę i konserwację urządzeń elektrycznych takich jak zmywarki,
piece telewizory i komputery,
6. prace ogrodowe,
7. usługi kominiarskie.
W praktyce wątpliwości powstają ze względu na zbieżność przydomowych usług
rzemieślniczych z tzw. usługami przydomowymi (haushaltsnahe Dienstleistungen),
takimi jak prace porządkowe czy cięcie trawy w ogrodzie. Wątpliwości te mają
istotne znaczenie w zakresie zwolnień od podatku, bowiem w przypadku usług
przydomowych zleceniodawca składając zeznanie podatkowe może zawnioskować
o odliczenie od podatku 20% kosztów wynagrodzenia, które zapłacił z tytułu
wykonywanych usług, nie więcej jednak niż 4.000 EUR rocznie. Warunkiem odliczenia
wydatków jest posiadanie rachunków za wykonane usługi i dokonanie płatności
przelewem bankowym.
27
2.5. Uznawanie kwalifikacji zagranicznych
W dniu 1 kwietnia 2012 r. weszła w Niemczech w życie ustawa z dnia 6 grudnia 2011
r. o usprawnieniu stwierdzania i uznawania kwalifikacji zawodowych uzyskanych
za granicą (niem. Gesetz zur Verbesserung der Feststellung und Anerkennung
im Ausland erworbener Qualifikationen, BGBl. I S. 2515, w skrócie BQFG). Ustawa
adresowana jest do osób, które uzyskały kwalifikacje poza niemieckim systemem
kształcenia zawodowego i zamierzają wykonywać pracę odpowiadającą uzyskanemu
wykształceniu na terenie Republiki Federalnej Niemiec.
O konieczności uznania kwalifikacji decyduje fakt, czy dany zawód podlega
reglamentacji w Niemczech, niezależnie od tego, czy w Polsce jest on regulowany.
W przypadku zawodów nieregulowanych w Niemczech formalne uznanie posiadanych kwalifikacji nie jest konieczne, a o zatrudnieniu pracownika posiadającego
kwalifikacje uzyskane w innym państwie decyduje bezpośrednio pracodawca.
Oficjalne potwierdzenie równoważności posiadanych zagranicznych kwalifikacji
z niemieckimi zwiększa jednak istotnie szanse uzyskania zatrudnienia w wyuczonym
zawodzie.
Zgodnie z nową ustawą znacznie skrócono, a często w ogóle umożliwiono
postępowanie w sprawie uznania zagranicznych kwalifikacji. Co do zasady decyzja
musi zostać podjęta przed upływem trzech miesięcy od dnia złożenia kompletnego
wniosku. Poszczególne władze/samorządy krajów związkowych z kolei zobowiązane
zostały do uproszczenia procedur w odniesieniu do zawodów leżących w ich gestii.
Przy składaniu wniosku o uznanie kwalifikacji nie jest konieczne posiadanie
zameldowania na terenie Niemiec. Złożenie wniosku możliwe jest również z zagranicy.
Znajomość języka niemieckiego jest wymagana jedynie w przypadku, gdy daje
gwarancję prawidłowego wykonywania zawodu.
Lista zawodów reglamentowanych znajduje się na stronie internetowej http://
ec.europa.eu/internal_market/qualifications. W każdym wypadku warto upewnić
się we właściwym urzędzie, że zawód, który będzie wykonywany w Niemczech, jest
zawodem reglamentowanym.
Procedura uznawania kwalifikacji zawodowych polega na porównaniu wykształcenia
zawodowego zdobytego za granicą z aktualnym niemieckim odpowiednikiem danego
zawodu. Jeśli urząd nie stwierdzi istotnych różnic w zakresie programu i czasu trwania
nauki, a w wypadku wystąpienia różnic wnioskodawca będzie mógł się wykazać
istotnym doświadczeniem zawodowym i ukończeniem dodatkowych szkoleń, które
te różnice zniwelują, otrzyma stosowne zaświadczenie o uznaniu kwalifikacji. Jeśli zaś
urząd stwierdzi różnice w sposobie kształcenia w obu państwach, może potwierdzić
28
częściową równoważność kwalifikacji zawodowych, co ułatwia zidentyfikowanie i
uzupełnienie istniejących różnic.
Do stwierdzania ww. okoliczności powołane są, w zależności od rodzaju zawodu i
kwalifikacji, niemieckie izby przemysłowo-handlowe lub izby rzemieślnicze, względnie
inne odpowiednie izby zawodowe (np. izba adwokacka, lekarska lub notarialna).
Właściwość danej izby ustalana jest według klucza zawodowego tzw. listy zawodów.
Najwięcej, bo aż ok. 350 zawodów uznawanych jest przez izby przemysłowohandlowe (IHK). Organ właściwy w danej sprawie do uznawania kwalifikacji
zawodowych odnaleźć można na portalu informacyjnym www.anerkennung-indeutschland.de (pod hasłem „Anerkennungs-Finder”).
Dla inżyniera budowlanego zamierzającego świadczyć pracę w Berlinie właściwa do
uznawania kwalifikacji zawodowych jest Izba Budowlana w Berlinie (Baukammer
Berlin);źródło: www.anerkennung-in-deutschland.de
Uznania wykształcenia zawodowego w zawodach związanych z przemysłem,
handlem, gastronomią i usługami dokonuje IHK FOSA w Norymberdze (Centrum
kompetencyjne niemieckich izb przemysłowo-handlowych). Wzór wniosku do
wypełnienia, lista niezbędnych dokumentów oraz dodatkowe wyjaśnienia – również
w języku polskim – znajdują się na stronie internetowej www.ihk-fosa.de. Znajduje
się tam również lista zawodów, których uznawanie leży w kompetencji IHK FOSA. Do
wniosku należy dołączyć następujące dokumenty:
1. kopię dowodu tożsamości (dowodu osobistego lub paszportu),
2. uwierzytelnioną kopię dokumentu potwierdzającego zdobycie kwalifikacji
zawodowych za granicą (dyplom uzyskania tytułu zawodowego, świadectwo
ukończenia szkoły itp.),
3. kopie dokumentów potwierdzających zdobycie istotnego doświadczenia
zawodowego (świadectw pracy, legitymacji ZUS itp.),
4. kopie innych dokumentów potwierdzających uzyskane kwalifikacje (np.
zaświadczenia o odbytych kursach i szkoleniach).
Dokumenty obcojęzyczne należy złożyć z tłumaczeniem wykonanym przez tłumacza
przysięgłego. Dokument potwierdzający posiadanie wykształcenia zawodowego
należy przedłożyć w formie kopii uwierzytelnionej. Dla pozostałych dokumentów
z reguły wystarczające jest złożenie zwykłych kopii. Opłata za postępowanie przed
IHK FOSA wynosi zazwyczaj od 100 do 600 EUR. Jeśli postępowanie wiązać się będzie
z koniecznością poniesienia dodatkowych kosztów, są one najpierw uzgadniane z
wnioskodawcą. Możliwa jest również komunikacja w języku polskim.
Wniosek należy wysłać na adres: IHK FOSA (ForeignSkillsApproval), Ulmenstraße 52g,
90443 Nürnberg.
29
3. Prowadzenie działalności gospodarczej
w formie spółki
Niezależnie od możliwości prowadzenia w Niemczech samodzielnej działalności
gospodarczej, na zasadach opisanych w pierwszej części Poradnika, prawo niemieckie
przewiduje szeroki wachlarz możliwości prowadzenia działalności w formie spółek, i
to zarówno w formie spółki cywilnej jak i spółek prawa handlowego.
W przypadku spółek, podobnie jak w przypadku osób samodzielnie prowadzących
działalność gospodarczą, istnieje obowiązek zgłoszenia rozpoczęcia działalności
gospodarczej do urzędu ds. działalności gospodarczej oraz zgłoszenia członkostwa
we właściwej izbie przemysłowo-handlowej.
Poniżej przedstawiony zostanie krótki opis poszczególnych spółek przewidzianych w
prawie niemieckim.
3.1. Spółka cywilna
GbR (niem. Gesellschaft bürgerlichen Rechts, nazywana również BGB-Gesellschaft)
czyli spółka prawa cywilnego (spółka cywilna) jest stosunkowo prostą formą prawną.
Do jej założenia nie jest wymagane wniesienie kapitału zakładowego ani też wpis
do rejestru handlowego. GbR cieszy się dużym powodzeniem m.in. dzięki niewielu
formalnościom, które należy spełnić przy jej założeniu. Wykorzystywana jest głównie
w przedsięwzięciach mniejszej wagi, ze względu na nieograniczoną odpowiedzialność
wspólników, a ponadto ze względu na obowiązek przekształcenia w inną spółkę
osobową w momencie osiągnięcia przez spółkę większych rozmiarów.
Wspólnikami spółki cywilnej mogą być zarówno osoby fizyczne jak i prawne, choć
w praktyce udział osób prawnych w takich podmiotach nie jest częstym zjawiskiem,
ponieważ nie niesie za sobą korzyści podatkowych. Spółka może powstać bez
pisemnej umowy, w takim przypadku zastosowanie znajdą regulacje ustawowe
zawarte w niemieckim kodeksie cywilnym (BürgerlichesGesetzbuch, BGB).
Dla celów dowodowych zaleca się zawarcie umowy spółki cywilnej w formie pisemnej,
nawet gdyby miała ona w znacznej części powielać regulacje ustawowe. W ten sposób
można uniknąć ewentualnych sporów w zakresie wzajemnych praw i obowiązków
wspólników, a przede wszystkim sporu co do samego faktu zawarcia spółki cywilnej z
daną osobą.
30
W przypadku spółki osobowej - tak jak w przypadku każdej spółki – rozróżnia się
relacje wewnętrzne między wspólnikami (w ramach tzw. stosunków wewnętrznych)
od zasady, jak spółka jest reprezentowana na zewnątrz, tzn. wobec innych
uczestników obrotu gospodarczego (w ramach tzw. stosunków zewnętrznych,
niem. Außenverhältnis). W ramach stosunków wewnętrznych każdy ze wspólników
ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki. Sposób reprezentacji spółki na
zewnątrz można natomiast w umowie spółki ukształtować dowolnie. W myśl regulacji
ustawowej spółkę reprezentują wszyscy wspólnicy łącznie, inne zasady reprezentacji
muszą więc jasno wynikać z umowy spółki.
Majątek spółki stanowią wkłady wspólników oraz zysk z prowadzonej działalności.
Majątek spółki jest majątkiem odrębnym, stanowiącym nierozerwalnie własność
wszystkich wspólników, którym mogą wyłącznie wspólnie dysponować.
W przypadku gdy roczny obrót spółki cywilnej przekracza 250.000 EUR, spółka cywilna
musi zostać przekształcona w inną spółkę osobową, podlegającą obowiązkowi wpisu do
rejestru handlowego (Handelsregister), np. w spółkę jawną (Offene Handelsgesellschaft,
OHG).
Za zobowiązania spółki odpowiadają wspólnicy całym swoim majątkiem i
wyodrębnionym majątkiem spółki. Odpowiedzialność wspólników jest solidarna,
tak więc w przypadku zaspokojenia wierzyciela z majątku osobistego tylko jednego
ze wspólników może on wystąpić wobec pozostałych o zwrot stosownej części
uregulowanego zobowiązania. Zgodnie z orzecznictwem niemieckiego Sądu
Najwyższego istnieje możliwość ograniczenia odpowiedzialności wspólnika spółki
cywilnej do wysokości majątku spółki, w przypadku ograniczenia jego prawa do
reprezentacji spółki, o ile ograniczenie to było wiadome kontrahentowi na podstawie
jednoznacznie zawartego porozumienia. Należy jednak pamiętać, że regulacja ta ma
charakter wyjątkowy, znajduje zastosowanie jedynie w szczególnych przypadkach,
a próba ograniczenia odpowiedzialności wspólnika za zobowiązania nie może być
normą i w każdym wypadku wymagać będzie dochowania najwyższej staranności
(zwykły zapis na fakturze lub mail do kontrahenta z informacją o wyłączeniu
odpowiedzialności nie jest wystarczający).
Wzór umowy spółki cywilnej został zamieszczony w części pt. „Wzory pism i
wniosków”.
3.2. Spółka jawna
OHG (Offene Handelsgesellschaft), czyli spółka jawna, podobnie jak spółka cywilna,
jest spółką osobową. Regulacje prawne dotyczące założenia i funkcjonowania spółki
osobowej znajdują się w niemieckim kodeksie handlowym (Handelsgesetzbuch, HGB).
31
Również w przypadku tej spółki jej założenie nie wiąże się z wymogiem wniesienia
kapitału zakładowego, a jej wspólnicy odpowiadają za zobowiązania spółki solidarnie
całym swoim majątkiem. Inaczej jednak niż w przypadku spółki cywilnej, przy jej
założeniu należy spełnić szereg formalności, m.in. dokonać rejestracji w rejestrze
handlowym. Wpis do rejestru handlowego musi zawierać:
1. imiona, nazwiska, daty i miejsca urodzenia każdego wspólnika spółki,
2. firmę spółki, miejsce, w którym ma siedzibę oraz krajowy adres
do korespondencji,
3. określenie prawa i sposobu reprezentacji wspólników spółki.
Prawo do dokonania wpisu w rejestrze handlowym, a także do jego uaktualnienia
przysługuje wszystkim wspólnikom. W przypadku zmiany powyższych danych należy
dokonać stosownego zgłoszenia aktualizacyjnego.
Uaktualnianie danych spółki jawnej w rejestrze handlowym jest nakazane ze względu
na interes spółki i informowanie osób trzecich o zaktualizowanych danych spółki.
W kwestiach dotyczących spółki jawnej, a nieuregulowanych w niemieckim kodeksie
spółek handlowych, stosuje się przepisy dotyczące spółki cywilnej zawarte w
niemieckim kodeksie cywilnym.
3.3. Spółka komandytowa
KG (Kommanditgesellschaft) jest oznaczeniem spółki komandytowej. Ten rodzaj spółki
jest atrakcyjny nie tylko na niemieckim rynku, ze względu na możliwą optymalizację
podatkową. Forma ta jest odpowiednia dla przedsiębiorców wspomaganych przez
dużego partnera finansowego. Do powstania spółki konieczny jest wpis do rejestru
handlowego.
Spółkę komandytową tworzą dwie lub więcej osób fizycznych lub prawnych. Jedna
z osób jest w spółce komandytariuszem (Kommanditist), a jego odpowiedzialność
ograniczona jest do wysokości określonego wkładu. Z kolei inna osoba jest w spółce
komplementariuszem (Komplementär), odpowiadającym całym swym majątkiem bez
ograniczenia. Takie rozgraniczenie odpowiedzialności pomiędzy osobami tworzącymi
spółkę pozwala elastycznie kształtować zakres odpowiedzialności oraz uprawnień w
spółce, a także rozdzielić kwestie inwestycyjne od faktycznego ciężaru prowadzonej
działalności.
Często rolę komplementariusza, a więc wspólnika odpowiedzialnego całym swoim majątkiem, pełni spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, a rolę komandytariusza (odpowiedzialnego tylko do określonej wysokości) pełni osoba fizyczna. Celem takiej regulacji jest ograniczenie odpowiedzialności komplementariusza do majątku spółki z o.o.
32
Kapitał spółki jest wnoszony przez wspólników w formie wkładów, których postać i
wysokość określa umowa spółki. Co do zasady do prowadzenia działalności upoważniony
i zobowiązany jest komplementariusz, a więc wspólnik odpowiadający osobiście za
zobowiązania. Komandytariusz nie posiada uprawnienia do reprezentowania spółki.
W przypadku gdy komplementariuszem spółki komandytowej jest spółka z o.o.,
spółkę komandytową reprezentuje zarząd spółki z o.o. według zasad określonych w
rejestrze handlowym. Ważne jest w takim przypadku doprecyzowanie, że dana osoba
działa jako zarząd spółki z o.o., będącej komplementariuszem spółki komandytowej,
i że działania te podejmowane są w imieniu spółki komandytowej, a nie w imieniu
spółki z o.o.
Nazwa spółki komandytowej zawiera oznaczenie komplementariusza (jeśli jest
nim osoba prawna - także formę prawną tego podmiotu) oraz dopisek& Co. KG.
Przykładowo:
SUPERGESELLSCHAFT GmbH & Co. KG,
przy czym SUPERGESELLSCHAFT GmbH jest oznaczeniem spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością, występującej w spółce komandytowej w charakterze
komplementariusza.
3.4. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
GmbH (Gesellschaft mit beschränkter Haftung) - spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością jest najbardziej popularną formą spółki kapitałowej. Do jej
założenia wymagane jest wniesienie kapitału zakładowego w wysokości co najmniej
25.000 EUR. Wspólnicy spółki z o.o. ponoszą jedynie ograniczoną odpowiedzialność
za zobowiązania, tak więc spółka z o.o. służy przede wszystkim ograniczeniu ryzyka
gospodarczego, jako że co do zasady spółka ta - będąc odrębną od wspólników osobą
prawną - sama odpowiada za zaciągnięte zobowiązania.
Podstawy prawne funkcjonowania niemieckiej spółki z o.o. zawarte są w ustawie o
spółce z o.o. (GmbH-Gesetz). Dodatkowo zasady ogólne jej prowadzenia wynikają z
kodeksu handlowego (niem. Handelsgesetzbuch - HGB).
Formalności przy zakładaniu niemieckiej spółki z o.o. są stosunkowo nieskomplikowane.
Spółka może zostać założona przez jedną osobę (tzw. jednoosobowa spółka z o.o.,
Ein-Mann-Gesellschaft) lub kilka osób. Wspólnicy ani członkowie zarządu nie muszą
być obywatelami Niemiec, w szczególności w przypadku obywateli państw Unii
Europejskiej nie ma żadnych ograniczeń. Niepotrzebne jest też zaświadczenie o
zameldowaniu ani pozwolenie na pracę.
33
Warunkiem utworzenia GmbH jest podpisanie umowy spółki w formie notarialnej.
Umowa spółki może zostać podpisana przez pełnomocnika, działającego w imieniu
wspólnika, na podstawie notarialnego pełnomocnictwa. Jeśli pełnomocnictwo
zostało udzielone pełnomocnikowi przed polskim notariuszem, wymagane jest jego
poświadczenie w postaci apostille.
W umowie spółki oraz zgłoszeniu do rejestru handlowego podaje się m.in. następujące
dane:
1. Firmę spółki(a więc nazwę, pod którą spółka będzie występować w obrocie
gospodarczym);w przypadku wyboru nazwy spółki zaleca się jeszcze przed
notarialnym podpisaniem umowy spółki kontakt z właściwą izbą przemysłowohandlową, która udzieli informacji, czy proponowana nazwa spółki jest
dopuszczalna i zgodna z prawem oraz czy nie jest używana przez inny podmiot,
2. siedzibę spółki; siedzibą spółki jest miejscowość, w której rejestrowana jest spółka.
Zmiana siedziby, a więc zmiana miejscowości, w której spółka jest zarejestrowana,
wymaga zmiany aktu założycielskiego spółki,
3. przedmiot działalności spółki; przy opisie przedmiotu działalności spółki nie stosuje
się urzędowej klasyfikacji działalności. Wystarczy opisanie w sposób zrozumiały i
wyczerpujący działalności, jaką spółka będzie prowadzić. Przy rejestracji nie jest
konieczne przedłożenie zezwoleń wymaganych przepisami prawa. Po zgłoszeniu
do rejestru muszą zostać jednakże złożone odpowiednie wnioski i uzyskane
odpowiednie zezwolenia, zanim faktycznie zostanie prowadzona działalność, dla
której posiadanie zezwolenia jest wymagane,
4. wysokość kapitału zakładowego i wysokość udziałów wspólników; wpłata
kapitału zakładowego następuje po podpisaniu umowy spółki i założeniu
rachunku bankowego, a przed złożeniem wniosku o wpis spółki do rejestru
handlowego; przy wpłacie kapitału zakładowego należy przestrzegać przepisów
prawa dewizowego wymagających dokonywania płatności powyżej 15.000 EUR
przelewem bankowym,
5. członków zarządu, a także dane prokurenta, o ile został on ustanowiony.
Właściwa izba przemysłowo-handlowa sprawuje nadzór nad wyborem prawidłowej
nazwy dla spółki. Przykładowo zwróci uwagę, że dopisek „Holding” może być stosowany
wyłącznie w sytuacji, gdy dana spółka należy do grupy kapitałowej. Z kolei nazwa „XXX
Germany GmbH” może być użyta wyłącznie w przypadku konieczności odróżnienia
spółki od podmiotów z danej grupy utworzonych w innych krajach.
Do zawarcia umowy spółki nie jest potrzebne posiadanie przez spółkę adresu (adres
spółki podaje się dopiero we wniosku o rejestrację w rejestrze sądowym).
W przypadku wkładów pieniężnych (gotówkowych) wniosek o rejestrację spółki
można złożyć, kiedy każdy z udziałów jest opłacony przynajmniej w jednej czwartej, a
kapitał zakładowy został pokryty przynajmniej w kwocie 12.500 EUR. Obok wkładów
34
gotówkowych możliwe jest także wniesienie aportów (np. maszyn, wierzytelności,
praw i itp.). Sąd rejestrowy w odniesieniu do wyceny wkładów rzeczowych jest
uprawniony do sprawdzenia, czy nie nastąpiło istotne zawyżenie wyceny aportów
przez wspólników.
Warto zwrócić uwagę na obowiązujące w prawie niemieckim zasady zawierania
umów między spółką z członkiem zarządu (np. umowy o pracę, na mocy której spółka
staje się pracodawcą, a członek zarządu pracownikiem). W prawie polskim przy
podpisaniu takiej umowy spółka musiałaby być reprezentowana przez pełnomocnika,
powołanego uchwałą zgromadzenia wspólników. W prawie niemieckim prezes
zarządu może podpisać taką umowę, działając zarówno w imieniu własnym jak i spółki,
jeśli został zwolniony z zakazu określonego w § 181 niemieckiego kodeksu cywilnego
(dotyczącego zawierania czynności z samym sobą). Zwolnienie to powinno widnieć w
rejestrze sądowym, w rubryce dotyczącej członków zarządu spółki.
Jak już wspomniano, zaletą spółki z o.o. jest ograniczenie ryzyka finansowego
do wysokości majątku spółki. Wspólnik odpowiada za straty spółki tylko wtedy,
gdy w sposób sprzeczny z prawem spowodował pozbawienie spółki majątku. W
oparciu o to założenie niemiecki Sąd Najwyższy rozwinął w swoim orzecznictwie
tzw. „zasadę odpowiedzialności za doprowadzenie do zniszczenia spółki”
(Existenzvernichtungshaftung), tj. za działania podejmowane ze szkodą i na szkodę
spółki, umożliwiającą pociągnięcie wspólnika do odpowiedzialności.
Mocno ograniczona jest też odpowiedzialność zarządu, chociażby dlatego, że
brak w prawie niemieckim odpowiednika art. 299 polskiego kodeksu spółek
handlowych, regulującego odpowiedzialność członka zarządu spółki całym swoim
majątkiem w sytuacji, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (jako
odpowiedzialność subsydiarna). Odpowiedzialność zarządu niemieckiej spółki z o.o.
można pokrótce przedstawić w następujący sposób:
1. odpowiedzialność wobec spółki (tzw. odpowiedzialność wewnętrzna) wynikająca z:
• nieinformowania zgromadzenia wspólników o fakcie, że strata spółki przekracza
50% kapitału zakładowego,
• niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie,
• odpowiedzialności za podanie nieprawdziwych danych przy tworzeniu spółki,
• odpowiedzialności za niezgodną z ustawą wypłatę udziałów wspólnikom,
• odpowiedzialności za współdziałanie przy nabyciu wkładów własnych przez
spółkę,
• odpowiedzialności za płatność dokonaną po wystąpieniu stanu niewypłacalności
lub stwierdzeniu nadmiernego zadłużenia spółki,
• zawarcia umowy przynoszącej dla spółki nadmierne straty,
(powyższe czynności mogą wiązać się z ewentualną odpowiedzialność karną, np.
oszustwo, niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości, naruszenie obowiązku
nadzoru nad spółką w sytuacji gdy pracownicy dokonują działań nieuczciwej
konkurencji itd.)
35
2. odpowiedzialność wobec osób trzecich (tzw. odpowiedzialność zewnętrzna):
• w sytuacji, gdy członek zarządu nie ujawnia, że działa jako organ osoby prawnej,
przez co doprowadza do sytuacji, że kontrahent wychodzi z założenia, iż sam
członek zarządu jest jego partnerem umowy, a nie GmbH, w imieniu której działa,
• za działanie bez należytego umocowania (np. gdy w rejestrze handlowym
przewidziano reprezentację wspólną),
• za zawinienie przy negocjowaniu umowy (w przypadku gdy członek zarządu
udziela kontrahentowi dodatkowej gwarancji w kwestii prawidłowości i zupełności
swoich oświadczeń),
• za czyny niedozwolone, nieterminowe załatwienie roszczeń gwarancyjnych,
niepłacenie składek ubezpieczenia społecznego itd.,
• na podstawie postanowień ordynacji podatkowej,
• za nieinformowanie kontrahentów o stanie upadłości spółki (np. w sytuacji gdy
członek zarządu ma wiedzę, że spółka nie będzie w stanie wykonać zobowiązania,
ponieważ nie płaci wymagalnych zobowiązań).
Pojawiają się głosy, że spółka z o.o. w formie mini nie spełnia swojej roli, ponieważ daje
kontrahentom do zrozumienia, że wspólników nie stać było na założenie właściwej
spółki z o.o. Niemniej jednak, mimo licznych głosów krytycznych, spółka z o.o. w
formie mini cieszy się dużym powodzeniem, często jako etap wstępny do założenia
„prawdziwej” GmbH.
Wzór umowy spółki w formie „mini” został zamieszczony w części pt. „Wzory pism i
wniosków”.
Warto zwrócić uwagę na informacje, które spółka z o.o. zobowiązana jest zamieszczać
na pismach handlowych. Są to następujące dane:
1. forma prawna,
2. siedziba spółki,
3. oznaczenie sądu rejestrowego i numer wpisu,
4. członkowie zarządu,
5. przewodniczący rady nadzorczej (o ile została powołana),
6. jeśli podawany jest kapitał spółki, należy wskazać wysokość kapitału zakładowego
i - o ile wkłady gotówkowe nie zostały w całości wpłacone - wysokość wkładów
pozostałych do wpłaty.
3.5. Spółka z o.o. w formie „mini”
Od kilku lat w niemieckim porządku prawnym funkcjonuje szczególna forma spółki
z o.o. Forma ta umożliwia ustalenie kapitału założycielskiego na niższym poziomie
(zaledwie 1 euro). W związku z tym przyjęło się dla niej potoczne oznaczenie „MiniGmbH” lub „1-EURO-GmbH”.
W przypadku założenia małej spółki z o.o. kapitał zakładowy należy wpłacić w całości,
a ponadto wykluczone jest wniesienie wkładów rzeczowych, co oznacza, że przy
założeniu spółki można zadeklarować jedynie wkłady gotówkowe.
Spółka z o.o. w formie „mini” zobowiązana jest tworzyć kapitał zapasowy w wysokości
jednej czwartej zysku z każdego roku, aż do osiągnięcia kapitału zakładowego w
wysokości co najmniej 25.000 EUR. Do momentu zebrania kapitału zakładowego w
odpowiedniej wysokości spółka nie może wypłacać wspólnikom zysku.
36
37
4. Prawne formy obecności firm
zagranicznych w Niemczech
Niezależnie od prawa do zakładania spółek na terenie Niemiec i świadczenia tam usług
przez podmioty mające siedzibę w Polsce (w ramach transgranicznego świadczenia
usług), warto wspomnieć o dodatkowych formach prowadzenia działalności
gospodarczej na terenie Niemiec w formie oddziału lub przedstawicielstwa
zagranicznego przedsiębiorcy.
4.1. Oddział zagranicznego przedsiębiorcy
Oddział zagranicznego przedsiębiorcy nie jest samodzielnym przedsiębiorstwem,
pomimo tego że jest miejscowo, ekonomicznie i organizacyjnie oddzielony od
głównego przedsiębiorstwa (polskiej spółki) i jako taki podlega prawu niemieckiemu.
Pomimo zależności od przedsiębiorstwa głównego bierze jednak samodzielnie udział
w obrocie gospodarczym, a zawarte przez niego stosunki prawne z klientami podlegają
co do zasady prawu niemieckiemu. Także procedura wpisu oddziału zagranicznego
przedsiębiorcy do niemieckiego rejestru handlowego podlega temu prawu.
Zarejestrowanie oddziału polskiej firmy w niemieckim rejestrze handlowym wymaga
określonej samodzielności oddziału, która wyraża się posiadaniem własnego
kierownictwa (zwanego również stałą reprezentacją), własnej księgowości, własnego
majątku i siedziby oraz adresu w Niemczech. W rejestrze handlowym zgłasza się
również zmiany zachodzące w polskiej spółce, np. zmiany w zarządzie, powołanie
prokurenta, czy podwyższenie kapitału zakładowego polskiej spółki. Dokumenty
składa się wraz z tłumaczeniem przysięgłym na język niemiecki.
Rejestracja oddziału przedsiębiorcy zagranicznego wymaga podania m.in.:
1. uchwały o powołaniu oddziału,
2. ewentualnej informacji o utworzeniu oddziału na czas określony,
3. adresu siedziby oddziału,
4. przedmiotu działalności oddziału,
5. danych osoby kierującej oddziałem wraz z podaniem zakresu jej umocowania,
6. firmy i siedziby przedsiębiorstwa głównego,
7. przedmiotu działalności przedsiębiorstwa głównego,
8. daty zawarcia umowy spółki,
9. wysokości kapitału zakładowego,
10.informacji o rejestrze i numerze wpisu do rejestru przedsiębiorców przedsiębiorstwa
głównego,
38
11.formie prawnej przedsiębiorstwa głównego,
12.przetłumaczonej na język niemiecki umowy spółki przedsiębiorcy głównego z
późniejszymi zmianami,
13.osób uprawnionych do reprezentowania przedsiębiorstwa głównego,
14.ewentualnej informacji o utworzeniu spółki na czas określony,
15.notarialnie poświadczonych wzorów podpisów członków zarządu.
W nazwie oddziału zagranicznego przedsiębiorcy należy podać niezmienioną nazwę
przedsiębiorstwa głównego (także w języku obcym), z dodaniem odpowiedniej formy
prawnej oraz z dopiskiem dotyczącym oddziału (np. SUPERGESELLSCHAFT Spółka z
ograniczoną odpowiedzialnością GmbH Zweigniederlassung Berlin).
Oddział zagranicznego przedsiębiorcy zostaje wpisany do rejestru handlowego w
części A lub B (Handelsregister A lub Handelsregister B), w zależności od formy prawnej
przedsiębiorstwa głównego. W przypadku gdy przedsiębiorca zagraniczny tworzy
na terenie Niemiec więcej oddziałów, może wybrać jeden z rejestrów handlowych
jako główny - właściwy dla wszystkich oddziałów. W takim przypadku rejestr ten jest
właściwy do prowadzenia kompletnej dokumentacji na terenie Niemiec.
Oddział zagranicznego przedsiębiorcy, podobnie jak indywidualni przedsiębiorcy
i samodzielne spółki utworzone w Niemczech, wymaga zgłoszenia prowadzenia
działalności gospodarczej do właściwego urzędu ds. gospodarczych oraz zgłoszenia
do izby przemysłowo-handlowej. Dodatkowo uzyskać należy wymagane zezwolenia
w przypadku wykonywania rzemiosła lub działalności, która wymaga odrębnego
zezwolenia.
Oddział zagranicznego przedsiębiorcy zobowiązany jest podawać na pismach
handlowych pełną nazwę, a ponadto nazwę rejestru handlowego prowadzącego akta
rejestrowe. Niezależnie od tego należy zamieścić niezbędne dane przedsiębiorstwa
głównego, których zakres zależy od formy prawnej przedsiębiorstwa. I tak niemieckie
oddziały przedsiębiorstw polskich na pismach handlowych zobowiązane są podawać
następujące informacje:
1. rejestr handlowy, w którym wpisany jest oddział,
2. numer w rejestrze handlowym,
3. nazwę przedsiębiorstwa głównego wraz z podaniem formy prawnej,
4. rejestr handlowy przedsiębiorstwa głównego,
5. dane wymagane zgodnie z prawem niemieckim dla danej formy prawnej
(np. spółki z o.o.),
6. względnie informację o likwidacji przedsiębiorstwa głównego.
Kontrola korporacyjna działalności gospodarczej oddziału zagranicznego
przedsiębiorcy odbywa się na podstawie prawa przedsiębiorstwa głównego, a więc
na podstawie prawa obcego (polskiego). Z kolei obowiązki księgowe i bilansowe
39
ocenia się na gruncie prawa niemieckiego. W razie wątpliwości stosuje się przepisy
prawa niemieckiego odpowiednie dla formy prawnej najbardziej zbliżonej do formy
prawnej przedsiębiorstwa głównego. Zyski osiągnięte przez oddział niemiecki co
do zasady podlegają opodatkowaniu w Niemczech. Zakres i rodzaj opodatkowania
zależy od formy prawnej przedsiębiorstwa głównego. Szczegóły dotyczące rozliczenia
podatkowego zysków osiągniętych w Niemczech reguluje porozumienie o unikaniu
podwójnego opodatkowania.
Z najwyższą starannością należy dokumentować przychody i zyski zarówno
przedsiębiorstwa głównego jak i jego zagranicznego oddziału. Zdarza się bowiem, że
organy podatkowe (zarówno polskie jak i niemieckie) kwestionują przypisanie kosztów
uzyskania przychodów do danej jednostki, widząc w tym chęć uniknięcia zobowiązań
podatkowych. Jeśli więc działalność oddziału dotyczy tylko części działalności
przedsiębiorstwa głównego, w zakresie kosztów uzyskania przychodów oddziału mogą
być rozliczane wyłącznie koszty ściśle związane z tą (częściową) działalnością.
4.2. Filia (zakład)
Przedsiębiorstwo polskie może utworzyć na terenie Niemiec zakład (niem. Filiale,
Betriebsstätte), będący niesamodzielną jednostką, ułatwiający niemieckim
kontrahentom kontakt z polską firmą. Zakład jest w całości zależny od
przedsiębiorstwa głównego, jeśli chodzi o zawieranie kontraktów i występowanie w
obrocie gospodarczym. Wszelkie faktury i rozliczenia dokonywane są przez polskiego
przedsiębiorcę. Działalność zakładu nie może wykraczać poza zakres przedmiotu
działalności przedsiębiorstwa głównego, jako że zakład jest jedynie „przedłużeniem”
przedsiębiorstwa głównego za granicę.
Zakład należy zgłosić pod kątem wykonywanej działalności gospodarczej do urzędu
ds. gospodarczych, nie jest on jednak wpisywany do rejestru handlowego. Na pismach
handlowych zakładu - obok nazwy i adresu zakładu - należy podawać dane rejestrowe
przedsiębiorstwa głównego.
4.3. Przedstawicielstwo
Przedstawicielstwo zagraniczne traktowane jest jako „wizytówka” danego
przedsiębiorstwa za granicą. Przedstawicielstwo ma na celu promocję przedsiębiorcy
polskiego za granicą, prowadząc rozpoznanie rynku i wsparcie sprzedaży, a na co
dzień ułatwienie zagranicznym kontrahentom kontaktów z polską firmą.
Należy dokonać zgłoszenia przedstawicielstwa pod kątem wykonywanej działalności
gospodarczej do urzędu ds. gospodarczych we właściwym miejscowo urzędzie.
40
5. System podatkowy w Niemczech
5.1. System podatkowy w Niemczech i zasady rozliczeń
podatkowych
Obowiązkowi podatkowemu podlegają osoby fizyczne i podmioty prawne, które
wykonują działalność na terytorium Republiki Federalnej Niemiec. Odbiorcą podatku
jest najczęściej właściwy państwowy organ podatkowy, regionalny bądź gminny.
Status podatnika posiada osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna,
nie mająca osobowości prawnej, obowiązana na podstawie przepisów prawa
podatkowego do płacenia podatku, sporządzania deklaracji podatkowych oraz
prowadzenia ksiąg.
Wybór formy organizacyjno-prawnej, w jakiej prowadzona jest działalność
gospodarcza w Niemczech, determinuje sposób opodatkowania tej działalności oraz
samego przedsiębiorcy. Do podstawowych podatków związanych z prowadzeniem
działalności gospodarczej w Niemczech należą:
1. podatek dochodowy od osób fizycznych (niem. Einkommensteuer),
2. podatek dochodowy od osób prawnych (niem. Körperschaftsteuer),
3. podatek od działalności gospodarczej (niem. Gewerbesteuer),
4. podatek od towarów i usług (niem. Umsatzsteuer).
Ponadto w zależności od prowadzonej działalności występują następujące podatki:
1. podatek od usług budowlanych (niem. Bauabzugsteuer),
2. podatek ubezpieczeniowy (niem. Versicherungsteuer),
3. podatek od środków transportu (niem. Kraftfahrzeugsteuer).
5.1.1. Podatek dochodowy od osób fizycznych
Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą są zobowiązane do
opodatkowania dochodu osiągniętego z tej działalności. Dochód ten musi być co roku
zadeklarowany i rozliczony we właściwym urzędzie skarbowym (niem. Finanzamt).
W celu uniknięcia wątpliwości, czy dochody uzyskiwane w Niemczech opodatkowywać
należy w Niemczech czy w Polsce, warto uzyskać we właściwym urzędzie skarbowym
certyfikat rezydencji podatkowej potwierdzający, że dany podatnik (osoba fizyczna lub
spółka) jest rezydentem podatkowym określonego kraju, czyli jej dochody podlegają
opodatkowaniu podatkiem dochodowym w kraju wystawiającym certyfikat - od całości
jego przychodów.
41
Niemiecka ustawa o podatku dochodowym wprowadza pojęcie obowiązku
podatkowego i wyróżnia jego dwa rodzaje: ograniczony (w przypadku zatrudnienia
lub wykonywania usług do 183 dni w roku) i nieograniczony (który powoduje
wystąpienie nieograniczonego obowiązku podatkowego w Niemczech w przypadku
zatrudnienia lub wykonywania usług na terenie Republiki Federalnej Niemiec powyżej
183 dni w roku).
czy dana osoba została ochrzczona (potwierdzenie chrztu prowadzi do nałożenia
na podatnika podatku kościelnego), a w przypadku odmowy zapłacenia podatku
wysyłane jest pismo informujące polską parafię o konieczności przeprowadzenia
procesu wystąpieniu danej osoby z Kościoła. Do czasu otrzymania od parafii
zainteresowanego zaświadczenia o tzw. apostazji, podatek będzie musiał być
przez taką osobę zapłacony.
W 2013 roku obowiązują następujące stawki podatku dochodowego od osób
fizycznych, przy wskazanych progach podatkowych (14 % oraz 42% oraz 45%):
• dochód do 8.130 EUR: stawka podatku 0% (w 2014 od 8.354 EUR),
• dochód od 8.131 EUR do 52.881 EUR: stawka podatku 14%,
• dochód od 52.882 EUR do 250.730 EUR: stawka podatku 42%,
• dochód od 250.731 EUR: stawka podatku 45%.
Przy rozliczeniu podatku należy mieć na uwadze zapisy umowy o unikaniu
podwójnego opodatkowania, z której wynika, że miejsce (kraj) rozliczenia podatku
dochodowego od usług świadczonych w Niemczech będzie zależało również od tego,
czy polski przedsiębiorca posiada w Niemczech tzw. zakład (niem. Betriebstätte).
Zakład oznacza stałą placówkę, gdzie całkowicie lub częściowo prowadzona jest
działalność gospodarcza. Co istotne, także stały przedstawiciel (agent), działający w
imieniu przedsiębiorcy na terenie Niemiec, może być uznany za zakład przedsiębiorcy
w rozumieniu przepisów podatkowych.
W skład podatku dochodowego od osób fizycznych wchodzą następujące rodzaje
podatków:
• podatek od wynagrodzenia (niem. Lohnsteuer) będący podatkiem
potrącanym od wynagrodzenia pracowników. Wysokość tego podatku zależy
od wysokości dochodów i przedziału osiąganych zarobków. Na koniec każdego
roku kalendarzowego pracownik zobowiązany jest złożyć roczną deklarację z
wszystkich uzyskanych w przeciągu roku dochodów. W oparciu o te dane dokonuje
się całorocznego rozliczenia, co prowadzi do konieczności dopłaty brakującego
podatku lub zwrotu nadpłaconego podatku na rachunek podatnika,
• podatek solidarnościowy (niem. Solidaritätszuschlag), zwany potocznie „Soli”,
jest dodatkowym podatkiem wprowadzonym tuż po zjednoczeniu Niemiec,
obciążającym wszystkich podatników w Niemczech. Podatek ten wynosi obcenie
5,5% w stosunku do podatku dochodowego od wynagrodzenia, od dochodów
kapitałowych, od dochodu od osób prawnych. Nie podlega żadnym odliczeniom.
Pomimo wielu sprzeciwów i głosów krytyki, zgodnie z zapowiedziami podatek
solidarnościowy będzie obowiązywał w Niemczech przynajmniej do 2019 roku,
• podatek kościelny (niem. Kirchensteuer) płatny jest wyłącznie przez osoby,
które oficjalnie deklarują przynależność do grupy religijnej. Beneficjentem
podatku jest Kościół. Wysokość podatku kościelnego waha się w zależności
od kraju związkowego pomiędzy 8%, a 9% podatku dochodowego. Przy np.
zarobkach rzędu 3 tys. EUR miesięcznie obciążenie sięga 9-10 EUR na miesiąc,
ale dla osób samotnych przy braku odpisu na dzieci sięga już np. ok.15-16 EUR
miesięcznie. Dla polskich przedsiębiorców i pracowników, którzy w Polsce
deklarują przynależność do kościoła katolickiego, płacenie podatku kościelnego w
Niemczech jest obowiązkowe. Osoba taka deklaruje w Niemczech przynależność
do grupy religijnej przed podjęciem pierwszego zatrudnienia lub rozpoczęciem
działalności. W przypadku katolików o płaceniu podatku kościelnego w Niemczech
decyduje fakt przyjęcia chrztu. W praktyce w przypadku złożenia deklaracji o braku
przynależności do Kościoła, niemiecka administracja kościelna wysyła zapytanie do
polskiej parafii właściwej dla danego obywatela polskiego z prośbą o informację,
42
W świetle umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania plac budowy lub
prowadzone prace budowlane albo instalacyjne stanowią zakład tylko wtedy, jeżeli
trwają dłużej niż dwanaście miesięcy. Jeśli polski przedsiębiorca na danym placu
budowy realizuje prace budowlane przez okres krótszy niż rok (i jednocześnie nie ma
w Niemczech innego biura lub zakładu do prowadzenia działalności gospodarczej),
to podatek dochodowy od usług wykonywanych w Niemczech będzie podlegał
rozliczeniu w Polsce, według polskich przepisów podatkowych. Jeśli zaś świadczenie
usług trwa dłużej niż dwanaście miesięcy, to dochody wynikające z usług budowlanych
podlegać będą opodatkowaniu w Niemczech, według reguł niemieckiego prawa
podatkowego.
5.1.2. Podatek dochodowy od osób prawnych
Podatek dochodowy od osób prawnych (niem. Körperschaftsteuer) w wysokości
15% pobierany jest od wyłącznie od dochodów spółek posiadających osobowość
prawną, a więc spółki z o.o. (GmbH) oraz spółki akcyjnej (AG), które mają siedzibę
spółki bądź siedzibę zarządu na terytorium Niemiec. Takie spółki podlegają w
Niemczech nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu. Spółki kapitałowe
założone na gruncie prawa polskiego (których siedziba i siedziba zarządu znajduje
się w Polsce), utrzymujące na terytorium Niemiec jedynie zakład, podlegają w
Niemczech ograniczonemu obowiązkowi podatkowemu od osób prawnych, w
zakresie związanym z działalnością tegoż zakładu.
W celu prawidłowego rozliczania dochodów z działalności spółek założonych w
Niemczech zaleca się przestrzegania przepisów polsko-niemieckiej umowy o unikaniu
podwójnego opodatkowania i skorzystanie z usług doradcy podatkowego.
43
Dochód roczny osób prawnych w Niemczech, stanowiący podstawę opodatkowania,
ustalany jest na podstawie rocznego bilansu przedsiębiorstwa, zgodnie z niemieckimi
przepisami o rachunkowości.
Wypłata dywidendy udziałowcom spółki kapitałowej wiąże się z kolei z
opodatkowaniem jej podatkiem od zysków kapitałowych tzw. Kapitalertragsteuer
(KapSt), którego wysokość wynosi 25%.
W odróżnieniu od spółek kapitałowych, spółki osobowe w Niemczech nie podlegają
obowiązkowi zapłaty podatku dochodowego od osób prawnych (Körperschaftsteuer),
a jedynie podatkowi od działalności gospodarczej. Dochód uzyskany w ramach
spółki osobowej (w przypadku wspólników będących osobami fizycznymi) podlega
opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Jeśli zaś udziałowcem
spółki osobowej jest osoba prawna (najczęściej sp. z o.o. w spółce komandytowej),
jej dochód uzyskany w spółce komandytowej podlega opodatkowaniu podatkiem
od osób prawnych, bez możliwości zaliczenia na to konto podatku od działalności
gospodarczej.
5.1.3. Podatek od działalności gospodarczej
Osoby fizyczne i prawne prowadzące działalność gospodarczą w Niemczech - za
wyjątkiem osób wykonujących wolne zawody - zobowiązane są do zapłaty podatku
od działalności gospodarczej (niem. Gewerbesteuer- GewSt). Wymiar podatku zależy
od wysokości osiągniętego dochodu, a ponadto od formy prawnej przedsiębiorstwa
oraz od gminy, na terenie której prowadzona jest działalność gospodarcza. Podstawą
opodatkowania jest zysk podatkowy. Kwota wolna od podatku w wysokości 24.500 €
przysługuje tylko osobom fizycznym oraz spółkom osobowym. Osoby fizyczne mają
ponadto możliwość częściowego zaliczenia podatku od działalności gospodarczej przy
rozliczaniu podatku dochodowego od osób fizycznych. Bazą do określenia wysokości
podatku od działalności gospodarczej jest zysk podatkowy przedsiębiorstwa.
Następnie do zysku tego dolicza się ewentualne „doliczenia” i „odliczenia”, wynikające
ze zdarzeń nadzwyczajnych, ponieważ z założenia opodatkowaniu od działalności
gospodarczej podlegają wyłącznie bieżące zyski przedsiębiorstwa. Średnie stopa
opodatkowania działalności gospodarczej w Niemczech jest w porównaniu z Polską
(19%) stosunkowa wysoka licząc łącznie podatek dochodowy od osób prawnych
i Gewerbesteuer (ok. 30%). Jednak liczne możliwości odpisów, rozliczania strat itd.
powoduje, że podatek w sumie nie jest dużo wyższy niż np. w Polsce.
44
W skróconej formie wyliczenie podatku dochodowego można przedstawić
następująco:
Zysk podatkowy przedsiębiorstwa
doliczenia (+)
odliczenia (-)
Przychód
(ustalony na potrzeby podatku od działalności gospodarczej)
Rozliczenie straty z lat ubiegłych
(do kwoty 1 mln EUR i 60% pozostałej wartości)
Kwota wolna od podatku
(24.500 EUR: wyłącznie dla osób fizycznych i spółek osobowych)
Wskaźnik podatkowy 3,5%
Stawka gminy/miasta
(Berlin: 410%, Drezno: 450%, Monachium: 490%; ustawowe minimum: 200%)
Wynik: wysokość podatku od działalności gospodarczej przedsiębiorstwa
5.1.4. Podatek od towarów i usług
Podatek od towarów i usług (skrót ang. VAT) jest powszechnie znany jako tzw.
podatek od wartości dodanej (niem. Mehrwertsteuer) lub podatek obrotowy, którego
podstawowa stawka wynosi w Niemczech 19 %, a obniżona (m.in. na żywność, książki
i inne publikacje) 7 %.
Przedsiębiorca, którego obroty w poprzednim roku kalendarzowym nie przekroczyły
17.500,00 Euro i w roku bieżącym prawdopodobnie nie przekroczą 50.000,00 Euro,
może zostać na wniosek zwolniony od obowiązku naliczania podatku od towarów
i usług. Skutkuje to jednakże brakiem możliwości odliczenia tego podatku
od zapłaconych rachunków.
Dla przedsiębiorców zagranicznych (płatników VAT w swoim kraju) istotne znaczenie
w praktyce ma obowiązek rejestracji w Niemczech jako płatnika podatku VAT
polskiego przedsiębiorcy prowadzącego jednoosobowo działalność gospodarczą,
przykładowo usługi budowlane, jeżeli wykonuje on usługi na rzecz podmiotów nie
będących płatnikami podatku VAT zgodnie z prawem niemieckim. Wystawianie faktur
z zerową stawką podatku VAT lub jako usługi zwolnione z podatku VAT z prawnego
punktu widzenia jest rozwiązaniem błędnym, albowiem w takiej sytuacji polski VAT
w ogóle nie występuje, ponieważ usługa budowlana opodatkowana jest wyłącznie w
Niemczech (zasada miejsca nieruchomości), i to niezależnie od tego, z jakiego kraju
pochodzi wykonawca usługi. Jeśli miejscem wykonania takiej usługi jest Republika
45
Federalna Niemiec, tam też polski przedsiębiorca powinien odprowadzić podatek.
W takiej sytuacji usługodawca zobowiązany jest do rozliczenia podatku VAT zgodnie
ze stawką i przepisami obowiązującymi w Niemczech. W tym celu ma obowiązek
zarejestrowania się w Niemczech na potrzeby podatku od wartości dodanej.
W przypadku zaś świadczenia usług budowlanych na rzecz podatników w rozumieniu
niemieckiej ustawy o podatku od wartości dodanej, polski podatnik wystawia fakturę
bez określania podatku VAT (lub wskazując, że transakcja nie podlega podatkowi VAT skrót „NP”). Dodatkowo na fakturze musi znaleźć się informacja, że usługa nie podlega
opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, zgodnie z art. 28e ustawy VAT, oraz że
VAT rozlicza nabywca (odwrotne obciążenie, Rückbelastung, reversecharge).
Zależnie więc od statusu odbiorcy usługi, czy będzie to podatnik w rozumieniu
ustawy o VAT, czy też osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej,
polski przedsiębiorca odpowiednio przeniesie obowiązek rozliczenia podatku VAT
na nabywcę usługi (faktura z dopiskiem „NP”) lub będzie musiał zarejestrować się
w Niemczech jako podatnik VAT dla potrzeb takiej transakcji (zasady rozliczenia VAT
według prawa niemieckiego).
W sprawach dotyczących przedsiębiorców polskich występujących o zgłoszenie na
potrzeby podatku VAT w Niemczech właściwy jest urząd skarbowy w Oranienburgu
(Finanzamt Oranienburg) dla podatników, których firma lub nazwisko rozpoczyna się
na literę A-M. Dla pozostałych podatników (litery N-Z) właściwy jest urząd skarbowy
w Cottbus (Finanzamt Cottbus). Numer identyfikacji podatkowej takim podmiotom
nadaje Federalny Urząd ds. Podatków (Budeszentralamt für Steuern) Ekspozytura w
Saarlouis.
Jeżeli polski przedsiębiorca, nie podlegający w Niemczech obowiązkowi podatkowemu
od wartości dodanej, posiada dokumenty, z których wynika, że zakupy dokonane na
terytorium Niemiec pozostają w związku z jego działalnością opodatkowaną w innym
państwie, przysługuje mu prawo do odliczenia podatku naliczonego na rachunku.
Procedura przebiega w ramach zwrotu zagranicznego podatku VAT.
Wniosek o zwrot podatku VAT składa się elektronicznie, posługując się wyłącznie
portalem internetowym prowadzonym przez państwo członkowskie, w którym
przedsiębiorca ma siedzibę. Wniosek powinien obejmować okres nie dłuższy niż
jednego roku kalendarzowego i co najmniej okres jednego kwartału (w przypadku
ostatnich miesięcy roku okres ten może być krótszy).
Warunkiem otrzymania zwrotu podatku VAT z Niemiec są następujące okoliczności:
1. przedsiębiorca nie jest zarejestrowanym płatnikiem podatku od wartości dodanej
na terenie Niemiec ani nie ma takiego obowiązku,
46
2. przedsiębiorca nie posiada na terenie RFN siedziby, oddziału lub
przedstawicielstwa,
3. przedsiębiorca nie wykonuje opodatkowanych czynności na terytorium Niemiec,
za wyjątkiem m.in.:
• świadczenia usług, dla których podatnikiem jest usługobiorca (obciążenie zwrotne,
Rückbelastung, reversecharge),
• świadczenia usług związanych z międzynarodowym transportem towarów,
zwolnionych z opodatkowania,
• usług podlegających odrębnym procedurom, świadczonych elektronicznie dla
osób niebędących podatnikami podatku od wartości dodanej w Niemczech
(konsumentów),
• czynności, dla których wystąpił o jednorazowe opodatkowanie.
Jeżeli na podstawie przepisów kraju zwrotu (Republiki Federalnej Niemiec) zakup
określonych towarów i usług nie daje prawa do odliczenia podatku naliczonego
podatnikom zarejestrowanym Polsce, wówczas przedsiębiorca nie ma prawa do
ubiegania się o zwrot podatku VAT z Niemiec, chociażby polskie przepisy taki zwrot
przewidywały.
I odwrotnie, w sytuacji gdy polskie przepisy ograniczają w danym przypadku prawo do
odliczenia podatku VAT, ale przepisy niemieckie takiego ograniczenia nie przewidują,
polski przedsiębiorca może ubiegać się o zwrot podatku od wartości dodanej,
zapłaconego przy zakupie tego typu towarów lub usług za granicą.
5.1.5. Podatek od usług budowlanych (niem. Bauabzugsteuer)
Podatek od usług budowlanych to szczególny rodzaj podatku dochodowego
przewidziany dla firm budowlanych wykonujących prace budowlane na terenie
Niemiec na rzecz przedsiębiorców lub publicznych instytucji. Należy mu poświęcić
nieco uwagi, ponieważ ma istotne znaczenie dla przedsiębiorców (również tych
pośrednio związanych z budownictwem), a rzadko się o nim pamięta przy wycenie
przedsięwzięcia budowlanego na terenie Niemiec.
Podatek ten ma charakter terytorialny. Potrąca się go w przypadku usług budowlanych
świadczonych na terenie Niemiec, także w sytuacji, gdy usługi te wykonywane są przez
firmy zagraniczne. Warto przy tym zaznaczyć, że zgodnie z definicją zawartą w ustawie
o podatku dochodowym usługą budowlaną są wszystkie te usługi, które mają za cel
produkcję, naprawę, konserwację, zmianę lub usunięcie obiektów budowlanych.
Definicja ta jest więc bardzo szeroka i obejmuje znaczny zakres usług.
Wysokość podatku od usług budowlanych Bauabzugsteuer wynosi 15% wartości
wykonanej usługi. W praktyce podatek ten potrąca zleceniodawca z kwoty
47
otrzymanego od zleceniobiorcy rachunku i po zabezpieczeniu środków finansowych
odprowadza pieniądze do niemieckiego urzędu skarbowego. Podatek powinien być
odprowadzony do 10 dnia miesiąca następującego po wykonaniu usługi.
Ze względu na obciążenie podatkiem Bauabzugsteuer wykonawcy w Niemczech
otrzymują wynagrodzenie za wykonane prace pomniejszone o ten podatek. Konieczność
uiszczenia podatku należy uwzględniać przy wycenie robót budowlanych. Przykładowo
wykonawca wystawia zleceniodawcy rachunek za wykonane prace budowlane na
kwotę 10.000 EUR. Otrzymuje od zleceniodawcy85% kwoty określonej w rachunku(tj.
8.500 EUR). Pozostałe 15% należności (tj. 1.500 EUR) zleceniodawca (odbiorca usług)
przekazuje urzędowi skarbowemu.
Podmiot świadczący usługi budowlane może wystąpić do właściwego urzędu
skarbowego o wydanie zaświadczenia o zwolnieniu zleceniodawcy z obowiązku
pobierania podatku od usług budowlanych (niem. Freistellungsbescheinigung).
Złożenie wniosku nie wymaga szczególnej formy, wymagane jest jednak wypełnienie
stosownego formularza (wzór na: http://www.finanzamt.brandenburg.de/media_
fast/4055/StAb-Bau%20Fragebogen%202002%20-%20Polnisch.pdf
Do odmowy wydania zaświadczenia dochodzi w wyjątkowych sytuacjach, a ponadto
gdy usługodawca nie dopełnił następujących formalności:
• nie zgłosił działalności gospodarczej,
• nie podał prawdziwych danych,
• podmiot zagraniczny nie wykazał swojej rezydencji poprzez przedłożenie
oświadczenia właściwego zagranicznego urzędu skarbowego,
• ma zaległości podatkowe,
• nie złożył lub złożył nieterminowo deklaracje podatkowe.
Zaświadczenie o zwolnieniu jest wydawane maksymalnie na okres trzech lat bądź na
potrzeby konkretnej umowy i musi być ważne w momencie wymagalności należności.
W przypadku okazania zaświadczenia odbiorca usług (niemiecki kontrahent czy
zleceniodawca) nie ma obowiązku ani prawa pobierania tego podatku.
Zwolnienie z zatrzymania podatku dotyczy również drobnych usług, gdy wartość
świadczenia w danym roku kalendarzowym nie przekroczy prawdopodobnie 5.000
EUR.
5.1.6. Podatek ubezpieczeniowy (niem. Versicherungsteuer)
Polski przedsiębiorca podlega w Niemczech także podatkowi od umów
ubezpieczeniowych, tzw. podatkowi ubezpieczeniowemu. Podatek ten wynosi co do
zasady 19% (ogólna stawka), w szczególnych przypadkach (np. w przypadku umów
ubezpieczenia od ognia) stawka ta wynosi 22%.
48
Podstawą opodatkowania jest w tym przypadku indywidualna umowa ubezpieczenia.
Opodatkowaniu podlega zapłata należnego ubezpieczycielowi wynagrodzenia z
tytułu zawarcia umowy ubezpieczenia lub innego podobnego stosunku prawnego.
Płatnikiem podatku jest ubezpieczony podmiot (niem. Versicherungsnehmer).
5.1.7. Podatek od środków transportu (niem. Kraftfahrzeugsteuer)
Obowiązek opodatkowania pojazdu powstaje, gdy pojazd używany jest na terenie
Republiki Federalnej Niemiec nie tylko czasowo, ale ma tzw. regularne miejsce
stacjonowania.
W przepisach ustawowych nie ma konkretnej definicji tego pojęcia, więc uznanie,
że pojazd regularnie stacjonuje na terenie Niemiec, zależy od okoliczności danego
przypadku. Tym bardziej nie zaleca się używania pojazdów w Niemczech na polskich
numerach rejestracyjnych stale i przez dłuższy czas, bez ich przerejestrowania i
opodatkowania. Takie postępowanie może być uznane za naruszenie niemieckich
przepisów dotyczących rejestracji i opodatkowania pojazdów.
Pojazdy zarejestrowane w Niemczech podlegają bezwzględnie opodatkowaniu.
Opodatkowaniu podlegają również pojazdy zarejestrowane za granicą (pod
warunkiem, że znajdują się one na terenie Republiki Federalnej Niemiec), z tym że z
opodatkowania wyłączone są:
1. zagraniczne pojazdy osobowe, przeznaczone do przejściowego pobytu
w Niemczech, na okres nie dłuższy niż jeden rok, przy czym zwolnienie z
opodatkowania ustaje, gdy pojazdy te są wykorzystywane do odpłatnego przewozu
osób lub rzeczy lub są używane przez osoby mające miejsce zamieszkania lub
miejsce stałego pobytu na terenie Niemiec,
2. zagraniczne pojazdy sprowadzone na teren Republiki Federalnej Niemiec w celu
ich naprawy i co do których istnieje zezwolenie w rozumieniu prawa celnego na
przewóz w celu naprawy,
3. pojazdy zagraniczne, o ile używają dróg publicznych, które stanowią jedyne lub
dane połączenie miedzy różnymi miejscowościami innego państwa i przecinają
teren RFN na krótkich odcinkach.
W przypadku pojazdów zarejestrowanych za granicą płatnikiem podatku jest osoba,
która faktycznie używa pojazd na terenie Republiki Federalnej Niemiec.
Wysokość podatku różni się w zależności od rodzaju pojazdu, napędu, emisji
zanieczyszczenia lub masy całkowitej. Mechanizm obliczenia podatku od środka
transportu oraz funkcja jego samodzielnego wyliczenia znajduje się na stronie
internetowej: kfz-steuer.kfz-auskunft.de.
49
Ważna informacja dla polskich firm handlujących kawą: Swego rodzaju kuriozalnym
podatkiem w Niemczech jest podatek kawowy. Mają z nim nieraz nieświadome istnienia
tego podatku także polskie firmy. W tranzycie kawy przez Niemcy sprowadzanej z
innego kraju UE albo kraju trzeciego (palonej, zmielonej lub rozpuszczalnej) trzeba
bowiem zgłosić tranzyt najpóźniej na 1 dzień przed transportem do urzędu celnego w
Stuttgarcie (wyłącznie do tego urzędu!) na specjalnym formularzu celnym nr 1843 wzór
na: https://www.formulare-bfinv.de/ffw/form/display.do?%24context=1
Jeśli kierowca przewożący kawę przez Niemcy nie ma kopii ww. zgłoszenia i potwierdzenia
jego wysłania, to cały transport będzie obłożony podatkiem w wysokości 2,19 EUR od
kg kawy w ziarnach i 4,78 za kg kawy rozpuszczalnej (celnicy traktują wtedy towar za
wprowadzony do obrotu na terenie Niemiec). Bez tego podatku można przewieźć tylko
do 10 kg kawy! Większa jej ilość, nawet u zwykłego turysty czy osoby prywatnej uznaje
się za zakup dla celów handlowych i trzeba ww. podatek zapłacić lub kawa zostanie
zarekwirowana do czasu zapłacenia podatku. Podatek ten nie obejmuje kawy surowej.
(JM)
6. Pozostałe kwestie związane
z założeniem działalności gospodarczej
W ramach rozpoczynania działalności gospodarczej przedsiębiorca musi podjąć
dodatkowo szereg innych decyzji, związanych mniej lub bardziej bezpośrednio z
prowadzeniem biznesu, mających jednak istotne znaczenie w przyszłości. Podejmując
decyzje należy kierować się daleko idącą rozwagą. Republika Federalna Niemiec
jest bowiem krajem uporządkowanym, który przestrzega praw przysługujących
obywatelom, ale równie skrupulatnie egzekwuje nałożone na nich obowiązki.
6.1. Otwarcie rachunku bankowego
Zakładając działalność w Niemczech przedsiębiorca staje przed dylematem wyboru
banku, który zajmie się obsługą rachunku bankowego. Zasady prowadzenia rachunku,
odpowiedzialności banku i zabezpieczeń użytkownika przed nieuprawnionym
działaniem osób trzecich regulują przepisy niemieckiego kodeksu cywilnego (BGB)
oraz ogólne warunki umów obowiązujące w danym banku.
Poza tabelą prowizji, która jest ważnym czynnikiem przy wyborze banku, warto wziąć
pod uwagę:
1. zakres usług oferowanych w ramach konta,
2. położenie placówki (niektóre dokumenty spółki należy składać w oddziale
prowadzącym rachunek),
3. możliwość komunikowania się w języku zrozumiałym dla przedsiębiorcy, o ile nie
posługuje się on językiem niemieckim (wiele banków posiada formularze w języku
angielskim).
Obrót dokumentów z bankiem odbywa się najczęściej za pomocą przygotowanych
przez bank formularzy (np. wszelkiego typu oświadczenia czy pełnomocnictwa). Z
reguły banki nie uznają dokumentów, które nie spełniają tej formy.
Przy założeniu rachunku bankowego należy przedłożyć dowód osobisty lub paszport.
W przypadku otwarcia rachunku bankowego dla spółki dodatkowo należy okazać
umowę spółki, uchwałę o powołaniu zarządu i ewentualnie uchwałę o powołaniu
prokurenta, a także listę podpisów osób posiadających dostęp do rachunku. Jeśli
udziałowcem niemieckiej spółki z o.o. zakładającej rachunek w banku jest polska
spółka, dodatkowo bank będzie wymagał dokumentów polskiej spółki.
50
51
Przy założeniu rachunku bankowego dla spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
przed wpisem do rejestru handlowego (gdy spółka ma status spółki w organizacji,
nie. GmbH in Gründung), banki - poza oświadczeniem członka zarządu, spółki, który
działa w jej imieniu - żądają oświadczenia wspólników spółki o wyrażeniu zgody na
założenie rachunku bankowego w danym banku i przyjęciu współodpowiedzialności
za zobowiązania powstałe do momentu wpisu spółki w rejestrze handlowym.
Jeśli osobiste złożenie podpisu w placówce banku zakładającej rachunek bankowy
nie jest możliwe, podpis może być złożony przed polskim notariuszem i przekazany do banku niemieckiego po potwierdzeniu dokumentu przez Ministerstwo Spraw
Zagranicznych (apostille). Podobną procedurę przyjmuje się dla dokumentów, których bank zażądał w oryginale. Aby uniknąć procedury legalizacji dokumentów warto wybrać bank niemiecki, posiadający na terenie Rzeczpospolitej Polskiej bank-korespondenta, który przejmie obowiązki związane z potwierdzaniem dokumentacji.
6.2. Wynajem lokalu
W Republice Federalnej Niemiec powszechnym zjawiskiem jest wynajem lokali na
cele działalności gospodarczej, rzadziej dochodzi do jego kupna.
Podpisując umowę najmu należy sprawdzić prawo wynajmującego do zawarcia
umowy, żądając okazania dokumentów potwierdzających prawo własności
nieruchomości, względnie umowy wynajmującego z właścicielem lokalu, z której
wynika prawo do zawarcia umowy podnajmu.
Zdarza się, że przedsiębiorcy zagraniczni, tzn. mający siedzibę za granicą, ale również
spółki zakładane według prawa niemieckiego, w których udziałowcem są osoby
zagraniczne, spotykają się z nieufnością ze strony osób wynajmujących. Wynajmujący
w takiej sytuacji obawiają się o zabezpieczenie swoich roszczeń. W takim przypadku
umowa często zawiera klauzule daleko chroniące wynajmującego (przykładowo
nadzwyczaj wysoka kaucja na zabezpieczenie), a na najemcę nakładające więcej
obowiązków.
Należy więc zwrócić uwagę m.in. na następujące zapisy w umowie najmu:
1. możliwość przedłużenia przez najemcę umowy po upływie określonego terminu
(tzw. prawo opcji, niem. Optionsrecht); często przy tej okazji wynajmujący
wprowadza zapis o możliwości pobierania czynszu za przedłużony okres najmu po
cenach rynkowych, a więc z reguły wyższych niż wynegocjowane przez najemcę,
2. obciążenie najemcy dodatkowymi opłatami doliczanymi do czynszu podstawowego
(niem. Grundmiete); należy jasno doprecyzować, w jaki sposób i w oparciu o jakie
czynniki obliczane będą płatności obciążające najemcę, szczególną uwagę zwrócić
należy na wysokość kosztów związanych z zarządzaniem nieruchomością,
52
3. prawo do umieszczenia szyldu na zewnątrz budynku (i związane z tym ewentualne
dodatkowe koszty),
4. umowne wyłączenie prawa najemcy do zmniejszenia wysokości czynszu w
sytuacjach prawem przewidzianych (prawo to, tzw. Minderungsrecht, wynika z
przepisów niemieckiego kodeksu cywilnego i uprawnia do płacenia czynszu w
mniejszej wysokości za okres, gdy przedmiot umowy ma wady),
5. prawo wynajmującego do modernizacji budynku i w konsekwencji do
jednostronnej zmiany wysokości czynszu (klauzula niebezpieczna dla najemcy, o
ile nie określono podstaw, zasad i zakresu planowanej modernizacji),
6. ponadprzeciętna wysokość kaucji na zabezpieczenie roszczeń (sięgająca wysokości
nawet sześciomiesięcznego czynszu),
7. możliwość rozwiązania umowy przez wynajmującego w każdym czasie, w razie
naruszenia zapisów umowy przez najemcę (wprowadzenie takiego zapisu
powoduje, że najemca nie ma pewności co do trwałości zawartej umowy ponadto
warto doprecyzować w umowie, w przypadku jakich naruszeń wynajmujący ma
prawo wypowiedzieć umowę; prawo rozwiązania umowy można uzależnić od
dodatkowego terminu wyznaczonego najemcy na zaprzestanie naruszeń),
8. prawo najemcy do garażu (miejsca postojowego), związanego z danym lokalem,
9. sposób przekazania lokalu po zakończeniu stosunku najmu i zasady rozliczenia
nakładów poniesionych przez najemcę.
Szczególnie w większych miastach poszukiwanie lokalu, negocjacje i zawarcie
umowy odbywa się przy pomocy pośrednika obrotu nieruchomościami, którego
wynagrodzenie określane jest w systemie prowizyjnym. Co do zasady wynagrodzenie
to opłaca wynajmujący. Jeśli do zapłaty prowizji zobowiązany jest również najemca,
warto negocjować jej wysokość, ewentualnie zaliczyć uiszczoną prowizję w całości
lub częściowo na poczet opłat z tytułu czynszu najemnego uiszczanego na rzecz
wynajmującego w kolejnych okresach.
6.3. Ochrona marki własnej
Wchodząc na rynek niemiecki ze sprzedażą produktów lub technologii warto pomyśleć
o zabezpieczeniu ich przed naśladowaniem przez firmy konkurencyjne. Prawo w
Republice Federalnej Niemiec - podobnie jak w Polsce - może dotyczyć różnych form
działalności danej firmy, w tym:
1. wynalazków (zabezpieczenie można uzyskać poprzez uzyskanie patentu lub
zastrzeżenie wzoru użytkowego, podstawą prawną jest ustawa o patentach, niem.
Patentgesetz);
2. wzornictwa (w zakresie ochrony logotypów i wzorów przemysłowych, podstawą
prawną jest ustawa o wzorach użytkowych, niem. Gebrauchsmustergesetz),
3. ochrony znaków towarowych (określanych jako marka, trademark, logo), podstawą
prawną ich ochrony jest ustawa o znakach towarowych, niem. Markengesetz.
53
W myśl prawa niemieckiego znakiem towarowym może być każde oznaczenie, które
można przedstawić w sposób graficzny, jeżeli nadaje się do odróżniania towarów
jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa. Znakiem towarowym
może być w szczególności wyraz, rysunek, ornament, kompozycja kolorystyczna lub
forma przestrzenna, w tym forma towaru lub opakowania.
Ochrona marki może powstać w drodze jej użytkowania na terenie Republiki
Federalnej Niemiec lub przez fakt, że jest ona powszechnie znana i dzięki temu
tworzy wartość przedsiębiorstwa. Ochronę marki można również uzyskać poprzez
formalne zgłoszenie danego znaku towarowego do Niemieckiego Urzędu Patentów
i Znaków Towarowych (Deutsches Patent- undMarkenamt, DPMA, www.dpma.de).
Przez uzyskanie prawa ochronnego w DPMA na znak towarowy nabywa się prawo
wyłącznego używania znaku towarowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na
terenie Republiki Federalnej Niemiec. Rejestracja wymaga, aby znak był rozpoznawalny,
niepowtarzalny i nie naruszał praw wynikających z innych znaków podlegających
ochronie.
Ochrona znaku towarowego udzielana jest na okres dziesięciu lat i może być
przedłużana na dalsze dziesięcioletnie okresy, przy czym w trakcie pierwszych
dziesięciu lat musi nastąpić rzeczywiste gospodarcze wykorzystanie znaku
podlegającego ochronie. Regulację tę wprowadzono w celu uniknięcia procedury
rejestracji ochronnej znaków towarowych „na zapas”, bez rzeczywistego zamiaru
rozpoczęcia działalności gospodarczej na terenie Republiki Federalnej Niemiec.
Złożenie wniosku do DPMA o rejestrację znaku towarowego nie jest bowiem
uwarunkowane wykazaniem faktycznego prowadzenia działalności w Niemczech.
W uzasadnionych przypadkach, w szczególności w branżach charakteryzujących się
dużą konkurencyjnością, warto więc przemyśleć rejestrację znaku towarowego jeszcze
przed rozpoczęciem działalności w Niemczech i podjęciem działań marketingowych
na niemieckim rynku.
Możliwe jest również złożenie wniosku o międzynarodową ochronę znaku
towarowego. Wniosek należy kierować do Światowej Organizacji Własności
Intelektualnej (Weltorganisation für GeistigesEigentum (WIPO/OMPI, www.wipo.
int), za pośrednictwem Niemieckiego Urzędu Patentów i Znaków Towarowych.
Po otrzymaniu dokumentów z niemieckiego urzędu, WIPO dokonuje formalnego
sprawdzenia wniosku, a jeśli wszystkie wymogi są spełnione, wprowadza markę
do międzynarodowego rejestru i publikuje fakt rejestracji. W ciągu roku od
opublikowania rejestracji przedsiębiorstwa konkurencyjne mają prawo oprotestować
międzynarodową ochronę marki. Jeśli wskutek tych działań dojdzie do odmowy
ochrony marki w danym państwie, ochrona międzynarodowa w pozostałych krajach
pozostanie nienaruszona.
54
Jeśli zaś przedsiębiorca zamierza uzyskać ochronę marki na terenie Unii Europejskiej,
może złożyć wniosek do Urzędu ds. Harmonizacji Rynku Wewnętrznego
(Harmonisierungsamtfür den Binnenmarkt, HABM, www.oami.europa.eu), wnioskując
o rejestrację wspólnotowego znaku towarowego. Wniosek ten umożliwia jednolitą
ochronę znaku towarowego na terenie wszystkich państw członkowskich Unii
Europejskiej.
Warto wspomnieć o często zawieranych w praktyce umowach licencyjnych, mających
za przedmiot znak towarowy danego przedsiębiorstwa. Na mocy umowy licencyjnej
licencjobiorca nabywa prawo do korzystania z marki licencjodawcy, z obowiązkiem
uiszczenia umówionego wynagrodzenia z tego tytułu. Zawarcie takiej umowy,
ze względu na szereg regulacji, które powinna ona zawierać, wymaga zazwyczaj
udziału profesjonalnego doradcy, w celu odpowiedniego zabezpieczenia własnych
interesów.
O prawie własności intelektualnej na targach można się też dowiedzieć z
poradnika na stronie WPHI: http://berlin.trade.gov.pl/pl/rfnprzewodnik/article/
detail,9780,PRAWO_WLASNOSCI_INTELEKTUALNEJ_NA_TARGACH.html
Kwestiom prawnych aspektów świadczenia usług sprzedaży w Internecie w Niemczech
poświecony jest oddzielny poradnik WPHI: http://berlin.trade.gov.pl/pl/prawne/
article/detail,7093,Sprzedaz_internetowa_w_Niemczech.html
6.4. Poszukiwanie partnerów handlowych
Wejście na niemiecki rynek oznacza konieczność zbadania specyfiki rynku w celu
poznania kierujących nim mechanizmów oraz jak najlepszego dopasowania usług i
produktów do aktualnych potrzeb niemieckich klientów. Należy też podjąć decyzję o
wyborze miejsca siedziby przedsiębiorstwa, przy uwzględnieniu wszelkich czynników
finansowych i logistycznych, specyfiki branży i przyszłych potrzeb przedsiębiorstwa.
Z badaniem rynku wiąże się konieczność nawiązania kontaktów biznesowych, co
może być trudne szczególnie w początkowej fazie działalności, gdy firma jest nowa,
nieznana, bez doświadczenia w działalności w Niemczech i bez referencji. Szczególnie
na pierwszym etapie działalności należy zadbać o wiarygodność przedsiębiorstwa w
celu zdobycia zaufania niemieckich partnerów handlowych. Uzyskanie wiarygodności
finansowej (oznaczającej brak zaległości publicznoprawnych) potwierdzić można
odpowiednim zaświadczeniem wydanym przez polski urząd skarbowy czy ZUS.
Zdolność kredytową firmy potwierdza zazwyczaj bank prowadzący rachunek bankowy
danego przedsiębiorcy. Pomocne jest również uzyskanie listów referencyjnych od
wcześniejszych kontrahentów, potwierdzających np. dobrą współpracę ze spółką-
55
matką danego przedsiębiorcy, o ile przedsiębiorca nie posiada jeszcze własnych
referencji. Największe znaczenie mają listy referencyjne wystawione przez znanych
i szanowanych przedstawicieli danej branży. Poza ogólną dobrą oceną współpracy
w liście referencyjnym dobrze jest też opisać przedmiot wykonywanej umowy,
szacunkową jej wartość i sposób realizacji kontraktu. O tym jak najlepiej natomiast
sprawdzić niemieckiego kontrahenta, piszemy w rozdziale 9.
7. Niemiecki rynek pracy
Pierwsze kontakty z niemieckimi partnerami handlowymi można nawiązać przy
pomocy ogólnodostępnych baz danych nt. kontaktów do przedsiębiorców
działających na terenie Republiki Federalnej Niemiec. Popularną metodą zaistnienia
na rynku jest też udział w targach branżowych, organizowanych dla właściwie
wszystkich istniejących na rynku branż. Wyszukiwarki targów na terenie RFN znajdują
się m.in. na stronach internetowych www.messen.de oraz www.expodatabase.de.
Dostęp do niemieckiego rynku dla pracowników z Polski pracy został zliberalizowany
1. maja 2011 roku. Od tego dnia polscy pracownicy na terenie Republiki Federalnej
Niemiec nie muszą posiadać pozwolenia na pracę, bez względu na branżę, okres
zatrudnienia czy charakter wykonywanej pracy. Dotyczy to zarówno pracowników
delegowanych z polskich przedsiębiorstw jak i zatrudnianych bezpośrednio u
niemieckiego pracodawcy.
Popularnym rozwiązaniem jest również zaangażowanie firmy konsultingowej,
która przejmie ciężar prowadzenia kampanii reklamowej i pozyskania pierwszych
kontrahentów, stosownie do możliwości i potrzeb danego przedsiębiorstwa. Dobrze
jest pozyskać do współpracy firmę doradczą mającą doświadczenie w branży, w
której będzie działał dany przedsiębiorca. Zyskać można wtedy na jej doświadczeniu,
rozeznaniu rynku, ale i na wcześniejszych kontaktach handlowych.
W Niemczech nadal brakuje wysoko wykwalifikowanych pracowników, głównie
informatyków, inżynierów personelu technicznego wrednego szczebla. Problemów ze
znalezieniem zatrudnienia nie mają również pracownicy branży medycznej, lekarze,
dentyści i pielęgniarki, a także opiekuni osób starszych i chorych.
W ramach doradztwa dystrybucyjnego firmy konsultingowe oferują - poza
poszukiwaniem partnerów handlowych - wsparcie sprzedaży, organizację dystrybucji,
przedstawicielstwo handlowe oraz szeroko rozumianą koordynację działań
marketingowych. Jako że wiele z tych działań ma charakter niewymierny, a ich
skutki mogą być widoczne dopiero w przyszłości, w umowie z firmą doradczą należy
ściśle określić zakres obowiązków i zadań, które będzie miała do wykonania, a także
konkretny sposób wynagrodzenia. Umówienie się na miesięczne płatności ryczałtowe,
niezależnie od faktycznych efektów pracy konsultanta, jest obarczone dużym ryzykiem i
w praktyce często oznacza małą skuteczność takiej współpracy. Lepszym rozwiązaniem
jest bezpośrednie powiązanie wynagrodzenia (albo przynajmniej jego części) z
efektywnością pracy konsultanta, co przedsiębiorcy zapewnia optymalizowanie
wydatków, a konsultanta motywuje do pracy.
56
Szczegółowe informacje na temat prawa pracy w Niemczech zostały zawarte w
Poradniku opracowanym przez Ambasadę Rzeczpospolitej Polskiej w Berlinie Wydział
Promocji Handlu i Inwestycji pt. „Prawo pracy w Niemczech”. W związku z tym w
niniejszym opracowaniu ograniczono się jedynie do kluczowych zagadnień, o których
zawsze warto wspomnieć.
7.1. Zawieranie umów o pracę
Niemieckie prawo pracy jest trudną dziedziną dla zagranicznych przedsiębiorców, ze
względu na liczbę aktów prawnych, w których jest ono uregulowane (w Niemczech
nie ma odpowiednika polskiego jednolitego kodeksu pracy). Wśród najważniejszych
z nich wymienić można:
1. niemiecki kodeks cywilny w zakresie regulacji umowy o świadczenie usług
(BürgerlichesGesetzbuch, BGB),
2. ustawę o czasie pracy (Arbeitszeitgesetz, ArbZG),
3. ustawę o zatrudnianiu w niepełnym wymiarze czasu pracy
(Teilzeit- Und Befristungsgesetz, TzBfG),
4. ustawę o urlopach (Bundesurlaubsgesetz, BUrlG),
5. kodeks wewnątrzzakładowy (Betriebsverfassungsgesetz, BetrVG),
6. ustawę o układach zbiorowych pracy, tzw. układach taryfowych
(Tarifvertragsgesetz, TVG),
7. ustawę o ochronie wypowiedzenia stosunku pracy
(Kündigungsschutzgesetz,KSchG),
8. ustawę o przekazywaniu pracowników (Arbeitnehmerüberlassungsgesetz, AÜG),
57
9. ustawę o delegowaniu pracowników (Arbeitnehmer-Entsendegesetz, AEntG)
oraz
10.ustawę o ochronie macierzyństwa (Mutterschutzgesetz, MuSchG).
8. termin wypowiedzenia stosunku pracy,
9. wskazanie obowiązujących układów
zakładowych.
Warto tez nadmienić, że specyfiką niemieckiej ustawy o działalności gospodarczej
jest m.in. to, że zawiera także niektóre przepisy dotyczące prawa pracy regulowane
w Polsce w kodeksie pracy (np. kwestie umowy o pracę, wynagrodzenia, świadectwa
pracy). Niemieckie urzędy nadzoru nad działalnością gospodarczą mają także
uprawnienia inspekcji pracy.
Czas pracy w Niemczech regulowany jest ustawą o czasie pracy (Arbeitszeitgesetz,
ArbZG). Czas pracy jest liczony od rozpoczęcia pracy do jej zakończenia, nie wliczając
przerw. Indywidualny czas pracy ustalany jest między pracownikiem a pracodawcą
w umowie o pracę. Strony umowy, jakkolwiek mogą swobodnie ustalić między sobą
obowiązujący czas pracy, związane są bezwzględnie obowiązującymi przepisami
niemieckiej ustawy o czasie pracy w zakresie jego maksymalnego wymiaru. Co
do zasady dzienny czas pracy pracownika nie może przekraczać ośmiu godzin
nieprzerwanej pracy. Zasadniczo pracownicy nie mogą wykonywać pracy w niedziele,
choć od tej generalnej zasady istnieje jednak wiele wyjątków. Maksymalny tygodniowy
czas pracy wynosi 48 godzin. Do pracowników mających status osoby zatrudnionej
na stanowisku kierowniczym przepisów ustawy o czasie pracy nie stosuje się.
W myśl prawa niemieckiego stosunek pracy pomiędzy pracownikiem a pracodawcą
powstaje na podstawie zawartej umowy o pracę. Umowa z reguły zawierana jest na
czas nieokreślony lub określony, w przypadku gdy dany pracownik zatrudniany jest
po raz pierwszy i istnieje rzeczowy powód przemawiający za zawarciem umowy na
czas określony. Wyróżnia się również umowę na czas wykonania określonej pracy oraz
zawartą na okres próbny.
Prawo niemieckie nie wymaga dla powstania stosunku pracy zawarcia umowy w
ściśle określonej formie. Umowa może być zawarta w formie pisemnej, ale również
ustnie. Zaleca się jednak zawieranie umów w formie pisemnej, aby w przypadku
ewentualnego sporu uniknąć wątpliwości co do zakresu zadań i obowiązków
pracownika, a co najważniejsze aby sam fakt istnienia umowy o pracę między
pracodawcą a pracownikiem był bezsporny.
Ważne jest, aby umowa o pracę została spisana już w dniu jej zawarcia. Dzięki temu
wzajemne prawa i obowiązki stron zostaną dokładnie sprecyzowane co ma znaczenie
nie tylko w celu zabezpieczenia roszczeń pracownika, ale i dla zabezpieczenia interesów
pracodawcy (np. w przypadku złamania przez pracownika umowy o zachowaniu
poufności).
Ustawodawca niemiecki zobowiązuje pracodawcę do wręczenia pracownikowi w
ciągu miesiąca od zawarcia umowy o pracę pisemnego poświadczenia, zawierającego
spis istotnych warunków pracy (§ 2 ustawy o poświadczaniu istotnych warunków
stosunku pracy, niem. Nachweisgesetz). Obowiązuje to również w razie zmiany
istotnych warunków stosunku pracy. Do najważniejszych kwestii, o których należy
poinformować pracownika, należą:
1. oznaczenie i adres pracodawcy,
2. czas rozpoczęcia pracy (data),
3. miejsce pracy,
4. zakres zadań pracownika,
5. wysokość wynagrodzenia z rozbiciem na poszczególne składniki,
6. czas pracy (ilość godzin),
7. długość urlopu wypoczynkowego,
58
zbiorowych
pracy
i
porozumień
Zagraniczne firmy delegujące czy użyczające swych pracowników do świadczenia
pracy na terenie Niemiec, muszą stosować się do regulacji ustawowych i układów
zbiorowych, zarówno w zakresie czasu pracy jak i stawek minimalnych wyznaczonych
dla określonych branż (np. budowlanej, opieki, sprzątania).
Warto tez wspomnieć o szczególnej regulacji niemieckiego prawa pracy dotyczącej
odpowiedzialności materialnej pracowników za powierzone mienie lub za określony
stan środków pieniężnych w kasie, która znacznie różni się od zasad obowiązujących w
polskim prawie pracy. Ważność niemieckiego porozumienia z pracownikiem wymaga,
aby pracownik z tytułu przejęcia odpowiedzialności materialnej otrzymywał od
pracodawcy dodatkowe wynagrodzenie (niem. Mankogeld), w przeciwnym wypadku
oświadczenie pracownika o przejęciu odpowiedzialności materialnej jest nieważne.
Istotne jest przy tym również, że odpowiedzialność pracownika ograniczona jest
do wysokości dodatkowego wynagrodzenia, otrzymywanego z tytułu przejęcia
odpowiedzialności materialnej. Powyższa regulacja prawna powoduje, że w praktyce
porozumienia o odpowiedzialności materialnej mają znikome znaczenie, ponieważ
zabezpieczają pracodawcę jedynie w niewielkim stopniu, nie pokrywającym często
strat, a jednocześnie nakładają na niego obowiązek dodatkowych świadczeń na rzecz
pracownika.
W umowie o pracę strony często przewidują dodatkowe świadczenie urlopowe
(niem. Urlaubsgeld). Wysokość tego świadczenia może być dowolna (przykładowo
równowartość jednej pensji). W pewnych przypadkach obowiązek pracodawcy do
wypłaty świadczenia urlopowego oraz jego wysokość mogą wynikać z układów
taryfowych.
59
Umowa o pracę zawarta według prawa niemieckiego może być rozwiązana z
zachowaniem okresu wypowiedzenia (niem. Kündigung) lub bez jego zachowania
(ohne Kündigungsfrist). W przypadku wypowiedzenia umowy przez pracownika okres
wypowiedzenia umowy wynosi cztery tygodnie, niezależnie od okresu zatrudnienia u
danego pracodawcy, ze skutkiem na 15-go dnia lub na koniec danego miesiąca. Jeśli
umowę wypowiada pracodawca, okres wypowiedzenia zależy od okresu zatrudnienia
pracownika u danego pracodawcy i wynosi przykładowo jeden miesiąc przy
zatrudnieniu powyżej dwóch lat, a dwa miesiące, jeśli stosunek pracy trwał lat pięć,
ze skutkiem na koniec miesiąca. Układy zbiorowe pracy oraz zapisy umowy o pracę
mogą odmiennie regulować okresy wypowiedzenia (np. w przypadku pracodawców
zatrudniających do 20 pracowników, przy czym okres wypowiedzenia nie może być
krótszy niż cztery tygodnie). Strony mogą dowolnie wydłużać okresy wypowiedzenia.
Niedopuszczalna jest jednak sytuacja, gdy okres wypowiedzenia umowy o pracę
ustalony dla pracownika jest dłuższy niż okres wypowiedzenia umowy obowiązujący
dla pracodawcy. Prawo niemieckie przewiduje liczne okresy ochronne, w czasie
których umowa o pracę nie może zostać wypowiedziana ze względu na konieczność
szczególnej ochrony pracownika.
Warto pamiętać, że w Niemczech możliwe jest wypowiedzenie w trakcie choroby
pracownika, ale po spełnieniu kilku warunków:
- ochronie przed takim wypowiedzeniem nie podlegają osoby pracujące u danego
pracodawcy krócej niż 6 miesięcy, o ile pracodawca zatrudnia więcej niż 10 osób;
- w innym przypadku wymówienie takie w trakcie choroby wymaga uzasadnienia
np. że pracownik również i w przyszłości (po zwolnieniu) nie nadaje się do tej
pracy, co jest b. trudne do udowodnienia przez pracodawcę;
- pracodawca likwiduje dane stanowisko pracy;
- pracodawca uważa, że pracownik ciągle „ucieka” na zwolnienia lekarskie, nie
przedstawia tych zwolnień w terminie, grozi ciągle pracodawcy, że pójdzie na
zwolnienie itp.
Jeśli jednak pracodawca wypowiada umowę pracownikowi w trakcie choroby, to
musi przynajmniej przez 6 tygodni płacić mu wynagrodzenie, nawet jeśli zwolnienie
kończy się po dniu wypowiedzenia, ale jednak nie dłużej niż 6 tygodni za cały okres
choroby (§8 ustawy EntgeltfortzahlungsG). (JM)
W przypadku konieczności rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę zalecane jest
skorzystanie z porady specjalisty w celu sprawdzenia, czy wszystkie wymogi zostały
zachowane. Ważność rozwiązania umowy, którą w przypadku sporu będzie oceniał
sąd, zależy bowiem od spełnienia wielu formalności.
Często w umowie o pracę ustala się terminy dochodzenia przez pracownika roszczeń
z danego stosunku pracy (niem. Verfallfristen, Ausschlussfristen). Na mocy takich
zapisów strony postanawiają, że pracownik ma prawo dochodzić swoich roszczeń
60
wobec pracodawcy (na piśmie bądź sądownie) jedynie w ściśle określonym terminie
(nie krótszym niż trzy miesiące).Ewentualnie klauzula taka może przewidywać termin
podwójny - dwuetapowy:
1. pierwszy termin na wystąpienie pracownika z roszczeniem wobec pracodawcy (w
formie i w trybie określonym w umowie o pracę),a w przypadku, gdy pracodawca
odmówi spełnienia żądań pracownika lub nie ustosunkuje się do nich,
2. kolejny termin na skierowanie sprawy na drogę sądową.
Skutkiem niedochowania przez pracownika terminów dochodzenia roszczeń
przewidzianych w umowie o pracę jest utrata prawa do ich dochodzenia na drodze
sądowej.
Wyznaczenie w umowie o pracę terminów na dochodzenie roszczeń przez pracownika
(Verfallfristen / Ausschlussfristen) daje pracodawcy pewność, że pracownik po upływie
umówionych terminów nie wystąpi z dalszymi roszczeniami z zakończonego właśnie
stosunku pracy.
7.2. Wynagrodzenie pracownika
Najważniejszym obowiązkiem pracodawcy wobec pracownika w ramach stosunku
pracy jest wypłata uzgodnionego wynagrodzenia. W praktyce niemieckiej
wynagrodzenie jest wypłacane 15-go dnia każdego miesiąca za poprzedni miesiąc,
rzadziej pod koniec danego miesiąca. Szczegółowe zasady związane z obowiązkiem
wypłaty pracownikom wynagrodzenia mogą wynikać z układów zbiorowych pracy.
Mimo iż w Niemczech (poza wspomnianymi branżami) nadal nie ma ustawowego,
powszechnego minimalnego wynagrodzenia (nowy rząd federalny zapowiada,
że wprowadzenie stawki 8,50 euro brutto za godzinę nastąpi stopniowo do
końca 2015 r.), to ustalone wynagrodzenie nie może być za niskie. Sądy pracy w
Niemczech zwykle przyjmują, że ustalone wynagrodzenie nie powinno być niższe
od 2/3 wynagrodzenia ustalonego we właściwych układach zbiorowych pracy (nie
wszyscy do nich przystępują). Jest wiec to jakby wytyczna dla poziomu ustalenia
wynagrodzenia dla np. osób oddelegowanych w branżach, w których nie obowiązują
minimalne stawki dla pracowników oddelegowanych. Ponadto w Niemczech nie ma
ustawowo określonych wysokości dodatków na pracę w nadgodzinach, w nocy czy
dniach świątecznych. Są to jedynie regulacje zawarte w umowach taryfowych, zwykle
w odniesieniu do odpowiednich orzeczeń sądów pracy. Najczęściej za pracę w nocy
naliczany jest dodatek w wysokości 25-30% płacy podstawowej, za pracę w niedzielę
50%, a za pracę w dni świąteczne 125%. Poziom ochrony czasu pracy w Niemczech
jest wysoki, odpowiednie kontrole przeprowadzają (zależnie od landu) lokalne urzędy
ds. nadzoru nad działalnością gospodarczą lub urzędy nadzoru i ochrony pracy. Za
nieprzestrzeganie ustawowych regulacji czasu pracy grożą kary do 15 tys. euro.
61
Dla niektórych zawodów lub branży niemieckie prawo przewiduje stawki minimalne.
W innych przypadkach z kolei, gdzie zasady te nie obowiązują i nie ma jednolitych reguł
dotyczących wynagrodzenia minimalnego, pracodawca jest zobowiązany zachować
zapisy układów zbiorowych pracy, które co do zasady znajdują zastosowanie również
wobec pracowników oddelegowanych do pracy na terenie Niemiec.
Średnie wynagrodzenie pracownika w Niemczech jest znacznie wyższe niż pracownika
w Polsce. I tak np. w przypadku pielęgniarki średnia pensja wynosi 2.000 EUR,
pracownika budowlanego 2.300 EUR, a kierowcy 1.600 EUR.
Wobec pracowników delegowanych zastosowanie znajduje również układ zbiorowy
pracy obowiązujący w określonej branży (np. branży budowlanej), o ile spełnia on
następujące warunki:
1. jest układem zbiorowym pracy o zasięgu ogólnokrajowym, stosowanym w
zakładzie pracy należącym do określonej branży,
2. ma charakter powszechnie wiążący, potwierdzony w specjalnym postępowaniu
prowadzonym przez Ministerstwo pracy i spraw socjalnych,
3. dotyczy np. minimalnego wynagrodzenia za pracę, okresów urlopu rocznego lub
dodatkowego świadczenia urlopowego.
Informacje nt. aktualnych średnich wynagrodzeń pracowników w Niemczech znaleźć
można na stronie internetowej www.gehaltsvergleich.com. Dodatkowe informacje nt.
zasad wynagradzania pracowników znajdują się na stronie internetowej Federlanego
Ministerstwa pracy i spraw socjalnych (niem. Bundesministerium für Arbeit Und
Soziales, www.bmas.de).
Dodatkowo pracodawcy działający w branży pielęgniarskiej mogą na mocy
rozporządzenia zostać zobowiązani do zachowania określonych warunków pracy.
Informacje na temat ogólnie wiążących układów zbiorowych pracy uzyskać można
w Ministerstwie pracy i spraw socjalnych pod adresem: Bundesministerium für Arbeit
Und Soziales, Referat IIIa8, 53107 Bonn.
7.3. Delegowanie pracowników do Niemiec
Mimo otwarcia niemieckiego rynku pracy delegowanie pracowników na terytorium
Republiki Federalnej Niemiec nadal podlega wewnętrznym uregulowaniom zawartym
w ustawie o delegowaniu pracowników (niem. Entsendegesetz). Ograniczenia
wprowadzone na mocy tej ustawy nie są sprzeczne z europejską zasadą swobody
wykonywania usług, ponieważ pracownicy delegowani z Polski podlegają tym
samym regulacjom co niemieccy i inni pracownicy wykonujący prace budowlane,
elektroinstalacyjne, malarskie czy dekarskie.
Pracownik delegowany do pracy w Niemczech przez polskiego przedsiębiorcę podlega
co do zasady prawu polskiemu. Od tej reguły istnieją jednak pewne wyjątki, które
nakazują stosowanie do pracowników delegowanych przepisów prawa niemieckiego
w zakresie ustawowych warunków zatrudnienia, obowiązujących dla wszystkich
pracowników zatrudnionych na terenie Republiki Federalnej Niemiec, między innymi
w zakresie:
1. minimalnego wynagrodzenia - aktualne stawki na stronie
http://www.boeckler.de/pdf/ta_mindestloehne_aentg.pdf
2. minimalnego wymiaru płatnych urlopów wypoczynkowych,
3. maksymalnego wymiaru czasu pracy,
4. prawa do przerwy w pracy,
5. przepisów bezpieczeństwa i higieny w pracy,
6. obowiązku równego traktowania pracowników i unikania dyskryminacji.
62
W każdym wypadku nakazane jest sprawdzenie, czy pracownik delegowany do pracy
na teren Republiki Federalnej Niemiec będzie podlegał pod układ zbiorowy pracy.
Zapisy układu mogą znacznie wpłynąć na koszty wynagrodzenia polskiego pracownika
i warunki jego pracy. Czynniki te należy wziąć pod uwagę już na etapie wstępnych
kalkulacji związanych z delegowaniem pracowników.
Pracodawca polski, delegujący pracowników do wykonywania prac lub świadczenia
usług na terytorium Republiki Federalnej Niemiec, w pewnych przypadkach jest
zobowiązany do zgłoszenia faktu delegowania pracowników, na warunkach
określonych w § 18 ust 1 ustawy o delegowaniu pracowników (ArbeitnehmerEntsendegesetz, AEntG). Dotyczy to m.in. delegowania pracowników w przypadku
robót budowlanych na budowie, usług związanych z czyszczeniem budynków, usług
ochrony i usług pielęgniarskich. Zgłoszenie to formularz celny nr. 033036 na stronie:
https://www.formulare-bfinv.de/ffw/form/display.do?%24context=0
Zgłoszenia dokonuje się odrębnie dla każdego miejsca zatrudnienia (np. w przypadku
kilku placów budowy na terenie Niemiec dla każdego placu budowy odrębnie), przy
czym delegowany pracownik może być przypisany wyłącznie do jednego miejsca
świadczenia pracy. W zgłoszeniu należy podać m.in.:
1. imię i nazwisko oraz datę urodzenia pracownika,
2. datę rozpoczęcia i przewidywalnego zakończenia zatrudnienia,
3. miejsce zatrudnienia (w przypadku robót budowlanych należy wskazać miejsce
budowy, a w przypadku usług czyszczenia budynków dany budynek),
4. imię i nazwisko oraz datę urodzenia i adres osoby odpowiedzialnej w Niemczech (i
dodatkowo dane pełnomocnika do doręczeń, jeśli jest nim inna osoba),
5. branżę, w której pracownik delegowany będzie świadczył pracę.
63
Jeśli pracownik świadczy pracę mobilną (typu doręczanie poczty, zbieranie śmieci,
czyszczenie ulic, zimowe służby porządkowe, ambulatoryjne służby pielęgniarskie),
a także jeśli jest zatrudniany w porze nocnej lub w trybie zmianowym, pracodawca
powinien przedłożyć plan pracy pracownika.
Nadzór nad zachowaniem wymogów prawnych w ramach delegowania pracowników
na terytorium Republiki Federalnej Niemiec sprawują niemieckie służby celne.
7.4. Agencje pracy tymczasowej
Liberalizacja i otwarcie niemieckiego rynku pracy nie oznacza, że przestały
obowiązywać wymogi dotyczące rejestracji zagranicznych (polskich) agencji pracy,
chcących rozszerzyć swą działalność na rynek niemiecki. W praktyce oznacza to, że
dany podmiot, chcąc prowadzić działalność na terenie Republiki Federalnej Niemiec
w zakresie pośrednictwa pracy (przykładowo polska agencja pracy tymczasowej z
siedzibą w Polsce), musi wystąpić o uzyskanie stosownego zezwolenia, uprawniającego
do podejmowania czynności w tym zakresie na terenie Niemiec. Według
aktualnych danych w Niemczech istnieje ponad 11.000 agencji pracy tymczasowej,
zatrudniających ok. 2% łącznej sumy osób pracujących. Do największych z nich należą
Adecco, Randstad i Manpower.
Do wniosku o udzielenie zezwolenia w przypadku polskich agencji pracy należy
załączyć:
1. odpis z KRS,
2. zaświadczenie o wpisie do rejestru podmiotów prowadzących agencje
zatrudnienia,
3. wyciąg z Krajowego Rejestru Karnego dla osoby lub podmiotu zbiorowego,
4. zaświadczenia z właściwego urzędu skarbowego i Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych o niezaleganiu z podatkami i składkami na ubezpieczenia
społeczne,
5. zaświadczenie o posiadaniu wolnych środków na koncie bankowym w wysokości
min. 2.000 EUR na jedną podnajmowaną do Niemiec osobę,
6. wzór umowy o pracę z pracownikiem tymczasowym,
7. wzór umowy między agencją pracy tymczasowej a pracodawcą użytkownikiem.
Uzyskanie zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie pośrednictwa pracy
wiąże się z obowiązkiem uiszczenia opłaty. W przypadku wniosku o wydanie
zezwolenia terminowego opłata wynosi 750 EUR, zaś w przypadku zezwolenia
nieterminowego 2.000 EUR. Początkowo zezwolenie wydane jest na okres roczny. O
zezwolenie bezterminowe wnioskodawca może ubiegać się po trzech latach działania
w charakterze agencji pracy tymczasowej na terenie Republiki Federalnej Niemiec.
64
Organem właściwym do udzielenia zezwolenia jest Federalna Agencja Pracy
(BundesagenturfürArbeit, www.arbeitsagentur.de). Wydawaniem zaświadczeń dla
polskich agencji zajmują się Federalna Agencja Pracy w Düsseldorfie.
Odmowa wydania zezwolenia lub jego cofnięcie następuję w przypadkach określonych
w ustawie, m.in. w przypadku stwierdzenia niedochowania przez wnioskodawcę
przepisów ustawowych związanych z uiszczaniem składek na ubezpieczenie społeczne
lub podatków, a także niedochowania przez wnioskodawcę przepisów związanych
z użyczaniem pracowników tymczasowych (w szczególności w przypadku podjęcia
działalności w zakresie pośrednictwa pracy przed uzyskaniem zezwolenia).
Zezwolenie na pośrednictwo pracy nie jest wymagane jedynie w wyjątkowych
przypadkach, m.in. gdy:
1. pomiędzy pracodawcami tej samej branży gospodarki, w celu uniknięcia
zatrudniania na krótki okres lub uniknięcia zwolnień, jeśli możliwość tą przewiduje
układ taryfowy,
2. pomiędzy pracodawcami, jeśli przekazanie pracownika następuje jedynie
okazjonalnie i pracownik nie jest zatrudniany w celu przekazania (w praktyce
sytuacja ta budzi wiele wątpliwości),
3. przekazanie pracowników odbywa się w ramach jednego koncernu, o ile
pracownicy nie są zatrudniani w celu przekazania.
W branży budowlanej przekazywanie pracowników jest co do zasady niemożliwe.
Użyczanie
pracowników określane jest w prawie niemieckim jako
Arbeitnehmerüberlassung. Potocznie określa się je mianem pracy tymczasowej (niem.
Zeitarbeit) lub leasingiem pracowniczym (niem. Personalleasing). Proces użyczania
pracowników przebiega dwupłaszczyznowo:
1. pracodawca użyczający (Verleiher), którym najczęściej jest agencja pracy
tymczasowej, zawiera z pracodawcą poszukującym pracowników (pracodawca
użytkownik; Leiharbeitgeber, Entleiher) umowę na poszukiwanie pracowników, w
efekcie której agencja pracy tymczasowej poszukuje dla pracodawcy użytkownika
pracowników na wolne miejsca pracy,
2. jednocześnie agencja pracy tymczasowej zawiera umowę o pracę z osobą
poszukującą pracy (pracownikiem tymczasowym, Leihmitarbeiter).
Na mocy umów pośrednictwa pracy powstaje stosunek trójstronny między agencją
pracy tymczasowej, pracodawcą użytkownikiem a pracownikiem, na mocy którego
prawa i obowiązki pracodawcy przeniesione zostają częściowo na pracodawcę
użytkownika, przy czym pracownik zawiera umowę o pracę wyłącznie z agencją pracy
tymczasowej. Z umowy o pracę powinno wynikać, że pracownik zostaje przekazany do
pracy u innego pracodawcy (pracodawcy użytkownika).
65
Dodatkowo wspomnieć należy o obowiązku sprawozdawczym podmiotów
zajmujących się przekazywaniem pracowników do pracy w Niemczech. Sprawozdania
należy składać do Federalnego Statystycznego Biura Meldunkowego w Berlinie
(Zentraler Statistischer Meldedienst) najpóźniej do 1 marca, względnie do 1 września
za poprzednie półrocze, wykorzystując przy tym formularze urzędowe.
Unijna dyrektywa dotycząca zatrudniania pracowników tymczasowych
(Leiharbeitsrichtline) określa zasadę, że istotne warunki pracy i pracy pracownika
tymczasowego w czasie trwania jego przekazania do pracodawcy użytkownika muszą
odpowiadać co najmniej warunkom, jakie obowiązywałyby, gdyby był on zatrudniony
bezpośrednio przez pracodawcę użytkownika (a więc bez pośrednictwa agencji pracy
tymczasowej) na danym stanowisku pracy (tzw. zasada równego traktowania, zwana
equalpay lub equaltreatment). Zasada ta została wyrażona wprost w niemieckiej
ustawie o przekazywaniu pracowników (§ 9 nr 2 oraz nr 2a ustawy). Jednocześnie
dyrektywa unijna otwiera drogę do licznych odstępstw od zasady równego traktowania,
działających na niekorzyść pracownika tymczasowego, które określać mogą układy
taryfowe. W praktyce możliwość ta doprowadziła w Niemczech do sytuacji odwrotnej
niż zamierzona, w której równe traktowanie pracowników tymczasowych stało się
wyjątkiem na rzecz reguły ustanawiania dla nich mniej korzystnych warunków pracy
i płacy.
W branży użyczania pracowników od 1.01.2014 r. stawki minimalne wynoszą 8,50
EUR w regionach zachodnich i odpowiednio 7,86 EUR w regionach wschodnich.
Są to stawki brutto za godzinę pracy. Dodatkowo od listopada 2012 roku w kilku
branżach obowiązują dodatki branżowe dla pracowników tymczasowych (m.in. w
branży metalowej, przemyśle elektrycznym i chemicznym). Nadzór nad przebiegiem
wykonywania pracy przez pracowników tymczasowych sprawują niemieckie służby
celne.
Więcej na temat użyczania można przeczytać w informacji WPHI na: http://berlin.trade.
gov.pl/pl/rfnprzewodnik/article/detail,5124,Informacja_dla_polskich_agencji_
pracy_tymczasowej_o_niemieckich_regulacjach_dotyczacych_czasowego_
uzyczania_polskich_pracownikow_do_swiadczenia_pracy_na_terenie_Niemiec.
html
7.5. Zatrudnianie opiekunów dla osób starszych i chorych
Szczególne miejsce w zatrudnianiu polskich obywateli w Niemczech zajmuje
zatrudnianie opiekunów dla osób starszych i chorych.
Zatrudnienie w charakterze opiekuna może nastąpić w ramach samodzielnej
działalności gospodarczej danej osoby. W zakresie poszukiwań osoby potrzebującej
66
opieki można skorzystać z licznych agencji pośrednictwa, które za wynagrodzeniem
pomagają w znalezieniu osób zainteresowanych takimi usługami. Należy jednak
uważać na sytuację, gdy dana osoba fizyczna (działając jako przedsiębiorca) ma
do czynienia tylko z jednym pacjentem-zleceniodawcą, którym się stale opiekuje.
W takim przypadku można bowiem mówić o pozornym samozatrudnieniu w celu
obejścia przepisów pracowniczych i obowiązków ubezpieczenia społecznego.
Takie postępowanie wiąże się z daleko idącymi sankcjami. Należy więc uważać,
aby wykonywanie w Niemczech działalności gospodarczej w charakterze opiekuna
cechowało się samodzielnością i brakiem podporządkowania wyłącznie jednemu
zleceniodawcy.
W zakresie opieki nad osobą starszą możliwe jest również zawarcie umowy o pracę,
bezpośrednio z rodziną, u której opieka będzie świadczona. Taki układ powoduje
jednak wiele obowiązków i kosztów dla obywateli Niemiec, którzy w związku z
zawarciem tego typu umowy stają się pracodawcą, ze wszystkimi wynikającymi z
tego konsekwencjami. W efekcie rozwiązanie to nie zyskało popularności.
Najczęstszą formą zatrudnienia w charakterze opiekuna jest korzystanie z polskich
agencji pracy, oferujących pośrednictwo przy zawieraniu takich umów. Agencje te
wyszukują w Polsce personel, rekrutują, sprawdzają kwalifikacje i predyspozycje, a
następnie zatrudniają daną osobę, zawierając z nią umowę o pracę.
Istnieje wiele agencji świadczących usługi w zakresie zatrudniania opiekunów do pracy
w Niemczech. Ze względu na ciągle rosnące zainteresowanie tego typu firm ciągle
przybywa. W związku z tym wymagana jest duża ostrożność przy wyborze agencji, z
którą zostanie zawarta umowa. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na ogólne
zasady działania agencji, takie jak okres czasu, przez jaki agencja działa na rynku, liczbę
osób wysłanych dotychczas do pracy w Niemczech oraz opinie osób, których umowa
dobiegła już końca i które wróciły do kraju. Żadna z tych okoliczności nie daje jednak
stuprocentowej gwarancji co do rzetelności danego przedsiębiorstwa, dlatego należy
zachować czujność i ze starannością sprawdzić zapisy umowy.
W umowie z agencją pośrednictwa pracy należy zweryfikować m.in.:
1. dokładne określenie przedmiotu umowy,
2. czas pracy przy opiece nad osobą starszą (głównie pod kątem świadczenia opieki
w nocy bądź na każde żądanie, poza umówionymi godzinami pracy),
3. warunki i terminy wypłaty wynagrodzenia (również w zakresie, jaka część
wynagrodzenia stanowi prowizję dla agencji pracy tymczasowej, a jaka część
(brutto/netto) przypada pracownikowi),
4. warunki zakwaterowania i wyżywienia (w rzeczywistości faktyczne warunki
pobytowe często znacznie odbiegają od przyjętych standardów, dlatego warto je
doprecyzować w umowie),
67
5. zasady uzyskania zaświadczenia A1 w celu zachowania polskiego systemu
ubezpieczeń społecznych podczas pracy w Niemczech,
6. obowiązek opłacania przez agencję składek ZUS, zgodnie z polskimi przepisami
prawa pracy i ubezpieczeń społecznych,
7. posiadanie przez opiekuna Europejskiej Karty Ubezpieczenia Zdrowotnego
(EKUZ),
8. wsparcie koordynatora w trakcie świadczenia pracy w Niemczech,
9. dane kontaktowe osoby w Niemczech,
10.pracę w okresach świątecznych,
11.zasady pokrywania kosztów podróży i częstotliwość wyjazdów do Polski.
W branży opiekuńczej obowiązują od września 2013 r. minimalne stawki
wynagrodzenia:
1. w landach zachodnich 9,00 EUR za godzinę,
2. w landach wschodnich 8,00 EUR za godzinę.
Płace poniżej ww. stawek są niedopuszczalne, ale nie dotyczą one np. pracy w
charakterze pomocy domowej osoby starszej.
8. System ubezpieczeń społecznych
w Republice Federalnej Niemiec
8.1. Wybór właściwego systemu ubezpieczeń społecznych
Ustalenie właściwego systemu ubezpieczenia społecznego oraz zasad podlegania
ubezpieczeniu odbywa się na podstawie przepisów unijnych dotyczących koordynacji
systemów ubezpieczeniowych krajów Unii Europejskiej:
1. Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29 kwietnia
2004r. w sprawie koordynacji systemów ubezpieczenia społecznego,
2. Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16
września 2009r. dotyczącego wykonywania powyższego rozporządzenia.
Obowiązuje ogólna zasada jednego ustawodawstwa, w myśl której osoba wykonująca
w Państwie Członkowskim pracę najemną (pracownik) lub pracę na własny rachunek
(przedsiębiorca) podlega ustawodawstwu tego Państwa Członkowskiego, nawet jeśli
siedziba pracodawcy i jego miejsce zamieszkania znajdują się w innym państwie.
Od tej zasady istnieją dwa wyjątki, mianowicie:
1. osoba, która wykonuje działalność jako pracownik najemny w Państwie
Członkowskim w imieniu pracodawcy, który normalnie tam prowadzi swą
działalność, a która jest delegowana przez tego pracodawcę do innego Państwa
Członkowskiego do wykonywania pracy w imieniu tego pracodawcy, nadal
podlega ustawodawstwu pierwszego Państwa Członkowskiego, pod warunkiem
że przewidywany czas takiej pracy nie przekracza 24 miesięcy i że osoba ta nie jest
wysłana, by zastąpić inną osobę (pracownicy tymczasowo oddelegowani do pracy
za granicą),
2. osoba, która normalnie wykonuje działalność jako osoba pracująca na własny
rachunek w Państwie Członkowskim, a która udaje się, by wykonywać podobną
działalność w innym Państwie Członkowskim, nadal podlega ustawodawstwu
pierwszego Państwa Członkowskiego, pod warunkiem że przewidywany czas
takiej pracy nie przekracza 24 miesięcy (osoby pracujące na własny rachunek).
Dalsze wyjątki (w przypadku wykonywania pracy lub prowadzenia działalności
gospodarczej w kilku Państwach Członkowskich) są następujące:
1. osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną w dwóch lub w kilku Państwach
Członkowskich, podlega:
• ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania,
jeżeli wykonuje znaczną część pracy w tym Państwie Członkowskim lub jeżeli
68
69
•
2.
•
•
3.
jest zatrudniona przez różne przedsiębiorstwa lub przez różnych pracodawców,
którzy mają siedzibę lub miejsce wykonywania działalności w różnych Państwach
Członkowskich lub
ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym znajduje się siedziba lub
miejsce wykonywania działalności zatrudniającego ją przedsiębiorstwa lub
pracodawcy, jeżeli osoba ta nie wykonuje znacznej części swej pracy w Państwie
Członkowskim, w którym ma miejsce zamieszkania,
osoba, która normalnie wykonuje pracę na własny rachunek w dwóch lub w kilku
Państwach Członkowskich, podlega:
ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania,
jeżeli wykonuje znaczną część pracy w tym Państwie Członkowskim lub
ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym znajduje się centrum
zainteresowania dla jej działalności, jeżeli osoba ta nie zamieszkuje w jednym z
Państw Członkowskich, w których wykonuje ona znaczną część swej pracy,
osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną i pracę na własny rachunek
w różnych Państwach Członkowskich podlega ustawodawstwu Państwa
Członkowskiego, w którym wykonuje swą pracę najemną.
Przedsiębiorca polski prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą w Polsce,
który osobiście świadczy usługi w Niemczech w ramach swobody świadczenia usług,
może zachować polskie ubezpieczenia społeczne, o ile w Polsce posiada ubezpieczenie
z innego tytułu (np. umowy o pracę).
Co do zasady więc przedsiębiorca niemiecki zatrudniający w Niemczech pracowników
(niezależnie od ich narodowości), podlega niemieckiemu ubezpieczeniu społecznemu
i zobowiązany jest do zarejestrowania pracownika we właściwej niemieckiej kasie
chorych (Sozialversicherung). Z reguły też pracownik, który na własną rękę podejmuje
pracę w Niemczech, podlega niemieckim ubezpieczeniom społecznym. Do rzadkości
należy bowiem sytuacja, w której pracownik - mimo zatrudnienia w Niemczech znaczną część pracy wykonuje w Polsce (określaną jako co najmniej 25% czasu pracy
lub wynagrodzenia). Do rzadkości należy również wykonywanie przez pracownika
pracy na rzecz kilku pracodawców w różnych krajach (w takiej sytuacji pracownik
nadal podlegałby ubezpieczeniu społecznemu w miejscu swojego zamieszkania).
W sytuacji gdy usługi w Niemczech świadczone są w ramach swobody świadczenia
usług, bez zakładania tam przedsiębiorstwa, i przedsiębiorca polski deleguje
swoich polskich pracowników do pracy na terenie RFN, mogą oni nadal podlegać
polskiemu systemowi ubezpieczeń społecznych. Jak wskazano powyżej, utrzymanie
pracowników w takiej sytuacji w polskim systemie ubezpieczeń społecznych
wymaga, aby przedsiębiorca „normalnie prowadził swą działalność w Polsce”. W
ustawodawstwie unijnym oraz ustawach dotyczących ubezpieczenia społecznego w
poszczególnych państwach UE brak jednoznacznej definicji„normalnego prowadzenia
działalności w Polsce”. Definicja ta jest wysoce sporna i w praktyce prowadzi do
rozbieżnych interpretacji, nawet pomiędzy poszczególnymi zakładami ubezpieczeń
70
społecznych. Przyjmuje się jednoznacznie, że jeżeli działalność przedsiębiorstwa
jest ograniczona do zarządzania wewnętrznego, to przedsiębiorstwo to nie będzie
uważane za normalnie prowadzone w danym państwie członkowskim. Europejska
Komisja Administracyjna ds. Koordynacji Systemów Zabezpieczenia Społecznego
opracowała poradnik pt. „Ustawodawstwo mające zastosowanie do pracowników
w Unii Europejskiej, Europejskim Obszarze Gospodarczym i Szwajcarii”, wskazujący
szereg obiektywnych czynników, przy pomocy których weryfikować można fakt
prowadzenia przez firmę znacznej części działalności w państwie delegującym (w
Polsce). Wykaz ten nie jest wyczerpujący, a kryteria w nim ujęte - zgodnie z wytycznymi
- powinny być dostosowane do konkretnego przypadku i powinny uwzględniać
charakter działalności prowadzonej przez przedsiębiorstwo w państwie, w którym
ma ono siedzibę.
W praktyce przy ocenie miejsca prowadzenia normalnej działalności przez
przedsiębiorcę pod uwagę brane są następujące czynniki:
1. miejsce, w którym delegujące przedsiębiorstwo ma zarejestrowaną siedzibę i
administrację,
2. liczebność personelu administracyjnego delegującego przedsiębiorstwa
pracującego w państwie delegującym i w państwie zatrudnienia, przy czym
obecność wyłącznie personelu administracyjnego w państwie delegującym
wyklucza możliwość zastosowania do tego przedsiębiorstwa przepisów
dotyczących delegowania,
3. miejsce, w którym rekrutowani są pracownicy delegowani,
4. miejsce, w którym zawierana jest większość umów z klientami,
5. prawo mające zastosowanie do umów zawartych przez delegujące przedsiębiorstwo
z pracownikami i klientami,
6. liczba umów wykonanych w państwie delegującym i państwie zatrudnienia,
7. obroty osiągane przez delegujące przedsiębiorstwo w państwie delegującym i w
państwie zatrudnienia w odpowiednio typowym okresie,
8. okres, przez jaki przedsiębiorstwo posiada siedzibę w delegującym państwie
członkowskim.
Przy ustalaniu, czy dany przedsiębiorca na terenie kraju siedziby prowadzi znaczną
część swojej działalności, zakład ubezpieczeń społecznych powinien wziąć pod uwagę
wszystkie okoliczności i wskaźniki, w tym faktyczne obroty wygenerowane z tytułu
prowadzonej działalności. Zakłady ubezpieczeń społecznych posługują się przy tym
posiłkowo podatkową definicją obrotu, która z kolei odnosi się do wielkości przychodu
netto ze sprzedaży towarów, produktów, operacji finansowych oraz usług. W praktyce
określenie obrotów przypadających na państwo delegujące i państwo zatrudnienia
przysparza duże problemy. Podkreśla się często konieczność spełnienia warunku, aby
obrót firmy w państwie siedziby wynosił 25% obrotów całkowitych (tj. osiąganych w
Polsce i za granicą). Próg ten nie jest jednak sztywną granicą, a jego niespełnienie nie
przesądza o niemożliwości zastosowania dla pracowników delegowanych do Niemiec
polskiego ubezpieczenia społecznego.
71
Firma budowlana, której obsługa zarządu i zaplecze administracyjne znajduje się
w Polsce, a wszyscy pracownicy budowlani pracują na budowach w Niemczech, nie
prowadzi tzw. „normalnej działalności” w Polsce. Dlatego pracownicy zatrudnieni
w Niemczech nie będą mieć prawa do zachowania polskiego systemu ubezpieczeń
społecznych i będą podlegać niemieckiemu ubezpieczeniu.
Warunkiem utrzymania polskiego ubezpieczenia społecznego pracowników
świadczących pracę za granicą jest złożenie we właściwym zakładzie ubezpieczeń
społecznych (w Polsce) wniosku o wydanie tzw. zaświadczenia A1. O ile właściwy
zakład ubezpieczeń społecznych uzna, że wymogi do zachowania przez pracowników
polskiego systemu ubezpieczeń społecznych zostały zachowane, wystawia dane
zaświadczenie.
W praktyce wykazanie w zakładzie ubezpieczeń społecznych prawa do objęcia
pracowników pracujących za granicą polskim systemem ubezpieczenia społecznego
wymaga przedłożenia we właściwej jednostce ZUS wielu dokumentów, w tym
zawartych umów ramowych, list obecności pracowników i faktur oraz złożenia
dodatkowych wyjaśnień nt. działalności przedsiębiorstwa w Polsce i za granicą.
8.2. Składki na ubezpieczenie społeczne
Do niemieckiego ubezpieczenia społecznego zaliczane są:
• ubezpieczenie emerytalne (niem. Rentenversicherung),
• ubezpieczenie zdrowotne (niem. Krankenversicherung),
• ubezpieczenie wypadkowe (niem. Unfallversicherung),
• ubezpieczenie na wypadek konieczności sprawowania opieki
(niem. Pflegeversicherung),
• ubezpieczenie na wypadek bezrobocia (niem. Arbeitslosenversicherung).
Osoby prowadzące samodzielną działalność gospodarczą podlegają obowiązkowo
ubezpieczeniu zdrowotnemu. W przypadku niektórych grup zawodowych obowiązkowe jest również ubezpieczenie emerytalne indywidualnych przedsiębiorców.
Osoby wykonujące pracę na terenie Republiki Federalnej Niemiec podlegają
następującym obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym (stawki dla 2013 r.):
1. ubezpieczenie emerytalne: składka wynosi 18,9%, pracodawca i pracownik
płacą po połowie składki. Ubezpieczenie emerytalne jest pobierane wyłącznie do
wysokości tzw. granicy wymiaru składki (niem. Beitragsbemessungsgrenze), która
w zachodnich regionach Niemiec wynosi 5.800 EUR miesięcznie, zaś we wschodnich
regionach 4.900 EUR miesięcznie. Podobnie jak w Polsce, od wynagrodzenia
przekraczającego wskazane kwoty składka na ubezpieczenie emerytalne nie jest
pobierana,
72
2. ubezpieczenie na wypadek bezrobocia: składka wynosi 3%, pracodawca i
pracownik płacą po połowie składki. Ubezpieczenie na wypadek bezrobocia
pobierane jest do wysokości granicy wymiaru składki, jak przy ubezpieczeniu
emerytalnym,
3. ubezpieczenie zdrowotne: składka wynosi 15,5%, z czego pracownik opłaca
8,2%, zaś pracodawca 7,3%. Granica wymiaru składki w przypadku ubezpieczenia
zdrowotnego wynosi 3.937,50 EUR miesięcznie i jest jednolita na terenie całych
Niemiec,
4. ubezpieczenie na wypadek opieki: składka wynosi 2,05%. Pracodawca i
pracownik płacą po połowie składki (wyjątkiem jest Saksonia, gdzie pracownik
płaci 1,525%, zaś pracodawca 0,525% składki). Pracownicy bezdzietni powyżej 24
roku życia płacą dodatkową składkę 0,25% (łącznie2,3%, z czego 1,275%przypada
na pracownika, a 1,025%na pracodawcę). W Saksonii pracownicy bezdzietni
płacą składkę w wysokości 1,525% + 0,25%, co daje łącznie 1,775%. W przypadku
ubezpieczenia pielęgnacyjnego obowiązuje granica wymiaru składki określona
dla ubezpieczenia zdrowotnego.
Dodatkowo pracodawcy opłacają na rzecz swoich pracowników ubezpieczenie
wypadkowe, którego wysokość zależy od stopnia zagrożenia występującego w
danej branży. Wysokość składki zależna jest od ryzyka wypadku w danym zakładzie
i branży (np. w firmie budowlanej 0,2% płacy brutto dla pracownika biurowego
i już ok. 6% dla pracownika na budowie - minimum 100 euro). Składki wyliczają
specjalne kasy ubezpieczenie od NW (niem. Berufsgenossenschaft). Wspomnieć
też należy o ubezpieczeniu zabezpieczającym roszczenia pracownicze na wypadek
ogłoszenia upadłości pracodawcy (niem. Insolvenzgeldumlage); składka z tytułu tego
ubezpieczenia wynosi 0,15% wynagrodzenia brutto pracownika.
Pracodawcy zobowiązani są także do opłacania składek na poczet zabezpieczenia
kontynuacji wypłaty wynagrodzenia:
1. nakładów związanych z macierzyństwem (Umlage 2); na podstawie ubezpieczenia
kasa chorych przejmuje 100% kosztów związanych z wypłatą świadczeń z tytułu
macierzyństwa,
2. przedsiębiorcy zatrudniający poniżej 30 pracowników płacą dodatkowo składkę
na zabezpieczenie wypłaty wynagrodzenia w przypadku choroby pracownika
(Umlage 1); na podstawie ubezpieczenia kasa chorych pokrywa do 80% kosztów
wypłaty świadczenia.
Wysokość składek z tytułu powyższego ubezpieczenia Umlage 1 i Umlage 2 regulują
regulaminy kasy chorych. Planowane jest jednak ujednolicenie powyższych składek
na płaszczyźnie federlanej.
73
Przynależność do niemieckiego systemu ubezpieczeń społecznych odbywa się
za pośrednictwem kasy chorych. Osoby prowadzące samodzielną działalność
gospodarczą mają prawo wyboru pomiędzy dobrowolnym, ustawowym i
prywatnym ubezpieczeniem zdrowotnym. W przypadku pracowników obowiązek
zgłoszenia pracownika do wybranej kasy chorych przejmuje pracodawca. Kasa
chorych z kolei przejmuje obowiązek zgłoszenia pracownika do ubezpieczenia na
wypadek bezrobocia i ubezpieczenia emerytalnego. Po zgłoszeniu pracowników
do ubezpieczenia każdemu z nich nadawany jest odrębny numer ubezpieczeniowy
(niem. Sozialversicherungsnummer).
Pracownicy, których miesięczne zarobki brutto nie przekraczają kwoty 4.125 EUR,
mogą dowolnie wybrać kasę chorych, do której faktycznego zgłoszenia dokona ich
pracodawca. Jeśli zaś dochody stale przekraczają tę kwotę, pracownik może wybrać
prywatne ubezpieczenie zdrowotne.
9. Kontrakty handlowe w polsko-niemieckim
obrocie gospodarczym
O wadze Republiki Federalnej Niemiec jako partnera gospodarczego Polski
wspomniano już w rozdziale 1. Polsko-niemieckie kontrakty i bezpośrednie
inwestycje zagraniczne w obu krajach nie są dziś niczym nadzwyczajnym, a rynek
niemiecki stał się dla polskich firm wyjątkowo bliski i łatwo dostępny, szczególnie
po zakończeniu okresów przejściowych związanych z przystąpieniem w 2004 r.
Polski do Unii Europejskiej. Unijna swoboda prowadzenia działalności gospodarczej
(w ramach wewnątrzwspólnotowych dostaw towarów i usług czy to poprzez
zakładanie przedsiębiorstw na terenie RFN), nie oznacza braku ryzyka działalności
i niejednokrotnie potrzeby weryfikacji niemieckiego kontrahenta przez polskiego
przedsiębiorcę. Rynek niemiecki jest przecież nieco inny nie tylko ze względu na
uwarunkowania kulturowe, ale i poziom rozwoju oraz specyfikę kształtowania
kontraktów handlowych. Dlatego też w ramach niniejszego poradnika omówione
zostaną zagadnienia, z którymi przedsiębiorcy działający na terenie Niemiec mają do
czynienia na co dzień.
9.1. Weryfikacja partnera handlowego
Szczególnie istotnym aspektem w relacjach między przedsiębiorcami jest wnikliwa
analiza sytuacji ekonomicznej przyszłego (a nawet obecnego) partnera handlowego.
Dla własnej ochrony warto jest sprawdzić wiarygodność kontrahenta niemieckiego.
Instrumentami umożliwiającymi weryfikację kontrahenta są:
• rejestr handlowy,
• izby gospodarcze,
• urząd meldunkowy,
• raporty handlowe,
• Internet i książki telefoniczne.
Przy podjęciu kontaktu gospodarczego należy sprawdzić przede wszystkim:
• formę prawną kontrahenta,
• aktualny odpis z rejestru handlowego (w przypadku spółek wpisywanych do
rejestru handlowego),
• dane osobowe przedsiębiorcy prowadzącego jednoosobową działalność
gospodarczą,
• w przypadku spółek: sposób reprezentacji przedsiębiorcy oraz osoby do niej
uprawnione (na podstawie aktualnego odpisu z rejestru handlowego lub umowy
spółki w przypadku spółki cywilnej),
74
75
• kondycję finansową. Każdy kto wykaże określony ustawowo interes prawny, może skorzystać z tzw. list
(rejestru) dłużników (niem. Schuldnerverzeichnis). Interes prawny może być wykazany
jako potrzeba uniknięcia niebezpieczeństwa, które może powstać w sytuacji, gdy
dłużnik nie spełnia spoczywającego na nim obowiązku zapłaty.
Podstawą prawną funkcjonowania sądowego rejestru dłużników są znowelizowane w
2009 r. i obowiązujące od 1.01.2013 r. §§ 882b-882h kodeksu postępowania cywilnego.
Na podstawie §882h Federalne Ministerstwo Sprawiedliwości wydało 26.07.2012r.
rozporządzenia o zasadach prowadzania rejestru dłużników (niem. Verordnung
über die Führung des Schuldnerverzeichnisses –SchuFV) przez tzw. centralny sąd
egzekucyjny. Rozwiązanie to polega na wyznaczeniu w każdym landzie jednego sądu
rejonowego jako centralnego sądu egzekucyjnego dla danego landu i który redaguje
oraz zarządza rejestrem landowym na podstawie danych otrzymanych z innych
sądów rejonowych (wydziałów komorniczych) danego landu. Razem wszystkie 16
centralnych sądów egzkucyjnych landów połączyło od 1.01.2013r. swe rejestry w
centralnym internetowym portalu egzekucyjnym (https://www.vollstreckungsportal.
de). Stąd można więc mówić także i o centralnym rejestrze. Wcześniej bowiem każdy
land posiadał osobny rejestr, ale informacje trzeba było uzyskać osobno z 16 takich
rejestrów. O sądzie właściwym do wpisania dłużnika do rejestru decyduje miejsce
zamieszkania w przypadku osób fizycznych lub miejsce siedziby w przypadku osób
prawnych. Informacje w rejestrze sądowym mogę być udostępniane każdemu,
kto zgodnie z §882f kodeksu postępowania cywilnego uzasadni potrzebę ich
uzyskania, ale tylko w sześciu, ściśle określonych sytuacjach: dla celów postępowania
egzekucyjnego, dla sprawdzenia ekonomicznej wiarygodności zainteresowanego
(np. w przypadku zawodów regulowanych ustawowy obowiązek takiego sprawdzenia
mają izby przemysłowo-handlowe, izby rzemieślnicze czy korporacje zawodowe),
dla sprawdzenia spełnienia warunków przy wykonywaniu usług publicznych (np.
władze gminy), dla uniknięcia strat gospodarczych, jeśli dłużnik nie może regulować
swych zobowiązań (zapis ten jest podstawa do korzystania z danych przez prywatne
rejestry), dla celów dochodzenia prokuratorsko-sądowego i egzekucji sądowniczej
oraz dla uzyskania informacji o wpisie o sobie przez samego pytającego.
Dane uzyskuje się poprzez rejestrację na ww. portalu, a dostęp do nich jest płatny
(poza danymi dla np. celów sądowych. Dane w rejestrze sądowym są zapisane na
okres 3 lat i nie mogą być usunięte bez spłacenia zaległych zobowiązań przez dłużnika.
Ponadto, aby to udowodnić nie wystarczą potwierdzenia przelewów. Sąd usuwa
dłużnika z rejestru po otrzymaniu wiarygodnego dowodu, że całość zobowiązania,
włącznie z należnymi odsetkami oraz kosztami egzekucyjnymi zostało zwrócone.
Najczęściej musi to być poparte oświadczeniem lub dokumentem wystawionym
przez wierzyciela lub jego przedstawiciela. W takim przypadku dłużnik dostaje
zaświadczenie od sądu, że został usunięty z sądowego rejestru. Dane są usuwane
także w przypadku zaistnienia okoliczności nieuzasadniających wcześniejszy wpis do
76
rejestru lub w przypadku uchylenia prawomocnego wyroku czy nakazu zapłaty. O
złożeniu wniosku o wpis do rejestru powiadamiany jest dłużnik, który ma 2 tygodniu
czasu na wniesienie sprzeciwu. Jeśli nie zgłosi sprzeciwu, po 2 tygodniach wpis trafia
do centralnego rejestru danego landu i automatycznie dostępny jest on-line na ww.
internetowym portalu egzekucyjno/dłużniczym.
W przypadku prywatnego rejestru dłużników, każda osoba ma prawo do wglądu do
wszystkich danych zapisanych w rejestrze Schufa, ale dotyczących własnej osoby. W
takim przypadku dostaje potwierdzenie składające się z dwóch części. Pierwsza część
zawiera informacje ogólne, ale wystarczające do wywołania zaufania np. pomiędzy
wynajmującym a lokatorem. Druga część zawiera wszystkie informacje zapisane w
systemie i jest do użytku prywatnego. Usługa ta jest płatna. Firmy, które współpracuję
z Schufa również nie dostają wszystkich danych zapisanych w Schufa o danej osobie.
Nie udziela się np. informacji, z jakimi firmami osoba taka ma zawarte umowy. Czas,
przez który informacje istnieją w rejestrze, jest różny w zależności o rodzaju informacji,
np. informacja o posiadaniu konta bankowego jest wymazywana bezzwłocznie po
rozwiązaniu umowy. Większość informacji jest jednak wymazywana po 3 latach.
Wg szacunków instytucji ok. 1% danych jest błędnych, 8% przestarzałych, a aż 28%
danych brakuje. Ma na to wpływ głównie konstrukcja Schufa, która opiera się przede
wszystkim na współpracy banków i przedsiębiorstw z Schufa.
Weryfikację kontrahenta można przeprowadzić również zadając pytanie do firm
zajmujących się informacją gospodarczą i oceną ryzyka, np. CREDITREFORM. (JM)
Bez obaw można zażądać od niemieckiego partnera biznesowego referencji
potwierdzających wykonanie wcześniejszych usług lub sprzedaż towarów. Każda
firma z dobrą historią chętnie pochwali się swoimi sukcesami, a często okaże je nawet
z własnej inicjatywy, chcąc w ten sposób zyskać na wiarygodności w oczach partnera
handlowego.
Dysponując powyższymi informacjami przed nawiązaniem stosunków handlowych
korzystniej jest za każdym razem dostosować umowę do konkretnej sytuacji celem
dobrania indywidualnego sposobu zabezpieczenia wypłacalności. Takie przezorne
zachowanie zabezpiecza interesy polskich przedsiębiorców o wiele bardziej niż
korzystanie ze standardowych wzorów umów, które z reguły nie przewidują żadnych
zabezpieczeń na wypadek niewykonania kontraktu.
9.2. Zwyczaje handlowe
Warto odrobinę uwagi poświęcić zwyczajom handlowym panującym u naszych
niemieckich sąsiadów.
77
Niemców cechuje zwykle rzeczowość, solidność i zamiłowanie do konkretów. To na
pierwszy rzut oka daje im przewagę w rozmowach biznesowych, bo pozwala osiągać
założone cele i negocjować korzystniejsze warunki kontraktu. U Polaków z kolei większe
znaczenie mają takie cechy jak wrażliwość, współczucie, empatia czy poczucie obowiązku
bycia miłym i goscinnym. To pozwala stworzyć dobrą atmosferę na spotkaniu i zjednać
sobie kontrahenta, co też nie jest bez znaczenia dla powodzenia biznesu.
Wiedza o (ogólnie pojmowanej) postawie Polaka i Niemca pozwoli spojrzeć inaczej
na zagranicznego kontrahenta, a także lepiej go zrozumieć i to nie tylko w zakresie
stawianych żądań, ale i spełnienia jego potrzeb biznesowych.
Niemców cechuje wysoka kultura prowadzenia biznesu. Przejawia się ona w
punktualności, co czasem wywołuje wrażenie, że na niemieckich autostradach nigdy
nie jest ślisko i nie ma korków, a nawet samoloty zawsze odlatują i lądują punktualnie.
Być może dlatego na spotkanie we Wrocławiu grupa biznesmenów z Kolonii
przybywa punktualnie (żeby nie powiedzieć pół godziny za wcześnie), a spóźnia się
przedsiębiorca z Poznania, powołując się (skądinąd słusznie) na brak autostrady do
Wrocławia.
Na spotkania Niemcy przychodzą solidnie przygotowani. Nikogo nie dziwi widok
prezesa zarządu wyciągającego segregatory z poukładanymi dokumentami spółki,
zadającego konkretne pytania kontrahentowi, po których można się domyślić, że za
sekundę z kolejnego segregatora wyciągnie cały biznesplan przedsięwzięcia.
Niemcy lubią i potrafią planować. Podejmując decyzje biznesowe myślą o ich
skutkach w najbliższej i dalszej przyszłości. Rozmowy o zasadach współpracy,
wzajemnym zakresie praw i obowiązków, a wreszcie o wynagrodzeniu i zasadach
ponoszenia kosztów nie są dla nich tematem tabu. Oczywiście tematy te nie
należą do najłatwiejszych, bo przecież właśnie sprawy finansowe są bardzo często
głównym powodem spotkania biznesowego. Niemniej jednak rozmowy na temat
spraw finansowych należy prowadzić otwarcie, bez niepotrzebnego zażenowania i
nieśmiałości, którego zresztą Niemcy w rozmowach biznesowych nie lubią.
Wśród niemieckich przedsiębiorców zasadą jest omawianie wszystkich problemów (i to
nawet jeszcze zanim tak naprawdę wystąpią) w sposób otwarty, w czasie umówionego
spotkania. Czasem trudno zdobyć się na odwagę i wszystkie otwarte kwestie poruszać
w ramach oficjalnej części spotkania, ponieważ w polskiej mentalności zakorzenione
jest omawianie wielu spraw np. w osobistej rozmowie z partnerem. Należy jednak
pamiętać, że niemieccy kontrahenci właśnie takiej „otwartej” postawy oczekują.
Przerwa w spotkaniu lub lunch biznesowy nie jest dobrym miejscem na kontynuowanie
negocjacji, oczywiście za wyjątkiem sytuacji, że wyraźnie w tym celu zostały
zorganizowane.
78
Wymaga się również dużej staranności, zwłaszcza jeśli chodzi o nazwiska i tytułu
osób uczestniczących w spotkaniu. Warto wcześniej przygotować listę osób
uczestniczących w spotkaniu. W przypadku nieznajomości języka niemieckiego
zawsze mile widziane jest posługiwanie się podstawowymi zwrotami (dzień dobry,
dziękuję czy do widzenia).
Na spotkaniu warto mieć ze sobą wystarczającą ilość wizytówek. Dobrze widziane
jest poproszenie kontrahenta o pozostawienie wizytówki, co oznacza nasze
zainteresowanie jego osobą i deklarację dalszego kontaktu. Pozytywnie odbierana jest
również krótka wymiana maili po spotkaniu, cementująca nawiązane znajomości.
Dla Niemców decyzje zapadające podczas spotkania są wiążące. Wynika to z kultury
prowadzenia biznesu, zakorzenionej u nich solidności i wzajemnego zaufania.
Nie będzie jednak nietaktem spisanie po spotkaniu (albo nawet w jego trakcie)
krótkiego sprawozdania lub listu intencyjnego, które - chociażby ogólnie - stanowić
będzie potwierdzenie stanowisk stron i poczynionych uzgodnień. Wystąpienie z
propozycją spisania poczynionych ustaleń nie będzie poczytane za niestosowne.
Wręcz przeciwnie, obu stronom ułatwi prowadzenie dalszych rozmów albo faktyczne
podjęcie współpracy, a często traktowane jest jako dobry moment na uporządkowanie
dotychczasowych ustaleń. Niezależnie od stopnia zaufania i kultury prowadzenia
negocjacji ważne jest również spisywanie umów w formie pisemnej, na wypadek
konieczności dochodzenia należności przed sądem i tym samym konieczności
udowodnienia roszczenia.
Dopuszczalność przesyłania reklamy na rynku niemieckim:
Rozsyłanie reklamy za pomocą poczty, np. w formie ulotki, listu, prospektu itp. jest
zasadniczo dozwolone. Forma taka nie jest uciążliwa dla odbiorcy, ponieważ może on
bez trudu rozpoznać, że przesyłka jest reklamą i w przypadku braku zainteresowania
wyrzucić ją. Wyjątkiem jest oznakowanie skrzynki pocztowej, jednoznacznie
zabraniające dostarczania reklamy pocztowej (np. „Bitte keine Werbung”).
Reklama telefoniczna skierowana do osób fizycznych dozwolona jest wyłącznie po
uprzednim uzyskaniu od nich zgody na ten rodzaj kontaktu. W przypadku kontaktu
telefonicznego bez posiadania uprzedniej zgody osoby fizycznej, dzwoniącemu grożą
sankcje w wysokości do 50.000 EUR. Nieco inne zasady istnieją w przypadku kontaktu
telefonicznego z przedsiębiorcą. Istnieje tu zasada tzw. domniemanej zgody (niem.
mutmaßliche Einwilligung). Domniemana zgoda występuje w przypadku, kiedy np.
oferowane produkty/usługi mogą znaleźć zastosowanie w głównej działalności adresata.
Reklama za pomocą poczty elektronicznej/faksu/sms jest dozwolona wyłącznie w
przypadku uprzedniego posiadania zgody adresata na otrzymywanie tego rodzaju
korespondencji. Dotyczy to zarówno konsumenta, jak i przedsiębiorcy. Więcej o
warunkach przesyłania reklamy na stronie WPHI:
http://berlin.trade.gov.pl/pl/rfnprzewodnik/article/detail,8356,Dopuszczalnosc_
przesylania_reklamy_na_rynku_niemieckim.html
79
9.3. Stosowanie ogólnych warunków umów
W Niemczech ogólne warunki umów (OWU, niem. AGB) mają o wiele dłuższą
tradycję niż w Polsce, a ich stosowanie jest ogólnie przyjętą normą. Praktycznie
każdy z przedsiębiorców, rozpoczynając działalność gospodarczą przygotowuje taki
dokument w mniej lub bardziej skomplikowanej formie, w zależności od przedmiotu
działalności i przyjętej strategii, i stosuje go przez cały okres trwania firmy, modyfikując
w zależności od potrzeb.
W praktyce stosowanie OWU nasuwa wiele wątpliwości, a to m.in. dlatego, że o ile
powoływanie się na OWU jest zjawiskiem powszechnym, to bardzo rzadko zdarza
się, aby przedsiębiorca przed podpisaniem kontraktu rzeczywiście zweryfikował
zapisy OWU kontrahenta i aby na podstawie zapisów umowy próbował wyłączyć z
zastosowania niekorzystne dla niego zapisy. Najczęściej dochodzi więc do sytuacji,
gdy przy podpisaniu umowy każdy z kontrahentów posiada własne ogólne warunki
umów, powołuje się na ich stosowanie w umowie, a dopiero w trakcie wykonywania
usług czy sprzedaży towarów zostaje zweryfikowane, jaki jest tak naprawdę zakres
wzajemnych praw i obowiązków, między innymi która ze stron ponosi koszty dostawy,
jak należy zgłaszać roszczenia z tytułu gwarancji (pod rygorem ich późniejszej utraty),
a także w jaki sposób należy potwierdzać przyjęcie zamówienia.
Ocena ogólnych warunków umów i stwierdzenie, czy w danej sytuacji są one
obowiązujące, w jakiej formie i w jakim zakresie zostały wyłączone przez postanowienia
umowne, zależy przede wszystkim od tego, jakiemu prawu (materialnemu) podlega
umowa. Jeśli strony w umowie określiły, że kontrakt podlega materialnemu prawu
polskiemu, również okoliczności związane z zastosowaniem OWU będą oceniane
w świetle tego prawa (w oparciu o postanowienia polskiego kodeksu cywilnego).
Jeśli zaś zgodnie z ustaleniem stron umowa podlegać ma prawu niemieckiemu,
zastosowanie OWU będzie oceniane w oparciu o przepisy prawa niemieckiego (niem.
Bürgerliches Gesetzbuch, BGB).
Zawarty w OWU zapis, iż wszelkie umowy z kontrahentami podlegają prawu polskiemu,
może być zakwestionowany przez niemieckiego przedsiębiorcę. Umowa co do wyboru
prawa materialnego (polskiego, niemieckiego czy jakiegokolwiek innego) wymaga
bowiem wyraźnego uzgodnienia między stronami, w związku z tym klauzula o wyborze
prawa powinna zostać wyraźnie zamieszczona w umowie. Podobnie rzecz się ma z
zapisem o jurysdykcji sądu. Zapis w OWU, że wszelkie spory rozstrzygać będzie właściwy
sąd polski, może być niewystarczający do uznania jurysdykcji polskich sądów.
W myśl prawa niemieckiego ustalone przez jedną ze stron ogólne warunki umów,
wzór umowy lub regulamin, wiąże drugą stronę, jeżeli zostały jej doręczony przed
zawarciem umowy. Bez znaczenia jest przy tym, czy OWU stanowią odrębny dokument,
czy zostały włączone do treści umowy, jaki mają zakres, w jaki sposób zostały zapisane
80
i jaką formę ma umowa. Z ogólnymi warunkami umów nie mamy do czynienia, jeśli
strony w umowie indywidualnie wynegocjowały zasady współpracy.
Indywidualne uzgodnienia, np. w zakresie terminów płatności, zgłaszania roszczeń
gwarancyjnych czy warunków dostawy mają pierwszeństwo przed ogólnymi
warunkami umów.
OWU nie mogą zostać narzucone drugiej stronie kontraktu po zawarciu umowy.
Dlatego należy wyraźnie zwrócić uwagę na ogólne warunki umów, umieszczając (na
formularzu umowy, zamówienia, itp.) uwagę o treści, że umowa zostanie zawarta z
uwzględnieniem OWU. Następcze uwagi na fakturach, poświadczeniach dostawy
czy listach przewozowych nie stanowią skutecznego włączenia ogólnych warunków
umów do umowy, ponieważ dokumenty te są okazywane kontrahentowi już po
zawarciu umowy. Skuteczne włączenie ich do umowy wymagać będzie zazwyczaj
podpisania aneksu do umowy.
Prawo niemieckie przewiduje dodatkowe obostrzenia w przypadku umów zawartych z
konsumentami. W takiej sytuacji przedsiębiorca musi zachować dalej idącą ostrożność,
jeśli chodzi o doręczanie OWU, jak również w zakresie samej treści OWU, ze względu
na obowiązki ustawowe wynikające z potrzeby ochrony praw konsumenckich. Jeśli
przedsiębiorca stosuje niedopuszczalne zapisy OWU, wówczas obowiązuje przepis
ustawowy, który jest zazwyczaj bardziej niekorzystny niż proponowana klauzula.
Naczelną zasadą przy formułowaniu OWU jest ich zrozumiałość dla konsumenta:
muszą być sformułowanie w sposób oczywisty, również dla osób nieposiadających
wiedzy prawniczej.
W praktyce problemy interpretacyjne pojawiają się często w kontekście tego, co
zostało faktycznie indywidualnie uzgodnione przez strony, a co wynika z OWU. W
szczególności ma to miejsce, gdy przedsiębiorca chce uchylić się od stosowania OWU
kontrahenta.
Praktycznie każda regulacja może stanowić treść OWU. Przykładowo w przypadku
umowy dostawy towaru można zastrzec w OWU własność rzeczy sprzedanej do
momentu zapłaty pełnej ceny. Regulacja ta ułatwia odzyskanie towaru od dłużnika.
Uzgodnienie zastrzeżenia sprzedaży musi jednak stanowić treść umowy, tzn. musi
zostać wprowadzone do umowy w drodze indywidualnych porozumień lub właśnie
ogólnych warunków umów. W związku z tym należy zwrócić uwagę, że zwykła
klauzula zamieszczona na fakturze dotycząca zastrzeżenia własności jest zazwyczaj
niewystarczająca.
Na wypadek upadłości kontrahenta zastrzeżenie własności dostarczonego towaru
prowadzi do roszczenia o wyłączenie z masy upadłościowej wierzyciela, tzn. towar jest
wyłączany z masy upadłościowej i zwracany sprzedającemu.
81
Ogólne Warunki Umów mogą wyłączać stosowanie międzynarodowych konwencji,
przykładowo:
1. konwencji CISG dotyczącej sprzedaży towarów (Konwencja o umowach
międzynarodowej sprzedaży towarów, ang. Convention on Contracts for the
International Sale of Goods),
2. konwencji CMR dotyczącej usług przewozowych (Konwencja o umowie
międzynarodowego przewozu drogowego towarów, ang. Convention on the
Contract for the International Carriage of Goods by Road).
Przy zawieraniu umowy przez Internet należy wyraźnie zwrócić uwagę na istnienie
OWU oraz możliwość ich odczytania. Ponadto kontrahent powinien mieć możliwość
ich swobodnego pobrania ze strony internetowej i wydrukowania.
Również w razie zawierania umowy przez telefon, należy zapewnić partnerowi umowy
możliwość zapoznania się z OWU. Ze względu jednak na problematykę dowodową
i konieczność wykazania uzgodnienia OWU w ewentualnym procesie sądowym
odradzamy takie postępowanie. Umowa może zostać zawarta telefonicznie pod
warunkiem zawieszającym zatwierdzenia przez partnera umowy OWU w późniejszym
czasie.
Przyjmuje się, że strona umowy zgadza się z obowiązywaniem Ogólnych Warunków
Umów, gdy przystaje ona na zawarcie umowy, z zastrzeżeniem, że zachodzą wyżej
wymienione warunki.
Często w praktyce występuje sytuacja, że ogólne warunki umów poszczególnych
kontrahentów są ze sobą w wielu miejscach sprzeczne. Wówczas przyjmuje się, że
ogólne warunków umów obu stron stanowią część umowy tylko w takim zakresie,
w jakim są one zgodne. W miejsce klauzul sprzecznych ze sobą stosuje się regulacje
ustawowe i to niezależnie od często spotykanego zapisu w umowie, że w przypadku
spornych zapisów OWU obowiązują ogólne warunki handlowe danego kontrahenta.
Co więcej, często obaj kontrahenci forsują zapis, że w razie sprzeczności to właśnie ich
ogólne warunki umów mają znaleźć zastosowanie.
9.4. Specyfikacja umów w obrocie gospodarczym
na przykładzie umowy sprzedaży i umowy
o roboty budowlane
Zgodnie z prawem niemieckim ustne umowy są wiążące (za wyjątkiem sytuacji,
gdy przepisy wymagają formy szczególnej, np. aktu notarialnego przy zakupie
nieruchomości lub założeniu spółki z o.o.). Praktyka pokazuje jednak, że wykonywanie
umów ustnych wywołuje wiele trudności, ze względu na pojawiające się często
rozbieżności między stanowiskami stron. Co więcej, w przypadku konieczności
82
wystąpienia na drogę sądową, trudno jest w przypadku umowy ustnej wykazać
słuszność dochodzonych roszczeń, zarówno co do zasady jak i co do wysokości,
szczególnie gdy są one kwestionowane przez drugą stronę umowy.
Zaleca się zawieranie kontraktów w formie pisemnej, chociażby umowa ta miała się
ograniczać jedynie do najistotniejszych ustaleń stron (przedmiot umowy, cena i termin
wykonania).
Do zawarcia kontraktu dochodzi w drodze negocjacji stron. Negocjacje przybierają
często postać oferty, w ślad za którą składane jest zamówienie, potwierdzane
następnie przez podmiot składający ofertę. Ważne jest, aby oferta była w miarę
możliwości dokładna i kompletna, ponieważ w przypadku ewentualnego sporu
będzie wyznaczała zakres ustaleń pomiędzy stronami i przedmiot umowy, który
miał być wykonany. Ważne jest też umieszczenie w ofercie klauzuli o terminie jej
obowiązywania (w zależności od branży termin obowiązywania umowy wynosić
może od kilku dni do kilku miesięcy).
Klauzule zawarte w ofercie, przeniesione następnie do umowy, można podzielić na
trzy rodzaje:
1. istotne elementy umowy:
• opis towaru (określony przedmiotowo według specyfikacji, na podstawie próbki
lub wzoru lub rodzajowo przy towarach giełdowych, z zastrzeżeniem, że spełnia
wymogi norm unijnych i niemieckich),
• ilość towaru (przy większych ilościach wyrażona w sztukach lub wagowo, z
określonym przedziałem „od-do”, ze wskazaniem oczekiwanej jakości),
• opakowanie (zgodnie z zasadami przyjętymi w obrocie międzynarodowym
INCOTERMS towar powinien być zapakowany w opakowanie zwyczajowe, w
przypadku innych założeń należy umieścić dodatkowe zapisy w umowie),
• cena (sposób określenia ceny powinien wynikać wprost z umowy, dla uniknięcia
późniejszych sporów na tym tle; należy wyraźnie wskazać, w jakiej walucie będą
prowadzone rozliczenia),
• dostawa (w umowie należy wyczerpująco uregulować sposób i termin dostawy,
jako że moment ten często jest decydujący dla oceny wykonania umowy
przez kontrahenta, do stosunków handlowych w polsko-niemieckim obrocie
gospodarczym stosuje się klauzule INCOTERMS dotyczące sposobu dostawy,
odbioru, ryzyka dostawy i podziału kosztów z tym związanych, najczęściej
stosowane klauzule to ex works, FOBi CIF,
• odbiór towaru (w szczególności obowiązki związane ze sprawdzeniem towaru
bezpośrednio po jego otrzymaniu pod rygorem utraty prawa zgłaszania
późniejszych roszczeń),
• opis usługi/dzieła (w przypadku umowy o świadczenie usług lub umowy o
dzieło należy z najwyższą starannością opisać zakres czynności, które ma podjąć
zleceniobiorca/wykonawca),
83
• warunki płatności (w tym sposób uiszczania zaliczek, terminy płatności należy
wyznaczać z uwzględnieniem terminów wykonania przelewów z banku polskiego
do niemieckiego),
2. klauzule uzupełniające:
• prawo zatrzymania własności (niem. Eigentumsvorbehalt) do momentu zapłaty
pełnej ceny,
• kary umowne (w prawie niemieckim - inaczej niż w prawie polskim - kary umowne
co do zasady nie wyłączają odpowiedzialności odszkodowawczej),
• postępowanie reklamacyjne (terminy zgłaszania wad, ze szczególnym
uwzględnieniem formy zgłaszania wad, wyznaczenie czasu na usunięcie wad
itd.),
• klauzula o wyborze prawa materialnego oraz o wyborze sądu, względnie wyborze
sądu polubownego,
3. klauzule porządkowe:
• dane kontrahentów i ich pełnomocników,
• dane adresowe wraz z obowiązkiem informowania o każdej zmianie adresu,
• dane osób do kontaktu (wraz z podaniem numeru telefonu i e-mail),
• zasady doręczania korespondencji,
• data i miejsce zawarcia kontraktu (umowa jest zawarta w dacie późniejszej, tzn.
w dacie podpisania jej przez drugą stronę; wątpliwości interpretacyjne powstają
w przypadku zapisu w umowie dwóch różnych miejsc zawarcia kontraktu,
w szczególności gdy do zawarcia kontraktu dochodzi w ramach wymiany
korespondencyjnej dokumentów).
Często partnerzy handlowi, chcąc pogodzić wzajemne interesy, ustalą, że umowa
podlega niemieckiemu prawu (gdy jeden z kontrahentów jest przedsiębiorcą
niemieckim), jednocześnie przyznając jurysdykcję sądom polskim (ponieważ drugi
z nich jest przedsiębiorcą polskim). W takiej sytuacji sąd polski rozpoznając spór
musi zmierzyć się z przepisami prawa obcego, np. w zakresie niemieckich warunków
budowlanych (niem. VOB), co w praktyce jest długotrwałe, kosztowne oraz wymaga
zaangażowania biegłego specjalisty z zakresu prawa obcego.
Szczególną wagę przywiązać należy do zapisów umowy w zakresie zabezpieczenia
płatności, przykładowo w formie gwarancji bankowej. W praktyce trudności powstają
w sytuacji, gdy umowa zawierana jest na gruncie prawa polskiego, a zabezpiecza
ją gwarancja banku niemieckiego, udzielona na podstawie niemieckiego prawa.
Warto więc zadbać o to, aby wszelkie stosunki wynikające z danego kontraktu
podporządkowane były jednemu porządkowi prawnemu, w celu ułatwienia
ewentualnego dochodzenia roszczeń.
84
9.4.1. Umowa sprzedaży
Umowa sprzedaży jest jedną z najczęściej zawieranych umów. Stronami umowy kupna
są sprzedawca (niem. Verkäufer) oraz kupujący (niem. Käufer). Umowa sprzedaży
opisana jest w niemieckim kodeksie cywilnym (BGB). Zgodnie z § 433 BGB przez umowę
sprzedaży sprzedawca zobowiązany jest wydać rzecz kupującemu i przenieść na niego
własność tej rzeczy bez wad fizycznych i prawnych. Przedmiot jest pozbawiony wad,
jeśli w momencie przekazania rzeczy ma umówione właściwości. Jeśli właściwości te
nie są określone przez strony, uważa się, że rzecz jest pozbawiona wad, jeśli nadaje się
do założonego w umowie użycia lub jeśli nadaje się do zwyczajowego użycia i posiada
właściwości, które są typowe dla rzeczy danego rodzaju i których to właściwości
kupujący oczekiwał. Ustawa określa, że wada fizyczna przedmiotu umowy występuje
również wtedy, gdy sprzedawca dostarczył inną rzecz lub rzecz właściwą, ale w
mniejszej ilości. Przedmiot umowy jest z kolei wolny od wad prawnych, jeśli osoba
trzecia nie nabywa wobec kupującego żadnych praw dotyczących tego przedmiotu,
lub nabywa tylko te prawa, które zostały wymienione w umowie między kupującym
a sprzedawcą. Kupujący zaś jest zobowiązany zapłacić sprzedawcy ustaloną cenę i
kupioną rzecz odebrać. W przypadku stwierdzenia wad nabywanej rzeczy kupujący może:
• domagać się od sprzedawcy ponownego wykonania rzeczy (poprawy),
• odstąpić od umowy lub żądać obniżenia ceny,
• żądać odszkodowania lub innego ekwiwalentu za poniesioną szkodę.
Jak już wspomniano, co do zasady niemieckie ustawy nie przewidują szczególnej formy
zawarcia umowy sprzedaży. Przepis szczególny może jednak wymagać zachowania
formy pisemnej, np. przy zakupie nieruchomości.
9.4.2. Umowa o roboty budowlane
Ze względu na dużą liczbę polskich przedsiębiorstw wykonujących usługi budowlane
warto poświęcić nieco uwagi podstawom prawnym świadczenia usług budowlanych
w Niemczech.
W przeciwieństwie do polskiego kodeksu cywilnego, niemiecki BGB nie różnicuje
między umową o dzieło a umową o roboty budowlane. Umowa o roboty budowlane
podlega przepisom umowy o dzieło, zgodnie z § 631 BGB. Umowę o roboty
budowlane zawartą na podstawie przepisów kodeksu określa się jako umowę o roboty
budowlane na podstawie BGB. Szczegółowe regulacje praw i obowiązków stron
umowy o roboty budowlane zawarte są w przepisach znormalizowanych warunków
zlecania i wykonawstwa robót budowlanych (niem. Vergabe und Vertragsordnung
für Bauleistungen, w skrócie VOB). Przepisy VOB mają charakter ogólnych warunków
umowy o roboty budowlane i jako takie podlegają rygorom ustawowym według §
85
305 i następnych BGB. W oparciu o te przepisy ocenia się, czy w danej sytuacji strony
skutecznie wprowadziły VOB do umowy.
Warunki zlecania i wykonawstwa robót budowlanych (VOB) składają się z trzech
części:
1. część pierwsza (VOB/A)dotyczy przetargu i udzielania zleceń przez inwestorów
publicznych, również inwestorzy prywatni mogą zobowiązać się do stosowania
norm VOB/A, przy czym tak jak wspomniano, stosowanie norm VOB/A musi być
wyrażone w umowie w sposób jednoznaczny,
2. część druga (VOB/B) zawiera szczegółowe regulacje dotyczące praw i obowiązków
stron, ukierunkowane na racjonalne rozwiązanie sytuacji szczególnie często
pojawiających się w praktyce w trakcie realizacji umowy,
3. część trzecia (VOB/C) to ogólne techniczne warunki umów, m.in. ogólne normy dla
prac budowlanych oraz normy techniczne i wykonawcze dotyczące poszczególnych
branż.
9.5. Umowne zabezpieczenie roszczeń
W toku realizacji umowy należy skrupulatnie dokumentować wszelkie podjęte w
ramach kontraktu przez obie strony kroki (np. przy pomocy protokołu zdawczoodbiorczego bądź aneksów do umowy). Ułatwi to skuteczne dochodzenie praw w
razie ewentualnego sporu. Niemożność udowodnienia wykonania świadczenia, a tym
bardziej niemożność wykazania, że wykonanie świadczenia zostało w ogóle zlecone,
stanowi w praktyce istotną przeszkodę w dochodzeniu roszczeń na drodze sądowej.
Wysoce wskazane jest więc, m.in. dla celów dowodowych, zachowanie pisemnego
charakteru umowy i zapisywanie wszelkich zmian do umowy, które okażą się
niezbędne w trakcie współpracy. Dobrą praktyką jest określenie już w samej umowie
procedury na wypadek wprowadzania zmian, ich akceptowania przez kontrahenta i
wysokości wynagrodzenia.
Regulacje VOB/B i VOB/C w zakresie umów zawieranych w obrocie konsumenckim,
a także umów zawieranych z kontrahentem zagranicznym zawierają zaostrzone
wymogi dotyczące ich obowiązywania.
Szczególną uwagę warto zwrócić na bezpodstawnie zgłaszane przez niemieckich
kontrahentów reklamacje czy też roszczenia do potrącenia. Takie zachowanie zmierza
najczęściej do żądania obniżenia ceny, względnie nawet odstąpienia od roszczeń, w
oparciu o rzekomo istniejące wady.
Z wykonywaniem prac budowlanych wiąże się również kwestia wynagrodzenia
przysługującego wykonawcy za wykonane prace. Do najczęściej ustalanych przez
strony rodzajów wynagrodzenia należą:
• wynagrodzenie kosztorysowe,
• wynagrodzenie ryczałtowe,
• wynagrodzenie według godzin pracy.
W praktyce przy zawieraniu umów niewielką wagę przypisuje się zabezpieczeniu
roszczeń. Jedynie przy większych kontraktach, gdzie kontrahentami są duże
przedsiębiorstwa, wprowadza się do umów wiele zapisów dotyczących zabezpieczeń.
Warto jednak także przy umowach o mniejszej wartości mieć na uwadze takie klauzule
i próbować je przeforsować w trakcie negocjacji z kontrahentem.
W praktyce na tym tle powstaje wiele sporów, a to po pierwsze ze względu na zbyt
lakoniczne określenie w umowie zasad rozliczeń stron, a po drugie ze względu na
wykonanie prac dodatkowych lub zamiennych, często bez zachowania procedury
opisanej w umowie bądź bez wcześniejszego ustalenia zasad rozliczenia za te prace.
Z umową o roboty budowlane wiąże się też szerokie zagadnienie generalnego
wykonawstwa, zastępstwa inwestycyjnego oraz angażowania podwykonawców. W
każdym przypadku kwestie te powinny być wyczerpująco określone w umowie, przy
uwzględnieniu specyfiki danej sytuacji.
W tym miejscu ponownie należy przypomnieć o opisanym wcześniej obowiązku
odprowadzania podatku od usług budowlanych w wysokości 15% kwoty wskazanej
na fakturze i możliwość przedstawienia zaświadczenia o zwolnieniu z tego podatku,
jako warunku uzyskania pełnej zapłaty za wykonane prace.
86
Często stosowanym zabezpieczeniem jest zatrzymanie procentowej części z każdej
płatności na określony czas (np. upływu okresu gwarancyjnego). W takim przypadku
w umowie należy wyraźnie określić, jaka część płatności będzie zatrzymywana, z
jakiego tytułu, pod jakimi warunkami i na jaki okres.
Szczególną rolę przypisuje się gwarancjom bankowym jako niezwykle korzystnym
dla ich beneficjenta, w szczególności gdy gwarancja bankowa - zgodnie z zasadami
jej ustanowienia - ma być płatna na pierwsze żądanie wierzyciela. Gwarancja bankowa
ma charakter abstrakcyjnego zobowiązania banku do zapłaty na wypadek spełnienia
określonych w niej warunków (np. niewykonania przez kontrahenta umowy w
umówionym terminie) i to niezależnie od zobowiązań dłużnika głównego. Gwarancja
może dotyczyć wykonania umowy jako całości, zachowania określonych terminów,
rozliczenia zaliczek, warunków dostawy lub roszczeń z tytułu rękojmi.
Podobne funkcje (zabezpieczenia umowy) pełni poręczenie bankowe (niem.
Bürgschaft). Charakter prawny tej instytucji jest jednak nieco inny.
87
Należy zachować szczególną ostrożność przy polsko-niemieckim tłumaczeniu pojęć
„gwarancja bankowa” (Bankgarantie) i „poręczenie” („Bürgschaft”) w celu uniknięcia
wątpliwości interpretacyjnych w zakresie udzielonego zabezpieczenia i ewentualnych
nieścisłości, które ze względu na rozbieżności językowe mogą utrudnić dochodzenie
roszczeń na tej podstawie.
Jeżeli jednak strony nie dokonają ustaleń w tym zakresie, zastosowanie znajdą normy
Rozporządzenia Rady (WE) z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania
orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych
nr 44/2001, które określa właściwość sądu dla sporów w sprawach cywilnych i
handlowych pomiędzy podmiotami z różnych państw członkowskich.
Gwarancja bankowa różni się również od akredytywy. Jest bowiem zobowiązaniem
abstrakcyjnym, niezwiązanym z danym stosunkiem prawnym między przedsiębiorcami.
Akredytywa zaś z reguły związana jest z obowiązkiem przedłożenia stosownych
dokumentów, potwierdzających obowiązek zapłaty świadczenia przez bank.
Co do zasady, zgodnie z ww. rozporządzeniem, w sytuacji gdy strony nie dokonały
w umowie wyboru sądu, pozew należy złożyć w państwie członkowskim, w którym
pozwany ma miejsce zamieszkania bądź siedzibę, bez względu na jego obywatelstwo.
Niezależnie jednak od powyższej zasady, w pewnych sytuacjach (wymienionych
w rozporządzeniu) pozwany może być pozywany przed sądy innego państwa
członkowskiego.
9.6. Umowny wybór sądu
Przy zawieraniu umów z kontrahentem zagranicznym na znaczeniu przybiera możliwość
wyboru sądu. Jest to istotne chociażby z tego względu, że spory międzynarodowe są
z reguły trudniejsze, zahaczają bowiem o reguły prawa międzynarodowego. Do tego
dochodzą problemy językowe, konieczność tłumaczenia dokumentów, zwyczaje
handlowe innego państwa oraz nieznajomość obcego prawa. Dlatego też warto
przemyśleć, jaki wybór sądu będzie dla obu stron umowy najbardziej korzystny.
Przedsiębiorca z Niemiec sprowadzający produkty do Polski w ramach generalnej
umowy o współpracy z polską firmą optuje za umownym wyborem jurysdykcji
sądu w Niemczech. W takim przypadku należy się zastanowić, czy jurysdykcja sądu
niemieckiego rzeczywiście będzie korzystnym rozwiązaniem, skoro punkt ciężkości
usług wykonywanych w ramach tej umowy, a także jej faktyczne wykonanie następuje
w Polsce.
Swoboda wyznaczania sądu do orzekania w przedmiocie sporu jest ogólną zasadą
prawa prywatnego międzynarodowego, zgodnie z którą strony umowy mają swobodę
w przedmiocie „wyboru jurysdykcji”. Jeżeli strony, z których przynajmniej jedna ma
miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej,
uzgodniły, że sąd danego państwa członkowskiego powinien rozstrzygać spór już
wynikły albo spór przyszły mogący wyniknąć z określonego stosunku prawnego, to
jurysdykcję do rozpatrzenia sprawy ma sąd wskazany w umowie stron.
Wskazanie w ogólnych warunkach umów jurysdykcji sądu może być niewystarczające,
ponieważ w tym zakresie wymagana jest wyraźna umowa stron. Z ostrożności należy
więc umowę o wyborze sądu zapisać wprost w umowie, niezależnie od klauzuli zawartej
w OWU.
88
Na przykład osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium Państwa
Członkowskiego, może być pozwana w innym Państwie Członkowskim, przed sąd
miejsca, gdzie zobowiązanie zostało wykonane albo miało być wykonane, jeżeli
przedmiotem postępowania jest umowa lub roszczenia wynikające z umowy. W
rozumieniu powyższego przepisu - i o ile co innego nie zostało uzgodnione między
stronami - miejscem wykonania zobowiązania jest:
1. w przypadku sprzedaży rzeczy ruchomych - miejsce w Państwie Członkowskim,
w którym rzeczy te zgodnie z umową zostały dostarczone albo miały zostać
dostarczone,
2. w przypadku świadczenia usług - miejsce w Państwie Członkowskim, w którym
usługi zgodnie z umową były świadczone albo miały być świadczone.
W oparciu o powyższe regulacje można pozwać przedsiębiorcę z siedzibą w Niemczech
przed sąd polski, jeśli świadczone przez niego usługi albo dostawa towarów miała
nastąpić w Polsce (o ile strony w umowie dotyczącej jurysdykcji nie ustaliły inaczej).
W tym zakresie istotne będzie z kolei ustalenie treści umowy co do miejsca dostawy i
zakresu zobowiązania kontrahenta.
Rozporządzenie ustanawia również reguły jurysdykcji wyłącznej, której nie można
zmienić ani wyłączyć na mocy umowy stron. Dla przedsiębiorców znaczenie będzie
miała między innymi zasada, że jedynym sądem właściwym do rozpoznania sprawy o
prawa rzeczowe na nieruchomościach oraz najem lub dzierżawę nieruchomości będzie
sąd miejsca położenia nieruchomości. Natomiast w sprawach, których przedmiotem
jest ważność, nieważność lub rozwiązanie spółki albo ważność decyzji ich organów
właściwym jest wyłącznie sąd państwa członkowskiego, na którego terytorium spółka
lub osoba prawna ma swoją siedzibę.
Dodatkowo odnośnie umów wielostronnych w rozporządzeniu przewidziano
możliwość pozwania łącznie kilku osób przed sąd miejsca, w którym miejsce
zamieszkania ma jeden z pozwanych, o ile między sprawami istnieje odpowiednio
89
ścisła więź (ułatwia to np. pozwanie kilku dłużników jednocześnie przed jeden sąd).
Z kolei w sprawach dotyczących sporów wynikających z działalności filii, agencji lub
innego oddziału rozporządzenie dopuszcza pozwanie kontrahenta przed sąd miejsca,
gdzie znajduje się dana filia, agencja lub inny oddział.
Rozporządzenie w sposób szczególny reguluje jurysdykcję sądów do rozpoznawania
sporów z zakresu umów ubezpieczenia, umów z udziałem konsumentów oraz
indywidualnych umów o pracę.
W sprawach dotyczących ubezpieczenia ubezpieczyciel może zostać pozwany
przed sądy państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, lub
państwa członkowskiego, w którym powód ma miejsce zamieszkania w przypadku
powództwa ubezpieczającego, ubezpieczonego lub uposażonego. W odniesieniu
do ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej lub ubezpieczenia nieruchomości
ubezpieczyciel może być ponadto pozwany przed sąd miejsca, gdzie nastąpiło
zdarzenie wywołujące szkodę.
Jeżeli przeciwnikiem przedsiębiorcy jest konsument, postępowanie sądowe
będzie toczyć się przed sądem miejsca zamieszkania konsumenta. Jeżeli natomiast
konsument wytacza powództwo, może występować przed sądy państwa UE, w
którym pozwany ma siedzibę, lub przed sądy miejsca, w którym dany konsument ma
miejsce zamieszkania.
Spory na tle indywidualnych umów o pracę z powództwa pracodawcy są
rozstrzygane przez sąd miejsca zamieszkania pracownika. Pracownicy mogą zaś
pozwać pracodawcę przed sądy państwa UE, w którym pracodawca ma miejsce
zamieszkania, lub przed sądy państwa UE, w którym pracownik zazwyczaj świadczy
pracę. Jeżeli pracownik zazwyczaj nie świadczy pracy w jednym i tym samym
państwie, może pozwać pracodawcę przed sądy miejsca, gdzie znajduje się oddział,
który pracownika zatrudnił.
Często przedsiębiorca próbuje wytoczyć spór przed sądem, przed którym prowadzenie
sporu będzie dla niego łatwiejsze (np. przedsiębiorca z Polski wytacza powództwo
przeciwko przedsiębiorcy z Niemiec według miejsca swojej siedziby, zamiast
pozywać przed sądem niemieckim). Taka sytuacja jest możliwa jedynie w przypadku,
gdy przepisy rozporządzenia nie określają jurysdykcji wyłącznej (np. w przypadku
nieruchomości lub roszczeń ze stosunku spółki).
Jeżeli sąd państwa członkowskiego nie ma jurysdykcji na podstawie innych przepisów
niniejszego rozporządzenia, uzyskuje on jurysdykcję, jeżeli pozwany przed sądem tym
wda się w spór (ale tylko w sprawach, gdy rozporządzenie nie przewiduje jurysdykcji
wyłącznej sądów innego państwa członkowskiego).
90
W praktyce ważne jest, aby zarzut braku jurysdykcji sądu, przed który wytoczono
powództwo, był wskazywany jako pierwszy, a nie jako ostatni z zarzutów podnoszonych
w pierwszym piśmie procesowym składanym przez pozwanego. W przypadku gdy
zarzut ten formułowany jest jako ostatni (po zarzutach merytorycznych dotyczących
np. niewykonania umowy, roszczeń z tytułu istnienia wad, zarzutów potrącenia),
sąd może uznać, że pozwany (podając okoliczności przemawiające za oddaleniem
powództwa), wdał się w spór co do istoty sprawy. W takiej sytuacji sąd nie będzie
mógł uwzględnić zarzutu braku jurysdykcji, który zgłoszony zostanie jakby „przy
okazji” innych zarzutów odnoszących się do meritum sprawy.
Warto też wspomnieć o rozporządzeniu szczególnym odnoszącym się do postępowań
w sprawie upadłości (Rozporządzenie Rady (WE) nr 1346/2000 z dnia 29 maja 2000 r.
w sprawie postępowania upadłościowego). Rozporządzenie to pozwala na wszczęcie
głównego postępowania upadłościowego w państwie członkowskim, w którym
dłużnik posiada główny ośrodek swojej podstawowej działalności. Główny ośrodek
podstawowej działalności powinien przy tym oznaczać miejsce, w którym dłużnik
zazwyczaj zarządza swoją działalnością i jako takie jest rozpoznawalne przez osoby
trzecie. Postępowanie to ma zakres uniwersalny, jego celem jest objęcie całego
majątku dłużnika. W celu ochrony różnych interesów rozporządzenie pozwala
na wszczęcie równolegle z postępowaniem głównym wtórnych postępowań
upadłościowych w państwie członkowskim, w którym dłużnik ma swój oddział. Skutki
wtórnego postępowania ograniczone są tylko do majątku dłużnika znajdującego się
w tym państwie.
Regułą jest, że dla postępowania upadłościowego i jego skutków właściwe jest prawo
państwa członkowskiego, w którym zostaje wszczęte postępowanie. Prawo tego
państwa określa przesłanki wszczęcia postępowania upadłościowego, sposób jego
prowadzenia i ukończenia. W szczególności prawo to określa:
• dłużników, w stosunku do których może być prowadzone postępowanie
upadłościowe,
• mienie wchodzące w skład masy oraz sposób postępowania z mieniem nabytym
przez dłużnika po wszczęciu postępowania,
• skutki postępowania upadłościowego co do niewykonanych umów dłużnika,
• jakie wierzytelności mogą być zgłoszone w postępowaniu upadłościowym
oraz sposób postępowania z wierzytelnościami powstałymi po wszczęciu
postępowania,
• zasady zgłoszenia, sprawdzenia i ustalenia wierzytelności,
• podział środków uzyskanych z likwidacji majątku, kolejność zaspokojenia
wierzytelności oraz prawa wierzycieli, którzy po wszczęciu postępowania
upadłościowego zostali częściowo zaspokojeni na podstawie prawa rzeczowego
lub wskutek potrącenia,
• prawa wierzycieli po ukończeniu postępowania upadłościowego,
• zasady ponoszenia kosztów postępowania upadłościowego łącznie z poniesionymi
wydatkami.
91
Na tle powyższego rozporządzenia w praktyce dochodzi do wątpliwości interpretacyjnych
co do jurysdykcji i stosowania prawa danego państwa członkowskiego, na przykład
gdy majątek upadłego stanowią nieruchomości, położone w innym państwie
członkowskim.
W zakresie prawa upadłościowego warto poświęcić również uwagę procedurze
zgłaszania wierzytelności wobec niemieckich kontrahentów. Jeśli faktura polskiego
przedsiębiorcy, wystawiona po wykonaniu umowy, została zaksięgowana przez
niemieckiego przedsiębiorcę, wierzyciel otrzyma od syndyka pisemną informację
o wszczęciu postępowania upadłościowego i terminie zgłaszania wierzytelności.
Wierzytelność należy zgłosić na formularzu przesłanym przez syndyka, załączając do
niej wszystkie niezbędne dokumenty potwierdzające wykonanie umowy. Jeśli kwota
wskazana na fakturze wyrażona jest w walucie polskiej, dochodzoną należność należy
przeliczyć na walutę obowiązującą w Niemczech według kursu z dnia sprzed ogłoszenia
upadłości. Powstaje przy tym pytanie, w jaki sposób w zgłoszeniu wierzytelności
obliczyć należności odsetkowe od zgłaszanych kwot, skoro faktura był wystawiona
według umowy podlegającej prawu polskiemu i według zasad obowiązujących
w Polsce (odsetki ustawowe w wysokości 13% w skali roku). Syndycy przyjmują, że
odsetki od wierzytelności zgłaszanych w ramach postępowania upadłościowego
powinny być wyrażone według zasad obowiązujących w prawie niemieckim, chociaż
trudno jednoznacznie się z tym zgodzić.
Nie ma jednolitej praktyki syndyków co do obliczania należności odsetkowych od
zgłaszanych wierzytelności. Często odsetki naliczone według zasad obowiązujących
w prawie polskim nie są uznawane, a na liście wierzytelności ujmowana jest jedynie
należność główna.
9.7. Umowny wybór prawa materialnego
Poza uprawnieniem w zakresie wyboru sądu przedsiębiorcy mają również możliwość
zdecydowania, jakiemu prawu będzie podlegała zawarta przez nich umowa. Klauzula
o wyborze prawa powinna być uzgodniona przez strony i w odpowiedni sposób
zamieszczona w umowie. W takim przypadku sąd rozpoznający spory z danego
stosunku prawnego (czy to sąd polski czy niemiecki) zobowiązany jest oceniać
roszczenia stron w oparciu o przepisy danego porządku prawnego.
W przypadku gdy strony w umowie nie ustaliły prawa właściwego dla umowy, kwestię
tę rozstrzyga Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 593/2008
z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych
(Rzym I).
92
Zgodnie z rozporządzeniem Rzym I co do zasady dla wiążącej strony umowy właściwe
będzie prawo państwa pobytu strony wykonującej charakterystyczne dla umowy
świadczenie.
Na przykład w zakresie, w jakim nie dokonano wyboru prawa właściwego, dla umowy
sprzedaży towarów właściwym będzie prawo państwa, w którym sprzedawca ma
miejsce zwykłego pobytu. Umowa o świadczenie usług podlega zaś prawu państwa,
w którym usługodawca ma miejsce zwykłego pobytu. Jeżeli jednak ze wszystkich
okoliczności sprawy wyraźnie wynika, że umowa pozostaje w znacznie ściślejszym
związku z innym państwem, stosuje się prawo tego innego państwa.
Rozporządzenie przewiduje regulacje szczególne m.in. w zakresie:
1. umów konsumenckich (zasada podlegania umowy prawu państwa, w którym
konsument ma miejsce zwykłego pobytu),
2. umów ubezpieczenia (w zakresie, w jakim strony nie dokonały wyboru prawa,
umowa ubezpieczenia podlega prawu państwa, w którym ubezpieczyciel ma
miejsce zwykłego pobytu; jeżeli ze wszystkich okoliczności sprawy wyraźnie
wynika, że umowa pozostaje w znacznie ściślejszym związku z innym państwem,
stosuje się prawo tego innego państwa),
3. indywidualnych umów o pracę (umowa taka podlega prawu wybranemu przez
strony, wybór prawa nie może jednak prowadzić do pozbawienia pracownika
ochrony przyznanej mu na podstawie przepisów, których nie można wyłączyć w
drodze umowy, na mocy prawa, jakie, w przypadku braku wyboru, byłoby właściwe.
W zakresie zaś, w jakim strony nie dokonały wyboru prawa właściwego, umowa
podlega prawu państwa, w którym lub - gdy takiego brak - z którego pracownik
zazwyczaj świadczy pracę w wykonaniu umowy).
Jak widać, szczególne regulacje dotyczące wyboru właściwego prawa pokrywają się w
znacznej mierze z regulacjami dotyczącymi wyłącznej jurysdykcji sądów, a to dlatego,
że w przypadku sporów pracowniczych czy sporów z konsumentami ustawodawca
widzi potrzebę zapewnienia ochrony podmiotowi nie będącemu profesjonalistą.
Podobnie rzecz się ma w przypadku umów ubezpieczenia.
Często uczestnicy międzynarodowego obrotu gospodarczego „godzą” swoje interesy
w taki sposób, że zawarta między nimi umowa podlega prawu określonemu przez
kontrahenta„A”(np. prawu niemieckiemu), a jurysdykcję sądów, które będą rozstrzygać
spory powstałe na jej tle, określa kontrahent „B” (który proponuje zapisanie w umowie
jurysdykcji np. sądów polskich). W efekcie dochodzi przykładowo do sytuacji, gdy
sąd polski, rozstrzygając sprawę z zakresu prawa budowlanego, musi ją ocenić na
podstawie niemieckiego prawa i przepisów VOB. Taki podział prawa materialnego,
któremu podlega umowa i jurysdykcja sądów, prowadzi w praktyce do przedłużenia
postępowania, jego skomplikowania i znacznego zwiększenia związanych z tym
kosztów.
93
Ustalenie, że umowa podlega prawu państwa „A”, a ewentualne spory rozstrzygać będzie
prawo państwa „B” rodzi w praktyce wiele problemów i prowadzi do wzrostu kosztów
postępowania, ponieważ sąd rozpoznając sprawę musi sięgnąć po opinię biegłego na
temat stosowania i wykładni prawa obcego.
10. Dochodzenie należności
w Niemczech
Rozpowszechnienie kontraktów międzynarodowych poskutkowało większą
popularnością procesów międzynarodowych. Ciągle jeszcze jednak dochodzenie
roszczeń od kontrahenta zagranicznego jest trudniejsze niż w przypadku dłużników
krajowych. Wynika to przede wszystkim z różnorodności stosowanych procedur,
a także z większych trudności odnalezienia majątku dłużnika, a po części z braku
znajomości procedur i problemów językowych.
O skuteczności egzekucji prowadzonej wobec niemieckiego kontrahenta należy
myśleć już na etapie zawierania umowy, a nie dopiero na etapie wszczynania procesu
sądowego czy egzekucji. To właśnie dobrze sporządzona umowa, z odpowiednimi
zapisami i zabezpieczeniami, ułatwi późniejszy proces sądowy i skuteczne odzyskanie
należności.
Poniżej przedstawiamy zasady, które należy wziąć pod uwagę rozpoczynając
dochodzenie długów od niemieckich kontrahentów.
10.1. Postępowanie przedsądowe
Pierwszym etapem dochodzenia należności jest tzw. postępowanie przedsądowe.
Polski przedsiębiorca może w pierwszej kolejności dochodzić swych roszczeń w drodze
tzw. pozasądowego postępowania upominawczego. W Niemczech powszechnie
stosuje się upomnienie (niem. Mahnung), które jest jednostronnym, wymagającym
potwierdzenia odbioru, wezwaniem do zapłaty wymagalnej kwoty. Upomnienie
powinno zawierać: • datę,
• numer faktury lub innego dokumentu umożliwiającego identyfikację roszczenia,
• termin płatności(jeśli jest kolejnym upomnieniem). Warto dla celów dowodowych doręczyć dłużnikowi wezwanie w formie pisemnej z
dowodem nadania.
Chociaż wymagane jest wysłanie dłużnikowi jedynie jednego upomnienia,
zwyczajowo przed skierowaniem sprawy do sądu, wysyła się trzy upomnienia, z czego
często dopiero trzecie skutkuje zapłatą, ponieważ dłużnik jest świadomy, że kolejnym
krokiem będzie już wytoczenie powództwa.
94
95
Zgodnie z niemieckimi zwyczajami handlowymi postępowanie wzywające do zapłaty
ma następujący przebieg: Pierwsze upomnienie: przypomnienie o zapłacie Wezwanie musi być stanowcze i jednoznaczne, lecz bez wyznaczenia terminu
do zapłaty i wyliczenia odsetek za zwłokę. Do upomnienia warto załączyć kopię
niezapłaconej faktury.
Zahlungserinnerung
Betreff: Rechnung Nr. 1/2013 vom 01. Januar 2013
Sehr geehrter Herr Mustermann,
auf unsere o. g. Rechnung haben wir noch keinen
Zahlungseingang feststellen können. Falls diese Rechnung Ihrer
Aufmerksamkeit entgangen ist, haben wir Ihnen eine Kopie
unserer Rechnung beigefügt. Wir bitten Sie, die Regulierung
nachzuholen und sehen dem Eingang Ihrer Zahlung entgegen.
Sollten Sie zwischenzeitlich die Zahlung bereits geleistet haben,
betrachten Sie bitte dieses Schreiben als gegenstandslos.
Mit freundlichen Grüßen,
Mahnung
leider haben Sie auf unsere Zahlungserinnerung vom … nicht
reagiert. Wir bitten Sie daher, den überfälligen Betrag in Höhe
von ... bis zum … auf unser Konto zu überweisen. Sofern Sie den
vorgenannten Termin nicht einhalten, werden wir Ihnen die
Verzugszinsen und Mahnkosten berechnen müssen. Sollten Sie
zwischenzeitlich die Zahlung bereits geleistet haben, betrachten
Sie bitte dieses Schreiben als gegenstandslos.
96
Wzór pierwszego
wezwania do zapłaty
Drugie upomnienie:
wyraźne wezwanie
do zapłaty Jeżeli w ciągu
czternastu dni żądana
kwota nie została
uregulowana, należy
wystosować drugie
wezwanie do zapłaty,
określając w nim
termin płatności.
Wzór drugiego
wezwania do zapłaty
Trzecie upomnienie:
zagrożenie
skierowania sprawy
do sądu
Przed skierowaniem
sprawy do sądu
wysyła się do dłużnika
zwyczajowo trzecie
- ostatnie wezwanie,
w którym wskazuje się
na skierowanie sprawy
na drogę sądową,
jeśli dłużnik nie spełni
żądania.
Letzte Mahnung
Wzór trzeciego
wezwania
do zapłaty
trotz unserer schriftlichen Erinnerungen vom … und vom … konnten
wir bis heutigem Tag keinen Zahlungseingang feststellen. Zur Zahlung
offen sind folgende Beiträge:
Rechnungsbetrag: … EUR
Verzugszinsen (…%): … EUR
Mahnkosten: … EUR
Summe: … EUR
Wir bitten Sie letztmalig, den fälligen Betrag bis zum … auf unser
Konto Nr. … einzuzahlen. Sollte auch dieser Termin ohne Geldeingang
auf unserem Konto ablaufen, sehen wir uns gezwungen, gerichtliche
Schritte einzuleiten. Bitte beachten Sie, dass mit den daraus
entstehenden Kosten Sie belastet werden. Hat sich die Mahnung
mit Ihrer Zahlung überschnitten, bitten wir Sie, dieses Schreiben als
gegenstandslos zu betrachten.
10.2. Postępowanie sądowe
Jeśli wcześniejsze kroki (skierowane do dłużnika przedsądowe wezwania do zapłaty)
pozostają bezskuteczne, pozostaje wszczęcie postępowania przed sądem.
Przy wytaczaniu powództwa do sądu należy sprawdzić, czy roszczenie nie uległo
przedawnieniu, tzn. czy nie upłynął termin, w czasie którego mogło być dochodzone
przed sądem. Jeśli roszczenie jest przedawnione, dłużnik może w ramach toczącego
się sporu ponieść zarzut przedawnienia, doprowadzając tym samym do oddalenia
powództwa. Poniżej przedstawiono przykładowe terminy przedawnienia roszczeń
obowiązujące w prawie niemieckim.
97
Rodzaj roszczenia
Zapłata ceny sprzedaży;
Zapłata innego
wynagrodzenia
z tytułu umowy
Termin
3 lata
Roszczenia stwierdzone
30 lat
prawomocnym wyrokiem
Inne roszczenia
10-30 lat
odszkodowawcze
Roszczenia inne niż
10 lat
odszkodowawcze
Roszczenia o wydanie
rzeczy wynikające z czynów
10 lat
niedozwolonych
Roszczenia z tytułu rękojmi z
umowy sprzedaży
2 lata
(z wyłączeniem obiektów
budowlanych)
Roszczenia z tytułu rękojmi
z umowy sprzedaży
obiektów budowlanych lub
5 lat
przedmiotów które tak są
wykorzystywane
Roszczenia z tytułu rękojmi
2 lata
z umowy o dzieło
Roszczenia z tytułu umowy
o dzieło w związku z
wykonaniem obiektu
5 lat
budowlanego lub prac na
tym obiekcie
Początek biegu
terminu
Po upływie roku, w
którym powstało
roszczenie, i
powzięciu przez
wierzyciela
informacji o
roszczeniu wobec
dłużnika
Od stwierdzenia
prawomocności
Powstanie
roszczenia
Powstanie
roszczenia
Przepis
§ 195 BGB
§ 197 BGB
§ 199 ust. 3 BGB
§ 199 ust. 4 BGB
Powstanie
roszczenia
§ 852 BGB
Przekazanie rzeczy
§ 438 ust. 1 nr 3
BGB
Przekazanie rzeczy
§ 438 ust. 1 nr 2
BGB
Odbiór dzieła
§ 634 a ust. 1 nr 1
BGB
Odbiór dzieła
§ 634 a ust. 1 nr 2
BGB
Postępowanie sądowe rozpoczyna się złożeniem do sądu pozwu w przypadku zwykłego
postępowania sądowego (niem. Klageschrift) lub wniosku w przypadku postępowania
upominawczego (niem. Mahnantrag im gerichtlichen Mahnverfahren).
98
10.2.1. Sądowe postępowanie upominawcze
Sądowe postępowanie upominawcze ma zastosowanie do wymagalnych
wierzytelności pieniężnych, które nie zależą od świadczenia wzajemnego, jeszcze
nie wykonanego. Postępowanie to daje możliwość uzyskania wykonalnego tytułu
egzekucyjnego (tzw. Vollstreckungsbescheid). Zaletą jest szybkość postępowania
oraz mniejsze koszty, ponieważ w ramach tego postępowania sąd nie weryfikuje
istnienia wierzytelności, a powód nie wnosi dowodów.
Sądowe postępowania upominawcze prowadzą sądy wyznaczone do prowadzenia
tego typu spraw. Wniosek składa się na odpowiednim formularzu (możliwe jest
również złożenie przez Internet). Złożenie formularza wiąże się z uiszczeniem opłaty,
której wysokość zależy od wartości przedmiotu sporu.
Brak wniesienia przez dłużnika w ciągu dwóch tygodni sprzeciwu uprawnia
wierzyciela do zawnioskowania o wydanie tymczasowego tytułu egzekucyjnego, a
po jego uzyskaniu do rozpoczęcia egzekucji.
Zgłoszenie, również późniejsze, sprzeciwu dłużnika i zawnioskowanie przez dłużnika
o wszczęcie postępowania procesowego, powoduje przekazanie z urzędu sprawy do
właściwego sądu, który z kolei wzywa wnioskodawcę do uwiarygodnienia roszczeń w
terminie dwóch tygodni.
W razie pozytywnego rozpatrzenia wniosku wierzyciela i wydania nakazu zapłaty,
wniosek wierzyciela o wydanie wykonalnego tytułu egzekucyjnego powinien wpłynąć
do sądu najpóźniej w terminie 6 miesięcy od dnia doręczenia nakazu. Wniosek
powinien zawierać oświadczenie informujące o tym, czy i jakie płatności wynikające z
ww. nakazu miały do tego dnia miejsce.
Wykonalny tytuł egzekucyjny sąd doręcza z urzędu dłużnikowi. Dłużnik w terminie 2
tygodni może wnieść sprzeciw. W razie jego wniesienia postępowanie upominawcze
przekształca się w postępowanie skargowe. W razie braku sprzeciwu dłużnika
wierzyciel może wszcząć egzekucję.
10.2.2. Europejskie postępowanie nakazowe
Europejski nakaz zapłaty został wprowadzony do unijnego systemu prawnego na
mocy Rozporządzenia (WE) nr 1896/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia
12 grudnia 2006 r. ustanawiającego postępowanie w sprawie europejskiego nakazu
zapłaty. Postępowanie to ma zastosowanie do transgranicznych spraw cywilnych i
handlowych, gdy przynajmniej jedna ze stron ma miejsce zamieszkania lub miejsce
stałego pobytu w państwie członkowskim innym niż państwo członkowskie sądu
rozpoznającego sprawę. Obywatelstwo stron jest przy tym bez znaczenia. Jeżeli
stroną jest osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości
99
prawnej, której ustawa przyznaje zdolność prawną, bierze się pod uwagę miejsce jej
siedziby w państwie członkowskim (innym niż państwo sądu rozpoznającego sprawę).
Europejskie postępowanie nakazowe znajduje zastosowanie do roszczeń umownych,
także roszczeń z zakresu prawa pracy, natomiast do roszczeń pozaumownych jedynie
w wyjątkowych przypadkach, np. gdy nastąpiło uznanie długu przez dłużnika.
Europejski nakaz zapłaty może zostać wydany bez względu na wartość przedmiotu
sporu. Jego zaletą jest możliwość wydania przez sąd orzeczenia, bez konieczności
przesłuchania zagranicznego kontrahenta, co oznacza z jednej strony szybkość
postępowania i z drugiej strony zmniejszenie kosztów procesu.
Europejski nakaz zapłaty staje się automatycznie wykonalny, bez potrzeby nadawania
mu klauzuli wykonalności ani opatrywania zaświadczeniem europejskiego tytułu
egzekucyjnego. Oznacza to, że nakaz jest wykonywany w innym państwie niż to, w
którym został on wydany, bez konieczności wszczynania dodatkowych postępowań.
Pozew o wydanie europejskiego nakazu zapłaty składa się na formularzu. W pozwie
powód składa oświadczenie, że podane informacje są zgodnie z jego najlepszą wiedzą
i przekonaniem prawdziwe oraz że przyjmuje do wiadomości, iż umyślne podanie
nieprawdziwych informacji może skutkować zastosowaniem odpowiednich sankcji.
Ponadto pozew powinien zawierać:
1. oznaczenie stron, ich miejsca zamieszkania lub siedziby, a jeśli strona
reprezentowana jest przez przedstawiciela - jego imię i nazwisko oraz adres,
2. wartość dochodzonego roszczenia,
3. jeżeli powód dochodzi odsetek - stawkę oraz okres, za jaki powód żąda odsetek,
chyba że zgodnie z prawem państwa członkowskiego odsetki ustawowe doliczane
są automatycznie do roszczenia głównego,
4. uzasadnienie roszczenia (opis okoliczności faktycznych uzasadniających
roszczenie),
5. dowody na poparcie zgłoszonego roszczenia (bez obowiązku ich dołączania),
6. wskazanie okoliczności uzasadniających właściwość sądu,
7. uzasadnienie transgranicznego charakteru sporu.
Nakaz wydawany jest wyłącznie na podstawie informacji przekazanych przez
powoda, bez znajomości stanowiska pozwanego. Jeżeli żądanie w ocenie sądu jest
uzasadnione tylko w części, sąd powiadamia o tym powoda, który może przyjąć lub
odrzucić propozycję wydania nakazu co do kwoty wskazanej przez sąd.
Pozwany w terminie 30 dni od doręczenia mu europejskiego nakazu zapłaty może
wnieść sprzeciw, wskazując, że kwestionuje roszczenie, bez konieczności precyzowania
powodów. Wniesienie sprzeciwu powoduje utratę mocy europejskiego nakazu zapłaty
oraz prowadzi do sprawy przez sąd, według przepisów prawa krajowego, z tym że
100
nie może być ona rozpoznawana w postępowaniu nakazowym lub upominawczym.
Powód może jednak zażądać, aby wniesienie sprzeciwu przez pozwanego skutkowało
zakończeniem postępowania. W razie niezłożenia sprzeciwu przez pozwanego sąd
stwierdza wykonalność europejskiego nakazu zapłaty.
Europejski nakaz zapłaty, który stał się wykonalny w państwie członkowskim jego
wydania, jest uznawany i wykonywany w innych państwach członkowskich bez potrzeby
przeprowadzania dodatkowego postępowania. Ani sąd ani inny organ państwa, w
którym prowadzona jest egzekucja, nie jest uprawniony do badania legalności lub
słuszności europejskiego nakazu zapłaty wydanego przez sąd zagraniczny.
Postępowanie egzekucyjne na mocy europejskiego tytułu egzekucyjnego prowadzi
się zgodnie z prawem państwa wykonania, a więc państwa, gdzie egzekucja faktycznie
jest prowadzona.
10.2.3. Postępowanie w sprawach drobnych
Roszczeń o wartości nieprzekraczającej kwoty 2.000 EUR można dochodzić w trybie
przewidzianym w Rozporządzeniu nr 861/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z
dnia 11 lipca 2007 r. ustanawiającym europejskie postępowanie w sprawie drobnych
roszczeń. Rozporządzenie stanowi uzupełnienie przepisów proceduralnych państwa,
w którym toczy się postępowanie. Również w tym przypadku wymagane jest, aby spór
miał charakter transgraniczny. Z zakresu tego postępowania wyłączono dochodzenie
roszczeń pracowniczych.
Sprawę rozpoznaje sąd na posiedzeniu niejawnym. Sąd może wyznaczyć rozprawę
w przypadkach wskazanych w przepisach odrębnych i dzieje się tak jedynie w
wyjątkowych sytuacjach.
Postępowanie odbywa się co do zasady w formie pisemnej, z wykorzystaniem
formularzy, przy czym sąd może dopuścić dowód z pisemnych zeznań świadków,
biegłych lub stron. Pozwany w terminie 30 dni od doręczenia pozwu i formularza
odpowiedzi ma prawo złożyć odpowiedź na pozew, załączając wszelkie dokumenty.
W ramach tego postępowania może także wnieść powództwo wzajemne.
Sąd wydaje orzeczenie w terminie 30 dni od dnia zamknięcia rozprawy albo od
otrzymania wszystkich informacji niezbędnych do wydania orzeczenia. Wydane
orzeczenie podlega doręczeniu obu stronom z pouczeniem o przysługujących im
środkach zaskarżenia.
Podobnie jak europejski nakaz zapłaty, orzeczenie wydane w ramach europejskiego
postępowania w sprawie drobnych roszczeń jest uznawane i wykonywane w innym
państwie członkowskim bez potrzeby stwierdzania wykonalności oraz bez możliwości
101
sprzeciwienia się co do jego uznania. Na wniosek strony sąd bez dodatkowych opłat
wydaje zaświadczenie dotyczące tego orzeczenia. Orzeczenie takie, opatrzone
zaświadczeniem, może być wykonywane, mimo że nie jest prawomocne. Orzeczenie
jest bowiem wykonalne i to przed upływem terminu na wniesienie odwołania. Nie
jest przy tym konieczne złożenie zabezpieczenia. Postępowanie egzekucyjne podlega
prawu państwa wykonania.
Rozwiązania przyjęte w ramach Unii Europejskiej dają wierzycielom możliwość
dochodzenia roszczeń w jednym z uproszczonych trybów (europejski nakaz zapłaty,
dochodzenie roszczeń drobnych), dzięki którym wyegzekwowanie należności od
dłużnika z Niemiec staje się prostsze i mniej czasochłonne.
10.2.4. Postępowanie sporne przed sądem
Jeśli brak podstaw do zastosowania jednego z przedstawionych wyżej uproszczonych
trybów dochodzenia roszczeń, należy skierować sprawę do sądu w celu rozpoznania
jej w zwykłym trybie procesowym, zakończonym wydaniem merytorycznego wyroku.
Jak już wskazano, rozstrzygnięcie, do którego sądu należy wnieść pozew (polskiego
czy niemieckiego), wynika zasadniczo z treści umowy stron, a jeśli strony nie umówiły
się co do tego, jurysdykcję sądu określają rozporządzenia unijne.
Przy zawieraniu umowy strony umowy mają wolny wybór zarówno co do właściwości
miejscowej sądu, jak i przepisów prawa, na mocy którego spór związany z zawarciem,
interpretacją, ważnością i wykonaniem umowy zostanie rozstrzygnięty. Dopiero w
przypadku braku takich uzgodnień będą miały zastosowanie ustawowe przepisy
prawne regulujące właściwość sądową oraz obowiązujące prawo. W zależności od
treści umowy, rodzaju roszczeń, których ewentualnie będzie trzeba dochodzić w razie
sporu, oraz miejsca ewentualnej egzekucji, ustalenie właściwości sądowej oraz wybór
prawa może już z góry umocnić pozycję wierzyciela.
Niemieckie sądy rejonowe (niem. Amtsgericht) są właściwe do rozpoznania sprawy,
jeżeli wartość przedmiotu sporu nie przekracza 5.000,00 EUR. Powyżej tej sumy
właściwe są sądy okręgowe/landowe (niem. Landgericht). W postępowaniu przed
sądem okręgowym oraz sądami wyższych instancji istnieje przymus adwokacki, co
oznacza, że strona musi być reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika.
Wniesienie pozwu do właściwego sądu powoduje wszczęcie procesu. Pozwany,
po doręczeniu mu pozwu przez sąd, ma prawo odpowiedzieć na pozew i zająć
stanowisko co do zarzutów w nim zawartych. Po zapoznaniu się ze stanowiskami obu
stron sąd zadecyduje, czy zostanie wyznaczony termin rozprawy. Sąd może przed jej
wyznaczeniem zarządzić wymianę przez strony pism przygotowawczych.
102
W transgranicznych procesach gospodarczych regułą jest zarządzenie przez sąd
wymiany pism przygotowawczych stron procesu przed wyznaczeniem rozprawy.
W zależności od stopnia zawiłości sprawy sąd może wyznaczyć kilka terminów
rozpraw, w szczególności, gdy w ramach postępowania dowodowego konieczne
będzie przesłuchanie świadków lub opracowanie opinii przez biegłych sądowych.
Postępowanie procesowe kończy się wydaniem wyroku, który jest doręczany obu
stronom postępowania. Od niekorzystnego orzeczenia każda ze stron może wnieść
odwołanie:
• od wyroku sądu rejonowego do sądu okręgowego,
• od wyroku sądu okręgowego/landowego orzekającego jako pierwszej instancji
do sądu apelacyjnego (niem. Oberlandesgericht).
Od wyroków sądu II instancji stronom przysługuje prawo wniesienia rewizji do sądu
najwyższego (niem. Bundesgerichtshof ), o ile sąd odwoławczy uzna, że jest ona
dopuszczalna.
Postępowanie zawisłe przed niemieckim sądem jest wysoce sformalizowane. Należy
przestrzegać wielu terminów, zarówno tych wynikających z ustawy jak i wyznaczanych
przez sąd. Pisma procesowe muszą spełniać wiele formalnych kryteriów. Ponadto
w trakcie wstępnego postępowania przygotowawczego strony zobowiązane są do
zgłoszenia w określonych terminach wszystkich wniosków dowodowych na poparcie
swojego stanowiska pod rygorem utraty możliwości powoływania się na te dowody
w późniejszej fazie postępowania. Ponadto już w trakcie postępowania wstępnego
należy przedłożyć wszystkie dokumenty mogące świadczyć o zasadności roszczenia.
10.3. Pozasądowe załatwianie sporów.
Mediacja i sądownictwo polubowne
Mimo wielkiej ilości spraw rozstrzyganych przed sądami powszechnymi, w tym spraw
gospodarczych powstałych na tle sporów między przedsiębiorcami, w Niemczech na
znaczeniu zyskuje postępowanie mediacyjne, prowadzone przed mediatorem. Istotą
tego postępowania nie jest rozstrzygnięcie sprawy autorytatywnym wyrokiem, lecz
pomoc stronom w znalezieniu kompromisowego rozwiązania, z którego każda ze
stron będzie usatysfakcjonowana.
10.3.1. Mediacja
W dniu 26 lipca 2012 r. weszła w życie w Niemczech ustawa o mediacji (niem.
Mediationsgesetz). Ustawa ta jest pierwszym aktem prawnym formalnie regulującym
w Niemczech postępowanie mediacyjne. Wdraża do niemieckiego porządku
103
prawnego europejską dyrektywę mediacyjną (dyrektywa 2008/52/WE Parlamentu
Europejskiego i Rady z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie niektórych aspektów mediacji
w sprawach cywilnych i handlowych, opublikowana w Dz.U. L 136 z 24.5. 2008 r., s. 3).
Wagę mediacji dla niemieckiego systemu prawnego podkreśla fakt, że wprowadzona
ustawa mediacyjna znacznie wykracza poza ramy określone w dyrektywie unijnej i
obejmuje swoją regulacją wszelkie rodzaje mediacji, bez względu na formę sporu
i miejsce pobytu spierających się stron. Wprawdzie ustawa ma zaledwie dziewięć
artykułów o dość ogólnym charakterze, ale zgodnie z założeniami ustawodawcy
ma ona wytyczać jedynie cele postępowania mediacyjnego. I tak zgodnie z ustawą
mediacja jest poufnym i ustrukturyzowanym postępowaniem, w ramach którego
strony za pomocą jednego lub większej ilości mediatorów dobrowolnie i na własną
odpowiedzialność dążą do zgodnego zakończenia sporu. Mediatora zdefiniowano
zaś jako osobę niezależną i neutralną, bez kompetencji decyzyjnych, prowadzącą
strony przez proces mediacji.
Mediacja ma z założenia skłaniać strony do zawarcia ugody. Ugoda ta może stanowić
podstawę egzekucji. Ugoda zawarta w drodze mediacji może być egzekwowana, po
nadaniu jej klauzuli wykonalności przez sąd lub notariusza.
Ustawa nie określa profilu zawodowego mediatora. Każda osoba spełniająca kryteria
określone w ustawie (w zakresie wiedzy i doświadczenia) może zostać mediatorem.
Osoby, które ukończą szkolenia przewidziane w ustawie, mogą posługiwać się tytułem
certyfikowanego mediatora (niem. zertifizierter Mediator).
Z ustawy nie wynika wysokość kosztów związanych z mediacją. Jest ona ustalana
bezpośrednio z mediatorem, najczęściej w oparciu o wynagrodzenie za stawkę
godzinową.
Efektem wejścia w życie ustawy mediacyjnej było wprowadzenie kilku zmian do
procedury cywilnej. Otóż obecnie jednym z wymogów formalnych pozwu jest
informacja, czy wniesienie pozwu do sądu poprzedzone było próbą podjęcia
postępowania mediacyjnego lub innego postępowania zmierzającego do
pozasądowego zakończenia sporu, a także informacja o powodach, które
uniemożliwiają przeprowadzenie tegoż postępowania. Sąd może skierować strony
na posiedzenie pojednawcze, prowadzone przez sędziego, nie posiadającego
uprawnień do podejmowania decyzji w sprawie. Sędzia pojednawczy może stosować
wszystkie metody zakończenia sporu, łącznie z mediacją. Ponadto sąd rozpoznający
daną sprawę może zaproponować stronom postępowanie mediacyjne lub inne
postępowanie zmierzające do polubownego zakończenia sporu.
Spodziewać się należy, że z biegiem czasu kierowanie spraw do postępowania
mediacyjnego w ramach postępowania sądowego będzie przybierać na znaczeniu,
tak jak to ma miejsce w Polsce.
104
10.3.2. Sądy polubowne
Sądownictwo polubowne (zwane również sądownictwem arbitrażowym) stanowi
szczególny tryb rozstrzygania spraw cywilnych przez organ, który nie jest sądem
państwowym. Sąd polubowny to organ powołany na mocy umowy stron, poddającej
temu sądowi sprawy sporne między stronami, wynikające z określonego stosunku
prawnego. Mocą takiej umowy (określanej mianem zapisu na sąd polubowny)
strony wyłączają czynności procesowe sądu powszechnego do rozpoznawania
takich sporów. Sądownictwo polubowne (w tym wymogi dotyczące zapisu na sąd
polubowny i procedura prowadzenia przed nim sporów) uregulowane zostały w
niemieckim kodeksie postępowania cywilnego.
Zapis na sąd polubowny oznacza porozumienie stron, na mocy którego wszystkie
lub niektóre spory, powstałe między nimi w związku z określonym stosunkiem
prawnym, wynikające z umowy lub ze stosunku pozaumownego, już powstałe lub
które powstaną w przyszłości, poddane zostają pod kognicję sądu polubownego.
Porozumienie to może mieć formę odrębnego oświadczenia (niem. Schiedsabrede)
lub stanowić część szerszej umowy zawartej między stronami (niem. Schiedsklausel).
W Niemczech wola zawarcia przez strony zapisu na sąd polubowny musi być wyraźna i
zaliczana jest do koniecznych postanowień jego treści (niem. notwendige Bestandteile
einer Schiedsvereinbarung).
Strony decydując się na sąd polubowny mają możliwość wyboru pomiędzy stałym
sądem polubownym (zwanym instytucjonalnym) a sądem powoływanym ad hoc do
rozpoznania wyłącznie zawisłego sporu. Wśród sądów instytucjonalnych wskazać
należy na stałe sądy funkcjonujące przy izbach przemysłowo-handlowych lub
niemieckich okręgowych radach adwokackich.
Postępowaniem przed sądem polubownym kierują dwie istotne zasady:
• zasada równego traktowania stron,
• zasada zakazu wyłączenia z postępowania profesjonalnych pełnomocników
procesowych.
Zgodnie z niemiecką procedurą cywilną strony mogą same uregulować przebieg
postępowania przed sądem polubownym (w takim przypadku będzie to postępowanie
przed sądem ad hoc, składającym się z co najmniej trzech sędziów powołanych przez
strony) lub powołać się na regulamin stałego sądu polubownego i poddać spór pod
rozstrzygnięcie takiego sądu lub - mimo korzystania z regulaminu sądu stałego –
poddać spór pod rozstrzygnięcie sądu powołanego ad hoc.
Dodatkowo strony w zapisie na sąd polubowny mogą określić:
• język, w którym będzie prowadzone postępowanie polubowne,
105
• sposób prowadzenia postępowania (ustnie lub pisemnie),
• zasady i tryb postępowania przed sądem polubownym,
• miejsce, w którym ma być prowadzone postępowanie.
W praktyce problemy powstają na gruncie zamieszczania zapisu na sąd polubowny w
ogólnych warunkach umów, w przypadku sporu, czy OWU stały się częścią składową
umowy. Ponadto dodatkowy problem powstaje, gdy zapis na sąd polubowny przyznaje
prawo wyboru sądu tylko jednej ze stron.
Wyrok wydany przez sąd polubowny (niem. Schiedsspruch) ma między stronami moc
prawomocnego wyroku sądu powszechnego i może być egzekwowany.
10.4. Postępowanie egzekucyjne
Zakończenie procesu sądowego nie oznacza zakończenia sporu z dłużnikiem. Rzadko
kiedy bowiem dłużnik po otrzymaniu wyroku dobrowolnie reguluje zobowiązanie.
Najczęściej konieczna jest przymusowa egzekucja należności.
10.4.1. Zasady ogólne
Zaletą posiadania przez wierzyciela wyroku wydanego przez sąd niemiecki jest
możliwość przeprowadzenia egzekucji na terenie Niemiec bez dodatkowych
formalności. Wniosek o wszczęcie egzekucji składa się do sądu rejonowego według
miejsca zamieszkania dłużnika, sąd przesyła wniosek właściwemu komornikowi.
Egzekucja wyroku wydanego przez sąd polski wymaga uprzedniego uznania jego
wykonalności przez niemiecki sąd. Postępowanie prowadzone jest według prawa
europejskiego (Rozporządzenie Rady WE nr 44/2001 w sprawie jurysdykcji i uznawania
orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych).
Właściwy jest niemiecki sąd landowy, w którego okręgu dłużnik zamieszka lub ma
siedzibę (w przypadku sporów związanych z działalnością gospodarczą). Jeżeli
pozwany nie ma ani miejsca zamieszkania ani siedziby w Niemczech, wniosek składa
się do sądu właściwego według miejsca, gdzie będzie przeprowadzone postępowanie
egzekucyjne, a więc tam, gdzie znajduje się znany wierzycielowi majątek dłużnika.
Wniosek o stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polskiego składa się w języku
niemieckim. Do wniosku należy dołączyć:
1. oryginalny odpis wyroku sądu polskiego ze stwierdzeniem jego wykonalności,
2. dodatkowy uwierzytelniony odpis wyroku sądu polskiego,
3. tłumaczenie przysięgłe wyroku sądu polskiego na język niemiecki,
4. zaświadczenie wydane przez sąd polski, stwierdzające wykonalność orzeczenia w
Polsce oraz potwierdzające datę doręczenia pozwu pozwanemu.
106
Dopiero po stwierdzeniu przez sąd niemiecki wykonalności orzeczenia wydanego
przed sądem polskim można skierować sprawę do egzekucji w Niemczech.
10.4.2. Europejski Tytuł Egzekucyjny
Szczególną procedurę egzekucji roszczeń przewiduje Rozporządzenie (WE) nr
805/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie
utworzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych ETE).
Rozporządzenie ma zastosowanie w sprawach cywilnych i handlowych i ma na celu
umożliwienie swobodnego przepływu orzeczeń oraz wykonalności orzeczeń, bez
potrzeby wszczynania postępowań pośrednich w Państwie Członkowskim. Ma ono
sprzyjać uproszczeniom proceduralnym, oszczędności finansowej i czasowej.
Warunkiem uzyskania ETE jest bezsporność roszczenia. Roszczenie uznaje się za
bezsporne, jeżeli dłużnik wyraźnie zgodził się co do niego poprzez uznanie lub w
drodze ugody zatwierdzonej przez sąd lub zawartej przed sądem w toku postępowania
sądowego. W świetle powyższego przyjmuje się, że orzeczeniami obejmującymi
roszczenia bezsporne w rozumieniu rozporządzenia, które mogą stanowić podstawę
do wydania Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego, są:
1. wyroki wskutek uznania powództwa,
2. wyroki zaoczne,
3. ugody zawarte przed sądem w toku postępowania,
4. ugody zawarte w postępowaniu pojednawczym prowadzonym przed wszczęciem
postępowania w sprawie,
5. ugody zawarte w wyniku mediacji i następnie zatwierdzone przez sąd,
6. nakazy zapłaty wydane w postępowaniu nakazowym i w postępowaniu
upominawczym,
7. akty notarialne, w których dłużnik poddał się egzekucji.
Dla uzyskania ETE należy również spełnić tzw. minimalne standardy w celu
zapewnienia należytego poinformowania dłużnika o dochodzonym roszczeniu. W
związku z tym dokument wszczynający postępowanie lub równoważny dokument
musi zawierać nazwiska i adresy stron; kwotę roszczenia oraz dane dotyczące odsetek,
a także określenie podstawy roszczenia. Musi również zawierać pouczenie dłużnika o
możliwości wniesienia sprzeciwu.
Wierzyciel, który zamierza egzekwować roszczenie bezsporne, stwierdzone ww.
orzeczeniem, ugodą sądową lub dokumentem urzędowym, może wybrać jedną z dróg:
skierować tytuł do egzekucji stwierdzając jego wykonalność w państwie wykonania
(według ogólnych zasad) bądź wykorzystać tryb uproszczony, umożliwiający
uzyskanie ETE.
107
Na wniosek wierzyciela sąd, który wydał tytuł, poświadcza, że stanowi on europejski
tytuł egzekucyjny. Tytuł ten nie wymaga stwierdzenia wykonalności przez niemiecki sąd,
a więc egzekucja może być wszczęta bezpośrednio w Niemczech lub innym państwie
członkowskim.
Zaświadczenie ETE wydawane jest na wniosek złożony przez wierzyciela do sądu,
który wydał orzeczenie lub zatwierdził ugodę. Do wniosku należy dołączyć orzeczenie,
ugodę sądową bądź dokument urzędowy w odpisie, wraz z postanowieniem o nadaniu
mu klauzuli wykonalności. Wniosek rozpoznawany jest przez sąd na posiedzeniu
niejawnym.
11. Uczestnictwo w zamówieniach
publicznych w Niemczech
Zleceniodawcy publiczni składają w Niemczech co roku zamówienia w zakresie
dostaw towarów i usług o wartości około 400 miliardów euro. Nie tylko rozmiar
rynku sprawia, że jest atrakcyjny, ale również wiarygodność sektora publicznego jako
zleceniodawcy. Brak dokonania zapłaty przez organy państwowe zdarza się rzadko.
Państwo jako zleceniodawca jest także mniej podatne na kryzys gospodarczy niż
zleceniodawcy prywatni.
Zakres zamówień publicznych sięga od gigantycznych projektów, takich jak główne
lotniska aż dla małych zamówień na usługi, które mogą być z powodzeniem pozyskane
przez osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą.
Zamówienia publiczne są dostępne nie tylko dla dużych przedsiębiorstw czy firm
z tradycjami. Nawet mniejsze i nowo utworzone firmy przy przestrzeganiu założeń
posiadają możliwości zwiększenia swoich przychodów przez zamówienia publiczne.
Wbrew powszechnemu błędnemu przekonaniu brak referencji nie oznacza
automatycznie wykluczenia oferenta. Zazwyczaj jedna piąta zamówień państwowych
udzielana jest nowym firmom, które wcześniej nie były znane danym podmiotom
zamawiającym.
Prywatne prawo umów budowlanych podlega w Niemczech daleko idącej swobodzie
umów. W przypadku zleceń robót budowlanych przez instytucje publiczne stosuje
się przede wszystkim tzw. Warunki Udzielania Zleceń i Zawierania Umów w Zakresie
Budownictwa (niem. Vergabe- und Vertragsordnung für Bauleistungen - VOB/B). VOB/B
to rozbudowany regulamin, który oprócz przepisów o właściwym przeprowadzaniu
przetargów na roboty budowlane, zawiera szereg regulacji na temat należytego
sposobu wykonania prac budowlanych. W ostatnim czasie w Niemczech, ale głównie
w przypadku inwestycji realizowanych za granicą lub z zagranicznym kapitałem,
pewnego znaczenia nabiera stosowanie ogólnych warunków kontraktowych FIDIC.
Stosowanie warunków FIDIC w Niemczech jest nadal wyjątkiem, a reguł ustalonych
w VOB/B zasadą.
VOB w części pierwszej, tzw. VOB/A zawiera przepisy dotyczące przetargu i udzielania
zleceń. Inwestorzy publiczni z reguły są zobowiązani ustawowo do stosowania reguł
VOB/A procesie wyboru przyszłego kontrahenta i zawierania z nim umowy. Zdarza
się jednak często, że więksi inwestorzy prywatni w ramach wyboru przyszłych
wykonawców prac budowlanych oraz w trakcie zawierania umów zobowiązują się
do stosowania norm VOB/A. Część druga VOB, czyli ww. VOB/B zawiera szczegółowe
108
109
regulacje dotyczące praw i obowiązków stron na etapie wykonania umowy o roboty
budowlane (ujednolicone warunki zlecania, ogólne warunki umowne wykonywania,
rodzaj i zakres świadczenia, wynagrodzenie, dokumentacja wykonawcza, wykonanie,
terminy wykonania, przeszkoda albo przerwa w wykonaniu, rozkład ryzyka,
wypowiedzenie umowy przez zamawiającego/wykonawcę, odpowiedzialność
stron umowy, kara umowna, odbiór, rękojmia, rozliczenie, prace z wynagrodzeniem
godzinowym, płatność, wniesienie zabezpieczenia, spory). W części trzeciej VOB/
C są zawarte ogólne techniczne warunki umów. Normy te są opatrzone numerem
DIN, poczynając od DIN 18299 – „Ogólne normy dla prac budowlanych wszelkiego
rodzaju”. Znormalizowane warunki zlecania i wykonawstwa robόt budowlanych nie
są ustawą, lecz ogólnymi warunkami umów opracowanymi przez Niemiecką Komisję
do Spraw Zleceń i Wykonawstwa Prac Budowlanych (niem. Deutscher Vergabe- und
Vertragsausschuss für Bauleistungen – DVA).
Regulacje VOB są uznawane za zbiór norm w równej mierze uwzględniających interesy
obu stron umowy i równoważące ich prawa i obowiązki. Dlatego, jeżeli normy VOB/
B stały się w całości częścią umowy zawartej między przedsiębiorstwami, uznawane
są za zgodne z prawem i nie podlegają ustawowej kontroli dopuszczalności klauzul
według §§ 305 i następnych niemieckiego kodeksu cywilnego - BGB.
W przypadku prawa zamówień publicznych na roboty budowlane (VOB) sposoby
oceny złożonych ofert normuje § 16. Punkt 6 tego paragrafu – „ocena” (niem. Wertung)
nakazuje odrzucić oferty, które zawierają ceny ofertowe „rażąco” niskie lub wysokie.
W przypadku znacząco niższej wartości złożonej oferty zamawiający ma obowiązek
pisemnego zapytania oferenta o sposób kalkulacji cen ofertowych. Uwzględnione
mogą być wyłącznie oferty, które harmonizując z racjonalnością wydatkowania
środków, gwarantują bezbłędną realizację zamówienia wraz z ewentualnymi
roszczeniami gwarancyjnymi. Jako kryteria wyboru § 16 wymienia m.in. jakość, cenę,
wartość techniczną i estetyczną, celowość zaproponowanego rozwiązania, jego wpływ
na ochronę środowiska, generowane koszty, proponowaną skalę obsługi klienta oraz
szybkość realizacji zamówienia. Jasno stwierdza, że samo kryterium najniższej ceny
ofertowej nie jest rozstrzygające.
Procedura rozstrzygnięcia (nawet jeśli jedynym kryterium jest cena) zaczyna się od
sprawdzenia zdolności czy przydatność w realizacji oferenta (niem. Eignung). W
ramach publicznego udziału konkurencyjnego należy przedłożyć dowody spełnienia
kryteriów już przed otrzymaniem dokumentacji przetargowej. Złożenie dokumentów
zbyt późno może doprowadzić do dyskwalifikacji oferenta! W niektórych sektorach
przetargów zleceniodawcy w celu zmniejszenia ilości potrzebnego czasu jak również
do zminimalizowania błędów przy gromadzeniu dokumentacji utworzyli tzw. systemy
prekwalifikacji.
110
Prekwalifikacja jest wcześniejszym i niezależnym od zlecenia sprawdzeniem i
certyfikacją przydatności firmy, która chce ubiegać się o zamówienia publiczne.
Sprawdzane są przy tym wyłącznie kryteria kwalifikowalności związane ściśle z
firmą. Powstaje w ten sposób jakby lista wiarygodnych firm, nie trzeba wtedy za
każdym razem startując do przetargu składać wielu załączników potwierdzających
np. kwalifikacje, status finansowy itp.). To często stosowana praktyka w Niemczech,
zasadniczo korzystna dla ubiegających się o przetarg firm, ale też ułatwiająca
zamawiającemu wybór solidnej i wiarygodnej firmy budowlanej dla uniknięcia ewent.
kłopotów realizacji zamówienia. Oceny dokonują odpłatnie placówki stowarzyszania:
http://www.pq-verein.de/praequalifizierungsstellen/index.html
O wpis na listę mogą się starać wszystkie firmy, także i polskie. Ponieważ postępowanie
jest odpłatne, jest to opłacalne przy częstym staraniu się o zamówienia w Niemczech.
W specyfikacji zamówienia jest jednak także alternatyw dla prekwalifikacji w formie
tzw. oświadczeń własnych (niem. Eigenerklärung – wzór na http://www.vergabe.
sachsen.de/Formblatt124_VHB2012.pdf
Do oświadczenia należy załączyć polskie odpowiedniki przetłumaczone na niemiecki
przez tłumacza przysięgłego. Chodzi o np. zaświadczenie o przynależności do izby
gospodarczej, ewent. zrzeszenia branżowego oraz dokument poświadczający
posiadanie uprawnień budowlanych. W piśmie przekazującym dokumenty należy
umieścić informację, że w Polsce nie ma obligatoryjnej przynależności do izby
gospodarczej oraz że istnieje ustawowe ubezpieczenie od NW płacona w ramach
składki na ZUS.
W Niemczech nie istnieje jeden centralny portal, publikujący ogłoszenia o przetargach.
Lista portali w poszczególnych landach niemieckich, które publikują ogłoszenia o
przetargach znajduje się m.in. pod adresem:
http://www.berlin.de/vergabeservice/links/index.html
Opracowywane przez WPHI w Berlinie informacje o przetargach na rynku niemieckim
są publikowane na Portalu Promocji Eksportu Ministerstwa Gospodarki (http://
www.eksporter.gov.pl/Default.aspx). Po nieodpłatnej rejestracji przedsiębiorcy
mogą przeglądać zamieszczone tam ogłoszenia ze wszystkich krajów, w których
działają Wydziały Promocji Handlu i Inwestycji. WPHI Berlin opracowuje informacje o przetargach na rynku niemieckim m.in. w oparciu o następujące portale
internetowe:
http://www.bund.de
http://www.vergabe-online.de
http://www.vergabe.bayern.de/
http://www.vergabeplattform.berlin.de
111
Na Portalu Promocji Eksportu publikujemy wyłącznie niemieckie przetargi poniżej tzw.
wartości progowych EU wychodząc z założenia, że dostęp do ogłoszeń o przetargach
powyżej tych wartości przedsiębiorcy uzyskują bezpłatnie, we wszystkich językach
urzędowych UE, na stronach Dziennika Unii Europejskiej (http://simap.europa.
eu/index_pl.htm). Strony krajowe są wśród polskich przedsiębiorców dużo mniej
rozpowszechnione, natomiast zdecydowana większość przetargów niemieckich to
właśnie postępowania poniżej wartości progowych.
Więcej informacji o możliwościach udziału w przetargach publicznych na roboty
budowlane i dostawy znajdzie się w oddzielnym poradniku na ten temat wydanym
przez WPHI Berlin. (JM).
112
12. Przydatne adresy
Opis
Adres
Federalne Ministerstwo ds. pracy
i spraw socjalnych
http://www.bmas.de
Bundesministerium für Arbeit
und Soziales
Federalny Urząd ds. Podatków
http://www.bzst.de
(Bundeszentralamt für Steuern)
Niemiecki Zakład Ubezpieczeń
Emerytalnych
http://www.deutsche-rentenversicherung.de
Deutsche Rentenversicherung
Niemiecki Zakład Ubezpieczeń
Wypadkowych Deutsche
http://www.dguv.de
GesetzlicheUnfallversicherung
Federalna Agencja Pracy
http://www.arbeitsagentur.de
Bundesagentur für Arbeit
Niemiecki Związek Izb PrzemysłowoHandlowych
http://www.dihk.de
Deutscher IndustrieundHandelskammertag
Izba Przemysłowo-Handlowa w
Berlinie
http://www.ihk-berlin.de
Industrie- undHandelskammer Berlin
Niemiecka Izba Rzemieślnicza
http://www.handwerkskammer.de
Deutsche Handwerksmammer)
Centrum kompetencyjne niemieckich
izb przemysłowo-handlowych
http://www.ihk-fosa.de
IHK FOSA (ForeignSkillsApproval)
Światowa Organizacja
http://www.wipo.int
Własności Intelektualnej
Niemiecki Urząd Patentowy
http://www.dmpa.de
Deutsches Patent und Markenamt
Urząd ds. Harmonizacji Rynku
Wewnętrznego
http://www.oami.europa.eu
Harmonisierungsamt für den
Binnenmarkt
Urząd Skarbowy Cottbus
http://www.fa-cottbus.brandenburg.de
FinanzamtCottbus
Urząd Skarbowy Oranienburg
http://www.fa-oranienburg.brandenburg.de
Finanzamt Oranienburg
113
Wyszukiwarka właściwego urzędu
skarbowego
Informacje nt. uznawania kwalifikacji
zawodowych
Informacje nt. zawodów
regulowanych
Informacje nt. niemieckiego
postępowania upominawczego
Wyszukiwarka targów w Niemczech
Obliczanie podatku od środków
transportu
Informacje nt. obliczenia
wynagrodzenia
http://www.finanzamt24.de
http://www.anerkennung-in-deutschland.de
http://www.berufliche-anerkennung.de
http://anabin.kmk.org
http://ec.europa.eu/internal_market/
qualifications/regprof/index.
cfm?fuseaction=regProf.index
https://www.online-mahnantrag.de
http://www.mahngerichte.de
http://www.messen.de
http://www.expodatabase.de
http://kfz-steuer.kfz-auskunft.de
http://www.gehaltsvergleich.com
Adresy wybranych polskich przedstawicielstw
dyplomatycznych w Niemczech:
Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Republice Federalnej Niemiec
Adres: Lassenstr. 19-21
14193 Berlin
Tel: 030/223130
Fax: 030/22313155
E-Mail: [email protected]
www.berlin.msz.gov.pl
Wydział Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Berlinie
Adres: Leipziger Platz 2,
10117 Berlin-Mitte
Tel: 030/2062267-0
Faks: 30/2062267-30
E-mail: [email protected]
www.berlin.trade.gov.pl
Wydział Ekonomiczny Ambasady RP w Berlinie
Adres: Lassenstr. 39,
14193 Berlin
Tel: 030/26343000
Fax: 030/263430011
Wydział Promocji Handlu i Inwestycji Konsulatu Generalnego RP w Kolonii
Adres: An der Alteburger Mühle 6
50968 Kolonia
Tel.:0049 221 34 99 11
Fax: 0049 221 34 99 10
www.kolonia.trade.gov.pl
114
115
13. Wzory pism i wniosków
§ 4 Einlagen der Gesellschafter
1. Herr / Frau / Gesellschaft … bringt in bar .... Euro sowie Einrichtungsgegenstände
und Maschinen im Wert von ..... Euro ein (Anlage 1).
2. Herr / Frau / Gesellschaft … bringt in bar .... Euro sowie Einrichtungsgegenstände
und Maschinen im Wert von .... Euro ein (Anlage 2). 3. Beide Gesellschafter sind
entsprechend ihrer Anteile je zur Hälfte am Gesellschaftsvermögen beteiligt.
13.1. Wzór umowy spółki cywilnej
§ 5 Geschäftsführung und Vertretung
Gesellschaft bürgerlichen Rechts
Zwischen Herrn / Frau / Gesellschaft … und
Herrn / Frau / Gesellschaft …
wird am … in …
folgender Gesellschaftsvertrag geschlossen:
§ 1 Name, Sitz und Zweck der Gesellschaft
1. Zum gemeinsamen Betrieb … wird von den Unterzeichnern eine Gesellschaft
bürgerlichen Rechts unter der Bezeichnung:… gegründet.
2. Sitz der Gesellschaft ist ...
3. Die Gesellschaft ist auf alle, dem Zweck des Unternehmens dienenden
Tätigkeiten gerichtet.
4. Es können Filialen gegründet werden.
§ 2 Dauer der Gesellschaft
1. Die Geschäfte werden von beiden Gesellschaftern gemeinschaftlich geführt.
2. Jeder Gesellschafter ist
einzelvertretungsbefugt.
zur
Geschäftsführung
berechtigt.
Er
ist
3. Im Innenverhältnis ist die Zustimmung beider Gesellschafter zu nachfolgenden
Rechtshandlungen und Rechtsgeschäften erforderlich:
a) Ankauf, Verkauf und Belastung von Grundstücken,
b) Aufnahme von Krediten, Übernahme von Bürgschaften,
c) Abschluss von Verträgen mit dem Wert über… EUR.
§ 6 Konkurrenzverbot
Keiner der Gesellschafter darf ohne vorherige schriftliche Zustimmung des anderen
Gesellschafters außerhalb der Gesellschaft geschäftlich tätig werden.
Insbesondere ist dem Gesellschafter verboten,mittelbar oder unmittelbar
an Konkurrenzgeschäften zu beteiligen. Für Zuwiderhandlungen wird eine
Vertragsstrafe in Höhe von je … Euro für jede Verletzung vereinbart.
§ 7 Gewinn- und Verlustrechnung
1. Die Dauer der Gesellschaft ist unbestimmt.
1. Gewinn und Verlust der Gesellschaft werden nach Maßgabe der Beteiligung
der Gesellschafter aufgeteilt.
2. Der Gesellschaftsvertrag kann unter Einhaltung einer Frist von dreiMonaten
jeweils zum Schluss eines Kalenderjahres gekündigt werden.
2. DenGesellschaftern steht eine Vorabvergütung in Höhe von .... Euro zu, die
Vergütung ist am Ende jeden Monats fällig.
§ 3 Geschäftsjahr
3. Sollte die Gesellschaft nach Feststellung des Jahresabschlusses durch
Auszahlung der Vorabvergütung in die Verlustzone geraten, sind die
Gesellschafter zu entsprechendem Ausgleich verpflichtet.
Das Geschäftsjahr der Gesellschaft entspricht dem Kalenderjahr.
§ 8Einsichtsrecht
Jeder Gesellschafter ist berechtigt, sich über die Angelegenheiten der Gesellschaft
durch Einsicht in die Geschäftsbücher und Papiere zu unterrichten und sich aus
ihnen eine Übersicht über den Stand des Gesellschaftsvermögens anzufertigen.
116
117
§ 9 Salvatorische Klausel
Sollte eine Bestimmung dieses Vertrages unwirksam sein, so bleibt der Vertrag im
Übrigen wirksam.
Für den Fall der Unwirksamkeit verpflichten sich die Gesellschafter, eine neue
Regelung zu treffen, die wirtschaftlich der unwirksamen Regelung am besten
entspricht.
§ 10 Änderungen des Vertrages
Änderungen und Ergänzungen des Vertrages bedürfen der Schriftform, sonst sind
sie nichtig.
§ 4 Stammkapital
Das Stammkapital der Gesellschaft beträgt … EUR (in Worten: …).
§ 5 Geschäftsanteile
Vom Stammkapital der Gesellschaft werden bei der Gründung die Geschäftsanteile
wie folgt übernommen:
1. Herr / Frau / Gesellschaft … übernimmt … Geschäftsanteil mit einem
Nennbetrag in Höhe von … EUR,
2. Herr / Frau / Gesellschaft … übernimmt … Geschäftsanteil mit einem
Nennbetrag in Höhe von … EUR.
Die Stammeinlagen sind in bar zu leisten und sofort fällig.
Ort…, Datum…Unterschrift 1) Unterschrift 2)
13.2. Wzór umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
w formie mini
§ 6 Geschäftsführung
1. Die Gesellschaft hat einen oder mehrere Geschäftsführer.
2. Ist nur ein Geschäftsführer bestellt, so vertritt er die Gesellschaft alleine.
Sind mehrere Geschäftsführer bestellt, so wird die Gesellschaft von
zwei Geschäftsführern gemeinschaftlich oder einem Geschäftsführer
gemeinschaftlich mit einem Prokuristen vertreten.
3. Durch Beschluss der Gesellschafterversammlung kann einem oder mehreren
Geschäftsführern Einzelvertretungsbefugnis erteilt werden.
Gesellschaftsvertrag der Unternehmersgesellschaft (haftungsbeschränkt)
4. Durch Beschluss der Gesellschafterversammlung kann jeder Geschäftsführer
von den Beschränkungen des § 181 BGB befreit werden.
Zwischen Herrn / Frau / Gesellschaft …und Herrn / Frau / Gesellschaft …
5. Die Geschäftsführer sind an diejenigen Beschränkungen der
Geschäftsführungsbefugnis gebunden, die sich aus diesem Gesellschaftsvertrag
oder aus einer von der Gesellschafterversammlung erlassenen Geschäftsordnung
für die Geschäftsführung ergeben.
wird am … in …
folgender Gesellschaftsvertrag geschlossen:
§ 7 Gründungsaufwand
§ 1 Firma der Gesellschaft
Firma der Gesellschaft lautet:
… Unternehmersgesellschaft (haftungsbeschränkt)
§ 2 Sitz der Gesellschaft
Sitz der Gesellschaft ist … .
Die Gesellschaft trägt die mit der Gründung verbundenen Kosten, insbesondere
Beratungs-, Notar-, Gerichts- und Veröffentlichungskosten sowie etwaige Steuern
bis zu einem Gesamtbetrag von € 300,00. Darüber hinausgehende Kosten trägt der
Gesellschafter bzw. tragen die Gesellschafter im Verhältnis der Nennbeträge ihrer
Geschäftsanteile.
Beglaubigungsvermerk des Notars
§ 3 Gegenstand des Unternehmens
Gegenstand des Unternehmens ist … .
118
119
Załączniki
Załącznik nr 1
Lista zawodów rzemieślniczych, które wymagają w Niemczech wpisu do
rejestru rzemiosł, według załącznika A do niemieckiej ustawy o rzemiośle
(Handwerksordnung)
• Maurer und Betonbauer (murarz i betoniarz)
• Ofen- undLuftheizungsbauer (zdun i monter powietrznej instalacji grzewczej)
• Zimmerer (cieśla)
• Dachdecker (dekarz)
• Straßenbauer (wykonawca dróg)
• Wärme-, Kälte- Und Schallschutzisolierer (monter izolacji budowlanej: cieplnej,
chłodniczej, dźwiękoszczelnej)
• Brunnenbauer (wykonawca studni)
• Steinmetzen und Steinbildhauer (kamieniarz, prace w kamieniu)
• Stuckateure (wykonawca sztukaterii)
• Maler und Lackierer (malarz i lakiernik)
• Gerüstbauer (wykonawca rusztowań)
• Schornsteinfeger (kominiarz)
• Metallbauer (wykonawca części/konstrukcji z metalu)
• Chirurgiemechaniker (mechanik chirurgiczny)
• Karosserie- und Fahrzeugbauer (blacharzsamochodowy i monterkaroserii)
• Feinwerkmechaniker (mechanik precyzyjny)
• Zweiradmechaniker (mechanik rowerowy)
• Kälteanlagenbauer (elektrotechnik urządzeń rolniczych)
• Informationstechniker (technik łączności)
• Kraftfahrzeugtechniker (mechanik samochodowy)
• Landmaschinenmechaniker (mechanik maszyn rolniczych)
• Büchsenmacher (rusznikarz)
• Klempner (blacharz)
• InstallateurundHeizungsbauer
(elektromonter instalacji oraz urządzeńgrzewczych)
• Elektrotechniker (elektromechanik)
• Elektromaschinenbauer (elektromontermaszyn i urządzeń)
• Tischler (stolarz)
• Boots- undSchiffbauer (wykonawca łodzi i statków)
• Seiler (powroźnik)
• Bäcker (piekarz)
• Konditoren (cukiernik)
120
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Fleischer (rzeźnik)
Augenoptiker (optyk)
Hörgeräteakustiker (akustyk aparatów słuchowych)
Orthopädietechniker (technik ortopeda)
Orthopädieschuhmacher (szewc obuwia ortopedycznego)
Zahntechniker (technik dentystyczny)
Friseure (fryzjer)
Glaser (szklarz)
GlasbläserundGlasapparatebauer (hutnik szkła i wykonawca aparatury ze szkła)
Mechaniker für Reifen- und Vulkanisationstechnik (wulkanizator)
Załącznik nr 2
Lista zawodów rzemieślniczych, które nie wymagają w Niemczech wpisu do rejestru
rzemiosł oraz zawodów zbliżonych do rzemiosła, według załącznika B do niemieckiej
ustawy o rzemiośle (Handwerksordnung)
1. Zawody rzemieślnicze, które nie wymagają w Niemczech wpisu do rejestru
rzemiosł:
• Fliesen-, Platten- und Mosaikleger (kafelkarz, glazurnik)
• Betonstein- und Terrazzohersteller (brukarz i kamieniarz)
• Estrichleger (wykonawca posadzek)
• Behälter- undApparatebauer (wykonawca pojemników i aparatów)
• Uhrmacher (zegarmistrz)
• Graveure (grawer)
• Metallbildner (rzeźbiarz w metalu)
• Galvaniseure (galwanizer)
• Metall- undGlockengießer (modelarz odlewniczy i ludwisarz)
• Schneidwerkzeugmechaniker (ślusarz)
• Gold- und Silberschmiede (złotnik, jubiler)
• Parkettleger (parkieciarz)
• Rollladen- und Sonnenschutztechniker (monterrolet i żaluzji)
• Modellbauer (modelarz)
• Drechsler (Elfenbeinschnitzer) undHolzspielzeugmacher (tokarz i stolarz: w tym
zabawki z drewna, rzeźbiarz: w tym z kości słoniowej)
• Holzbildhauer (rzeźbiarz w drewnie)
• Böttcher (bednarz)
• Korb- undFlechtwerkgestalter (wytwórca plecionych koszyków)
• Maßschneider (krawiec damski i męski)
• Textilgestalter (Sticker, Weber, Klöppler, Posamentierer, Stricker) (wykonawca
tekstyliów: hafciarka, tkacz, koronkarz, przędzarz, osoba zajmująca się robieniem
na drutach)
• Modisten (modystka)
121
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
2.
•
•
•
•
•
•
•
•
Segelmacher (wykonawca żagli)
Kürschner (kuśnierz)
Schuhmacher (szewc)
SattlerundFeintäschner (rymarz)
Raumausstatter (dekorator wnętrz)
Müller (młynarz)
BrauerundMälzer (piwowar)
Weinküfer (kiper)
Textilreiniger (technolog czyszczenia tekstyliów)
Wachszieher (wykonawca przedmiotów użytkowych i ozdobnych z wosku)
Gebäudereiniger (osoba sprzątająca i czyszcząca budynki i otoczenie budynków)
Glasveredler (malarz witraży)
Feinoptiker (optyk precyzyjny)
Glas- undPorzellanmaler (zdobnik szkła i porcelany)
Edelsteinschleifer und –graveure (szlifierz i grawerkamieniszlachetnych)
Fotografen (fotograf )
Buchbinder (introligator)
Drucker (drukarz książek: zecer i drukarz)
Siebdrucker (drukarz druku sitowego)
Flexografen (fleksograf )
Keramiker (ceramik)
Orgel- undHarmoniumbauer (organomistrz)
Klavier- und Cembalobauer (monterfortepianów i klawesynów)
Handzuginstrumentenmacher (wykonawca i reparator instrumentów muzycznych
z posuwem ręcznym, jak akordeon, harmonijka ustna)
Geigenbauer (wykonawca skrzypiec)
Bogenmacher (wykonawca smyczków do skrzypiec)
Metallblasinstrumentenmacher (wykonawca metalowych instrumentów dętych)
Holzblasinstrumentenmacher (wykonawca drewnianych instrumentów dętych)
Zupfinstrumentenmacher (wykonawca instrumentów szarpanych)
Vergolder (złotnik)
Schilder- undLichtreklamehersteller (wykonawca szyldów i reklam świetlnych)
Zawody zbliżone do rzemiosła:
Eisenflechter (zbrojarz)
Bautentrocknungsgewerbe (działalność w zakresie osuszania budynków)
Bodenleger (posadzkarz)
Asphaltierer (ohneStraßenbau) (asfalciarz: nie obejmuje budowy dróg)
Fuger (im Hochbau) (fugarz: do budownictwa lądowego nadziemnego)
Holz- undBautenschutzgewerbe (MauerschutzundHolzimprägnierung in
Gebäuden) (działalność w zakresie konserwacji drewna oraz budynków:
konserwacja murów oraz impregnacja drewna w budynkach)
Rammgewerbe (Einrammen von Pfählen im Wasserbau) (działalność w zakresie
ubijania: wbijanie pali w budownictwie wodnym)
Betonbohrer und -schneider (wiertacz i krajaczbetonu)
122
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Theater- undAusstattungsmaler (malarz teatralny i malarz wyposażenia)
Herstellung von Drahtgestellen für Dekorationszwecke in
Sonderanfertigung (producent konstrukcji z drutu do celów dekoracyjnych)
Metallschleifer und Metallpolierer (szlifierzmetalu i polerowaczmetalu)
Metallsägen-Schärfer (osoba zajmująca się ostrzeniem pił metalowych)
Tankschutzbetriebe (Korrosionsschutz von
ÖltanksfürFeuerungsanlagenohnechemischeVerfahren) (działalność w zakresie
konserwacji zbiorników: zabezpieczenie przed korozją zbiorników olejowych
instalacji paleniskowej bez stosowania procesów chemicznych)
Fahrzeugverwerter (osoba zajmująca się recyklingiem pojazdów)
Rohr- undKanalreiniger (osoba zajmująca się oczyszczaniem rur i kanalizacji)
Kabelverleger im Hochbau (ohneAnschlussarbeiten) (osoba układająca kable w
budownictwie lądowym nadziemnym: nie obejmuje prac podłączeniowych)
Holzschuhmacher (szewc wykonujący buty drewniane)
Holzblockmacher (osoba wykonująca kloce drewniane)
Daubenhauer (osoba wykonująca klepki)
Holz-Leitermacher (Sonderanfertigung) (osoba wykonująca drabiny drewniane)
Muldenhauer (osoba wykonująca koryta)
Holzreifenmacher (osoba wykonująca koła drewniane)
Holzschindelmacher (osoba wykonująca gonty drewniane)
Einbau von genormtenBaufertigteilen (z. B. Fenster, Türen, Zargen,
Regale)(wprawianie unormowanych elementów: np. okna, drzwi, odrzwia, regały)
Bürsten- undPinselmacher (osoba wykonująca szczotki i pędzle)
BügelanstaltenfürHerren-Oberbekleidung (magiel-prasowalnia męskiej odzieży
wierzchniej)
Dekorationsnäher (ohneSchaufensterdekoration) (krawiec dekoracyjny: nie
obejmuje dekoracji okien wystawowych)
Fleckteppichhersteller (producent dywanów wielobarwnych)
Theaterkostümnäher (krawiec kostiumów teatralnych)
Plisseebrenner (osoba zajmująca się plisowaniem oraz wytłaczaniem wzorów)
Stoffmaler (malarz materiału)
Textil-Handdrucker (drukarz materiałów tekstylnych)
Kunststopfer (osoba zajmująca się cerowaniem artystycznym)
Änderungsschneider (krawiec wykonujący przeróbki i poprawki)
Handschuhmacher (szewc zajmujący się ręczną produkcją obuwia)
Ausführung einfacher Schuhreparaturen (proste naprawyszewskie)
Gerber (garbarz)
Innerei-Fleischer (Kuttler) (rzeźnik zajmujący się obróbką podrobów)
Speiseeishersteller (mit Vertrieb von Speiseeis mit üblichemZubehör) (producent
lodów wraz ze sprzedażą lodów ze standardowym wyposażeniem)
Fleischzerleger, Ausbeiner (rzeźnik zajmujący się rozkrajaniem mięsa)
Appreteure, Dekateure (wykonawca aparatury, dekatyzator)
Schnellreiniger (osoba dokonująca wstępnego czyszczenia)
Teppichreiniger (czyściciel dywanów)
123
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Getränkeleitungsreiniger (osoba oczyszczająca przewody podające napoje)
Kosmetiker (kosmetyk/kosmetyczka)
Maskenbildner (charakteryzator)
Bestattungsgewerbe (usługi pogrzebowe)
Lampenschirmhersteller (Sonderanfertigung) (wykonawca abażurów, wykonanie
na życzenie)
Klavierstimmer (stroiciel instrumentów klawiszowych)
Theaterplastiker (plastyk teatralny)
Requisiteure (rekwizytor)
Schirmmacher (parasolarz)
Steindrucker (drukarz druku płaskiego)
Schlagzeugmacher (wykonawca i konserwator perkusji)
Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Berlinie
Wydziały Promocji Handlu i Inwestycji są zagranicznymi placówkami Ministra
Gospodarki, działającymi w ramach Ambasad i Konsulatów RP (WPHI), które zostały
utworzone w celu wsparcia polskich firm, w tym w szczególności małych i średnich
przedsiębiorstw, w procesie ich internacjonalizacji. Naszą misją jest nie tylko udzielenie
pomocy polskim firmom, ale także wspieranie firm zagranicznych, zainteresowanych
kupnem polskich towarów i usług, jak również inwestycjami w naszym kraju.
Aktualnie funkcjonuje na świecie 46 placówek, ściśle współpracujących z Polską
Agencją Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A., Polską Organizacją Turystyczną
oraz organizacjami samorządu gospodarczego.
WPHI stanowią ważne ogniwo w systemie promocji polskiej gospodarki i polskich
przedsiębiorców za granicą. Ich główną misją i zadaniem jest udzielenie wsparcia
małym i średnim przedsiębiorstwom w ich kontaktach gospodarczych w świecie, w
tym zwłaszcza:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Promocja polskiej gospodarki
Ułatwianie dostępu do rynku towarów i usług kraju urzędowania
Ochrona interesów polskich przedsiębiorców w kontaktach z administracją
i podmiotami gospodarczymi
Przyciąganie inwestycji zagranicznych do Polski
Wspieranie i doradztwo dla polskich eksporterów
Udzielanie informacji na temat możliwości nawiązania i prowadzenia współpracy
handlowej, inwestycyjnej lub kooperacyjnej
Udostępnianie baz danych importerów, potencjalnych inwestorów i eksporterów
Udostępnianie wykazu otrzymanych bezpośrednio zapytań ofertowych
Udzielanie informacji o imprezach targowych, giełdach towarowych i warunkach
uczestnictwa, a także pomoc w organizowaniu wystąpień targowych polskich
przedsiębiorstw
Przekazywanie ofert polskich eksporterów potencjalnym importerom
i reprezentującym je instytucjom
Wyszukiwanie przyszłych partnerów kooperacyjnych i inwestycyjnych dla firm
polskich
Organizacja seminariów i misji na tematy gospodarcze
Zachęcamy Państwa do podejmowania współpracy i korzystania z wiedzy i
doświadczenia pracowników WPHI, w celu znalezienia potencjalnych partnerów
biznesowych.
124
125
Notatki
126
127
128

Pobierz - WPHI Berlin

Transkrypt

Podobne dokumenty

Program

Stan: sierpień 2016 r. Wiza w celu podjęcia studiów w Niemczech 1

Informacja na temat przeprowadzania w Niemczech

Wiza „ Vander Elst”