(na marginesie artykutu B. Bakuly: „Polonistyka po sqsiedzku..."10) 45

OPERA SLAVICA, XVI, 2006, 3
H3biKy auioBoro o6meHna aKTyajibHO onpefleneHHe onTHManbHofl Mepu saHMCTBOBaHiw
„ H y j K o r o " , B T O M HHCJie — M B HfleoMaTHKe. IlpHHUHn nepeBOfla C T P O H T C J I c yneTOM C O U H O H nCHXOJlMHrBHCTHHCCKMX yCJIOBHH MOKKyJlbTypHOM KOMMyHHKaUHH.
HeOĎXOflHMOCTb B H C C C H H M H3MCH€HHM B nOAXOA K OnHCaHMK) H H3yHeHHK> H3bIKa
A&noBoro oSmemu cTana
H
OCOÓCHHO OHČBHAHOH
n y ó n i r f H O H KOMMymucamiH H ,
meHHe
B AOMHHHpyromuH
B03paCTaHHK) pOJIH
npoitae Bcero,
HH(J)opMauHOHHbiH
yCTHOH BepĎajlbHOH
B CBJBH C
aKTHBH3ai(Heň CHJiHUHaJibHofl
C M H . Hx npeBpa-
sjíeKTpoHHbix ISOUIMH
Kaitaji c n o c o 6 c T B O B a n o
H TaiOKe
HeBCpÓajlbHOH
3HaHHTejibHOMy
KOMMyHHKaUHH, HTO
HBJIfleTCH yHHBepcajIbHOH T e H f l e H U H e ň pa3BHTHH BCeX COBpCMeHHWX A3MKOB. y n a c T H H K H
flHCKyccHií
oTMCHajiM, H T O
aKTHBH3aL(Hfl peHeBoro B03fleňcTBHH
BJIHHCT
Ha
3BOJiiouHio pe-
HeBOrO CTaHUapfla, n03TOMy B COBpCMCHHOH flCIIOBOH KOMMyHHKaUHH, B H3UKe peKnaMbi
uiHpoKoe pacnpocnpaHeHMe noJiyHHjra c M e u i a H H u e TeKCTw.
Ilepefl HaywHO-HCCJieflOBaTejibCKHMH
npoĎJieMa -
onHcaHHe KorHHTUBHbix
nepcneKTHBaMU H c c j i e a o B a T e n e ň BCTana HOBaii
CTnueň HHocrpaHHBIX
flejioBwx
mofleň.
nojjBOAS
H T O ™ , ynacTHHKH CHMno3nyMa couiHHCb B O M H C H H H , H T O oocyHtaaeMwe npo6neMbi c o n o CTaBHTCJibHoro
a c n e i n a BawHbi H aicryajibHbi flju H H O H S U M H O M p e n e B o ň
B y c j i o B H « x e B p o n e ň c K o r o KOHTCKCTa. 3ro
npeacTaBJweT HHTepec nnx
KOMMyHHKamiH
uiHpoKoro Kpyra
cneuHajiHCTOB n o H H O H 3 M H H O H p e n e B o ň KOMMyHHKaUHH H flenoBOMy oGuieHHK).
TambHHa Ko3Jioea (MTV Mocma)
Stan i przemiany brneňskiej polonistyki
(na marginesie artykutu B. Bakuly: „Polonistyka po sqsiedzku..." )
10
W ostatním dziesiecioleciu niemal bez przerwy prowadzi si? dyskusj? na témat
wspótczesnego stanu i perspektyw dalszego rozwoju polonistyki zagranicznej. Przyczyna.
sa, zapewne przemiany polityczne i gospodarcze, które naslqpily w Europie Šrodkowej po
1989 roku, wdražanie nowych metod w nauczaniu jezyka polskiego jako obcego, tendencje rozwojowe catej humanistyki oraz zmiany w praktyce naukowej. W debacie na témat
zmian struktury, celów dydaktycznych i badawczych wspólczesnej polonistyki biora. udziaf
nie tylko polscy polonisci, ale takže przedstawiciele tradycyjnych ošrodków polonistycznych na uczelniach calego šwiata. Wklad zagranicznych wykladowców ma w tym kontekšcie duže znaczenie, gdyž zagraniczna polonistyka przekracza granice tradycyjnej filo­
logii, zmierzaja^c do szeroko zakrojonej wiedzy o Polsce i Polakach. W zwiazku z odmiennymi warunkami i celami nie možná jej koncypowač i rozwijač jako kopii polonistyki polskiej. Stan i perspektywy ksztatcenia polonistycznego poza Polska, omawia si? na Kongresach Polonistyki Zagranicznej (Warszawa 1998, Gdaňsk 2001, Poznaň 2006), na licznych
konferencjach i w wielu publikacjach zarówno o charakterze stricte naukowym, jak i metodycznym lub podrecznikowym.
' Bakula, B.: Polonistyka po sqsíedzku (Czechy, Slowacja. W^gry, Rumunia, Ukraina), [w:] Polonistyk
w przebudowie. Literaturoznawstwo - wiedza o jazyku - wiedza o kulturze - edukacja. Zjazd Polo
tów, Kraków. 22-25 wrzešnia 2004, tom I, Kraków 2005, s. 686-695, zwlaszcza s. 689-690.
45
OPERA SLAVICA, XVI, 2006, 3
O perspektywach i koniecznošci przeprowadzenia zmian w koncepcji studiów
polonistycznych prowadzi s i ; dyskusje takže w Czechach." Czeska polonistyka podobnie
jak inne kierunki slawistyczne znajduje si? obecnie w nowej fazie swqjego rozwqju, jednoczeánie može jednak nawiazywač do stosunkowo dtugiej tradycji. Za oficjalny poczatek
czeskiej polonistyki uniwersyteckiej uwaza s i ; bowiem powstanie w roku akademickim
1923/1924 w Uniwersytecie Karola w Pradze samodzielnej Katedry jezyka i literatury polskiej. W kontekšcie aktualnych przemian tego kierunku stusznie zwraca si? uwag; na niemale problémy, które czeska polonistyka odziedziczyta po tzw. okresie normalizacyjnym,
który oznaczat w istocie powažne zahamowanie, czy wrecz zagroženie jej dalszego rozwoju. Z niektórymi problemami powstalymi w tamtym okresie czeska polonistyka boryka s i ;
do dziá dnia. Chodzi przede wszystkim o calkowity brak áredniej generacji nauczycieli
akademickich, przerw; w pracach badawczych, útrat; niegdyš intensywnych kontaktów
naukowych i znaczne luki w ksi;gozbiorach, powstate glównie w latách 80. Czešci tych
strat nie možná juž w ogóle nadrobič, jednak problém ksztalcenia miodej kádry, odnawiania dawniejszych i nawiazywania nowych kontaktów naukowych oraz studentskich stažy
w polskjch ošrodkach akademickich (w ramach umów mi;dzyuczelnianych i mi;dzypaňstwowych) natomiast údaje s i ; z powodzeniem rozwiazywač.
Istotne zmiany w koncepcji studiów polonistycznych zachodza, takže na Uniwersyte­
cie Masaryka w Bmie. Polonistyka naležy tu do tradycyjnych kierunków ksztalcenia. Juž
w roku akademickim 1923/1924 otwarto na nowo powstalym Wydziale Filozoficznym
lektorát j ; z y k a polskiego. Lektorem i gorliwym popularyzatorem polskiego byl tu až do
1955 r. Maximilián Kolaja, založyciel i prezes Klubu Czechoslowacko-Polskiego, odznaczony za wybitne osi^gniecia w pracy zawodowej i spotecznej orderem Polonia Restituta.
Wyklady z j;zykoznawstwa polonistycznego prowadzili wówczas bohemišci i slawiáci profesorowie V . Vondrák, F. Trávníček i B . Havránek. Problematyka polonistyczna znalazla wažne miejsce takže w wykládách z literatury porównawczej, prowadzonych przez
R. Jakobsona, J. Horáka, A . Nováka i F. Wollmana . Po drugiej wojnie šwiatowej pojawily
s i ; na brneňskim Wydziale Filozoficznym wyklady z gramatyki opisowej i historycznej ja­
zyka polskiego (J. Kurz, A . Kellner, J. Bauer), które staly s i ; poczaUciem filologii polskiej
jako samodzielnego kierunku studiów. Kierunek ten w pelni uksztaltowal s i ; w latách
1954-1955, gdy rozpocz;Ii tu swoja. dziaialnošč literaturoznawcy J. Krystýnek i J. Pelikán
(poczajkowo prowadzi! takže zajecia z j ; z y k a polskiego), do których póžniej dolaczyla
I. Hrabětová (dyscypliny j;zykoznawcze). Zajecia na bmeňskiej polonistyce prowadzili
takže Ž. Kovářová (lektorát jezyka polskiego), K . Krystyna Kardyni-Pelikánová (lektorát
j;zyka polskiego, wyklady z polskiej literatury i czesko-polskich stosunków literackich)
i J. Balhar (gramatyka historyczna). Lata normalizacji wprawdzie naruszyly dotychczas
korzystny rozwój brneňskiego oárodka polonistycznego, lecz dzieki staraniom wykladowców polonistyka przetrwala lata budowania socjalistycznego szkolnictwa wyžszego.
" Zob. np. 80 let české polonistiky, red. L. Štěpán, Brno 2004; Kolokvium k 80. výročí polonistiky na
Univerzitě Karlově v Praze, red. R. Dybalska, A. Paj^k, Praha 2005; Kardyni-Pelikánová, K.: Polo­
nistyka czeska w latách 1945-1995, [w:] „Památník Literacki", Londýn 1996, s. 37-60; Kardyni-Pe­
likánová, K.: Uwiedzeni przez polska, literatury. Czeska polonistyka literacka, Warszawa 2003; Madecki, R.: Inovace vysokoškolské výuky polštiny v českém jazykovém prostředí, [w:] Zúpadoslovanské jazyky v 21. storočí, red. P. Odaloš, Banská Bystrica 2005, s. 117-129.
46
OPERA SLAVICA, XVI, 2006, 3
W latách 90. rozpocz?ta si? odnowa tego kierunku. W zwiazku z przejšciem na emerytur? starszych wyktadowców zatrudniono nowych pracowników i przystajjiono do przeprowadzania corocznej rekrutacji. Regulamy nabór nowych studentów prowadzil nie tylko
do wzrostu liczby stuchaczy, lecz przyczynil si? takže do wzmocnienia pozycji polonistyki
wáród pozostalych kierunków filologicznych. W 1991 roku polonistyka uzyskala miejsce
dla lektora jezyka polskiego. Utworzenie stalego lektorátu przyczynilo si? do dalszego rozwoju ksztalcenia polonistycznego, gdyž umožliwito oddzielenie zaj?č j?zykowych od teoretycznych dyscyplin lingwistycznych. Rezultatem tych zmian byt zarówno wzrost jakošci
nauczania j?zyka polskiego, jak i poszerzenie i pogt?bienie przygotowania studentów
w zakresie lingwistyki teoretycznej. Od pocza_tku lat 90. liczba studentów stopniowo
wzrasta, wprowadzono takže kursy jezyka polskiego dla slawistów, bohemistów i zainteresowanych z innych kierunków. Obecnie studiuje filologi? polska, na wszystkich poziomach
ksztalcenia 75 studentów, powstaja^ liczne prače licencjackie i magisterskie zarówno z zakresu literaturoznawstwa, jak i jezykoznawstwa, przygotowywanych jest równiež kilka
rozpraw doktorskich o tematyce polonistycznej. Poza tym na kursy jezyka polskiego dla
pocza.tkujacych, šrednio zaawansowanych i zaawansowanych uczeszcza w každým semestrze ok. 50 osob, przy czym liczba ch?tnych bywa czesto wyžsza niž ustalony limit.
Od 1995 r. polonistyka funkcjonuje w ramach Instytutu Slawistyki. Warto przypomnieč, že w czasach normalizacji slawistyka jako samodzielna dziedzina praktycznie nie istniata, a poszczególne filologie slowianskie wcielono do róžnych jednostek. Polonistyka
byla w tym okresie cz?šci% Katedry literatury rosyjskiej. W ramach odnowionej Slawistyki
utworzono poczadcowo Seminaríum Polonistyki, do którego w roku 2002 doiaczono powstala. nieco wczešniej slowacystyk? (1997/1998). W ten sposób powstalo obecné Semina­
ríum Jezyków i Literatur Zachodnioslowiaňskich.
Oprócz glównych kierunków ksztalce­
nia, polonistyki i slowacystyki, pojawiaja. si? w ofercie zaj?č fakultatywnych wyklady
i čwiczenia z filologii lužyckiej (Podstawy sorabistyki, Kurs j?zyka gómolužyckiego),
w mi ar? možliwošci organizuje si? takže wyklady z historii, j?zyka i literatury Kaszubów.
Aktualnie zatrudnia si? tu trzech polonistów: kierujacego \ \ jednostka. literaturoznawc?
doc. L . Štěpána (od r. 1996), j?zykoznawc? dr R. Madeckiego (od r. 1993) i lektork? dr
Bogumil? Suwar? (od r. 2003). W pracy dydaktycznej biora. udzial takže pracownicy in­
nych jednostek Uniwersytetu Masaryka, Akademii Nauk oraz doktoranci.
Polonistyka obecnie oferuje studia jednokierunkowe i dwukierunkowe na poziomie
licencjackim i magisterskim. Zorganizowane wedlug wczeániejszego modelu jednolité pi?cioletnie studia magisterskie aktualnie dobiegaja. koňca. Ksztatcenie polonistyczne na
bmeňskim uniwersytecie nie koňczy si? jednak stopniem magistra, Instytut Slawistyki pro­
ponuje takže dwa kierunki studiów doktoranckich (absolwentom nadaje si? tytu! Ph.D.).
Dalsza. wiedz? z zakresu literaturoznawstwa možná zdobywač w ramach jedynego w Gzechach kierunku Literatura polska (obecnie 5 osob), ksztatcenie w zakresie j?zykoznawstwa
polonistycznego przebiega zaá w ramach kierunku Paleoslawistyka i j?zyki stowiaňskie
(2 osoby o specjalizacji polonistycznej). W porównaniu z okresem lat 90. jest dzisiejsza
oferta zaj?č dydaktycznych dužo bogatsza. Zmieniono struktur? i zakres niektórych
tradycyjnych dyscyplin j?zykoznawczych i literaturoznawczych, dodáno szereg nowych
zaj?č fakultatywnych (teoria tekstu i dyskursu, wspótczesna polska poezja i dramat,
polska literatura emigracyjna, teoria i praktyka przektadu literackiego, teoria i praktyka
ttumaczenia, historía stosunków czesko-polskich, historía Slowian zachodnich itp.).
Przeprowadzenie tych zmian umožliwily w dužym stopniu przyznane granty oraz inne
47
OPERA SLAVICA, XVI, 2006, 3
subwencje (lacznie 7). W ramach specjalnego projektu L . Štěpána wprowadzono na
stopniu magisterskim n o w e studia nauczycielskie. D z i ; k i subwencji, która^ przyznano
projektowi R. Madeckiego (Fundusz Rozwoju Szkól Wyiszych), przeprowadzono w r. 2003
gruntowna^ przebudow; praktyczej nauki jezyka polskiego, polegajaca, na wprowadzeniu
wypracowanych przez Radq Europy standardów nauczania jezyków obcych (w m y š i
polskiego systému certyfikatowego) i zastapieniu starých podreczników publikacjami
z krakowskiej sérii Jezyk polski dla cudzoziemców.
Polonistyka na Uniwersytecie Masaryka nie jest tylko kierunkiem studiów, jej pracownicy biora, czynny udzial takže w badaniach naukowych. W obrebie p l a n ó w badawczych bmeňskiej polonistyki literackiej miešci s i ; przede wszystkim problematyka genologiczna i prače z zakresu komparatystyki literackiej. W zakresie lingwistyki rozwijane
zas badania struktury tekstu i dyskursu oraz synchroniczne badania porównawcze jezyka
polskiego i czeskiego. Wynikiem tych badaň
liczne publikacje - monografie, artykuly w
czeskich i zagranicznych czasopismach naukowych (np. Slavica Litteraria, Bohemica Litteraria, Litteraria Humanitas, Opera Slavica, Slávia, Zagadnienia Rodzajów Literackich,
Stylistyka, Slavica Wratislaviensia, Slávia Occidentalis, Studia Slavica Opole-Ostrava itp.)
oraz opublikowane teksty wyktadów goscinnych lub referatów, wygloszonych na wielu
kongresach i konferencjach w Czechach i za granica,. Z planami badawczymi sa.
zwia_zane takže zorganizowane przez bmeňskich polonistów (przy wsparciu Polskiego
Instytutu w Pradze, Konsulatu Generalnego R P w Ostrawie, Biblioteki Ziemi Morawskiej,
Magistrátu Miasta Brna, Klubu Polskiego „Polonus" itp.) konferencje i spotkania
naukowe: 1998 - Sympozjum z okazji 70 rocznicy urodzin J. Pelikána (tom referatów:
Brněnská polonica I, Brno 1999), 2002 - miedzynarodowa konferencja literaturoznawcza
Cesta k realitě (tom pokonferencyjny: Cesta k realitě, Bmo 2003), 2003 - spotkanie
czeskich polonistów Celostátní fórum polonistů (tom pokonferencyjny: 80 let české
polonistiky, Bmo 2004). Pod koniec paždziemika biežacego roku odbedzie s i ; w ramach
obchodów 40 rocznicy wspótpracy Bma i Poznania miedzynarodowa konferencja Polacy
w Bmie. Jezyk - literatura - kultura - polityka.
Brněnska polonistyka utrzymuje kontakty naukowe z innymi placówkami polonistycznymi w Republice Czeskiej, rozwija takže wspótprac; z polski mi i slowackimi ošrodkami akademickimi (Warszawa, Kraków, Wroclaw, Poznaň, Lodž, Gdaňsk, Katowice,
Lublin, Bielsko-Biala, Bratyslawa, Baňska Bystrzyca, Preszów). Na wymiany i stáže nau­
kowe do Polski wyježdžaja, nie tylko pracownicy, ale bardzo czesto takže doktorand i studenci, zdobywajacy w ten sposób bezpošredni kontakt z polskim jezykiem i kultura, árodowiskiem akademickim, dostejD do polskich ksi?gozbiorów, možliwošč udziatu w projektach badawczych itp.
Poloniáci z Uniwersytetu Masaryka zdaja_ sobie spraw; z tego, že jeszcze wiele zostalo do zrobienia. Jednoczesnie sa_ przekonani o tym, že przeprowadzone dotychczas z m i a n y
przyczyniaja. s i ; do sprawnego funkcjonowania tego kierunku. W tym kontekácie jest
szczególnie przykre, že w Polsce pojawily s i ; niedawno nieprawdziwe informacje na témat
12
12
Zob. bibliograf!?, žyciorys, opis projektów badawczych poszczególnych osob na stronach intemetowych:
- doc. L . Štěpán: http://www.muni.cz/arts/people/Ludvik.Slepan
- dr R. Madecki: http://www.muni.cz/aits/people/Ronian.Madecki
- prof. K. Kardyni-Pelikánová, prof. J. Pelikán: http://web.quick.ez/k.j.pelikanovi
48
OPERA SLAVICA, XVI, 2006, 3
czeskiej, a szczególnie bmeňskiej polonistyki. Mowa tu o tekšcie Bogustawa Bakuly pt.
Polonistyka po sqsiedzku (Czechy, Stowacja, Wqgry, Rumunia, Ukraina).' Autor w swoim
artykule podaje, že bmeňski Instytut Slawistyki zrezygnowal z oficjalnego polskiego lekto­
ra, obecnie zatrudnia lektork? z Bratystawy, a zaoszczedzone w ten sposób pieniadze przeznacza na wsparcie batkanistyki. W gruncie rzeczy chodzi o to, že Bmo jakoby nie przestrzega mi?dzyrzadowej czesko-polskiej umowy kulturalnej - to juž powažne oskarženje.
Lektorka j?zyka polskiego w Instytucie Slawistyki Wydziatu Filozqfícznego Uniwersytetu
Masaryka w Brnie (wyžej wspomniana Bogumila Suwara) jest oficjalnym polskim lekto­
rem. Mieszka wprawdzie w Bratysiawie, lecz dziala takže na UJ w Krakowie, gdzie jako
Polka z krwi i košci skoňczyta kiedyš studia. Lektorka jest oplácaná przez Instytut Slawis­
tyki Uniwersytetu Masaryka, przy czym nie otrzymuje pieni?dzy od strony polskiej, chociaž w innych przypadkach zazwyczaj tak si? dzieje. O jakimá oszczedzaniu finansów
przez Instytut Slawistyki lub o rezygnacji z polskiego lektora i tamaniu umowy wiec nie
ma mowy. Kolejné nieácistoáci dotycza. koncepcji bmeňskiej polonistyki, ew. slawistyki
(studia terytorialne, zintegrowana typologia gatunków - ich inicjatorem nie jest doc.
Štěpán). W Republice Czeskiej nie ma w chwili obecnej žadnego zawodowo czynnego
profesora w dziedzinie polonistyki. Prof. Marie Sobotková z Olomuňca jest profesorem l i ­
teratury czeskiej. Prof. Ivo Pospíšil, dyrektor bmeňskiego Instytutu Slawistyki, byl zreszta.
jedna, z osob bioracych udzial w jej przewodzie profesorskim. Równiež starajacy si? obec­
nie o profesur? doc. Poslední jest, o ile wiadomo, docentem literatury czeskiej.
Trzeba podkrešlič, že artykul Prof. Bakuly nie jest oparty na obiektywnie zweryfikowanych faktach, lecz na niesprawdzonych wiešciach i dezinformacjach. Pozostaje wi?c ta­
jemnic^ jak to možliwe, že ukázal si? w tak wažnym tomie.
Prof. Bakula wcale nie zwrócil si? ani do kierownictwa Instytutu Slawistyki Uniwer­
sytetu Masaryka w Bmie, ani do brneňskich polonistów. Instytut Slawistyki domaga si?
wi?c od polskiej strony przeprosin redakcji tomu, a przede wszystkim autora artykulu Prof.
Bakuly. O ile sa_starania polskiej polonistyki o jej rzeczywist^ fachowa. przebudow? podejmowane na serio, naležy nawet w X X I wieku zacza_č od dawnej zasadniczej pozytywistycznej akry bii X I X wieku, czyli od dokladnosci, rzetelnošci i naukowošci. Jestesmy przekonani, že przedstawiciele polskiej polonistyki, organizatorzy konferencji Polonistyka
w przebudowie oraz redaktorzy dwutomowego zbioru tekstów wygloszonych na tejže kon­
ferencji zdaja. sobie z tego spraw?.
Roman Madecki
Ivo Pospíšil
3
13
Zob. przypis nr 1.
49