HISTORIA KOMUNIKACJI MIEJSKIEJ W POLSCE

DZIEJE BYDGOSKICH TRAMWAJÓW
Stanisław Sitarek
DZIEJE BYDGOSKICH TRAMWAJÓW
HISTORIA KOMUNIKACJI MIEJSKIEJ W POLSCE
D
42
zień 1 lutego 1888 roku był dniem
narodzin bydgoskich tramwajów. W
tym to bowiem dniu została zawarta
umowa między magistratem i dyrekcją policji w Bydgoszczy, a berlińską firmą Ingeniueur Havestadt und Contag na ułożenie toru i
eksploatację tramwaju konnego.
Pierwszy tramwaj konny ruszył na ulice
Bydgoszczy w dniu 18 maja 1888 roku na
trasie Dworzec Kolejowy – ul. Poznańska.
Długość trasy wynosiła 2,3 km, a szerokość
toru (prześwit) 1000 mm, który jest zachowany do dziś. Stałe kursy na tej linii obsługiwały 4 konne wozy tramwajowe, które
posiadały 10 miejsc siedzących i 10 miejsc
stojących. Stajnia i wozownia mieściła się
przy ul. Zygmunta Augusta obok dworca
kolejowego.
Z ciekawostek należy wspomnieć, że na
ul. Długiej, gdzie trasa wznosiła się pod górkę zaprzęgano dodatkowo drugiego konia.
Konie w podkowach miały powrozy dla stłumienia hałasu, co również zapobiegało poślizgom.
Drugą linię tramwaju konnego o długości 2,8 km uruchomiono 1 maja 1892 roku
na trasie Koszary Artyleryjskie – Zbożowy
Rynek.
Tramwaj elektryczny zapoczątkowała
data 5 października 1895 r, kiedy to firma
Allgemeine Elektrizitats-Gesellschaft (A.E.G)
otrzymała zgodę władz miasta i rozpoczęła
elektryfikację tras tramwajowych.
W dniu 3 lipca 1896 r na ulicach Bydgoszczy rozpoczynają kursy pierwsze tramwaje
elektryczne. Tabor składał się z 16 wozów
silnikowych i 12 wozów doczepnych, a szybkość podróżowania zwiększa się z 9 km/godz
do 15 km/godz.
W 1897 roku zarząd nad eksploatacją i rozwojem sieci tramwajowej przejęło,
na okres 30 lat, Powszechne Towarzystwo
Kolei Lokalnych i Ulicznych w Berlinie (Al-
lgemeinen Lokal und Strassenbahn – AG).
Po wybudowaniu kolei wąskotorowej Bydgoszcz – Koronowo w 1898 roku zostaje
przedłużona linia tramwajowa koloru „czerwonego” (A) od ul. Poznańskiej ul. Świętej
Trójcy do ul. Grunwaldzkiej. Linia ta kończy się w pobliżu dworca małej kolejki zwanej „ciuchcią”.
Trzecią linię tramwajową, oznaczoną kolorem „białym” (C), wybudowano i uruchomiono 24 grudnia 1900 roku i biegła na trasie Pl. Teatralny, Jagiellońska, Fordońska do
Bartodziej Wielkich. Linię tę 25 maja 1901
roku, przedłużono od Pl. Teatralnego ulicą
Marszałka Focha, Kordeckiego, Św. Trójcy,
Nakielską na Wilczak. Łączna długość tej
linii wynosiła 5.4 km. W roku 1906 Bydgoszcz posiadała trzy linie tramwajowe o
łącznej długości 12,1 km oraz 36 wozów
silnikowych i 23 wozy doczepne. Tabor nie
był najnowszej produkcji. Pochodził z różnych miast niemieckich, gdzie wycofywano go w następstwie wprowadzenia nowszego. W 1907 roku tramwaje bydgoskie
przewiozły 2.880.791 pasażerów, a w 1910
roku już 3.560.000 osób.
Okres pierwszej wojny światowej niewiele zmienia sytuację na odcinku komunikacji
miejskiej. W okresie tym nie nastąpił rozwój
linii tramwajowych, natomiast ruch pasażerski nieco zmalał i do służby konduktorskiej
weszły kobiety. Po przejęciu Bydgoszczy
przez władze polskie, tramwaje bydgoskie
znajdujące się pod wspólnym zarządem wraz
z elektrownią pozostają w rękach niemieckiego towarzystwa akcyjnego A.G w Berlinie.
Dopiero 28 grudnia 1928 roku był dniem
wygaśnięcia dwustronnej umowy między
A.G., a Zarządem Miejskim, który już wówczas posiadał 40 % udziałów w berlińskich
Biuletyn Komunikacji Miejskiej nr 52
liniach tramwajowych. Zarząd Miejski w
tym czasie rozpoczął obejmowanie zarówno elektrowni jak i tramwajów. W ciągu całego okresu międzywojennego nie notowano większego rozwoju linii tramwajowych.
Dokonano jedynie w 1936 roku przedłużenia linii „B”, prowadząc ją ulicą Chodkiewicza do ul. Lelewela, którą w następnym
roku przedłużono do ul. Bartosza Głowackiego i dano jej nazwę Bielawki-Strzelnica
(ul. Toruńska).
W roku 1936 uruchomiono dodatkowo
czwartą linię „D”, tramwaj kursował na trasie ul. Gdańska do ul. Długiej.
Bydgoszcz w 1939 roku dysponuje 37
wozami silnikowymi i 24 wozami doczepnymi. Średnio w okresie okupacji znajdowało
się w ruchu 26 wozów silnikowych i 22 wozy
doczepne. Tabor tramwajowy zmniejszony
został o 2 wozy tramwajowe, które w czasie
bombardowania we wrześniu 1939 roku zostały zniszczone.
Po wyzwoleniu w 1945 roku ruch tramwajowy z powodu uszkodzenia mostów
tak jak w 1939 roku był bardzo ograniczony i koncentrował się na lewej stronie Brdy
przy Pl. Teatralnym. Jako pierwsza ruszyła
linia „A” dnia 11 lutego 1945 roku na trasie Dworzec-Pl. Teatralny, następnie w
marcu na pozostałych liniach „B” i „C” i
jako ostatnia linia „D”.
Rok 1948 to zmiana numeracji linii
tramwajowych z literowych na cyfrowe, a
w końcu roku przystąpiono do budowy odgałęzienia od ul. Chodkiewicza wzdłuż ul.
Lelewela do Szpitala Wojewódzkiego. Linia ta została oddana do użytku mieszkańców w 1949 roku. W roku 1950 przedłużono tory w ul. Nakielskiej do wiaduktu
kolejowego oraz wybudowano pierwszą
własną podstację trakcyjną przy ul. Gdańskiej o mocy 1080 kW.
Rok 1953 to rok usamodzielnienia się
przedsiębiorstwa. Był on przełomowym rokiem dla komunikacji tramwajowej. W tym
roku oddano do eksploatacji wybudowaną wysiłkiem wielu przedsiębiorstw komunikacyjnych w Polsce linię „BRDA”. Cykl
budowy tej linii wynosił zaledwie 9 miesięcy. Bydgoszczy przybywa 26.167 metrów bieżących toru pojedynczego. Oddaniu do eksploatacji linii tramwajowej to-
Biuletyn Komunikacji Miejskiej nr 52
warzyszyło uruchomienie drugiej podstacji trakcyjnej.
Ważną inwestycją komunikacyjną w
1955 roku była budowa w czynie społecznym, przez załogi wielu bydgoskich przedsiębiorstw, torowiska pojedynczego z mijankami w ciągu ul. Gdańskiej od ul. Chodkiewicza do Osiedla Leśnego.
Dalsze lata to okres stałej modernizacji
istniejącego układu torowego – przystosowanie go do eksploatacji taboru nowego
typu, który nie mieścił się na krótkich mijankach starego układu torowego.
W 1957 roku wybudowano pętlę przy ul.
Fordońskiej-Polanka oraz wybudowano
drugi tor na ul. Marszałka Focha. Rok 1959
– pamiętny oddaniem do eksploatacji zajezdni tramwajowej – nowoczesnego obiektu z dość znaczną siecią torową. Tak jak
miasto nasze rosło z każdym rokiem, tak komunikacja masowa musiała stale się rozwijać. Nie ma lat bez zmian w trakcji tramwajowej. W 1961 roku budowa mostu w
ul. Mostowej powoduje, że może nastąpić
zmiana układu torowego na Pl. Teatralnym.
Powstaje układ dwóch węzłów torowych:
z ul. Gdańskiej w ul. Jagiellońską i Marszałka Focha oraz z ul. Mostowej w ul. Jagiellońską i Marszałka Focha.
W latach 1962-63 modernizacji ulega
układ torów w ul. Świętej Trójcy. Z ul.Kordeckiego dwutorową linią możliwy jest
wjazd w ul. Nakielską i ul. Grunwaldzką.
W 1963 roku zostaje oddany do eksploatacji nowy most w ul. Bernardyńskiej w
związku z tym ulega całkowitej przebudowie układ torowy w tym rejonie. Torowisko zostaje wbudowane w środek układu
drogowego, znika tak niebezpieczny przelot linii tramwajowej przez jezdnię na
most. W 1967 roku przy dworcu PKP znika trójkąt manewrowy, a powstaje pętla
tramwajowa z pierwszym w naszym mieście tunelowym przejściem dla pasażerów
zdążających z dworca PKP do środków komunikacji zbiorowej. Równocześnie remontuje się torowisko w ul. Dworcowej od
dworca do ul. Sienkiewicza, a w następnym roku odcinek do Gdańskiej. Przebudowuje się również węzeł Orbis. Modernizacja torowiska w ul. Nakielskiej, na tory
wydzielone, od ul. Czerwonego Krzyża do
HISTORIA KOMUNIKACJI MIEJSKIEJ W POLSCE
DZIEJE BYDGOSKICH TRAMWAJÓW
43
HISTORIA KOMUNIKACJI MIEJSKIEJ W POLSCE
DZIEJE BYDGOSKICH TRAMWAJÓW
44
wiaduktu kolejowego, zostaje wykonana w
1971 roku. Dzielnica przemysłowa Bydgoszczy Wschód uzyskuje komunikację
tramwajową w latach 1969-70.
W roku 1969 odcinek ul. Fordońskiej od
ul. Bałtyckiej do ul. Wyścigowej uzyskuje
dwutorową linię tramwajową zakończoną
pętlą. Inwestycja ta jest początkiem porządkowania ciągu komunikacyjnego Wschód
– Zachód. Generalnej przebudowie ulega
ul. Fordońska. Fordońska staje się ulicą
dwujezdniową z wydzielonym pasem torowym w środku. Kontynuacją tego poważnego zamierzenia jest oddanie do użytku,
w roku 1970, nowego mostu w ul. Kardynała Wyszyńskiego z asymetrycznie usytuowanym torowiskiem tramwajowym. Uzyskano nową przeprawę mostową, jak również odcinek toru od ul. Kardynała Wyszyńskiego do ul. Bałtyckiej.
W latach 1972-74 generalnej przebudowie ulega ulica Jagiellońska od ronda Fordońskiego do ronda Jagiellonów z tunelowym przejściem dla ruchu pieszego. W
tym samym okresie bo w latach 1972-74
modernizacji ulega ul. Chodkiewicza i tu
porządkuje się układ drogowy w takim
stopniu na jaki zezwalają warunki terenowe. Powstaje dwutorowa linia tramwajowa zakończona pętlą przy ul.Wybickiego.
Likwidacji muszą ulec: torowisko w ul.
Lelewela i trójkąt manewrowy w Chodkiewicza – B. Głowackiego – Cicha z uwagi
na budowę dalszego odcinka ul. Kardynała Wyszyńskiego. Równolegle bo w latach
1973-75 realizowana jest w mieście inna
poważna budowa – węzeł Grunwaldzki –
zasypanie części kanału , wyburzenie
mostu ceglanego łączącego ul. Św. Trójcy
z Grunwaldzką - całkowita przebudowa
ciągu komunikacyjnego od mostów w ul.
Marszałka Focha do ul. Czerwonego Krzyża. Likwidacji ulega węzeł torowy Świętej
Trójcy, tory w ul. Świętej Trójcy, Kordeckiego i Nakielskiej do Ułańskiej wraz z
mijankami przy tej ulicy. Przebudowane
zostaje również włączenie torów w ulicę
Grunwaldzką. Miastu przybywa nowa arteria komunikacyjna i odcinek dwutorowej, prostej linii tramwajowej.
Lata 1974-76 to modernizacja linii
tramwajowej do Kapuścisk (jednotorowej
z mijankami) oraz budowa linii Wyżyny
– do Magnuszewskiej. Przybywa nowoczesny węzeł tramwajowy z torami komunikacyjnymi przy ul. Wł. Bełzy – Szpitalna oraz dwutorowa linia tramwajowa z
pętlą do Kapuścisk i do ul. Magnuszewskiej. W latach od 1975-1984 wybudowany został odcinek toru dł. 4,1 km na Wyżynach od ul. Magnuszewskiej do ul. Karpackiej. Daty same wskazują na to, że
inwestycja ta miała duży okres przestoju.
Budowę zaczęto jako tor o prześwicie normalnym, a zakończono jako torowisko z
prześwitem 1000 mm.
W 1984 roku zlikwidowano linię tramwajową w ul. Grunwaldzkiej z braku taboru
dwukierunkowego, koniecznego do jej obsługi (kończyła się mijanką).
W roku 1989 zrealizowana zostaje bardzo potrzebna inwestycja tramwajowa, przebudowa toru pojedynczego z mijankami na
linię dwutorową kończącą się pętlą w ul.
Gdańskiej od ul. Artyleryjskiej poprzez wybudowany wiadukt nad torami kolejowymi
do ul. Rekreacyjnej. 25 stycznia 1990 roku
wskutek zagrożenia wybuchu gazu zostaje
zawieszona komunikacja tramwajowa na ul.
Dworcowej, łącząca dworzec kolejowy z
innymi dzielnicami.
Brak połączenia tramwajowego z dworcem kolejowym trwa do dnia dzisiejszego.
W roku 1994 uchwałą Rady Miejskiej z dnia
17.02.1994 r uprawnienia do zarządzania
mieniem gminy w postaci infrastruktury komunikacji tramwajowej (tory wraz podtorzem, sieci trakcyjnej i podstacji) przejmuje Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej.
Na dzień dzisiejszy długość torów (liniowych) wynosi 65,6 km, a łącznie z zajezdnią i zapleczem długość ta wynosi
71,5 km.
Miejskie Zakłady Komunikacyjne w
Bydgoszczy posiadają w inwentarzu 133
wagony 805Na, a każdego dnia na 8 linii
tramwajowych wyrusza 99 wozów tramwajowych.
Biuletyn Komunikacji Miejskiej nr 52