Zabawa „na niby” jako najważniejsza forma działalności dziecka w

Zabawa „na niby” jako najważniejsza forma działalności dziecka w

mgr Iwona Staroo
Zabawa „na niby” jako najważniejsza forma działalności
dziecka w wieku przedszkolnym.
Na wstępie pozwolę sobie zacytowad samego Wincentego Okonia:
,,Dzieciostwo jest okresem, w którym zabawa rozwija się z niepohamowaną
bujnością. I chyba dzięki niej większośd ludzi uważa własne dzieciostwo za najmilszy
okres w swoim życiu. Jest to wszakże okres nie tylko najprzyjemniejszy, ale
i najważniejszy w życiu, od jego bowiem długości i wykorzystania zależy w znacznym
stopniu rozwój jednostki“ 1.
Zabawa odgrywa istotną rolę w życiu dziecka. To poprzez różnego typu
zabawy dziecko poznaje otaczający świat i uczy się, jak w nim żyd. Ponadto, podczas
zabaw dziecko rozbudza swoją kreatywną częśd swojego ,,ja” - mam na myśli
wyobraźnię. To dzięki zabawie rozwija się psychika, sfera motywacji i potrzeb,
czynności umysłowe oraz zachowanie. Samą zabawę ciężko jest zdefiniowad, istnieje
nie jedna teoria zabawy. Opierając się na teoretycznych wyznacznikach pojęcia
zabawy kilku badaczy, reasumuję, że są to fikcyjne, dobrowolnie wykonywane
czynności, mające reguły, sprawiające przyjemnośd, twórcze i spontaniczne działania,
u których podstaw leży wyobraźnia. Istnieją, rzecz jasna, sprzeczności w definiowaniu
zabawy przez różnych eksperymentatorów np. co niektórzy uważają, że są one
bezcelowe, inni przeciwnie. Badacze wyróżniają różne funkcje zabawy, między
innymi: funkcję przygotowawczą, wyrównawczą, kompensacyjną, funkcję katartyczną
(zabawa jako ,,katharsis”), funkcję uzupełnienia życia przez zabawę. Myślę, że należy
dopowiedzied, za Eriksonem i powielającym go Okoniem, że ,,dla osób dorosłych
zabawa jest tylko oderwaniem się od przymusu pracy, służy więc kompensowaniu
braków, jakie towarzyszą pracy, jest wypoczynkiem od wysiłku i od powagi pracy. Dla
dziecka zabawa nie stanowi przeciwieostwa pracy, staje się przez to czynnikiem
niezależnym, a przy tym ogromnie ważnym dla jego rozwoju” 2.
Zabawy ,,na niby” nazywane są różnie, najczęściej można spotkad się z
1
W. Okoo, ,,Zabawa a rzeczywistośd”, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne,
Warszawa 1987, s. 30.
określeniami: zabawy tematyczne, zabawy w role czy zabawy symboliczne. Polegają
one na przybieraniu przez dzieci pewnych ról, stanowiących odbicie codziennego
życia. Jak pisze Elkonin: ,,Całą zabawę wypełnia realizacja tematu i odgrywanie roli.
Dla dzieci ważne jest spełnienie wszystkich wymagao związanych z rolą, tym
wymaganiom podporządkowują one wszystkie swoje zabawowe czynności” 3.
Dzieci przed podjęciem zabawy ustalają swoje role w niej, fabułą zabawy jest
wybrana przez nie sfera rzeczywistości, a to, co jest ukazywane, akcentowane przez
dzieci w zabawie to treśd zabawy, zależna przede wszystkim od wieku. Do wspólnej
zabawy dzieci wnoszą inną treśd ze względu na różne kultury domowe. Najmłodsze
dzieci sens zabawy widzą jedynie w samym jej istnieniu, dopiero w wieku 5 lat dzieci
podporządkowują zabawę pewnym ustalonym zasadom, związanym z przyjmowaną
rolą. Dyner podkreśla, że ,,rozwój zabaw tematycznych wiąże się z nieustannym
bogaceniem się przeżyd, doświadczeo, pamięci, wyobraźni i powiązanej z nimi ściśle
mowy” 4. Piaget wyróżnił 2 stadia w rozwoju zabawy dziecięcej. Pierwsze stadium
trwa, wg niego, od 1. do 4. roku życia i towarzyszą mu proste identyfikacje obiektów z
innymi obiektami oraz gry imitacyjne. To w drugim stadium - kiedy dziecko jest w wieku
4-7 lat, czyli w wieku przedszkolnym - zabawa symboliczna staje się uporządkowana,
dzieci odzwierciedlają życie codzienne w zabawie.
Zabawy tematyczne są główną działalnością zabawową dzieci w wieku
przedszkolnym, to właśnie w okresie życia od 3 do 6-7 lat występują one najczęściej.
W wieku przedszkolnym dziecko uczy się spontanicznie, poprzez zabawę najwięcej
sobie przyswaja. Zabawy w role mają swój wkład w procesie socjalizowania dzieci
i młodzieży. Dzieci najchętniej odgrywają sytuacje związane z rodziną i z życiem
społecznym, które pojawiają się już niejako w II roku życia (zabawa z lalką, misiem
i innymi zabawkami i rekwizytami do nich należącymi np. wózek). Do dziś pamiętam,
jak sama bawiłam się ,,w dom”, oczywiście mówione było na wstępie, że to ,,na niby”,
nawet koledzy uczestniczyli w zabawie, udając ojców, braci, narzeczonych.
Zabawy w role odnosid się mogą również do konkretnych zawodów, a także
2
Tamże, s. 82.
D. B. Elkonin, ,,Psychologia zabawy”, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne,
Warszawa 1984., s. 227.
4
J. W. Dyner , ,,Zabawy tematyczne dzieci w domu i w przedszkolu”, Zakład Narodowy
im. Ossolioskich - Wydawnictwo, Wrocław 1983, s. 323.
3
aranżowanych fikcyjnych sytuacji związanych z nimi np. ktoś jest sprzedawcą, a ktoś
kupuje czy też ktoś kradnie, a ktoś jest policjantem. Dzieci poznają różne role
społeczne (między innymi rodzinne i zawodowe), które jednocześnie są związane
z płcią, dzięki czemu zdobywają tożsamośd płciową. Dyner pisze, że: ,,naśladowanie
dorosłych pozwala dziecku poznawad właściwości różnych przedmiotów, którymi się
posługuje w zabawach tematycznych (..) Przy okazji naśladowania odsłania się przed
dzieckiem świat stosunków międzyludzkich, gdy odkrywa ono społeczną rolę i
stanowiska ludzi, gdy je chce także w swych zabawach tematycznych odtwarzad i gdy
czyni to stopniowo coraz lepiej” 5. Dzieci mogą grad także role dzieci, młodzieży, a
nawet zwierząt i postaci fikcyjnych, bohaterów z bajek. Tematem zabaw na ,,niby”
mogą byd również podróże czy sława, bogactwo. Dokładnie pamiętam swoje własne
zabawy z koleżankami w udawanie sławnych piosenkarek czy aktorek.
Oprócz tego, że fikcja pomaga dzieciom poznad i opanowad rzeczywistośd, to
podczas zabaw w role spełniają się rzeczy pożądane, lecz niemożliwe dla dziecka,
a często nawet dla dorosłych. W zabawie w role przejawia się myślenie egoistyczne
dzieci, które ,,włącza poznawaną rzeczywistośd do własnej subiektywności,
wyłączając tym samym wszelką obiektywnośd” 6, pisze Smykowski, powołując się na
Piageta. Dzieci mogą niejako spełniad swoje pragnienia, urzeczywistnid w pewien
sposób swoje marzenia, życzenia typu ,,chciał(a)bym...”. I nie potrzeba tutaj nie
wiadomo jakich rzeczy, banalny przedmiot, obiekt potrafi przeobrazid się,
przemianowad pod wpływem dziecięcej fantazji i działania w coś, co w zabawie
nabiera wysokiej wartości, ważnego znaczenia. Smykowski pisze, że ,,do zaistnienia
zabawy na niby są konieczne dwie rzeczy: niezaspokojone pragnienia i zdolnośd
oddzielenia pola wizualnego od pola sensu” 7.
Wg Błażeja Smykowskiego ,,dziecko, pragnąc czegoś i nie mogąc tego uzyskad,
od razu snuje na ten temat wyobrażenia”, ale gdy dana rzecz staje się dla dziecka
dostępna, to ,,rzeczywistośd okazuje się nie tak atrakcyjna, jak ją sobie dziecko
5
J. W. Dyner , ,,Zabawy tematyczne dzieci w domu i w przedszkolu”, Zakład Narodowy
im. Ossolioskich - Wydawnictwo, Wrocław 1983, s. 47.
6
A. I. Brzezioska, ,,Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa”,
Gdaoskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdaosk 2005, s. 189.
7
Tamże, s. 199.
wyobraziło” 8. Dziecko w zabawie ,,na niby” robi to, na co ma ochotę, ucząc się
jednocześnie podporządkowywad się regułom, by uzyskad maksimum przyjemności.
To właśnie wiek i rozwój dziecka dyktuje stopieo zaawansowania zabawy
symbolicznej. Czytając Smykowskiego, który odwołuje się do Wygotskiego,
dowiadujemy się, że rozwój zabawy w role jest ściśle powiązany z trzema procesami
rozwojowymi dziecka, do których wliczają się: 1) uświadomienie sobie zasad gry,
zabawy i działanie zgodnie z nimi, 2) zrozumienie sensu odgrywanej sytuacji, 3)
rozpoznanie sensu zabawy, dziecko widzi sens i dopiero potem działa, a nie jak to
było przedtem (wcześniej: działanie -> sens, potem: sens -> działanie). Ponadto, jak
wcześniej nadmieniłam, wspominając koncepcję 2 stadiów rozwoju zabawy Piageta,
to właśnie wiek przedszkolny jest wiekiem, w którym najważniejszą formę
działalności przejmuje zabawa tematyczna, przynosząca wiele satysfakcji i korzyści
rozwojowych. Jak czytamy u Elkonina: ,,tylko pod sam koniec przedszkolnego wieku,
a więc przy wygasaniu twórczej zabawy w role, dzieci (...) stoją jakby ponad zabawą,
ponad przyjętą na siebie rolą, rozumiejąc istotę sprzeczności” 9. Ma to związek ze
wzrostem świadomości i samokontroli dziecka, jawiącej się w zabawie.
Znaczenie zabaw symbolicznych dzieci w wieku przedszkolnym jest naprawdę
duże. Zabawy te mają wręcz wartośd rozwojową w aspekcie psychicznym,
intelektualnym i społecznym.
8
Tamże, s. 174.
D. B. Elkonin, ,,Psychologia zabawy”, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne,
Warszawa 1984., s. 284.
9
Bibliografia:

Brzezioska Anna Izabela, ,,Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna
psychologia rozwojowa”, Gdaoskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdaosk 2005.
Rozdziały:
,,7. Wiek przedszkolny. Jak rozpoznad potencjał dziecka?” (Błażej Smykowski).
,,8. Wiek przedszkolny. Jak rozpoznad ryzyko i jak pomagad?” (Błażej Smykowski).

Dyner Jan Władysław, ,,Zabawy tematyczne dzieci w domu i w przedszkolu”,
Zakład Narodowy im. Ossolioskich - Wydawnictwo, Wrocław 1983.

Elkonin Daniil Borissowitsch, ,,Psychologia zabawy”,
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1984.

Okoo Wincenty, ,,Zabawa a rzeczywistośd”,
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1987.

Trempała Janusz, Harwas-Napierała Barbara, ,,Psychologia rozwoju człowieka
(tom 2). Charakterystyka okresów życia człowieka”,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
Rozdział: ,,3. Średnie dzieciostwo. Wiek przedszkolny“ (Maria Kielar-Turska).