docDarmowy fragment www.bezkartek.pl
download 
Reklamacja Transkrypt
Darmowy fragment www.bezkartek.pl
SIEROCTWO I OSAMOTNIENIE PEDAGOGICZNE PROBLEMY KRYZYSU WSPÓŁCZESNEJ RODZINY t en m l ragek.p f wy kart o rm.bez a D ww w t en m l ragek.p f wy kart o rm.bez a D ww w Teresa Ewa Olearczyk SIEROCTWO I OSAMOTNIENIE nt e m l ragek.p KRYZYSU f PEDAGOGICZNEowPROBLEMY y art k rm.bez a D ww RODZINY WSPÓŁCZESNEJ w Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna Ignatianum Wydawnictwo WAM Recenzenci Prof. zw. dr hab. Stanisław Palka Ks. dr hab. Janusz Mastalski, prof. PAT © Wydawnictwo WAM, 2008 © Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna Ignatianum, 2008 31-501 Kraków, ul. Kopernika 26 Projekt okładki Lesław Sławiński – PHOTO DESIGN t en m l ragek.p f wy kart o ISBN 978-83-7505-074-5 (WAM) rm.bez a D ww ISBN 978-83-89631-86-2 (Ignatianum) wWznowienie 2008, 2010 WYDAWNICTWO WAM ul. Kopernika 26 • 31-501 KRAKÓW tel. 12 62 93 200 • fax 12 42 95 003 e-mail: [email protected] DZIAŁ HANDLOWY tel. 12 62 93 254-256 fax 12 430 32 10 e-mail: [email protected] Zapraszamy do naszej KSIĘGARNI INTERNETOWEJ http://WydawnictwoWAM.pl tel. 12 62 93 260, 12 6293 446-447 tel. / fax 12 62 93 261 Drukarnia Wydawnictwa WAM ul. Kopernika 26 • 31-501 Kraków Spis treści Wstęp 9 CZĘŚĆ PIERWSZA Współczesne teorie z zakresu problematyki rodziny oraz sieroctwa t en Rozdział pierwszy m Rodzina jako podstawowa wartość świata .pl ragekspołecznego f t rodziny yfenomenu 1. Interdyscyplinarny charakter ow zkar 2. Współczesna typologiam rodziny r e 2.1. Rodzina pełnaDa w.b 2.2. Rodzina niepełna ww 2.3. Rodzina samotnej matki 2.4. Rodzina zrekonstruowana 2.5. Rodzina nieformalna – kohabitacja, konkubinaty 3. Trwałość i nierozerwalność małżeństwa warunkiem życia rodziny i bezpieczeństwa potomstwa 3.1. Nierozerwalność małżeństwa – jej znaczenie dla trwałości rodziny 3.2. Znaczenie religijności dla trwałości rodziny 3.3. Czynniki warunkujące trwałość małżeństwa w świetle badań 3.4. Dezorganizacja rodziny a poczucie osamotnienia 4. Znaczenie środowiska rodzinnego dla emocjonalnego i społecznego rozwoju dziecka 4.1. Uprzywilejowana wychowawcza i edukacyjna funkcja rodziny 4.2. Rodzina miejscem duchowego rozwoju dziecka 5. Genetyczna przynależność do rodziców, a tożsamość osobowa dziecka Podsumowanie 17 18 22 25 25 26 27 27 28 33 35 37 40 43 44 47 50 53 6 SIEROCTWO I OSAMOTNIENIE Rozdział drugi Stan i kondycja współczesnej rodziny 1. Ogólny mechanizm przemian 2. Uwarunkowania zmian ról małżeńskich a problem osamotnienia i sieroctwa 3. Rodzicielstwo zastępcze jako kompensacja niewydolności wychowawczej rodziny naturalnej 4. Osamotnienie dziecka jako skutek różnych form przemocy w rodzinie Podsumowanie Rozdział trzeci Osamotnienie i poczucie sieroctwa dzieci i młodzieży 1. Podłoże kształtowania się poczucia osamotnienia 2. Osamotnienie – jako element towarzyszący sieroctwu 3. Uwarunkowania poczucia osamotnienia 4. Sieroctwo i jego rodzaje nt 4.1. Sieroctwo naturalne pełne i półsieroctwo e m 4.2. Sieroctwo emocjonalne – duchowe ag k.pl r f 4.3. Sieroctwo społeczne y arte w o 4.4. Sieroctwo migracyjne m bezk r a 4.5. Sieroctwo decyzyjne D ww. 4.6. Sieroctwo jakowstan ducha 4.7. Sieroctwo utajone – dzieci ulicy 4.8. Nowy rodzaj sieroctwa – brak identyfikacji z własną płcią Podsumowanie 55 56 67 71 83 89 93 93 96 98 102 102 103 105 108 109 111 111 113 113 CZĘŚĆ DRUGA Osamotnienie i sieroctwo w świetle badań Rozdział czwarty Metodologia badań własnych 1. Przedmiot badań 2. Cele badań 3. Problemy badawcze 4. Zmienne i wskaźniki 5. Metody, techniki i narzędzia badań 6. Teren badań 7. Charakterystyka socjologiczna badanych 8. Organizacja i przebieg badań 119 119 120 122 124 126 129 129 132 Spis treści Rozdział piąty Przyczyny powstawania syndromu poczucia osamotnienia i sieroctwa w rodzinie 1. Ogólna struktura rodzin badanej młodzieży 2. Status społeczny badanej młodzieży 2.1. Wykształcenie ojców badanej młodzieży 2.2. Sytuacja ekonomiczna rodzin badanej młodzieży 2.3. Źródła utrzymania badanych rodzin 2.4. Atmosfera wychowawcza w badanych rodzinach 3. Czynniki wpływające na funkcjonowanie rodziny 4. Obraz rodziny w percepcji badanej młodzieży 5. Uwarunkowania poczucia osamotnienia i sieroctwa 5.1. Czynniki o charakterze biologicznym 5.2. Czynniki o charakterze socjologicznym 5.3. Czynniki o charakterze psychologicznym 5.4. Czynniki o charakterze komunikacyjnym – interakcjonistyczne nt 5.5. Czynniki o charakterze ekonomicznym e m 5.6. Czynniki o charakterze decyzyjnym ag k.pl r f 5.7. Czynniki o charakterze emocjonalnym y arte w o 5.7.1. Więzi emocjonalne m bewzkbadanych rodzinach r a 5.7.2. PoczucieD osamotnienia . wbliskimi w 5.7.3. Identyfikacja z w 5.7.4. Dominujący styl wychowania w badanych rodzinach 5.7.5. Chłód uczuciowy Podsumowanie Rozdział szósty Nieprawidłowe funkcjonowanie rodziny prowadzące do wychowawczego i życiowego wyalienowania dziecka 1. Niewydolność wychowawcza rodziny i jej implikacje 2. Niemoc wychowawcza rodziny 3. Niechęć wychowawcza 4. Próżnia wychowawcza 5. Nieobecność wychowawcza rodziców 6. Nieobecność ojca w rodzinie 7. Osamotnienie towarzyszące sieroctwu społecznemu 8. Zachowania destrukcyjne młodzieży wynikające z poczucia osamotnienia Podsumowanie 7 135 137 138 140 141 143 144 146 149 152 153 154 154 155 156 157 158 159 161 164 165 166 168 171 174 180 185 189 193 194 198 200 201 8 SIEROCTWO I OSAMOTNIENIE Rozdział siódmy Rzeczywistość wychowawcza badanej młodzieży 1. Środowisko wychowawczo-socjalizacyjne badanej młodzieży 1.1. Więzi międzyosobowe 1.2. Braki w zaspokojeniu potrzeb wskazywane przez młodzież 1.3. Wartości deklarowane przez młodzież 1.4. Wiara w możliwość osiągnięcia sukcesu 1.5. Czynniki determinujące plany życiowe młodzieży 1.6. Oczekiwania od przyszłego partnera 1.7. Obawy związane z życiem rodzinnym 2. Współczesne zagrożenia sieroctwem związane z nowymi „technologiami” rodzicielstwa 2.1. Dziecko poza prokreacją (poza aktem seksualnym) 2.2. Dziecko efektem zapłodnienia post mortem (nasieniem zmarłego mężczyzny) Podsumowanie nt Rozdział ósmy mepl g Profilaktyka i działania naprawcze fra k. 1. Wychowanie jako powinność rte wypedagogiczna a o k 2. Dekonstrukcja środowisk wychowawczych ez b arm . 3. Przygotowanie doD życia w małżeństwie ww rodzinie przezi rodzinie w 4. Przygotowanie do życia szkołę w 5. Działania podejmowane przez Kościół 6. Poradnictwo rodzinne 7. Pomoc społeczna 8. Terapia rodziny Podsumowanie 203 203 204 206 207 209 211 213 213 214 217 220 221 223 225 225 226 228 229 231 235 236 238 Zakończenie 241 Bibliografia 247 Aneks – Wykaz Ośrodków Adopcyjno-Opiekuńczych 267 – DEKLARACJA IV Światowego Kongresu Rodzin Warszawa, 11-13 maja 2007 r. 273 – Deklaracja parlamentarzystów z okazji Międzynarodowego Dnia Rodzin (15 maja 2007 r.) i Forum Międzyparlamentarnego towarzyszącego IV Światowemu Kongresowi Rodzin przyjęta w Warszawie w dniu 12 maja 2007 r. 277 – Kwestionariusz wywiadu z rodzicami 279 – Kwestionariusz wywiadu z nauczycielami 282 – Kwestionariusz wywiadu z młodzieżą 283 Indeks osób 287 Wstęp nt e m l Rodzina jest podstawową grupą i instytucją ragek.pwe wszystkich społeczeńf y t jest wciąż podejmowana na stwach, dlatego problematyka w rodziny o zkar czasu. Rodzina jest podstanowo, jest aktualna pomimomupływającego r e wowym, naturalnym środowiskiem Daww.b narodzin, rozwoju i wychowania każdego człowieka, jej w brak w przypadku sieroctwa jest obciążeniem na całe życie. Oparta na więzach biologii i emocji podlega przemianom w zakresie swojej struktury, modelu wewnątrzrodzinnego i realizowanych funkcji. Przemiany te dokonują się w określonym układzie społecznoekonomicznym i kulturowym, zarówno pod wpływem czynników globalnych jak i makro i mikrostrukturalnych, makroekonomicznych, ogólnospołecznych. We wszystkich okresach los wielu rodzin i dziecka był bardzo ciężki, dopiero zainteresowanie dzieckiem, jego potrzebami rozwojowymi, przyniósł przełom wieku XIX i XX, kiedy to Ellen Key ogłosiła stulecie dziecka, wcześniej nikt o jego los sierocy, pracę ponad siły, się nie upominał, a w każdym razie, jeżeli pojawiał się taki głos, nie był słyszany. W ponowoczesności problem dziecka wygląda inaczej, ma ono wprawdzie swoje prawa, ale czy są realizowane, czy rodzina właściwie je zaspakaja? Czy wie, jakie powinny być realizowane obowiązki dziecka i zobowiązania rodziców wobec powoływanych do życia dzieci, by nie stawały się sierotami? Praktyka życia coraz bardziej pokazuje przemiany zachodzące w sposobie życia rodziny oraz ich negatywne skutki w postaci coraz większego poczucia osamotnienia, sieroctwa, które niesłusznie nazywa- 10 SIEROCTWO I OSAMOTNIENIE ne jest społecznym. To nie społeczeństwo czyni dziecko sierotą, ale rodzice, rodzina, która nie wypełnia swoich zadań, swoich obowiązków. Problemy wychowawcze spowodowane osamotnieniem i sieroctwem społecznym, a także wychowaniem bezstresowym stają się jednym z najważniejszych, jeżeli nie najważniejszym problemem pedagogicznym czasów, w których żyjemy. Przemiany społeczne, kulturowe i obyczajowe dotykają różnych obszarów życia rodziny powodują, że „dramatycznie kurczy się dzieciństwo” 1, rodząc wiele dylematów etycznych, a także egzystencjalną niepewność odnośnie do przyszłości rodziny. Dzieci zbyt wcześnie wkraczają, albo są wciągane w świat dorosłych, zderzając się często z jego zepsuciem i bezwzględną brutalnością. „Świat współczesny jest tak skomplikowany, że człowiekowi – szczególnie młodemu – trudno się w nim odnaleźć. Znakiem naszych czasów stało się osamotnienie i zagubienie wielu ludzi” 2, szczególnie dzieci i młodzieży. Media, zasypują sensacyjnymi wiadomościami: o rodzicach mordujących własne dzieci, o matkach zabijających tswe noworodki; o młodocianych zabójcach, także dziewczynach e – nktórych ofiarami padają m g .pl pobicia, ucieczki z doczęsto koleżanki i koledzy. Rozboje,ra dotkliwe f mu, oszustwa czy kradzieże, których są młodociani a natek y arsprawcami w o k wet dzieci – już przestają ludzi zaskakiwać, ale budzą lęk i poczucie z e b arm zagrożenia dla życia wDtakim świecie, ponadto ukazują skutki braku . w wychowania, wychowania wwdo wartości. Obok nas żyją „dzieci ulicy”, zapomniane przez rodziny albo przez nie na ulicę wypędzone, samodzielnie zdobywają środki do życia, kradną, korzystają z „wolności”, zrywają owoce zakazane, niszczą zdrowie, deprawują psychikę. Zdarza się jednak i tak, że młodzi żyją w dwóch wymiarach. Z jednej strony w normalnej rodzinie, której nie można posądzić o dysfunkcyjność, ani o patologię, ponieważ posiada odpowiedni standard życia, zapewnia naukę w dobrej lub nawet ekskluzywnej szkole – pozornie nie przeżywa kłopotów, a jednocześnie ci sami młodzi doświadczają drugiej rzeczywistości, długo niezauważanej przez rodziców: alkohol, narkotyki, kłopoty z nauką, dystans do matki i ojca, bariera we wzajemnym porozumiewaniu się, znacznie przekraczająca problemy pojawiające się zwykle w okresie dojrzewania. Sieroctwo zawsze rozpoczyna się i rozwija w rodzinie, czasem niezauważone „dojrzewa”, by „zaowocować” umieszczeniem dziecka poza rodziną. Problem dzieci niechcianych, zaniedbanych, sieroctwa J. Tischner, Miłość nie miłowana, Kraków 1993, s. 24. M. Rembierz, Dom rodzinny jako osobliwy szczegół w świecie kultury bezdomności, w: B. Dymara, red., Dziecko w świecie rodziny, Kraków 1998, s. 126. 1 2
