docPrawo Karne - Polskie Stowarzyszenie Edukacji Prawnej
download 
Reklamacja Transkrypt
Prawo Karne - Polskie Stowarzyszenie Edukacji Prawnej
Aleksandra Kowalak Anna Młynarczyk - Zalewska Paulina Wiktorska Prawo Karne Koalicja „Powrót do wolności” © Polskie Stowarzyszenie Edukacji Prawnej Warszawa 2007 Stan prawny na dzień 30 czerwca 2007 roku. www.psep.pl Wydawnictwo powstało w ramach programu PIW EQUAL Koalicji „Powrót do wolności” Prawo Karne Stan prawny na dzień 30 czerwiec 2007 Autorki: Aleksandra Kowalak Anna Młynarczyk - Zalewska Paulina Wiktorska Korekta językowa: Paweł Zalewski Projekt okładki i rysunki: Tomasz Januszewski Skład: Tomasz Gajek © Polskie Stowarzyszenie Edukacji Prawnej www.psep.pl [email protected] Wydawnictwo sfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL Warszawa 2007 ISBN 978-83-88407-08-6 www.psep.pl Wstęp Oddajemy do rąk Czytelników kolejny Biuletyn Prawny, tym razem poświęcony prawu karnemu. Powstał on w ramach Inicjatywy Wspólnotowej Equal Koalicja „Powrót do Wolności”. Biuletyn ten trochę różni się od dwóch wydanych wcześniej. Więcej uwagi poświęcono w nim podstawowym zagadnieniom prawa karnego oraz przedstawieniu mechanizmów działania tego prawa. Wiedza prawna większości Polaków nie jest duża, do tego pełna braków w podstawach i często przetykana mitami. Dotyczy to także prawa karnego. Nawet osoby mające bezpośredni z nim kontakt, czy jako oskarżeni, czy jako świadkowie, bardzo często zupełnie nie rozumieją mechanizmów jego działania. Co więcej zdarza im się być święcie przekonanym o czymś, co tak naprawdę jest nieprawdą. A brak wiedzy akurat w tej dziedzinie wiedzy może prowadzić do wyjątkowo smutnych konsekwencji. Biuletyn ten przeznaczony jest zarówno dla tych, którzy mają z prawem karnym kontakt bezpośredni, jak i dla tych, którzy z nimi pracują. Autorki dołożyły wszelkich starań, i wykazały się wielką starannością, aby przedstawione w publikacji informacje były zrozumiałe i czytelne dla osób zawodowo nie związanych z prawem. Biuletyn ten nie pomoże nikomu uniknąć odpowiedzialności za popełnione przestępstwo, a jedynie wskaże możliwości zgodnego z prawem postępowania w sprawie karnej. Znajomość prawa nie zwalnia bowiem z odpowiedzialności za jego łamanie, ale pozwala uniknąć błędów i daje szansę na uczciwe osądzenie. Mam nadzieję, że biuletyn ten okaże się przydatny na co dzień. Krzysztof Pawłowski. www.psep.pl www.psep.pl Spis treści Prawo karne Rozdział I P ostępowanie karne w pigułce, czyli podstawowe zagadnienia o procesie karnym Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Postępowanie przygotowawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Postępowanie sądowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Rozdział II Dobrowolne poddanie się karze i skazanie bez rozprawy, czyli kiedy można mieć wpływ na rodzaj i wysokość kary Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Dobrowolne poddanie się karze i skazanie bez rozprawy w pytaniach i odpowiedziach . . . 10 Rozdział III Postępowanie przyspieszone i występek chuligański Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Postępowanie przyśpieszone i występek chuligański w pytaniach i odpowiedziach . . . . . . 14 Rozdział IV Postępowanie mediacyjne, czyli próba rozwiązania konfliktu, jakim jest przestępstwo, przez samych zainteresowanych – pokrzywdzonego i sprawcę Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Zasady mediacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Kto może ubiegać się o mediację, jej przebieg i skutki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Rozdział V Probacja, czyli kilka słów o środkach związanych z poddaniem sprawcy przestępstwa próbie Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Warunkowe umorzenie postępowania karnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22 Warunkowe zawieszenie wykonania kary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Warunkowe przedterminowe zwolnienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Rozdział VI Gdy sprawca popełnia dwa lub więcej przestępstw, czyli kilka słów o karze łącznej, wyroku łącznym i ciągu przestępstw Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kara łączna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wyrok łączny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ciąg przestępstw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 32 36 38 Rozdział VII Gdy nie zgadzamy się z decyzją sądu lub prokuratora, czyli kilka słów o sposobach zaskarżenia wydanych orzeczeń w postępowaniu karnym Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sprzeciwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zażalenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Apelacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kasacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wznowienie postępowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 41 41 42 43 47 Rozdział VIII Ostatnia deska ratunku, czyli parę słów o skardze do Strasburga Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Skarga do Strasburga – w pytaniach i odpowiedziach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 www.psep.pl ROZDZIAŁ I Postępowanie karne w pigułce, czyli podstawowe zagadnienia o procesie karnym 1. Uwagi wstępne Istotą postępowania karnego jest przede wszystkim wykrycie i po ciągnięcie do odpowiedzialności karnej sprawcy przestępstwa. Polskie postępowanie karne składa się z dwóch faz: postępowania przygotowawczego i postępowania sądowego. Jednocześnie należy podkreślić, iż na tych dwóch poszczególnych etapach postępowania mamy do czynienia z różnymi osobami, które mają wpływ na ich przebieg poprzez posiadane uprawnienia. Mowa tutaj o stronach postępowania. Poniżej zostaną przedstawione elementarne pojęcia dotyczące polskiego postępowania karnego. Ich znajomość jest niezbędna dla zrozumienia instytucji prawnych związanych z prawem karnym omawianych w dalszych rozdziałach biuletynu. 2. Postępowanie przygotowawcze Jest to wstępne stadium postępowania karnego. Prowadzone jest w jednej z form: dochodzenia lub śledztwa. Jego wszczęcie spowodowane jest najczęściej poprzez zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa lub na wskutek złożenia wniosku przez osobę uprawnioną. Gospodarzem tego stadium jest prokurator, który pro wadzi lub nadzoruje postępowanie przygotowawcze, prowadzone zwłaszcza przez policję. Natomiast stronami są: podejrzany, czyli osoba fizyczna, której przedstawiono zarzut popełnienia przestępstwa (w formie postanowienia o przedstawieniu zarzutów albo ustnie przed przesłuchaniem tej osoby w charakterze podejrzanego); pokrzywdzony, czyli przede wszystkim osoba fizyczna (np. Jan Kowalski) lub prawna (np. spółka, fundacja), której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez w wyniku popełnionego przestępstwa. Zarówno pokrzywdzonemu, jak i podejrzanemu, jako stronom przysługuje prawo do m.in.: składania wniosków dowodowych (np. mogą wnieść o powołanie określonej osoby na świadka lub o przeprowadzenie innego dowodu); zaskarżenia decyzji organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze; korzystania z usług fachowej pomocy (tj. podejrzany – z pomocy obrońcy, pokrzywdzony – z pomocy pełnomocnika). www.psep.pl Obie strony są pouczane przez prowadzącego postępowanie przygotowawcze o swoich uprawnieniach i obowiązkach (np. pokrzywdzony najczęściej przy składaniu zawiadomienia, a podejrzany po postawieniu zarzutów, a przed przesłu chaniem go w charakterze podejrzanego). Uwaga! Od podejrzanego, czyli strony, należy odróżnić osobę podejrzaną. Jest to bowiem ktoś, kogo organy ścigania (policja lub prokuratura) podejrzewają o popełnienie przestępstwa, ale komu jeszcze nie postawiono zarzutów. 3. Postępowanie sądowe Momentem przełomowym pomiędzy postępowaniem przygotowawczym a postępowaniem sądowym jest wniesienie do sądu aktu oskarżenia bądź wniosku o warunkowe umorzenie postępowania. Gospodarzem tego stadium postępowania jest oczywiście sąd, a stronami są: prokurator, oskarżony, czyli osoba, przeciwko której wniesiono do sądu akt oskarżenia. Jest nim także ktoś, w stosunku do kogo prokurator złożył wniosek o warun kowe umorzenie postępowania. Co natomiast z pokrzywdzonym, który był stroną w postępowaniu przygotowawczym? Otóż pokrzywdzony może stać się stroną w postępowaniu przed sądem tylko wtedy, jeżeli zdecyduje się wystąpić jako: oskarżyciel posiłkowy. Aby zostać oskarżycielem posiłkowym należy, do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie (czyli do czasu odczytania aktu oskarżenia), złożyć sądowi oświadczenie o przystąpieniu do procesu w tym właśnie charakterze. Można to zrobić zarówno ustnie (zostanie to zapisane w protokole), jak i pisemnie; oskarżyciel prywatny. Dotyczy to sytuacji, gdzie zostało popełnione przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego, czyli np. zniesławienie (art. 212 kk), zniewaga (art. 257 kk), naruszenie nietykalności cielesnej (art.217 kk), naruszenie miru domowego (art. 193 kk). W takich to sytuacjach sam pokrzywdzony zobowiązany jest do wniesienia aktu oskarżenia do sądu; powód cywilny. Zgodnie z art. 62 kpk pokrzywdzony do czasu odczytania aktu oskarżenia na rozprawie, może wytoczyć przeciwko oskarżonemu www.psep.pl powództwo cywilne. Pokrzywdzony może je zgłosić już w postępowaniu przygotowawczym. Powództwo cywilne umożliwia dochodzenie roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z przestępstwa w trakcie postę powania karnego (np. odszkodowanie za zniszczone mienie w sprawie o kradzież z włamaniem, odszkodowanie za uszczerbek na zdrowiu w sprawie o pobicie). Uwaga! Jeżeli pokrzywdzony nie przystąpi do postępowania sądowego w jakiejkolwiek w/w form, nie będzie wówczas stroną. Pozostaną mu nieliczne uprawnienia (np. sprzeciw dobrowolnemu poddaniu się karze przez oskarżonego – art. 387 kpk), ale nie będzie mógł on zaskarżyć zapadłego wyroku, albowiem prawo złożenia apelacji przysługuje jedynie stronom. www.psep.pl ROZDZIAŁ II Dobrowolne poddanie się karze i skazanie bez rozprawy, czyli kiedy można mieć wpływ na rodzaj i wysokość kary 1. Uwagi wstępne Instytucja dobrowolnego poddania się karze (art. 387 kpk) i skazania bez rozprawy (art. 335 kpk) zostały wprowadzone do polskiego prawa ustawą z dnia 6 czerwca 1997 roku. Inspiracja obu tych instytucji miała źródło w rozwiązaniach amerykańskich. Przepisy te miały przeciwdziałać przewlekłości postępowania karnego. Przyczyną stosowania tego rodzaju rozwiązań jest przede wszystkim konieczność szybkiego załatwienia sprawy, a co za tym idzie redukcja kosztów postępowania. Skazanie bez rozprawy – art. 335 kpk ma miejsce w fazie przygotowawczej postępowania karnego, czyli zanim akt oskarżenia wpłynie do Sądu. Instytucja ta polega na zamieszczeniu przez prokuratora w akcie oskarżenia wniosku podejrzanego o wydanie wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych z nim kary oraz środków karnych. Natomiast dobrowolne podanie się karze uregulowane w art. 387 kpk rea lizuje się w fazie postępowania sądowego. Jak stanowi ten przepis, do chwili zakończenia pierwszego przesłuchania wszystkich oskarżonych na rozprawie przed Sądem, oskarżony może samodzielnie zgłosić wniosek w tym trybie. Oskarżony wnioskuje o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie mu określonej kary, bez przeprowadzania postępowania dowodowego. Art. 335 kpk ma zastosowanie jedynie do występków1 zagrożonych maksymalnie karą 10 lat pozbawienia wolności. Art. 387 kpk jest liberalniejszy i mówi tylko o występku, bez granicy zagrożenia karą. Zarówno przepis art. 335 kpk, jak i 387 kpk wymaga jednakże, by okolicz ności popełnienia przestępstwa nie budziły wątpliwości, zaś postawa oskarżonego wskazywać powinna, iż cele postępowania karnego zostaną osiągnięte pomimo ograniczenia postępowania. To, że okoliczności popełnienia czynu muszą być jasne, nie oznacza, iż podejrzany musi się przyznać do winy, np. jeśli ktoś wyrywa mi torebkę na oczach kilkunastu osób i od razu zostaje zatrzymany z tą torebką 1. Polski kodeks karny reguluje odpowiedzialność za przestępstwa, które dzielą się na zbrodnie i występki. Zbrodnia jest zagrożona minimalną karą pozbawienia wolności w wymiarze 3 lat (np. zabójstwo, rozbój przy użyciu noża, fałszowanie pieniędzy), pozostałe przestępstwa, zagrożone niższą karą to występki (np. kradzież, oszustwo, zniszczenie mienia). Wykroczenia nie są przestępstwami i są uregulowane w kodeksie wykroczeń. www.psep.pl w ręku – na gorącym uczynku. Kiedy kilkanaście osób potwierdza przebieg zda rzenia, to nie będzie wątpliwości odnośnie jego przebiegu2. Jednakże w praktyce prokuratura negocjuje w trybie art. 335 kpk z podejrzanymi, którzy wykazują chęć współpracy i składają wyjaśnienia, co do przebiegu zdarzenia. Natomiast co do art. 387 kpk ustawodawca zakreślił jeszcze warunek, iż wnioskowi oskarżonego złożonemu do sądu nie może sprzeciwiać się prokurator oraz pokrzywdzony. 2. S kazanie bez rozprawy i dobrowolne poddanie się karze – w pytaniach i odpowiedziach Czy korzystając z art. 335 kpk trzeba się przyznać do winy? Nie, przepisy tego nie wymagają. Okoliczności popełnienia przestępstwa nie mogą budzić wątpliwości. Np. w sytuacji, gdy na oczach kilku osób zniszczę wiatę przystanku autobusowego, to nie muszę się przyznawać, że to zrobiłam, ponieważ potwierdzi to kilkoro świadków, a okoliczności sprawy i tak będą jasne. Nadto należy podkreślić, iż prawo do odmowy składania wyjaśnień przysługuje podejrzanemu i korzystanie z tego prawa nie może negatywnie wpływać na jego sytuację procesową. Toteż teoretycznie jest możliwe, że podejrzany milczy przez cały proces, a nie istnieją proceduralne przeszkody do skorzystania z art. 335 kpk. Natomiast w praktyce korzystanie z dobrodziejstwa art. 335 kpk jest wykorzystywane przez prokuratorów w stosunku do oskarżonych, którzy składają wyjaśnienia i wykazują chęć współpracy z wymiarem sprawiedliwości. Do kiedy można złożyć wniosek w trybie art. 335 kpk? Momentem granicznym jest chwila wysyłania aktu oskarżenia do sądu przez prokuratora. W związku z czym wniosek taki, dobrze jest złożyć, w przypadku podejrzanego, jeszcze przed końcowym zaznajomieniem się z aktami sprawy. W wypadku jakich przestępstw można wnosić o skazanie bez rozprawy z art. 335 kpk? W przypadku takich występków, których górna granica zagrożenia ustawowego nie przekracza kary 10 lat pozbawienia wolności. 2. W tym miejscu trzeba przypomnieć naczelną zasadę kodeksu postępowania karnego, iż podejrzany, a potem oskarżony nie musi składać wyjaśnień, korzystając w ten sposób z prawa do obrony. Może nie odezwać się ani słowem w toku całego postępowania, zaś korzystanie przez oskarżonego z prawa do odmowy składania wyjaśnień, lub składanie wyjaśnień nieprawdziwych, nie może stanowić dla niego okoliczności obciążającej w procesie karnym. To prokurator wsparty rozbudowanym aparatem państwowym ma udowodnić podejrzanemu winę. 10 www.psep.pl Jeśli zarzucono mi kradzież w supermarkecie, to mogę złożyć wniosek na podstawie art. 335 kpk? Kradzież jest występkiem zagrożonym karą od 3 miesięcy do 5 lat pozbawie nia wolności, więc pierwszy warunek jest spełniony, ale pozostaje jeszcze kilka kwestii, np. czy okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości, a nadto czy postawa podejrzanego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte pomimo skazania bez rozprawy, czyli mówiąc wprost, czy wobec podejrzanego jest pozytywna prognoza kryminologiczna. Jeżeli tak, to złożenie wniosku jest zasadne. Czy mój adwokat może za mnie wystąpić z wnioskiem do prokuratora z art. 335 kpk? Nie, musi to zrobić osobiście podejrzany, a może być przy tym obecny obrońca. Na czym polega uzgadnianie wniosków wobec kary na podstawie art. 335 kpk? Przygotowując wniosek w akcie oskarżenia w tym trybie prokurator musi zaproponować karę i środki karne w granicach przewidzianych przez ustawę karną. Nie mogą być one dowolne. Często zdarza się, że osoby co do których ma zastosowanie dobrodziejstwo tej instytucji nie wiedzą o jej istnieniu – bo pierwszy raz weszły w kolizję z prawem. Procedura rozpoczyna się od wyjaśnienia na czym polega ta regulacja oraz dolnej i górnej granicy zagrożenia karą za określony czyn przewidzianą w danych okolicznościach sprawy. Podejrzany podaje swoje propo zycje, a prokurator wyraża na nie zgodę lub nie, w zależności od stanu sprawy. Czy można wnosić o zastosowanie art. 335 kpk, gdy chodzi o czyn popełniony w warunkach recydywy? Nie, bowiem nie pozwala na to brak pozytywnej prognozy kryminologicznej. Czy oskarżony może wycofać wniosek o skazanie bez rozprawy? Moim zdaniem tak, bo jest to jego prawo podmiotowe. Ale nie zostało to uregulowane wprost w przepisach. www.psep.pl 11 Czy pokrzywdzony musi być pytany o zgodę na skazanie bez rozprawy na podstawie art. 335 kpk? Nie, przepisy nie wymagają takiej zgody. W przeciwieństwie do regulacji tzw. dobrowolnego poddania się karze – art. 387 kpk, gdzie wymagane jest, aby pokrzywdzony nie wyraził sprzeciwu. Co oznacza brak sprzeciwu pokrzywdzonego przy dobrowolnym poddaniu się karze z art. 387 kpk? Oznacza to, że pokrzywdzony będący na rozprawie powie, że się zgadza. Albo prawidłowo wezwany na rozprawę nie stawił się bez usprawiedliwienia, a co za tym idzie nie sprzeciwił się. Czy sąd może być pewny, że ktoś został prawidłowo wezwany na rozprawę? Sąd wzywając na rozprawę otrzymuje potwierdzenia odbioru, lub dwukrotnego awizowania wezwania przez pocztę. Wówczas sąd uznaje, iż osoba została prawidłowo wezwana, choćby się nie stawiła na rozprawę. Czy w postępowaniu przyspieszonym można składać do prokuratora wniosek o skazanie bez rozprawy? Nie, instytucji z art. 335 kpk nie można stosować w trybie przyspieszonym. Czy można dobrowolnie poddać się karze w trybie przyspieszonym na podstawie art. 387 kpk? Tak, jest taka możliwość. Czy sąd godząc się na zastosowanie art. 387 kpk jest związany zaproponowanym przeze mnie wnioskiem co do kary? Tak, jeżeli Sąd zaakceptował wniosek w trybie art. 387 kpk, to jest związany jego ustaleniami i nie powinien go zmieniać, bo przeczyłoby to zasadzie lojalności procesowej, która sąd obowiązuje. 12 www.psep.pl ROZDZIAŁ III Postępowanie przyspieszone i występek chuligański 1. Uwagi wstępne Z dniem 12 marca 2007 r. weszły w życie przepisy regulujące postępowanie przyspieszone oraz występek o charakterze chuligańskim. Potrzebę wprowadzenia do procedury karnej postępowania przyspieszonego uzasadniono w projekcie rządowym koniecznością szybkiej reakcji wymiaru sprawiedliwości na szereg drobnych przestępstw, które są szczególnie dotkliwie odbierane przez społeczeństwo. Wyniki wielu badań kryminologicznych doprowadziły do wniosku, że skuteczność ścigania przestępczości związana jest bezpośrednio z tempem nastąpienia sankcji za złamanie prawa. Okoliczność ta wyprzedza potrzebę orzekania surowej kary. Nadto autorzy projektu podnieśli, iż rozstrzyganie spraw prostych z procesowego punktu widzenia, do jakich ma zastosowanie tryb przyspieszony, pozwoli przemieścić siły i środki na prowadzenie tych postępowań, gdzie skomplikowane stany faktyczne wymagają wielu, często długotrwałych czynności procesowych. Jak można zaobserwować na tle obecnej praktyki, w postępowaniu przyspie szonym najczęściej rozstrzygane są sprawy prowadzenia pojazdów pod wpływem alkoholu, tak samochodów jak i rowerów, oraz drobne kradzieże. Sprawcy są zatrzymywani na gorącym uczynku i w ciągu 48 godzin przekazywani do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o rozpoznanie. Jest to możliwe ze względu na nieskomplikowany stan faktyczny i możliwość błyskawicznego zgromadzenia minimum materiału dowodowego. Chuligański charakter czynu został uregulowany w art. 115 § 21 kodeksu karnego. Nie jest odrębnym przestępstwem, a znamieniem kwalifikującym czyn. W przypadku przepisów o występku chuligańskim ustawodawca skoncentrował się na obostrzeniu sankcji za popełnienie czynu. Jeżeli sprawca działał publicznie i bez powodu, okazując przez to rażące lekceważenie porządku prawnego. Nowe przepisy przewidują w związku z tym, obligatoryjnie orzekaną przez sąd nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, możliwość wymierzenia kary zwiększonej o połowę i utrudnienia w zawieszeniu wykonania kary. Sąd nie może odstąpić od wymie rzenia kary wobec sprawcy czynu o charakterze chuligańskim. Nadto jeżeli występek o charakterze chuligańskim jest rozstrzygany w trybie przyspieszonym, to jest to samodzielna podstawa do stosowania tymczasowego aresztowania. www.psep.pl 13 2. P ostępowanie przyspieszone i występek chuligański – w pytaniach i odpowiedziach W jakich sprawach może być prowadzone postępowanie przyspieszone? W tych, w których przeprowadzono dochodzenie. Zgodnie z przepisami procedury karnej dochodzenie jest prowadzone, gdy sprawę rozpatruje sąd rejonowy, jako sąd pierwszej instancji, a przestępstwo jest zagrożone karą do 5 lat pozbawienia wolności. Dochodzenie jest prowadzone np. w sprawach o kradzież, oszustwo, kradzież z włamaniem, pod warunkiem, że szkody wywołane tym przestępstwem nie spowodowały szkód przekraczających 50 000 zł. Jak sąd rozpoznaje sprawy w trybie przyspieszonym? Sąd może rozpoznać sprawę w trybie przyspieszonym, jeżeli sprawca przestępstwa został ujęty na gorącym uczynku i zatrzymany oraz doprowadzony przez policję w ciągu 48 godzin przed oblicze sądu. Co to jest wniosek o rozpoznanie? W postępowaniu uproszczonym wniosek o rozpoznanie, który zastępuje akt oskarżenia, jest przygotowywany przez policję i dostarczany do sądu wraz z podej rzanym. Wniosek o rozpoznanie musi być zaakceptowany przez prokuratora. Czy prokurator musi przesłuchać podejrzanego zanim trafi do sądu? Tak, zanim prokurator zatwierdzi wniosek o rozpoznanie musi przesłuchać podejrzanego. Czy w tym trybie można korzystać z pomocy obrońcy? Tak, w postępowaniu przyspieszonym przed sądem oskarżony musi mieć obrońcę. Jeśli oskarżony nie ma obrońcy z wyboru, prezes sądu wyznacza mu obrońcę z urzędu. W celu zapewnienia obrony, adwokaci pełnią dyżury w sądach. 14 www.psep.pl Czy pokrzywdzony może wnieść powództwo cywilne w ramach tego postępowania karnego? Nie, jest to niedopuszczalne. Powództwo cywilne może być dochodzone w odrębnym postępowaniu przed sądem cywilnym. Jak długo można być zatrzymanym w postępowaniu przyspieszonym? Założeniem ustawodawcy jest, iż w tym trybie od momentu zatrzymania na gorącym uczynku, lub bezpośrednio po czynie, w ciągu 48 godzin sprawca jest przekazywany do sądu, który niezwłocznie przystępuje do rozpoznania sprawy. W tym miejscu trzeba podkreślić, że zatrzymanie nie jest tymczasowym aresztowaniem, choć dla osoby zatrzymanej może się tak kojarzyć. Zatrzymany pozostaje w policyjnej izbie zatrzymań. Tymczasowe aresztowanie jest w Polsce stosowane tylko na mocy postanowienia sądu. W postępowaniu przyspieszonym, które może dotyczyć także występku o charakterze chuligańskim, może być stosowane tym czasowe aresztowanie. Np. jeśli sprawca zostaje zatrzymany przez policję podczas kontroli drogowej, a badanie przeprowadzone alkomatem potwierdza, iż prowadził on pojazd pod wpływem alkoholu, wówczas zostaje zatrzymany. Po wysłuchaniu i przedstawieniu zarzutów przez policję, jest przesłuchiwany przez prokuratora i wraz z wnioskiem o rozpoznanie odtransportowany do sądu. W sądzie ma możliwość skorzystania z pomocy obrońcy i staje przed sądem, który niezwłocznie rozpoznaje sprawę. Czy w postępowaniu przyspieszonym można złożyć wniosek o skazanie bez rozprawy w trybie art. 335 kpk? Nie, jest to niedopuszczalne. Czy w trybie przyspieszonym można złożyć wniosek o dobrowolne poddanie się karze na zasadzie art. 387 kpk? Tak, oskarżony może złożyć taki wniosek. Czy w postępowaniu przyspieszonym może sąd zarządzić przerwę? W postępowaniu przyspieszonym sąd może zarządzić przerwę do 14 dni. Zarządzając przerwę sąd podejmuje decyzję, czy będzie stosował środek zapo biegawczy, czyli np. tymczasowe aresztowanie,dozór policji lub poręczenie majątkowe. www.psep.pl 15 Co się dzieje w wypadku, kiedy przerwa w rozprawie trwa dłużej niż 14 dni? Sąd po upływie przerwy, która trwa więcej niż 14 dni może kontynuować postępowanie, ale w trybie uproszczonym. Jeżeli okaże się, że nie można rozpoznawać sprawy w trybie uproszczonym, bo np. okaże się, że sprawca jest chory psychicznie i trzeba go przebadać psychiatrycznie, wówczas sąd zwraca sprawę do prokuratury w celu przeprowadzenia postępowania przygotowawczego, czyli zebranie dowodów w zwyczajnym trybie. Jak wygląda postępowanie odwoławcze od wyroku sądu wydanego w trybie przyspieszonym? Strona ma 3 dni od daty ogłoszenia wyroku na złożenie wniosku o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia wyroku. Termin na wniesienie apelacji wynosi 7 dni i jest liczony od daty doręczenia wyroku wraz z uzasadnieniem. Sąd ma 3 dni na sporządzenie uzasadnienia wyroku od daty złożenia wniosku. Na czym polega występek chuligański. Czy to jest jakieś nowe przestępstwo? Chuligański charakter czynu został uregulowany w art. 115 § 21 kodeksu karnego. Nie jest odrębnym przestępstwem, a znamieniem kwalifikującym czyn. Ustawa stanowi, że występkiem o charakterze chuligańskim jest występek polegający na umyślnym zamachu: • na zdrowie, • na wolność, • na cześć, • nietykalność cielesną, • na bezpieczeństwo powszechne, • na działalność instytucji państwowych lub samorządu terytorialnego, • na porządek publiczny, • na umyślnym niszczeniu, uszkodzeniu lub czynieniu niezdatną do użytku cudzej rzeczy, • jeżeli sprawca działa publicznie i bez powodu albo z oczywiście błahego powodu, okazując przez to rażące lekceważenie porządku prawnego. 16 www.psep.pl Jakie są konsekwencje, jeżeli czyn zarzucany podejrzanemu ma znamię występku chuligańskiego? • Najważniejszym skutkiem jest obligatoryjne podwyższenie wymiaru kary polegające na zwiększeniu jej o połowę. Np. w art. 288 kodeksu karnego uregulowany jest występek zniszczenia mienia. Za to przestępstwo grozi kara od 3 miesięcy pozbawienia wolności do 5 lat. Jeżeli zniszczenie mienia będzie zakwalifikowane jako chuligańskie – bo np. młody człowiek znajdujący się pod wpływem alkoholu zdemolował wiatę przystanku autobusowego – wówczas zagrożenie karą będzie wynosić od 3 miesięcy do 7,5 roku pozbawienia wolności. Oczywiście zdaniem sądu będzie miarkowanie rozmiaru tej konkretnej kary wobec tego konkretnego sprawcy, ale granice jej orzeczenia zostały znacznie rozszerzone. • Przepisy przewidują konieczność orzeczenia nawiązki dla pokrzywdzo nego. • Sąd nie może odstąpić od wymierzenia kary oskarżonemu. • Zawieszenie wykonania kary wobec sprawcy występku chuligańskiego może nastąpić tylko w szczególnie uzasadnionych wypadkach • Chuligański charakter czynu stanowi samodzielną podstawę stosowania tymczasowego aresztowania w postępowaniu przyspieszonym, czyli nie musi istnieć obawa, że sprawca będzie się ukrywał, uciekał, nakłaniał do fałszywych zeznań, znana jest jego tożsamość, a mimo to może sąd postanowić o zastosowaniu tymczasowego aresztowania. Czy sąd może w wyjątkowych wypadkach odstąpić od orzeczenia kary wobec osoby która popełniła czyn chuligański? Kodeks karny przewiduje taką możliwość. Sąd w postępowaniu karnym stwierdza, iż oskarżony dopuścił się zarzucanego mu czynu i jest winny jego popełnienia, ale nie skazuje go, bo cele kary zostaną spełnione, jeżeli zastosuje się tylko środek karny, np. grzywnę. W wypadku sprawców występków chuligańskich sąd będzie musiał oskarżonego skazać, jeśli uzna, że jest winnym zarzucanego mu przestępstwa. www.psep.pl 17 ROZDZIAŁ IV Postępowanie mediacyjne, czyli próba rozwiązania konfliktu, jakim jest przestępstwo, przez samych zainteresowanych – pokrzywdzonego i sprawcę 1. Uwagi wstępne Celem każdego postępowania sądowego w sprawach karnych jest dobór adekwatnych środków będących reakcją na zachowanie uznane za społecznie szkodliwe i niepożądane, czyli dobór właściwej kary. W tradycyjnym modelu postępowania karnego, gdy pokrzywdzony, na etapie postępowania sądowego, nie skorzysta z przysługującego mu uprawnienia w postaci bycia oskarżycielem posiłkowym albo nie złoży powództwa cywilnego, to przestaje być stroną na tym etapie postępowania i jego rola wówczas nie ma znaczenia. Pewną alternatywą dla tradycyjnego postępowania sądowego jest mediacja, która może być środkiem wspomagającym wymiar sprawiedliwości. Mediacja jest instytucją stosunkowo młodą, sięgającą swym rodowodem końca lat 70. ubiegłego stulecia. Wówczas to, w wielu krajach Europy oraz w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, podjęto próby zmiany modelu wymiaru sprawiedliwości. Istniejące dotychczas dwa modele –nastawiony na wymierzanie sprawcy kary traktowanej głównie jako odpłata (model retrybutywny) oraz skoncentrowany na resocjalizację sprawcy (model resocjalizacyjny, rehabilitacyjny) – okazały się nieefektywne. Zaczęto poszukiwać nowych rozwiązań. W wyniku tych działań powstał model, którego głównym celem jest naprawienie lub zrekompensowanie krzywdy wyrządzonej przestępstwem – model sprawiedliwości naprawczej. Mediację można zdefiniować jako dobrowolne spotkanie sprawcy i pokrzyw dzonego poza sądem. Jej celem jest rozwiązanie konfliktu przy pomocy trzeciej osoby – bezstronnego i neutralnego mediatora. 2. Zasady mediacji Na istotę mediacji składają się następujące zasady3: 1. zasada dobrowolności mediacji Jest to naczelna zasada postępowania mediacyjnego. Dobrowolność oznacza brak przymusu w wyrażeniu zgody na uczestniczenie w mediacji oraz możliwość odstąpienia w każdej chwili i na każdym etapie postępowania mediacyjnego. 3. B. Czarnecka – Dzialuk, D. Wójcik, ...., s.26 - 30 18 www.psep.pl W ustawodawstwie polskim odpowiedni zapis znajdziemy w art. 23a § 1 KPK, a także została ona wyraźnie sformułowana w Rozporządzeniu Ministra Sprawied liwości z dnia 18 maja 2001 r. w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach nieletnich (§ 11)4. Jednakże w praktyce z zachowaniem zasady dobrowolności bywa różnie. Hipokryzją byłoby mówienie o dobrowolności w sytuacji, gdy odmowa sprawcy uczestniczenia w mediacji pociąga za sobą określone skutki prawne polegające na skierowaniu sprawy do sądu i na wymierzeniu kary. Z drugiej strony także i ofiara może odczuć wywieraną na nią presję. Może ona pochodzić od sprawcy, który w ten sposób chce uniknąć postępowania sądowego i wymierzenia „surow szej” kary. Ponadto ofiara może też się czuć „zmuszona” do wyrażenia zgody na mediację (odczuwać presję moralną) wiedząc, że w przeciwnym razie sprawca dostanie się w tryby wymiaru sprawiedliwości i skutki będą dla niego bardziej niekorzystne (np. surowsza kara, stygmatyzacja). 2. zasada równości stron Faktyczna nierówność stron może zależeć od ich sytuacji finansowej, pozio mu wykształcenia, pozycji zawodowej, stosunku zależności między stronami (np. w mediacjach dzieci – rodzice) itd. W takim przypadku zadaniem mediatora jest „korygowanie” takiej nierówności poprzez „wspieranie” strony słabszej, tak aby nie czuła się gorsza w trakcie postępowania mediacyjnego. Głównie to może dotyczyć mediacji w przypadku przemocy w rodzinie, np. między małżonkami, czy mediacji między rodzicami a dziećmi sprawującymi określone trudności wychowawcze. W takich przypadkach istnieje bowiem szczególny rodzaj zależności o charakterze emocjonalnym. Należy podkreślić, że korygowanie „nierówności” między stronami przez mediatora poprzez wspieranie słabszej strony, może nieść za sobą pewne niebezpieczeństwo. Bowiem takie przypadki mogą stawiać mediatora w niezręcznej sytuacji, gdyż wchodzi on wówczas jakby w rolę sędziego. Mediator zatem powinien mieć świadomość tego i starać się „nie wypaść” ze swej roli. 3. zasada neutralności i bezstronności mediatora Zadaniem mediatora jest czuwanie nad przebiegiem mediacji, zachęcanie stron do wyrażania swoich uczuć i opinii oraz do negocjowania formy zadośćuczynienia. Musi jednak pamiętać o tym, że jest jedynie „pośrednikiem w sporze” i w związku z tym nie może sugerować, co ma być przedmiotem ugody ani nie może narzucać rozwiązania konfliktu. 4. Dz. U. Nr 56, poz. 591 www.psep.pl 19 Spełnienie wymogu bezstronności obliguje mediatora do równego traktowania stron, z zastrzeżeniem „korygowania nierówności” powstałych w wyniku rozbieżności w poziomie wykształcenia, inteligencji itd., o czym pisałam wcześniej. Istotną gwarancją zasady neutralności i bezstronności jest w szczególności brak powiązań mediatora z wymiarem sprawiedliwości, poprzez wyłączenie pewnych kategorii osób zawodowo czynnych w wymiarze sprawiedliwości z możliwości pełnienia roli mediatora. Odpowiednie regulacje odnajdziemy w art. 23a § 3 kpk oraz w § 6 Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 maja 2001r. 4. zasada poufności mediacji Przebieg mediacji powinien mieć charakter poufny. Oznacza to, że me diator ma obowiązek zachowania w tajemnicy wszystkiego o czym dowiedział się od stron. Natomiast odstąpienie od poufności postępowania mediacyjnego jest możliwe wyłącznie za zgodą wszystkich uczestników. Podstawą prawną do przestrzegania zasady poufności mediacji jest § 12 Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 maja 2001 r., ale niestety nie ma odpowiedniego przepisu ani w kpk ani w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 czerwca 2003 r. (odnośnie mediacji w sprawach dorosłych). Przestrzeganie tej zasady w kontaktach mediator-wymiar sprawiedliwości może rodzić pewne trudności. Funkcjonariusze wymiaru sprawiedliwości (pro kuratorzy, sędziowie) oczekują, że otrzymają jak najwięcej informacji, które pozwolą im podjąć właściwe decyzje. Następuje zatem konflikt interesów. Można go rozwiązać poprzez wprowadzenie wyraźnego przepisu, że prokurator i sędzia nie mogą przesłuchać mediatora jako świadka na okoliczność przebiegu postępowania mediacyjnego. 5. zasada akceptowalności5 Została ona pominięta w katalogu zasad zaprezentowanych przez dr B. Czar necką-Dzialuk i prof. D. Wójcik6. Jednakże uważam, że powinna być ona wymie niona i uznana za jedną z podstawowych reguł mediacji. Jest ona konsekwencją zasady dobrowolności i oznacza, że osoba mediatora musi być bez zastrzeżeń akceptowana przez obie strony konfliktu. 5. B. Wajerowska-Oniszczuk, Mediacja jako forma zwalczania przemocy w szkołach, Mediator nr 26 (3/2003), Polskie Centrum Mediacji , s. 7 6. B. Czarnecka-Dzialuk, D. Wójcik, ..., s. 26 - 30 20 www.psep.pl 3. K to może ubiegać się o mediację, jej przebieg i skutki. Przykład 1: Przeciwko mojej osobie toczy się dochodzenie. Słyszałem, że jest możliwe porozumienie się z pokrzywdzonym w postępowaniu przed mediatorem. Czy mogę poprosić prokuratora, aby ten skierował moją sprawę do mediacji? Tak, gdyż uprawnionymi do skierowania sprawy do instytucji lub osoby godnej zaufania w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego między pokrzywdzonym i oskarżonym są: • prokurator – na etapie postępowania przygotowawczego; • policja – na etapie postępowania przygotowawczego (art. 325i kpk); • sąd – w toku całego postępowania sądowego aż do wydania orzeczenia kończącego w sprawie; • sąd – zamiast posiedzenia pojednawczego w sprawach z oskarżenia prywatnego (na wniosek lub za zgodą stron wyłączone jest działanie sądu z urzędu). Zgodnie z art. 23a kpk te organy mogą skierować sprawę do mediacji zinicjatywy lub za zgodą pokrzywdzonego i oskarżonego. Ponadto należy również podkreślić, iż kodeks postępowania karnego nie przewiduje żadnych ograniczeń odnośnie rodzaju spraw, które mogą zostać skierowane do mediacji. Jeżeli chodzi o przebieg postępowania mediacyjnego, to nie powinno ono trwać dłużej niż miesiąc, a jego okres nie jest wliczany do czasu trwania postępowania przygotowawczego. Z przebiegu i wyników postępowania mediacyjnego sporządza się sprawozdanie, które mediator przesyła po jego zakończeniu organowi zlecającemu przeprowadzenie mediacji. Niewątpliwie postępowanie mediacyjne powinno przede wszystkim rekom pensować pokrzywdzonemu konsekwencje popełnionego na jego szkodę przes tępstwa, lecz nie można zapomnieć, iż ponadto pozytywnym skutkiem zakończonej mediacji może być m. in.: • bezwarunkowe umorzenie postępowania karnego; • warunkowe umorzenie postępowania karnego; • skazanie bez przeprowadzenia rozprawy; • powtórzenie w orzeczeniu sądu warunków ustalonych między stronami w postępowaniu mediacyjnym. www.psep.pl 21 ROZDZIAŁ V Probacja, czyli kilka słów o środkach związanych z poddaniem sprawcy przestępstwa próbie 1. Uwagi wstępne Kodeks karny reguluje trzy odrębne instytucje prawne związane z poddaniem sprawcy przestępstwa próbie: warunkowe umorzenie postępowania, warunkowe zawieszenie wykonania kary, warunkowe przedterminowe zwolnienie z kary pozbawienia wolności. Różnią się one pomiędzy sobą zasadniczo, zwłaszcza ze względu na etap postępowania karnego, w którym mogą być zastosowane. Jednak ich wspólnym elementem jest probacyjny charakter, polegający na istnieniu pewnego okresu próbnego, w którym oskarżony, skazany lub osadzony, otrzymuje szansę polegającą na wstrzymaniu dolegliwości sankcji karnej pod pewnymi ściśle określonymi warunkami i w ściśle określonym czasie. Istotą tych środków jest to, że mają one charakter warunkowy tzn. w razie niepomyślnego przebiegu okresu próby mogą – a w niektórych przypadkach muszą – zostać odwołane. Nie stanowią one instytucji wyrażających pobłażliwość dla sprawców przestępstw właśnie dzięki temu, że mają warunkowy charakter. W szczególności warunkowe przedterminowe zwolnienie z części odbywanej kary pozbawienia wolności nie powinno być traktowane jako skrócenie kary. Pozostaje ono nadal karą, tylko odbywaną w warunkach wolnościowych, dogodniejszych dla postępowania readaptacyjnego sprawcy aniżeli długotrwała izolacja więzienna. Działalność probacyjna polega w szczególności na: przejawianiu troski o osobę oskarżonego lub skazanego oraz o jego warunki rodzinne i socjalne oraz na tworzeniu warunków sprzyjających podejmowaniu decyzji o własnym życiu i odpowiedzialnym postępowaniu. 2. W arunkowe umorzenie postępowania karnego Przykład 1: Jan K. popełnił czyn określony w art. 209 kk tj. uchylanie się od płacenia alimentów, zagrożony sankcją w postaci kary pozbawienia wolności w wymiarze do lat dwóch. Jan K. nie płacił alimentów na rzecz małoletniej córki, która zamieszkiwała z matką i jej drugim mężem. Sytuacja ekonomiczna matki i córki była bardzo dobra, sytuacja pana Jana natomiast była kiepska, stracił pracę i od 22 www.psep.pl ponad pół roku nie mógł znaleźć żadnej innej. Sprawa trafiła do sądu. Pan Jan nigdy wcześniej nie był karany za przestępstwo i nie miał kłopotów finansowych. Miał dobrą wolę płacenia alimentów na rzecz córki, jednak na skutek utrzymującego się bezrobocia nie był w stanie wypełniać swojego obowiązku. Sprawa została skierowana do sądu. Czy w tej sytuacji możliwe jest poddanie sprawcy próbie? Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy nie karanego wcześniej za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie on przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa. Warunkowe umorzenie postępowania można zastosować w przypadku sprawcy czynu zagrożonego karą nie przekraczającą 3 lat pozbawienia wolności. W wyjąt kowych sytuacjach kiedy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, sprawca naprawił szkodę lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób, w jaki szkoda ma zostać naprawiona, warunkowe umorzenie może być zastosowane również do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności. Pan Jan ma szanse na skorzystanie z instytucji warunkowego umorzenia postępowania, okoliczności przestępstwa nie są wątpliwe, nie płaci on alimentów na rzecz swojej córki, jednak jej sytuacja ekonomiczna jest bardzo dobra, więc można uznać, że zarówno społeczna szkodliwość czynu, jak i wina sprawcy nie są znaczne. Powodem nie wywiązywania się z obowiązku alimentacyjnego jest utrata pracy przez Pana Jana, a nie rzeczywista niechęć. Przeprowadzanie mu sprawy może okazać się nieekonomiczne i zbędne. Czas, który pochłonęłoby postępowanie karne może być znacznie lepiej wykorzystany przez pana Jana na poszukiwania pracy, a jej znalezienie na ponowne wywiązywanie się z obowiązku alimentacyjnego wobec córki. Przykład 2: Pan Jan po upływie 14 miesięcy od umorzenia postępowania w sprawie o uchylanie się od płacenia alimentów na rzecz córki, nie znalazł pracy i popadł w silne uzależnienie od alkoholu. Trwoni na używkę pieniądze wygrywane w grach hazardowych, nie wypełniając nadal obowiązku alimentacyjnego wobec córki. Warunkowe umorzenie postępowania następuje na okres próby, który wy nosi od roku do 2 lat i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia. Umarzając www.psep.pl 23 warunkowo postępowanie karne, sąd może w okresie próby oddać sprawcę pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym. Umarzając warunkowo postępowanie karne, sąd zobowiązuje sprawcę do naprawienia szkody w całości lub w części, oraz może na niego nałożyć pewne dodatkowe obowiązki. Rozróżnione są dwie formy podjęcia przez sąd umorzonego postępowania: obliga toryjna (czyli obowiązkowa) i fakultatywna (pozostawiona do oceny przez sąd): Sąd obligatoryjnie podejmuje postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany. Sąd może, według własnego uznania i oceny, podjąć postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne niż popełnione wcześniej przestępstwo. Możliwe jest to również wtedy, jeżeli sprawca uchyla się od dozoru, wykonania nałożonego na niego obowiązku lub orzeczonego środka karnego albo nie wykonuje zawartej z pok rzywdzonym ugody. Warunkowo umorzonego postępowania nie można podjąć później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby. W związku z tym postępowanie Pana Jana zostanie podjęte przez sąd obligatoryjnie, ponieważ pozostając w okresie próby ponownie popełnił przestępstwo uchylania się od alimentacji. 3. W arunkowe zawieszenie wykonania kary Przykład 3: Pani Janina K. została skazana na karę pozbawienia wolności w wymiarze 1 roku i 2 miesięcy za przestępstwo kradzieży. Podczas rozprawy wykazała krytyczną postawę wobec popełnionego czynu. Jest samotną matką wychowującą z dużym zaangażowaniem dwójkę małych dzieci. Jeśli trafi do zakładu karnego, małoletnie dzieci zostaną całkowicie pozbawione opieki i środków mających zapewnić im utrzymanie. Sąd może warunkowo zawiesić wykonanie orzeczonej kary pozbawienia nie przekraczającej 2 lat wolności, kary ograniczenia wolności lub grzywny, jeżeli uzna, że będzie to wystarczające dla osiągnięcia wobec sprawcy celów kary, a w szczególności zapobiegnie powrotowi do przestępstwa. Zawieszając wykonanie kary, sąd bierze pod uwagę przede wszystkim postawę sprawcy, jego 24 www.psep.pl właściwości i warunki osobiste, dotychczasowy sposób życia oraz zachowanie się po popełnieniu przestępstwa. Postawa Pani Janiny oraz jej krytyczny stosunek do popełnionego przestępstwa, które dodatkowo nie było zagrożone sankcją przewyższającą 2 lata pozbawienia wolności umożliwia zawieszenie wykonania prawomocnie orzeczonej kary. Zawieszenie wykonania kary następuje na okres próby, który biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia i wynosi: od 2 do 5 lat – w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności, od roku do 3 lat – w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania grzywny lub kary ograniczenia wolności. W wypadku zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności wobec sprawcy młodocianego lub działającego w warunkach recydywy, okres próby wynosi od 3 do 5 lat. Zawieszając wykonanie kary pozbawienia wolności, sąd może w okresie próby oddać skazanego pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowa rzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym. Zawieszając wykonanie kary, sąd może zobowiązać skazanego do: • informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby; • przeproszenia pokrzywdzonego; • wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby; • wykonywania pracy zarobkowej, do nauki lub przygotowania się do zawodu; • powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających; • poddania się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu, albo oddziaływaniom terapeutycznym lub uczestnictwu w programach korekcyjno-edukacyjnych; • powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miej scach; • powstrzymywania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób; • opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym; • innego stosownego postępowania w okresie próby, jeżeli może to zapobiec popełnieniu ponownie przestępstwa; do naprawienia szkody w całości lub w części. www.psep.pl 25 Przykład 4: Pani Janinie sąd zawiesił wykonanie kary na 3 letni okres próby. Po roku od zawieszenia wykonania kary Pani Janina została przyłapana w sklepie na kradzieży artykułów spożywczych. Co z wykonaniem zawieszonej wcześniej kary pozbawienia wolności? Są dwie formy zarządzenia wykonania zawieszonej kary pozbawienia wolności: obligatoryjna (obowiązkowa) i fakultatywna (pozostawiona do uznania sądu). Sąd zarzą dza wykonanie kary, jeżeli skazany w okresie próby popełnił podobne przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności. Sąd może zarządzić wykonanie kary, jeżeli skazany w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne przestępstwo niż popełnione wcześniej albo jeżeli uchyla się od uiszczenia grzywny, od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych. Zarządzenie wykonania kary nie może nastąpić później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby. W związku z tym w przypadku Pani Janiny występują przesłanki do tego aby sąd obligatoryjnie zarządził wykonanie zawieszonej kary pozbawienia wolności. W okresie próby popełniła ona przestępstwo kradzieży, czyli to samo przestępstwo, za które została wcześniej skazana z warunkowym zawieszeniem wykonania kary pozbawienia wolności. Przykład 5: Pan Wojciech D. miał zawieszone wykonanie kary pozbawienia wolności na okres próby o długości 4 lat. Zastanawia się, czy upływ całego okresu próby ma takie same konsekwencje jak zatarcie skazania z mocy prawa i czy nie musi na żądanie podania informacji o karalności wspominać o tym, że miał orzeczoną karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania. Skazanie ulega zatarciu z mocy prawa dopiero po upływie sześciu miesięcy od zakończenia okresu próby. Jeżeli jednak wobec skazanego orzeczono dodatkowo grzywnę lub środek karny, zatarcie skazania nie może nastąpić przed ich wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem ich wykonania. Pan Wojciech musi zatem odczekać jeszcze 6 miesięcy, aby stać się osobą ze statusem niekaralności. 26 www.psep.pl 4. W arunkowe przedterminowe zwolnienie Przykład 6: Pan Wiesław Z. odbywa swoją pierwszą w życiu karę pozbawienia wolności w zakładzie karnym Warszawa – Białołęka. Został skazany na 4 lata pozbawienia wolności. W zakładzie ukończył kurs komputerowy oraz zrobił maturę. Często pisze listy do swojej żony i 6 letniego synka. Rodzina często przyjeżdża na widzenia. Pan Wiesław nie sprawia żadnych kłopotów wychowawczych i aktywnie uczestniczy we wszystkich kulturalno – sportowych imprezach organizowanych w zakładzie karnym. Żałuje popełnionego czynu, postanowia, że już nigdy nie trafi do takiego miejsca jak zakład karny. Bardzo chce wyjść na wolność, ale niestety odbył dopiero rok kary, martwi się że przed nim jeszcze trzy długie lata rozłąki z rodziną. Czy można mu coś poradzić? Skazanego na karę pozbawienia wolności sąd może warunkowo zwolnić z od bycia reszty kary pozbawienia wolności tylko wówczas, gdy spełnione są określone warunki. Dzielą się one na dwa rodzaje: pierwsze dotyczą osoby skazanego, drugie natomiast długości orzeczonego wobec niego wymiaru kary. Skazanego można warunkowo zwolnić, jeżeli jego postawa, właściwości i warunki osobiste, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa, okoliczności jego popełnienia oraz zachowanie po popełnieniu przestępstwa i w czasie odbywania kary uzasadniają przekonanie, iż skazany po zwolnieniu będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa. Kandydat do warunkowego zwolnienia musi charakteryzować się tak zwaną pozytywną (dodatnią) prognozą kryminologiczną, która powinna być rezultatem kumu latywnej oceny wszystkich kryteriów zawartych w przepisie dopuszczającym skorzystanie przez skazanego z instytucji warunkowego przedterminowego zwolnienia. Warunkowe zwolnienie nie może jednak nastąpić w dowolnym czasie, konieczne jest, aby skazany odbył pewną określoną część kary. Skazanego można warunkowo zwolnić po odbyciu przez niego co najmniej połowy kary, jednak nie wcześniej niż po 6 miesiącach. Pan Wiesław musi odbyć jeszcze przynajmniej rok kary pozbawienia wolności. Po 2 latach od osadzenia (połowa orzeczonego 4-letniego wymiaru kary) będzie mógł ubiegać się o warunkowe przedterminowe zwolnienie z reszty www.psep.pl 27 kary. Musi jednak swoją postawą uzasadnić, że po wyjściu na wolność będzie przestrzegał porządku prawnego i nie popełni ponownie przestępstwa. Jeśli pan Wiesław nadal będzie się starał tak jak dotąd, ma spore szanse na wcześniejsze opuszczenie zakładu karnego. Przykład 7: Pan Bronisław G. został skazany za rozbój na 4 lata pozbawienia wolności. Odbył karę w całości, a następnie po roku ponownie trafił do zakładu karnego za dokonanie rozboju, tym razem na 6 lat. Czy fakt, że pan Bronisław stał się recydywistą, pozbawia go możliwości skorzystania z warunkowego przedterminowego zwolnienia? Jeżeli sprawca skazany za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności popełnia w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary umyślne przestępstwo podobne do przestępstwa, za które był już skazany (czyli działa w warunkach recy dywy), sąd może go warunkowo zwolnić po odbyciu dwóch trzecich kary. Pan Bronisław może zatem ubiegać się o warunkowe zwolnienie po odbyciu dwóch trzecich sześcioletniego wyroku, czyli 4 lat kary pozbawienia wolności. Przykład 8: Pan Bronisław G. wyszedł na warunkowe zwolnienie po 4 latach, jednak po kolejnych 3 latach od opuszczenia zakładu karnego ponownie dokonał rozboju i tym razem został skazany na kolejne 6 lat pozbawienia wolności. Zastanawia się, czy tym razem również będzie mógł skorzystać z warunkowego przedterminowego zwolnienia i opuścić zakład karny przed upływem końca wyroku. Jeżeli sprawca uprzednio był już skazany w warunkach recydywy i odbył łącznie co najmniej rok kary pozbawienia wolności, a także w ciągu 5 lat po odbyciu w całości lub części ostatniej kary popełnia ponownie umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu, przestępstwo zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem lub inne przestępstwo przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia, działa w warunkach recydywy specjalnej wielokrotnej. Taki sprawca może ubiegać się o warunkowe przedterminowe zwolnienie po odbyciu trzech czwartych wymiaru kary orzeczonej i nie po roku. Zaostrzenie to stosuje się również do sprawcy, który z popełnienia przestępstwa uczynił sobie stałe źródło dochodu lub działał w zorganizowanej grupie przestępczej, jak również do sprawcy przestępstwa terrorystycznego. 28 www.psep.pl Pan Bronisław G. zachowuje więc prawo do możliwości ubiegania się o udzielenie warunkowego przedterminowego zwolnienia również z ostatniej odbywanej kary. Jednak w tym przypadku nastąpi to dopiero po odbyciu trzech czwartych sześcioletniego wymiaru kary, czyli po 4,5 roku pozbawienia wolności. Przykład 9: W zakładzie karnym w Siedlcach dwóch kolegów z celi zastanawia się, czy będą mogli skorzystać z warunkowego przedterminowego zwolnienia, a jeśli tak, to po odbyciu jakiej części kary. Zygmunt B. jest skazany na 25 lat pozbawienia wolności a Waldemar J. na dożywocie. Obydwaj mają szansę na warunkowe przedterminowe zwolnienie. Skazanego na karę 25 lat pozbawienia wolności można warunkowo zwolnić po odbyciu 15 lat kary, natomiast skazanego na karę dożywotniego pozbawienia wolności po odbyciu 25 lat kary. Chyba, że sąd skazując ich na karę pozbawienia wolności, wyznaczył surowsze ograniczenie do możliwości skorzystania z warunkowego zwolnienia. W szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd wymierzając karę pozbawie nia wolności (każdą, nie tylko 25 lat lub dożywocie), może wyznaczyć surowsze ograniczenia do skorzystania przez skazanego z warunkowego zwolnienia, niż przewidziane w omówionych wcześniej przykładach. Przykład 10: Pan Waldemar J. zastanawia się, czy jeżeli zostanie zwolniony warunkowo z zakładu karnego, okres próby będzie trwał do końca jego życia? W razie warunkowego zwolnienia cały czas pozostały do odbycia kary stanowi okres próby, który jednak nie może być krótszy niż 2 lata ani dłuższy niż 5 lat. Dla skazanego wielokrotnego recydywisty okres próby nie może być krótszy od 3 lat, natomiast dla zwolnionego z kary dożywotniego więzienia (czyli dla pana Waldemara J.) okres próby wynosi 10 lat. Jeżeli w okresie próby i w ciągu dalszych 6 miesięcy nie odwołano warunkowego zwolnienia, karę uważa się za odbytą już z chwilą warunkowego zwolnienia, co ma istotne znaczenie dla liczenia biegu okresu zatarcia skazania. www.psep.pl 29 Przykład 11: Pani Joanna W. nabyła uprawnienie do ubiegania się o warunkowe przedterminowe zwolnienie. Wystąpiła ze stosownym wnioskiem do sądu. Sąd wydał postanowienie odmawiające jej udzielenia warunkowego przedterminowego zwolnienia, uzasadniając to zbyt odległym końcem kary. Pani Joanna uważa, że decyzja sądu jest niesłuszna i nie chce się z nią pogodzić. Czy może coś zrobić? Pani Joanna może wnieść zażalenie na postanowienie odmawiające udzielenia warunkowego przedterminowego zwolnienia. Sądem właściwym do orzekana o warunkowym zwolnieniu jest sąd penitencjarny, którym jest sąd okręgowy właściwy ze względu na miejsce odbywania kary przez skazanego. Zażalenie składa się zatem do sądu apelacyjnego właściwego dla danych okręgów. Może również składać kolejne wnioski do Sądu penitencjarnego o udzielenie warun kowego przedterminowego zwolnienia, na ogólnie obowiązujących zasadach. Odmowa udzielenia warunkowego zwolnienia nie powoduje bowiem utraty upraw nienia do ubiegania się o skorzystanie z tej instytucji. Przykład 12: Pan Józef K. został warunkowo zwolniony z odbywanej kary pozbawienia wolności. Sąd wyznaczył mu 3 letni okres próby i nałożył na niego obowiązek podjęcia pracy zarobkowej oraz powstrzymywania się od nadużywania alkoholu, wyznaczając mu kuratora sądowego. Kurator zgłosił do sądu, że w ciągu pół roku od opuszczenia zakładu karnego Józef K. nie podjął żadnej próby znalezienia pracy i większość czasu spędza w klubach na spożywaniu alkoholu z kolegami. Wielokrotne upomnienia kuratora nie dały żadnego rezultatu. Czy sąd odwoła warunkowe zwolnienie Józefa K.? Zwalniając warunkowo można skazanego oddać pod dozór kuratorski i na łożyć na niego określone obowiązki. Sąd penitencjarny obligatoryjnie odwołuje warunkowe zwolnienie, jeżeli zwolniony w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania. Sąd penitencjarny może fakultatywnie odwołać warunkowe zwolnienie, jeżeli zwolniony w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności popełnił inne przestępstwo lub została orzeczona kara inna niż bezwzględna kara pozbawienia wolności albo gdy uchyla się od dozoru, wykonywania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków 30 www.psep.pl karnych. Przed odwołaniem warunkowego zwolnienia sąd penitencjarny, o ile jest to możliwe, wysłuchuje skazanego lub jego obrońcę. W razie odwołania warunkowego zwolnienia nie zalicza się na poczet kary okresu spędzonego na wolności. W przypadku pana Józefa K. zachodzą więc okoliczności, które mogą być przyczyną odwołania warunkowego zwolnienia, zależnie od uznania sądu. Postanowienie sądu może dotyczyć tylko zmiany warunków próby i rodzajów nałożonych obowiązków, np. zamiana zakazu nadużywania alkoholu na obowiązek podjęcia terapii alkoholowej. W razie odwołania warunkowego zwolnienia ponowne warunkowe zwolnienie nie może nastąpić przed upływem roku od osadzenia skazanego w zakładzie karnym, a w wypadku kary dożywotniego pozbawienia wolności przed upływem 5 lat od ponownego osadzenia skazanego w zakładzie karnym. www.psep.pl 31 ROZDZIAŁ VI Gdy sprawca popełnia dwa lub kilka przestępstw, czyli kilka słów o karze łącznej, wyroku łącznym i ciągu przestępstw 1. Uwagi wstępne Nierzadko zdarza się, iż jeden człowiek ma na swoim koncie kilka przestępstw popełnionych w określonym czasie, tzn. przed wydaniem pierwszego z wyroków, nawet nieprawomocnego, za którekolwiek z tych przestępstw. Problem, który wówczas powstaje, polega na tym, w jaki sposób dokonać całościowej oceny tych czynów i wyrazić ją w jednej karze, obejmującej wszystkie popełnione czyny. Polskie prawo karne przewiduje możliwość skorzystania w takich sytuacjach z kary łącznej, która została uregulowana w art. 85 – 90 kodeksu karnego. Jeżeli poszczególne wyroki za kilka przestępstw są już prawomocne, to wówczas możemy skorzystać z innej instytucji przewidzianej w kodeksie postępowania karnego (art. 569 – 577 kpk) – wyroku łącznego. Prawo karne przewiduje również możliwość ukarania jedną karą sprawcę, który „wyspecjalizował się” w popełnianiu jednego typu przestępstwa, a sytuacją taką jest tzw. ciąg przestępstw uregulowany w art. 91 kodeksu karnego. Jednakże punktem wyjścia do nabycia umiejętności wskazania, które z w/w trzech regulacji nadają się dla konkretnego przypadku, jest przede wszystkim zrozumienie istoty kary łącznej. 2. Kara łączna Warunkiem koniecznym do wymierzenia sprawcy kary łącznej jest popełnienie przez niego dwóch lub więcej przestępstw przed wydaniem pierw szego z wyroków, nawet nieprawomocnego, za którekolwiek z tych przestępstw. Jest to pierwszy wymóg przewidziany w art. 85 kk. Kluczowe na tym etapie rozważań jest wyjaśnienie pojęcia prawomocności. O prawomocności orzeczenia (wyroku, postanowienia) mówimy wówczas, gdy nie jest możliwe wzruszenie tego orzeczenia, czyli jego zaskarżenie zwyczajnymi środkami odwoławczymi, tj. zażaleniem na postanowienie, apelacją od wyroku. Najczęściej są to sytuacje, gdy termin na wniesienie środka odwoławczego (postanowienia, wyroku) już upłynął. W związku z powyższym warunkiem koniecznym dla możliwości wymierzenia kary łącznej jest nieprawomocność. 32 www.psep.pl Przykład 1: Maniuś G. jest tymczasowo aresztowany do sprawy o rozbój (art. 280 § 1 kk) i przebywa w AŚ Służewiec. W międzyczasie prowadzący sprawę prokurator zorientował się, że Maniuś „narozrabiał” wcześniej, i w Krakowie, i w Gdańsku, gdzie toczą się również postępowania przygotowawcze o kradzież (art. 278 § 1 kk) i przywłaszczenie (art. 284 § 1 kk). W tym przykładzie toczące się wobec tych przestępstw postępowania przygotowawcze wskazują, że nie zapadły jeszcze co do tych przestępstw wyroki, a więc pierwszy wspomniany wymóg dla zastosowania kary łącznej wobec Maniusia G. został spełniony. Dodatkowo można wspomnieć, iż toczące się postępowania przeciwko temu samemu sprawcy w różnych prokuraturach czy w sądach w Polsce, można połączyć w jedno postępowanie, co jest uzasadnione względami ekonomiki procesowej i potrzebą wszechstronnego zbadania spraw pozostających ze sobą w związku. Reguluje to art. 33 kpk, zgodnie z którym właściwy jest wówczas sąd, w którego okręgu wszczęto postępowanie przygotowawcze. Natomiast jeżeli sprawy należą do właściwości sądów różnego rzędu (np. jednym z popełnionych przestępstw jest zabójstwo, które podlega rozpoznaniu przez sąd okręgowy), wówczas sprawę rozpoznaje sąd wyższego rzędu. Kolejnym warunkiem dla wymierzenia kary łącznej jest kwestia, czy posz czególne kary jednostkowe orzeczone za każde z popełnionych przestępstw można ze sobą połączyć. Należy bowiem podkreślić, iż przy wymierzaniu kary łącznej sąd na początku wymierza kary jednostkowe, czyli kary za poszczególne przestępstwa, a następnie dopiero wymierza jedną karę łączną. Kodeks karny przewiduje następujący katalog kar: grzywna, kara ograniczenia wolności, kara pozbawienia wolności (którą można orzec od 1 miesiąca do 15 lat), kara 25 lat pozbawienia wolności, kara dożywotniego pozbawienia wolności. Nie ma wątpliwości, że gdy kary jednostkowe są takiego samego rodzaju (np. kara grzywny i kara grzywny, kara pozbawienia wolności z karą pozbawienia wolności), to wówczas bez problemu można orzec karę łączną. Co jednak w sytuacjach, w których kary jednostkowe są innego rodzaju i czy można je połączyć w jedną karę łączną? Zgodnie z art. 87 i 88 kk karami podlegającymi łączeniu są: • kara pozbawienia wolności i kara ograniczenia wolności; • kara 25 lat pozbawienia wolności i kara pozbawienia wolności; • kara dożywotniego pozbawienia wolności i kara 25 lat pozbawienia wolności. www.psep.pl 33 Natomiast kary niepodlegające łączeniu kumuluje się. Do kar tych należą: • kara pozbawienia wolności i grzywna; • kara ograniczenia wolności i grzywna. Przykład 2: Genowefa W. została skazana przez Sąd Rejonowy w Płocku za kradzież dokumentu osobistego (art. 275 kk) i za oszustwo (art. 286 kk). Za pierwszy czyn sąd wymierzył rok pozbawienia wolności, a za drugi 2 lata pozbawienia wolności. Sąd chce wymierzyć w tym samym wyroku karę łączną. Czy może to uczynić (czy te kary podlegają łączeniu)? Tak, bowiem poszczególne kary jednostkowe są karami tego samego rodzaju, tj. karami pozbawienia wolności. Pojawia się jednak pytanie, czy są jakieś zasady, granice w których sąd ma wymierzać karę łączną? Reguluje tę kwestię art. 86 kk, zgodnie z którym sąd wymierza karę łączną w granicach od najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa do ich sumy, nie przekraczając jednak 540 stawek dziennych grzywny, 18 miesięcy ograniczenia wolności albo 15 lat pozbawienia wolności. Natomiast kara łączna grzywny określonej w art. 71 § 1 kk nie może przekraczać 180 stawek dziennych, jeżeli jest ona związana z zawieszeniem wykonania kary pozbawienia wolności oraz nie może przekraczać 90 stawek dziennych, jeżeli jest związana z zawieszeniem wykonania kary ograni czenia wolności. W związku z powyższym wobec Genowefy W. Sąd Rejonowy w Płocku może wymierzyć karę łączną pozbawienia wolności w granicach od 2 lat do 3 lat. Inną istotną kwestią poruszaną odnośnie kary łącznej (zwłaszcza budzi to pytania ze strony osób skazanych, podczas czytania przez nich uzasadnienia wyroku) są systemy wymierzania kary łącznej, którymi kieruje się sąd wymierzając karę skazanemu. Mianowicie sąd ma do wyboru: system kumulacji kar polegający na dodawaniu do siebie poszczególnych kar jednostkowych i w konsekwencji wykonaniu skumulowanej kary (np. w Sta nach Zjednoczonych); system absorpcji polegający na pochłanianiu przez najsurowszą karę pozo stałych, a zatem wykonaniu ulega kara najsurowsza; system asperacji polegający na zaostrzeniu najsurowszej z wymierzonych kar. 34 www.psep.pl Nie budzi wątpliwości sytuacja, w której kary jednostkowe są karami tego samego rodzaju. Jednakże co w przypadku, gdy te kary są różnego rodzaju? Czy można je połączyć? I na jaki rodzaj kary trzeba się wówczas zdecydować? Przykład 3: Sąd Rejonowy w Pcimiu wymierzył Leonowi Z.: karę 2 miesięcy ograniczenia wolności i karę 6 miesięcy pozbawienia wolności. Teraz zastanawia się, czy te różne kary można połączyć w jedną. Czy w takiej sytuacji orzeczone kary podlegają łączeniu i czy można wymierzyć karę łączną? Tak, gdyż jak wcześniej zostało wymienione, kara pozbawienia wolności i kara ograniczenia wolności podlegają łączeniu. Jednakże w takiej sytuacji sąd musi zgodnie z art. 87 kk orzec karę łączną pozbawienia wolności, przy czym karę ograni czenia wolności powinien „zamienić” na karę pozbawienia wolności, przyjmując, że miesiąc ograniczenia wolności równa się 15 dniom pozbawienia wolności. Zatem kara 2 miesięcy ograniczenia wolności „równa się” 1 miesiącowi pozbawienia wolności, a sąd może wymierzyć wobec Leona Z. karę łączną pozbawienia wolności w granicach od 6 do 7 miesięcy. Na marginesie należy dodać, że sąd, w takim wypadku, ma niewielki wybór, gdyż może wówczas orzec 6 albo 7 miesięcy, biorąc pod uwagę zasady ogólne wymierzania kary pozbawienia wolności, którą orzeka się w latach i miesiącach (a nie w dniach!). Przykład 4: Sąd Okręgowy w Warszawie skazał Kubę Rozpruwacza za dwa morderstwa popełnione w czerwcu i październiku 2000 r. Za każde z tych czynów wymierzył mu karę po 25 lat pozbawienia wolności. Czy może wobec niego orzec karę łączną 45 lat pozbawienia wolności? Nie, gdyż zgodnie z art. 88 kk, jeżeli najsurowszą karą, orzeczoną za jedno ze zbiegających się przestępstw, jest kara 25 lat pozbawienia wolności albo dożywotniego pozbawienia wolności, orzeka się tę karę jako karę łączną. W wypadku zbiegu dwóch lub więcej kar 25 lat pozbawienia wolności, sąd może orzec, jako karę łączną, karę dożywotniego pozbawienia wolności. Zatem sąd wobec Kuby Rozpruwacza może orzec, jako karę łączną, karę 25 lat pozbawienia wolności albo karę dożywotniego pozbawienia wolności. www.psep.pl 35 Przykład 5: Sąd Rejonowy w Lublinie skazał Jana Nowaka za dwa przestępstwa: jazdę po pijanemu w dniu 10 czerwca 2002 r. (art. 178 a kk) i za spowodowanie wypadku w dniu 15 lipca 2002 r. (art. 177 § 1 kk). Za pierwszy czyn sąd wymierzył mu karę 6 miesięcy pozbawienia wolności, a za drugi 2 lata pozbawienia wolności i środek karny w postaci zakazu prowadzenia pojazdów na rok. Jako karę łączną wymierzył mu 1 rok pozbawienia wolności. Czy ta kara łączna jest prawidłowo orzeczona? Nie, gdyż kara łączna powinna była zostać orzeczona w granicach od 2 lat do 2 lat i 6 miesięcy. Zatem sąd wymierzając Janowi Nowakowi karę 1 roku pozbawienia wolności jako karę łączną, orzekł poniżej tej granicy. Ponadto powinien pamiętać o regule wynikającej z art. 90 kk, zgodnie z którą środki karne (a więc zakaz prowadzenia pojazdów) i środki zabezpieczające oraz dozór stosuje się, chociażby je orzeczono tylko wobec jednego ze zbiegających się przestępstw. Podsumowanie: warunkami wymierzenia kary łącznej w kon kretnej sytuacji są: • popełnienie przez sprawcę dwóch lub więcej przestępstw; • możliwość orzeczenia jej przed wydaniem pierwszego z wyroków, nawet nieprawomocnego, za którekolwiek z tych przestępstw (czyli kwestia nieprawomocności); • wymierzenie kar za poszczególne przestępstwa tego samego rodzaju albo kary podlegające łączeniu. 3. Wyrok łączny Na podstawie art. 569 § 1 kpk w sytuacji, gdy zachodzą warunki do orze czenia kary łącznej w stosunku do osoby prawomocnie skazanej wyrokami różnych sądów, można wydać wyrok łączny. A właściwym do wydania wyroku łącznego jest sąd, który wydał ostatni wyrok skazujący w pierwszej instancji. Zatem istotą różnicą pomiędzy karą łączną a wyrokiem łącznym jest kwestia prawomocności. 36 www.psep.pl Przykład 6: Gerwazy w 1998 r. dostał wyrok 5 lat pozbawienia wolności. Nie składał apelacji. W 1999 r. Sąd Rejonowy w Krakowie skazał go w innej sprawie na 2 lata pozbawienia wolności, a Gerwazy także nie odwoływał się od tego wyroku. Czy w tej sytuacji Sąd Rejonowy w Krakowie może również orzec karę łączną? Nie, bowiem poszczególne wyroki są już prawomocne. Jedyne co Gerwazy może uczynić, jest złożenie wniosku o wydanie wyroku łącznego, a musi go złożyć do Sądu Rejonowego w Krakowie, gdyż jest to sąd, który wydał ostatni wyrok skazujący w pierwszej instancji. Jest to zasada wynikająca z art. 569 § 1 kpk. Przykład 7: W 1999 r. Janek został prawomocnie skazany przez Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy na 3 lata pozbawienia wolności. W 2000 r. Sąd Okręgowy w Krakowie skazał go na 5 lat pozbawienia wolności. Janek nie składał apelacji. Do którego sądu Janek powinien złożyć wniosek o wydanie wyroku łącznego? Zgodnie z art. 569 § 2 kpk jeżeli w pierwszej instancji orzekały sądy różnego rzędu, to wyrok łączny wydaje sąd wyższego rzędu. Janek zatem powinien złożyć wniosek o wydanie wyroku łącznego do Sądu Okręgowego w Krakowie. Przykład 8: Henryk W. został skazany przez Sąd Rejonowy w Ostrołęce w 2000 r. na 2 lata pozbawienia wolności i przez Sąd Rejonowy w Płocku w 2001 r. na 3 lata pozbawienia wolności. Chciałby mieć jeden wyrok do odsiadki. Jego obrońca aplikant adwokacki Ireneusz Laik twierdzi, że do Sądu należy inicjatywa, czy wydać wyrok łączny. Czy ten prawnik ma rację? Nie, gdyż wyrok łączny sąd wydaje z urzędu lub na wniosek skazanego albo prokuratora. Henryk W. może złożyć wniosek o wydanie wyroku łącznego do Sądu Rejonowego w Płocku, jako do sądu, który wydał ostatni wyrok skazujący w pierwszej instancji. www.psep.pl 37 Przykład 9: Na rozprawie o wydanie wyroku łącznego zabrakło głównego zainteresowanego – Jana Nowaka. W jego imieniu występuje obrońca Juliusz Dobry. Wnosi on o odroczenie rozprawy ze względu na nieobecność jego klienta, argumentując iż taki wyrok może być nieważny. Prokurator nie zgadza się na ten wniosek. Czy obecność Jana Nowaka na takiej rozprawie jest obowiązkowa? Nie, bowiem zgodnie z art. 573 § 2 kpk stawiennictwo osobiste skazanego nie jest obowiązkowe, chyba że sąd postanowi inaczej. Sąd wydając wyrok łączny kieruje się zasadami jak przy karze łącznej, które zostały już wcześniej omówione. Należy także przywołać w tym miejscu uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2005 roku7, której została nadana moc zasady prawnej, a także wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 29 listopada 2006 roku8. Zgodnie z tą uchwałą „zawarty w art. 85 kk zwrot zanim zapadł pierwszy wyrok odnosi się do pierwszego chronologicz nie wyroku, który zapadł przed popełnieniem przez sprawcę kolejnego (kolej nych) przestępstwa”. Konsekwencją takiego stanowiska Sądu Najwyższego jest nałożenie na sąd rozstrzygający w przedmiocie wyroku łącznego obowiązku brania pod uwagę wszystkich skazań dotyczących osoby skazanego, a nie tylko tych, o których połączenie wnosi skazany. Ponadto sąd powinien poczynić ustalenia w celu wyjaśnienia, za jakie czyny skazany został skazany i jakiego obejmowały one okresy. Kończąc powyższe rozważania należy wspomnieć o skutkach orzeczenia wyroku łącznego. Po pierwsze, z chwilą uprawomocnienia się wyroku łącznego, wyroki podlegające połączeniu nie ulegają wykonaniu w zakresie objętym wyrokiem łącznym. Po drugie, w wypadku wymierzenia w wyroku łącznym kary niższej od okresu odbytych i połączonych już kar pozbawienia wolności lub równej temu okresowi, przewodniczący niezwłocznie zarządza zwolnienie skazanego, jeżeli nie jest on pozbawiony wolności w innej sprawie. 4. Ciąg przestępstw Kodeks karny przewiduje jeszcze jeden sposób ukarania sprawcy, który popełnił dwa lub więcej przestępstw. Mowa jest tutaj o tzw. ciągu przestępstw przewidzianym w art. 91 kk, a który ma zastosowanie do sprawcy „wyspecjalizowanego” w popeł 7. 0I KZP 36/04, OSNKW 2005, Nr 2, poz. 13 8. II Aka 311/06 38 www.psep.pl nianiu jednego typu przestępstw. W odróżnieniu od kary łącznej są większe wymogi, aby można było skorzystać z tej instytucji. Zgodnie z art. 91 § 1 kk można zastosować ten przepis, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, wobec któregokolwiek z tych przestępstw, a ponadto dalsze warunki są następujące: • sprawca popełnił zarzucane mu przestępstwa w podobny sposób. Warunek podobnego sposobu popełnienia przestępstw jest spełniony, jeśli łączy je: - podobny sposób działania sprawcy; - użycie tych samych lub podobnych narzędzi; - wykorzystanie powtarzającej się sytuacji; a ponadto - sprawca musi zrealizować ten sam zestaw znamion. W praktyce polega to na tym, że sprawca dopuszcza się tego samego przestępstwa; • popełnienie przez sprawcę przypisanych mu przestępstw w krótkich odstępach czasu. W kodeksie nie znajdziemy szczegółowych wytycz nych jak należy rozumieć zwrot „krótkie odstępy czasu”. Natomiast Sąd Najwyższy wypracował w swoim orzecznictwie zasadę, według której przerwy pomiędzy poszczególnymi przestępstwami nie mogą przekraczać 6 miesięcy. Przykład 10: Romuald G. na swoim „przestępczym” koncie ma niejedno. Ostatnio w ciągu roku dokonał w odstępach parotygodniowych kilkanaście włamań do mieszkań tzw. „na śpiocha”. Czy zapracowany prokurator, w którego okręgu Romuald grasuje, musi prowadzić aż kilkanaście postępowań przeciwko Romualdowi? Czy sędzia który będzie orzekał musi wydać aż kilkanaście wyroków? Nie, gdyż są tutaj spełnione przesłanki z art. 91 kk: wiele przestępstw, dokonanych w krótkich odstępach czasu (parotygodniowe przerwy), zanim zapadł wyrok za którekolwiek z tych przestępstw oraz także podobny sposób w ich popełnianiu (kradzieże z włamaniem – art. 279 § 1 kk przy użyciu tej samej metody – „na śpiocha”). W związku z powyższym nie ma konieczności przeprowadzenia aż kilkunastu postępowań, a w konsekwencji wydania kilkunastu wyroków. Jak wynika bowiem z art. 91 § 1 kk sąd w takiej sytuacji orzeka jedną karę na podstawie przepisu, którego znamiona każde z tych przestępstw wyczerpuje, w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę. Wobec tego Romuald G. będzie skazany za przestępstwo z art. 279 § 1 kk, a sąd www.psep.pl 39 wymierzy mu karę w granicy przewidzianej w tym przepisie, ale górną granicę zwiększy o połowę. Patrząc na zagrożenie przestępstwa z art. 279 § 1 kk jest to kara pozbawienia wolności od roku do lat 10, a zatem przy spełnieniu warunków z art. 91 kk zwiększamy górną granicę do 15 lat, czyli w stosunku do Romualda G. sąd musi wymierzyć karę pozbawienia wolności w granicach od roku do lat 15. Podsumowanie: przepis art. 91 kk ma zastosowanie do spraw ców, którzy „wyspecjalizowali się” w popełnianiu konkretnych przestępstw. Podobnie jak przy karze łącznej można zastosować tę instytucję zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby niepra womocny wobec któregokolwiek z tych przestępstw, ale do datkowo konieczny jest podobny sposób popełnienia tych przestępstw i pomiędzy ich popełnieniem musi występować krótki odstęp czasu. Jednak w odróżnieniu od kary łącznej, przy wymierzaniu jednej kary za ciąg przestępstw, nie musimy naj pierw wymierzyć skazanemu kar jednostkowych za poszczególne przestępstwa, lecz patrzymy na zagrożenie karne przewidziane w artykule, który sprawca „złamał” i zwiększamy jego górną granicę o połowę. 40 www.psep.pl ROZDZIAŁ VII Gdy nie zgadzamy się z decyzją sądu lub prokuratora, czyli kilka słów o sposobach zaskarżenia wydanych orzeczeń w postępowaniu karnym 1. Uwagi wstępne Jedną z zasad postępowania karnego jest zasada kontroli instancyjnej, zakładająca możliwość korygowania błędnych, wadliwych decyzji organów procesowych i dająca stronom, a niekiedy i innym osobom, których prawa zostały naruszone, możliwość zaskarżania orzeczeń, zarządzeń i innych czynności, gdy uznają, że ich wydanie godzi w ich prawa. Temu właśnie celowi służą środki zaskarżenia, czyli przewidziane przez prawo środki prawne, którymi osoba może wzruszyć zapadłą decyzję poddając ją kontroli innemu organowi procesowemu9. W polskiej procedurze karnej rozróżnia się zwyczajne środki zaskarżenia i nadzwyczajne środki zaskarżenia. Zwyczajne środki zaskarżenia (tj. apelacja, zażalenie, sprzeciw) służą odwołaniu się od decyzji nieprawomocnych10 i mają na celu wywołanie ich kontroli, a w konsekwencji spowodowanie uchylenia lub pozbawienia mocy prawnej takiej decyzji. Natomiast nadzwyczajne środki zaskarżenia służą do orzeczeń prawomocnych i takimi środkami są: kasacja, wniosek o wznowienie postępowania prawomocnie zakończonego. 2. Sprzeciwy Są to środki, które służą odwołaniu się od np. wyroku zaocznego i wów czas celem takiego sprzeciwu jest pozbawienie mocy prawnej tego orzeczenia. Oskarżony może wnieść ten sprzeciw w ciągu 7 dni od doręczenia odpisu wyroku zaocznego. Natomiast jeżeli złożymy sprzeciw od nakazu karnego, to wtedy nakaz karny straci moc. Oskarżonemu i oskarżycielowi przysługuje prawo wniesienia sprzeciwu do sądu, który wydał wyrok nakazowy, w nieprzekraczalnym terminie 7 dni od doręczenia tego wyroku. 3. Zażalenie Jest to środek zaskarżenia, który przysługuje w stosunku do niektórych postanowień sądu lub prokuratora i zarządzeń prezesa sądu. Można wnieść zażalenie na wszystkie postanowienia sądu, które zamykają drogę do wydania wyroku. Oznacza to, że w danej sprawie sąd nie wydaje wyroku, tylko np. postanowienie o umorzeniu postępowania. Wobec innych postanowień można się odwołać tylko wtedy, 9. Grzegorczyk T., Tylman J., Polskie postępowanie karne, Warszawa, 2001 10. NIEPRAWOMOCNOŚĆ – patrz uwagi przy karze łącznej www.psep.pl 41 gdy w kodeksie postępowania karnego przysługują na nie zażalenia. A zatem zażalenie można wnieść m.in. na postanowienia: • dotyczące zawieszenia postępowania; • dotyczące środka zapobiegawczego, np. o zastosowaniu tymczasowego aresztowania, o oddaniu pod dozór policji, o zakazie opuszczania kraju; • dotyczące środka zabezpieczającego (a takim środkiem jest np. umieszczenie w zakładzie dla psychicznie chorych); • warunkowym umorzeniu postępowania; • odmawiające przywrócenia terminu. Nie można jednak złożyć zażalenia na np. postanowienie o oddaleniu wniosku o przeprowadzenie dowodu. Zażalenie wnosi się na piśmie. Należy je wnieść w terminie 7 dni liczone od dnia: • ogłoszenia postanowienia, gdy strona była obecna przy jego ogłoszeniu lub • doręczenia odpisu postanowienia, gdy strona nie była obecna przy ogło szeniu, a postanowienie zostało jej doręczone na piśmie. Zażalenie może zostać wniesione przez osobę, która jest stroną w sprawie, jej obrońcę lub pełnomocnika, ale także przez osobę, której postanowienie bezpośrednio dotyczy, nawet jeśli nie jest stroną w postępowaniu (np. jeśli zostało wydane postanowienie o założeniu podsłuchu, zażalenie może wnieść każda osoba, wobec której ten podsłuch został zastosowany). Rozstrzygnięcia na wskutek wniesienia zażalenia. Mianowicie: • zaskarżone postanowienie może zostać utrzymane w mocy; • zaskarżone postanowienie może zostać zmienione; • zaskarżone postanowienie może zostać uchylone – w tej sytuacji np. sprawa może zostać przekazana do ponownego rozpatrzenia. 4. Apelacja Od wyroku sądu pierwszej instancji stronom przysługuje apelacja i musi mieć ona formę pisemną. Pamiętać należy, iż apelacja od wyroku wydanego w pierwszej instancji przez sąd okręgowy musi być napisana przez adwokata (chyba że wnosi ją prokurator). Termin do wniesienia apelacji wynosi 14 dni i biegnie dla każdego uprawnionego (np. oskarżony, jego obrońca, prokurator) od daty doręczenia mu wyroku z uzasadnieniem, a złożyć wniosek o sporządzenie uzasadnienia należy zrobić w ciągu 7 dni od daty ogłoszenia wyroku. 42 www.psep.pl Natomiast jeżeli wyrok zapadł w postępowaniu przyśpieszonym, to strona ma od daty ogłoszenia wyroku 3 dni na złożenie wniosku o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia wyroku. Termin na wniesienie apelacji wynosi 7 dni i biegnie od daty doręczenia wyroku wraz z uzasadnieniem. Sąd ma 3 dni na sporządzenie uzasadnienia wyroku od daty złożenia wniosku. Sąd drugiej instancji wydaje jedno z następujących rozstrzygnięć: 1. utrzymanie w mocy zaskarżonego wyroku; 2. zmiana zaskarżonego wyroku; 3. uchylenie zaskarżonego wyroku – w tej sytuacji sprawa może zostać przekazana do ponownego rozpoznania, umorzona lub przekazana prokuratorowi w celu uzupełnienia postępowania przygotowawczego. Uwaga! Jeśli apelację wniósł tylko oskarżony lub jego obrońca, sąd drugiej instancji nie może zmienić wyroku na niekorzyść oskarżonego. Sytuacja będzie się przedstawiała tak samo, gdy apelację na korzyść oskarżonego wniesie prokuratora. 5. Kasacja Kasacja jest nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia zapadłego w sprawie wyroku. Kasację wnosi się ze względu na błędy popełnione przez sąd w postę powaniu, który wydał prawomocne orzeczenie. W Polsce obowiązuje dwuinstancyjny proces karny, co oznacza, iż od nieprawomocnego wyroku sądu pierwszej instancji mamy prawo złożyć apelację, czyli zwykły środek zaskarżenia, do sądu drugiej instancji. I w zasadzie na tym etapie wyczerpuje się możliwość kwestionowania orzeczeń sądu. Jednakże ustawodawca przewidział sytuacje o zupełnie wyjątkowym charakterze, które uzasadniają potrzebę skasowania prawomocnego wyroku sądu drugiej instancji. W tym miejscu należy podkreślić, iż kasację wnosi strona postępowania od prawomocnego wyroku sądu drugiej instancji. Te wyjątkowe przyczyny określone są przede wszystkim w art. 439 kpk. Polegają one na przykład na tym, że: • sprawę sądził sędzia, który powinien być wyłączony od orzekania, bo był świadkiem tego przestępstwa, o które sprawa się toczyła; • sędzia ławnik nie był na jednej z rozpraw z powodu choroby; www.psep.pl 43 • sąd powszechny orzekał w sprawie, którą powinien sądzić sąd wojskowy – bo dotyczyła żołnierza; • sąd rejonowy orzekał w sprawie o zabójstwo, kiedy powinien orzekać sąd okręgowy; • orzeczono karę , która nie jest przewidziana w przepisach prawa karnego; • któryś z sędziów orzekających nie podpisał się pod wyrokiem, bo za pomniał • wydano wyrok w sprawie, która już wcześniej została osądzona; • oskarżony nie miał obrońcy, kiedy prawo mu to gwarantuje, bo na przykład jest nieletni, głuchy, niemy, niewidomy, są wątpliwości, czy jest poczytalny, lub przed sądem okręgowym jako sądem pierwszej instancji, jeśli zarzucono mu zbrodnię lub jest pozbawiony wolności; • sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, kiedy przepisy tej obecności wymagają; Podane powyżej okoliczności to jedynie nieco przerysowane przykłady, w jakich sytuacjach wniesienie kasacji będzie zasadne. Kasacji nie można wnieść wyłącznie z powodu wysokości kary. Kasację można wnieść, jeżeli oskarżony został skazany za przestępstwo na karę pozbawienia wolności, bez warunkowego jej zawieszenia. Jeżeli Sąd Najwyższy uzna, że kasacja jest słuszna, wówczas może uchylić wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania sądowi drugiej instancji. Sąd Naj wyższy nie zajmuje się wydawaniem merytorycznego wyroku w samej sprawie. A to dlatego, że zadaniem Sądu Najwyższego jest kontrola prawidłowości orzekania sądów. Dlatego to sąd drugiej instancji – w innym oczywiście składzie osobowym – będzie musiał zająć się sprawą jeszcze raz. Sformalizowany charakter kasacji, w tym możliwość zaskarżania w postępowaniu kasacyjnym wyroków sądów odwoławczych, ma na celu ograniczenie podejmowanych przez strony prób przekształcenia kasacji – nadzwyczajnego przecież środka zas karżenia – w ponowną kontrolę odwoławczą, czyli trzecią instancję. Nie można wnieść kasacji od kasacji. 44 www.psep.pl Przykłady: Jestem w trakcie postępowania karnego, konkretnie już w sądzie odwoławczym, na wszelki wypadek chciałbym wiedzieć, kiedy mogę, a kiedy nie mogę wnieść kasacji, bo słyszałem, że są jakieś ograniczenia. Kasacja przysługuje od orzeczenia sądu, które: • Ma postać wyroku. • Jest to wyrok sądu odwoławczego. • Kończy on postępowanie. • Jest prawomocny. Kasacja nie przysługuje od: • Prawomocnych wyroków sądu pierwszej instancji, czyli takich, od których nie złożono apelacji. • Prawomocnych wyroków sądu drugiej instancji, które nie kończą pos tępowania, jeżeli np. sąd okręgowy uchyla wyrok sądu rejonowego i nakazuje mu ponowne rozpatrzenie sprawy. • Od postanowień sądu odwoławczego w postępowaniu wykonawczym Czy mogę wnieść kasację od prawomocnego wyroku nakazowego, który wydał sąd rejonowy? Nie, strony mogą wnieść kasację tylko od wyroku sądu odwoławczego, a w podanym przez Panią przykładzie sąd rejonowy jest sądem pierwszej instancji. Wnosiłam apelację od uzasadnienia wyroku sądu rejonowego. Czy mogę wnieść kasację od uzasadnienia wyroku sądu okręgowego? Nie, kasacji nie można wnieść od uzasadnienia wyroku sądu odwoławczego. Małżonek został potrącony przez samochód. Nie chciał zostać oskarżycielem posiłkowym w postępowaniu przed sądem rejonowym. Potem prokurator złożył apelację, ale nie zgadzamy się z wyrokiem sądu okręgowego. Czy mąż może wnieść o kasację tego wyroku? Nie, nie może wnieść kasacji pokrzywdzony, który w postępowaniu przed sądem nie był oskarżycielem posiłkowym lub powodem cywilnym. www.psep.pl 45 W mojej sprawie, kiedy zostałem uniewinniony, po wniesieniu apelacji przez prokuratora, bo ja nie wnosiłem, sąd odwoławczy orzekł, że jestem jednak winny różnych rzeczy, których mi nie udowodniono. Czy mogę wnieść kasację? Tak, strona, która nie wnosiła apelacji, może wystąpić z kasacją jedynie wte dy, gdy sąd odwoławczy zmienił wyrok sądu pierwszej instancji na jej niekorzyść. Mój brat, który ma teraz 16 lat, dostał poprawczak. Zaskarżyliśmy tę decyzję. Czy możemy wnieść kasację od wyroku sądu drugiej instancji? Tak, można wystąpić z kasacją w postępowaniu poprawczym w sprawach z nieletnimi, jeżeli orzeczono środek poprawczy z rażącym naruszeniem prawa. Czym się różni kasacja wnoszona przez Prokuratora Generalnego? Kto pełni tę funkcję? Prokurator Generalny, czyli osoba będąca ministrem sprawiedliwości, a ponadto Rzecznik Praw Obywatelskich, mogą wnieść kasację od każdego prawomocnego orzeczenia sądu kończącego postępowanie, czyli nie tylko od wyroku jak zwykli obywatele, ale też od postanowień, np. utrzymanego przez sąd po złożeniu zaża lenia postanowienia o umorzeniu śledztwa, postanowienie odmawiające zatarcia skazania. Ani Prokurator Generalny, ani Rzecznik Praw obywatelskich nie jest ograniczony terminem do wniesienia kasacji, tak jak strony postępowania. Nawet Prokurator Generalny nie może jednak wnieść kasacji od postanowienia w przedmiocie odroczenia wykonania kary lub postanowienia w przedmiocie udzielenia przerwy w odbywaniu kary. Już raz składałam kasację w mojej sprawie, która została bez rozpoznania, ale po przemyśleniu tego wszystkiego, teraz napisałabym ją inaczej. Czy mogę złożyć kasację jeszcze raz? Nie, kasację w stosunku do tego samego oskarżonego i od tego samego orze czenia można wnieść tylko raz. Nie ma znaczenia, czy kasacja była rozpoznawana przez Sąd Najwyższy, czy została pozostawiona bez rozpoznania lub nie została przyjęta. Nie ma też znaczenia, jakie argumenty podniesiono w tej kasacji. Można ją wnosić tylko raz w stosunku do tego samego oskarżonego i od tego samego orzeczenia. 46 www.psep.pl Ile kosztuje wniesienie kasacji? Kwestie te reguluje Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 maja 2003 r. w sprawie wysokości opłaty od kasacji w sprawach karnych (Dz.U. 03.97.886). Opłaty wynoszą: • 450 zł w sprawie, w której wyrok wydał sąd rejonowy; • 750 zł w sprawie, w której w pierwszej instancji wydał wyrok sąd okręgowy. Jaki jest termin do wniesienia kasacji? Najpierw trzeba złożyć wniosek o sporządzenie uzasadnienia do sądu, który wydał orzeczenie – w terminie 7 dni od jego ogłoszenia – o doręczenie go wraz z uzasadnieniem. Kiedy otrzymujemy taki wyrok wraz z uzasadnieniem listem poleconym, mamy 30 dni na sporządzenie i wniesienia kasacji. W jaki sposób należy wnieść kasację? Kasację wnosi się do Sądu Najwyższego za pośrednictwem sądu odwo ławczego. Do kasacji należy dołączyć dowód uiszczenia opłaty sądowej. 6. Wznowienie postępowania Wznowienie postępowania jest drugim, obok kasacji, nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia zapadłych orzeczeń. Wniosek o wznowienie postępowania można złożyć w przypadku prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie karne. W przeciwieństwie do okoliczności uzasadniających wniesienie kasacji, których katalog jest otwarty, przyczyny wznowienia postępowania są ściśle uregulowane w art. 540 kpk. Tak jak przy wnoszeniu kasacji istnieje przymus adwokacki, co oznacza, iż wnio sek o wznowienie postępowania musi być sporządzony i podpisany przez adwokata. Wznowienie postępowania może nastąpić na wniosek strony lub z urzędu, czyli kiedy sąd sam się zorientuje, że zaszła jedna z przyczyn z art. 540 kpk. Ponieważ niektóre z powodów uzasadniających wniesienie kasacji, umożliwiają złożenie wniosku o wznowienie postępowania, prawo procesowe stanowi, iż nie może nastąpić wznowienie postępowania, jeśli wcześniej złożono na tych podstawach kasację. Jeżeli sąd orzekający w sprawie wznowienia postępowania uzna, iż wniosek był zasadny, wówczas uchyla zaskarżone orzeczenie i przekazuje sprawę właściwemu sądowi do ponownego rozpoznania. www.psep.pl 47 Przykłady: W art. 540 kpk jest napisane, że można żądać wznowienia postępowania, jeżeli w związku z postępowaniem dopuszczono się przestępstwa i miało ono istotny wpływ na treść orzeczenia. O jakie przestępstwa chodzi? Jak można stwierdzić, czy miało ono wpływ na treść wyroku? Kodeks nie przewiduje konkretnych przestępstw, jakie mogą mieć wpływ na treść orzeczenia. Jednak znajdują się ich przykłady w orzecznictwie sądów. Mówi się na przykład o fałszywych zeznaniach, groźbie karalnej wobec sędziego, czy wręczeniu korzyści majątkowej osobie będącej organem procesowym. Strona we wniosku o wznowienie postępowania musi wykazać, że przestęp stwo to miało miejsce. Polega to na wskazaniu prawomocnego orzeczenia skazującego, np. za składanie fałszywych zeznań. A z drugiej strony należy wykazać, że zeznania świadka, który składał te fałszywe zeznania, za które jest skazany, miały istotne znaczenie dla sprawy. Czyli fałszywe zeznania nie mogą dotyczyć kwestii mało istotnych z punktu widzenia postępowania, które ma być wznawiane. Istotne zeznania to, np. takie, gdzie świadek Z rozpoznaje osobę A jako sprawcę kradzieży z włamaniem, podczas gdy sprawcą był B. Świadek Z. zostaje prawomocnie skazany za składanie fałszywych zeznań przeciwko osobie A. Wówczas osoba A może złożyć wniosek o wznowienie postępowania, w którym został prawomocnie skazany za kradzież z włamaniem, na skutek złożenia fałszywych zeznań przez świadka Z. Z jakich jeszcze powodów może zostać wznowione postępowanie? To przede wszystkim nowe fakty i dowody, których sąd wydając wyrok nie znał, a które wskazują, iż: • skazany jest niewinny; • to, co zrobił skazany nie jest przestępstwem; • skazany nie podlega karze; • ukarano go karą zbyt surową. 48 www.psep.pl Kiedy można powiedzieć, że czyn skazanego nie jest przestępstwem? Np. wtedy, kiedy: • działał w obronie koniecznej – art. 25 § 1 kk, • gdy był w chwili popełniania czynu niepoczytalny – art. 31 § 1 kk, • nie jest przestępstwem niezawiadomienie o przestępstwie, o którym wie policja – art. 240 § 2 kk. Co to znaczy, że sprawca nie podlega karze? Sprawca nie podlega karze, np. za: • przygotowanie do przestępstwa, od którego dobrowolnie odstąpił – art. 17 kk; • ukrywanie osoby najbliższej przed odpowiedzialnością karną – art. 239 § 2 kk; • brak zawiadomienia o przestępstwie, jeśli za to przestępstwo jemu samemu lub osobie najbliższej groziłaby odpowiedzialność karna – art. 240 § 3 kk. Co to znaczy, iż skazanie nastąpiło za przestępstwo zagrożone karą surowszą? Jeżeli sąd przyjął na podstawie ustaleń, że sprawca dokonał kradzieży z wła maniem do kiosku i za to go skazał na 6 lat pozbawienia wolności, a faktycznie nastąpiła tylko kradzież, bo kiosk był otwarty i skazany zabrał mienie, bez pokonywania zabezpieczeń. Zagrożenie za kradzież z włamaniem wynosi od 1 roku pozbawienia wolności do 10 lat, zaś za „zwykłą” kradzież od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności. Jakie są okoliczności zobowiązujące do nadzwyczajnego złagodzenia kary? Takie, które sąd musi zastosować z urzędu, czyli na mocy prawa, przewiduje art. 60 § 3 kk jeśli współdziałający z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, ujawnił przed organami ścigania informacje dotyczące pozostałych współsprawców oraz istotne okoliczności popełnienia tego przestępstwa. Kiedy można stwierdzić, że błędnie przyjęto okoliczności wpływające na nadzwyczajne obostrzenie kary? Np. sąd mylnie przyjął, iż w danym przypadku zachodzi działanie w recydywie na zasadzie art. 64 kk, lub niezasadnie zaostrzył karę przyjmując bezpodstawnie, iż w danej sprawie zaistniał ciąg przestępstw z art. 91 kk. www.psep.pl 49 Jaki wpływ na wznowienie postępowania mogą mieć orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego? Jak stanowi przepis art. 540 § 2 kpk, postępowanie wznawia się na korzyść oskarżonego, jeżeli w wyniku orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego stracił moc lub uległ zmianie przepis prawny będący podstawą skazania lub warunkowego umorzenia. W art. 540 § 2 kpk znajduje się stwierdzenie, że postępowanie wznawia się na korzyść oskarżonego, gdy potrzeba taka wynika z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego działającego na mocy umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską. O jakie organy chodzi? Polska ratyfikowała Europejską Konwencję Ochrony Praw Człowieka i pod lega orzecznictwu Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, jak również podlega orzecznictwu Komitetu Praw Człowieka – organu ONZ z siedzibą w Genewie. W tym przepisie chodzi o orzeczenia wydawane przez te organy. Mąż zmarł, po tym jak został prawomocnie skazany. W sprawie po skazaniu wyszły na jaw nowe istotne okoliczności, które moim zdaniem udowadniają jego niewinność Czy mogę w jego imieniu złożyć wniosek o wznowienie postępowania? Tak, wniosek o wznowienie postępowania na korzyść skazanego może w razie jego śmierci złożyć osoba najbliższa, czyli małżonek, dzieci, wnuki, rodzice, rodzeństwo i inne osoby wymienione w art. 115 § 11 kk. Do jakiego Sądu składać należy wniosek o wznowienie postępowania? Tę kwestię reguluje art. 544 kpk. Jeśli wznowienie ma dotyczyć orzeczenia wydanego przez sąd okręgowy to wniosek będzie rozpatrywać sąd apelacyjny. Jeżeli wniosek dotyczy orzeczenia sądu apelacyjnego lub Sądu Najwyższego właściwym do rozpoznania będzie Sąd Najwyższy. 50 www.psep.pl Kiedy sąd wznawia postępowanie z urzędu? Wówczas, gdy zachodzą przesłanki z art. 439 § 1 kpk. Polegają one, np. na tym, że: • sprawę sądził sędzia, który powinien być wyłączony od orzekania, bo był świadkiem tego przestępstwa, o które sprawa się toczyła; • sędzia ławnik nie był na jednej z rozpraw z powodu choroby; • sąd powszechny orzekał w sprawie, którą powinien sądzić sąd wojskowy, bo dotyczyła żołnierza; • sąd rejonowy orzekał w sprawie o zabójstwo, w której powinien orzekać sąd okręgowy; • orzeczono karę, która nie jest przewidziana w przepisach prawa karnego; • któryś z sędziów orzekających nie podpisał się pod wyrokiem, bo za pomniał; • wydano wyrok w sprawie, która już wcześniej została osądzona; • oskarżony nie miał obrońcy, a przepisy polskiego prawa gwarantują mu to, bo, np. jest nieletni, głuchy, niemy, niewidomy, są wątpliwości, czy jest poczytalny, lub przed sądem okręgowym toczyło się postępowanie karne, jako sądem pierwszej instancji, a także jeśli zarzucono mu zbrodnię lub jest pozbawiony wolności; • sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, kiedy przepisy tej obecności wymagają. www.psep.pl 51 ROZDZIAŁ VIII Ostatnia deska ratunku, czyli parę słów o skardze do Strasburga11 1. Uwagi wstępne Potocznie zwaną „skargę do Strasburga” wnosi się do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, który jest związany z funkcjonowaniem Rady Europy. Rada Europy nie jest organem Unii Europejskiej, a międzynarodową organizacją zajmującą się przede wszystkim ochroną praw człowieka, demokracji oraz współpracą kulturalną pomiędzy państwami europejskimi. W obecnej chwili liczy 46 członków, a jej siedzibą jest Strasburg we Francji. Podstawą składania skarg do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka jest naruszenie przez państwo praw zagwarantowanych w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz protokołach dodatkowych. Polska w dniu 26 listopada 1991 roku przystąpiła do Konwencji i protokołów numer 1,4,6 i 7. Należy podkreślić, że Trybunał rozstrzyga spory pomiędzy obywatelem (cudzoziemcem), którego prawa zostały naruszone, a państwem, które te prawa naruszyło. Trybunał nie rozstrzyga spraw skierowanych przeciwko osobom prywatnym, spółkom, stowarzyszeniom itp. Trybunał nie pełni funkcji sądu odwoławczego od sądów krajowych. Toteż nie może w ramach swych uprawnień zmieniać decyzji, które były podstawą wnie sienia skargi. Skargę do Strasburga można wnieść tylko od orzeczenia lub decyzji prawomocnej, po wyczerpaniu wszystkich dostępnych w kraju możliwości odwoławczych. Termin do wniesienia skargi upływa w ciągu 6 miesięcy od wydania osta tecznego rozstrzygnięcia w sprawie. Oznacza to, że przed upływem 6 miesięcy skarga musi fizycznie znaleźć się w Trybunale, a nie, jak obowiązuje w polskiej procedurze, zostać wysłana. 11. zagadnienia tego rozdziału oparte są na opracowaniu autorstwa M. A. Nowickiego „Europejska Konwencja Praw Człowieka. Zanim napiszesz skargę – przeczytaj” opublikowane przez Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa, listopad 2005 r. 52 www.psep.pl 2. S karga do Strasburga – w pytaniach i odpowiedziach W jakich sprawach można się zwracać do Trybunału? Czy jeżeli od lat procesuję się z sąsiadem i nie mogę znaleźć sprawiedliwości w polskich sądach Trybunał w końcu rozwiąże ten problem? Nie, Trybunał nie zajmuje się sprawami przeciw osobom prywatnym, organi zacjom społecznym: stowarzyszeniom, fundacjom, spółdzielniom, spółkom. W kom petencji Trybunału znajdują się sprawy znajdujące się w zakresie działań władz publicznych, które objęte są działaniem Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Chodzi tu przede wszystkim o ochronę podstawowych praw człowieka. O ochronie praw człowieka na styku państwo – osoba fizyczna. Trzeba pamiętać, że organy władzy publicznej mogą działać tylko w granicach wytyczonych im przez prawo. Co oznacza, że muszą realizować nałożone na nie obowiązki, a nie mogą wykraczać poza przyznane im ustawą uprawnienia. Jeśli państwo przyznaje w ściśle ograniczonych warunkach kobiecie prawo do usunięcia ciąży, a kobieta spełnia wszelkie warunki do usunięcia ciąży ze względu na swój stan zdrowia, to uniemożliwienie jej dokonania tego zabiegu jest naruszeniem Konwencji i kwalifikuje się na skargę do Trybunału. Podobnie w przypadku, jeśli osoba niepaląca z zaawansowaną astmą, o której wiedzą władze zakładu penitencjarnego, zostaje skierowana do odbywania kary w celi, gdzie pozostałe osoby palą i na skutek tego jej stan zdrowia ulega głębokiemu pogorszeniu, możemy zastanowić się po wyczerpaniu środków krajowych nad złożeniem skargi do Strasburga. Jakie sprawy reguluje Europejska Konwencja Praw Człowieka, którymi zajmuje się Trybunał? Europejska Konwencja Praw Człowieka gwarantuje między innymi: • prawo do życia; • zakaz tortur, niewolnictwa i pracy przymusowej; • prawo do wolności i bezpieczeństwa; • prawo do rzetelnego procesu sądowego, zakaz karania bez podstawy praw nej, prawo do skutecznego środka odwoławczego, odszkodowanie za niesłuszne skazanie, prawo do odwołania się w sprawach karnych, zakaz ponownego sądzenia lub karania; www.psep.pl 53 • prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, prawo do zawarcia małżeństwa, równość małżonków; • wolność myśli, sumienia i wyznania, wolność wypowiedzi; • wolność zgromadzenia się i stowarzyszania; • zakaz dyskryminacji; • zakaz pozbawiania wolności za długi; • ochrona własności; • prawo do nauki; • prawo do wolnych wyborów; • zakaz wydalania obywateli. Za każdym razem, kiedy zastawiamy się nad złożeniem skargi do Trybunału należy dokładnie zapoznać się z tekstem konwencji. Przeczytałem tekst Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i muszę stwierdzić, że te przepisy są bardzo ogólnikowe. Jak mogę rozstrzygnąć swoje wątpliwości, czy moja sprawa nadaje się do Trybunału? W pańskiej sytuacji skontaktowałabym się z prawnikiem z Biura Informacji Rady Europy: Biuro Informacji Rady Europy Al. Niepodległości 22, 02-653 Warszawa tel. 22/ 845 20 84, 853 57 73 www.coe.org.pl Mój syn został niesłusznie skazany. Moim zdaniem nie udowodniono mu winy. Czy Europejski Trybunał Praw Człowieka go uniewinni? Nie, Trybunał nie jest sądem odwoławczym od wyroków sądów polskich. Nie może on unieważniać ani zmieniać wyroków wydanych przez sądy krajowe. Jeśli Trybunał stwierdzi, iż doszło do naruszenia Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, może doprowadzić do ugody lub orzec zadośćuczynienie. W sprawie mojego ojca, ktore dotyczyło zdarzenia z 1990 roku, sprawa toczyła się bardzo długo. Czy możemy wystąpić do Trybunału ze skargą o naruszenie prawa do rzetelnego procesu na podstawie Konwencji? Trudno dać jednoznaczną odpowiedź na tak sformułowane pytanie, bo zawiera ono za mało danych. Ale należy podkreślić, iż podstawę skargi mogą 54 www.psep.pl stanowić tylko zdarzenia które miały miejsce po 30 kwietnia 1993 r. Wynika to z faktu, iż Polska poddała się orzecznictwu Trybunału na mocy zawarcia umowy międzynarodowej, wskazując w niej, że orzecznictwu Trybunału poddaje decyzje i fakty, które nastąpiły po 30 kwietnia 1993 r. Co to znaczy, że przed wysłaniem skargi do Trybunału należy wykorzystać dostępne krajowe środki odwoławcze? Wykorzystanie krajowych środków zaskarżenia oznacza przede wszystkim skorzystanie z apelacji oraz kasacji, gdy jest to możliwe w świetle przepisów prawa. Niewyczerpanie środków krajowych powoduje odrzucenie skargi z powodów formalnych, bez zagłębiania się przez Trybunał w sedno sprawy. Czy trzeba się ubiegać o wznowienie postępowania przed złożeniem skargi do Trybunału? Nie, nie trzeba. Czy skargę do Trybunału należy składać za pośrednictwem Rzecznika Praw Obywatelskich? Nie, skargę składa się bezpośrednio do Trybunału na adres: The Registrar European Court of Human Rigths Council of Europe F- 67075 Strasbourg Cedex Jaki jest termin wniesienia skargi do Trybunału i od kiedy należy go liczyć? Skarga powinna być złożona nie później niż w ciągu 6 miesięcy od podjęcia ostatecznej prawomocnej decyzji w sprawie. Co powinna zawierać skarga do Trybunału? Skarga powinna zawierać: • krótkie przedstawienie sprawy; • określenie, które z praw zagwarantowanych przez Konwencję zostało naruszone; • informację o środkach odwoławczych złożonych w sprawie; www.psep.pl 55 • decyzje jakie były wydawane w sprawie wraz z danymi o organie, który je wydał, dacie wydania i treści, wraz z kopiami tych orzeczeń. Do skargi należy dołączać kopie dokumentów, bowiem nie podlegają one zwrotowi. Czy trzeba jechać do Strasburga, żeby złożyć skargę? Nie w początkowej fazie, kiedy Trybunał decyduje, czy skarga w ogóle spełnia warunki formalne, żeby mógł się nią zająć, wszystko odbywa się poprzez wymianę pism. Nie ma konieczności osobistej obecności na miejscu. Czy są wzory, jak napisać skargę? Nie jest to konieczne, bowiem skargę wnosi się na urzędowym formularzu, dostarczanym przez Trybunał. W formularzu są jasno przedstawione zagadnienia, które mają zostać przedstawione. W jakim języku należy wnieść skargę? W jakim odbywa się rozprawa? Skargę piszemy w języku polskim, ale możemy też złożyć ją w języku angielskim lub francuskim – oficjalnych językach, którymi posługuje się Trybunał na rozprawie. Czy można uzyskać pomoc prawną w sprawach rozpatrywanych przez Trybunał? Tak, ale dopiero na etapie rozpoznawania skargi przez Trybunał na wniosek skarżącego. Nie zostanie przyznana pomoc prawna na wcześniejszym etapie, np. żeby napisać skargę do Trybunału Jak wygląda procedura przed Trybunałem? Po złożeniu skargi Trybunał w liście rejestracyjnym do skarżącego informuje go, jaki numer został nadany jego sprawie. Następnie Trybunał bada, czy zostały spełnione warunki, które pozwalają mu zająć się sprawą, np. czy skargę złożono w terminie, czy zostały wyczerpane krajowe środki zaskarżenia, itp. Potem Trybunał sprawdza, czy sprawa dotyczy uprawnień zawartych w Konwencji (sprawy rozpoznawane są zgodnie z kolejnością ich wpłynięcia do Strasburga). 56 www.psep.pl Kolejnym etapem, w zależności od sprawy, może być porozumienie ze stronami w sprawie ugody. Jeśli ugoda nie dochodzi do skutku Trybunał wydaje orzeczenie. W wyroku Trybunał stwierdza, czy doszło do naruszenia Konwencji, i ewentualnie o zadośćuczynieniu na rzecz skarżącego. Czy można zakwestionować takie orzeczenie Trybunału? Tak. W ciągu trzech miesięcy od daty orzeczenia każda ze stron może złożyć wniosek o rozpatrzenie sprawy przez Wielką Izbę Trybunału. Są to jednak sytuacje absolutnie wyjątkowe. Jeśli orzeczenie Trybunału zostało wydane, to jak powinno się zachować państwo, które dopuściło się naruszenia Konwencji? Czy automatycznie uchyli to wyrok w mojej sprawie? Państwo musi się zastosować do orzeczenia Trybunału, ale nie ma tu mowy o żadnym automatyzmie. Państwo może zmienić obowiązujące przepisy, może dojść do wznowienia postępowania, może nastąpić wypłata odszkodowania. Należy podkreślić, że Trybunał nie ma mocy, żeby wskazać państwu, w jaki sposób ma się dostosować do jego orzeczenia, bo w każdym wypadku dotyczy to przepisów wewnętrznych tego państwa, a orzeczenie Trybunału musi być realizowane zgodnie z przepisami danego państwa. Niejednokrotnie będzie to wymagało dalszej aktywności skarżącego, tym razem przy wykorzystaniu krajowych środków prawnych. Komu należy sygnalizować ewentualne nieodpowiednie realizowanie przez państwo orzeczenia Trybunału? Organem odpowiedzialnym za egzekucję orzeczeń jest Komitet Ministrów Rady Europy. www.psep.pl 57 Bibliografia: Kodeks karny z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz. U. 1997, Nr 88, poz. 553 ze zm.) Kodeks postępowania karnego z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz. U. 1997, Nr 89, poz. 555 ze zm.) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 maja 2001 r. w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach nieletnich (Dz. U. 2001, Nr 56, poz. 591) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 czerwca 2003 r. w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach karnych (Dz. U. 2003, Nr 108, poz. 1020) Europejska Konwencja Praw Człowieka z 4 listopada 1950 r. , ratyfikowana przez Polskę w dniu 15 grudnia 1992 r. (Dz. U. 1993, Nr 61, poz. 284) Bieńkowska E., Poradnik mediatora, Wydawnictwo Zrzeszenia Prawników Polskich, Warszawa 1999 Czarnecka – Dzialuk B., Wójcik D. (red.), Mediacja – nieletni przestępcy i ich ofiary, Warszawa 1999 Czarnecka – Dzialuk B., Wójcik D., Mediacja w sprawach nieletnich w świetle teorii i badań, Warszawa 1999 Grzegorczyk T., Tylman J., Polskie postępowanie karne, Warszawa, 2001 Wajerowska – Oniszczuk B., Mediacja jako forma zwalczania przemocy w szkołach, Mediator nr 26 (3/2003) Walter M., Pojednanie między sprawcą a ofiarą zamiast kary. (O zmianie w pojmowaniu przestępczości ), Przegląd Policyjny nr 2 – 3, 1992 Wójcik D., Nowe przepisy o mediacji, Mediator nr 27 (4 / 2003) Nowicki M. A., Europejska Konwencja Praw Człowieka. Zanim napiszesz skargę – przeczytaj, opublikowane przez Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa, 2005 58 www.psep.pl WZÓR Piotr Wiśniewski Kancelaria Adwokacka Warszawa ul. Marszałkowska 155 obrońca Jana Nowaka Warszawa, 18 czerwca 2007 r. Sąd Rejonowy Dla Warszawy Woli Wydział III Karny Sygn. akt III K 98/07 Wniosek o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie kary bez przeprowadzania postępowania dowodowego. Na podstawie art. 387 § 1 k.p.k. wnoszę w imieniu Jana Nowaka, oskarżonego o czyn określony w art. 278 § 1 k.k. o wydanie wyroku skazującego bez przeprowadzania postępowania dowodowego. Jednocześnie wnoszę o wymierzenie w/w oskarżonemu kary trzech miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem wykonanie tejże kary na okres dwóch lat. Uzasadnienie Jan Nowak jest oskarżony o to, że we 23 kwietnia 2007 r. w Warszawie na terenie sklepu TESCO przy ul. Górczewskiej zabrał w celu przywłaszczenia kurtkę skórzaną o wartości 600 zł, na szkodę TESCO zs. W Warszawie, tj. o czyn z art. 278 § 1 kk. Zgromadzone w niniejszej sprawie dowody pozwalają na przyjęcie, że oskarżony dopuścił się zarzucanego mu przestępstwa, wszystkie istotne okoliczności zdarzenia zostały, jak się wydaje, wyjaśnione. Wobec powyższego zdaniem obrony nie ma potrzeby przeprowadzania długotrwałego postępowania dowodowego i zachodzą określone w art. 387 § 1 k.p.k. przesłanki dla wydania wyroku skazującego bez prze prowadzania rozprawy. W przekonaniu obrony wnioskowana kara adekwatna jest do stopnia społecznej szkodliwości czynu zarzucanego oskarżonemu i stopnia zawinienia. Uwzględniając pozytywną opinię Jana Nowaka w miejscu zamieszkania oraz jego postawę w trakcie postępowania przygotowawczego (przyznanie się do winy, szczere wyjaśnienia, wyrażenie skruchy) powinna ona osiągnąć założone cele w stosunku do skazanego oraz spełnić funkcję w zakresie prewencji ogólnej. Wobec powyższego wnoszę jak na wstępie. Piotr Wiśniewski adwokat www.psep.pl 59 WZÓR SKARGI EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA Strasburg, Francja SKARGA na podstawie Artykułu 34 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz Artykuł 45 i 47 Regulaminu Trybunału Formularz niniejszy jest oficjalnym dokumentem prawnym i może mięć wpływ na Państwa prawa i obowiązki. STRONY SKARŻĄCY Należy przedstawić informacje dotyczące skarżącego/skarżącej i ewentualnie jego/jej reprezentanta/reprezentantki) ....................................................................... Nazwisko ....................................................................... Imię (imiona) ....................................................................... Płeć: mężczyzna/kobieta ....................................................................... Narodowość ....................................................................... Zawód ....................................................................... Data i miejsce urodzenia ....................................................................... Stały adres zamieszkania ....................................................................... Aktualny adres, (jeżeli inny niż podany w pkt. 6.) ....................................................................... Imię i nazwisko reprezentanta/ reprezentantki* ....................................................................... Zawód reprezentanta/reprezentantki ....................................................................... Adres reprezentanta/ reprezentantki 60 www.psep.pl WYSOKA UKŁADAJĄCA SIĘ STRONA ....................................................................... (Należy podąć nazwę państwa/państw, przeciwko któremu/którym skierowana jest skarga) Jeżeli skarżący/skarżąca ustanowił/a adwokata lub inna osobę do reprezentowania go/jej, należy załączyć podpisany formularz pełnomocnictwa. OŚWIADCZENIE DOTYCZĄCE STANU FAKTYCZNEGO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................................................... ....................................................................... ....................................................................... Można kontynuować na osobnej kartce, jeśli jest to konieczne OŚWIADCZENIE O DOMNIEMANYCH NARUSZENIACH KONWENCJI I/LUB PROTOKOŁÓW WRAZ Z UZASADNIENIEM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................................................... ....................................................................... ....................................................................... OŚWIADCZENIE DOTYCZĄCE ART. 35 § 1 KONWENCJI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................................................... ....................................................................... ....................................................................... (Jeśli jest to konieczne, informacje wymienione w punktach 16-18 można przedstawić na odrębnej kartce dla każdego zarzutu z osobna). ....................................................................... ....................................................................... ....................................................................... Ostateczne orzeczenia (data; nazwa sadu lub organu, który wydal orzeczenie; rodzaj orzeczenia) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................................................... ....................................................................... ....................................................................... Inne orzeczenia (proszę je wymienić w porządku chronologicznym podając dla każdego z nich datę, nazwę sądu lub organu, który je wydał, oraz rodzaj orzeczenia) . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................................................... ....................................................................... www.psep.pl 61 Czy istnieją lub istniały inne możliwości odwołania się lub skuteczne środki prawne, które nie zostały wykorzystane? Jeżeli tak, prośże wyjaśnić, dlaczego nie zostały wykorzystane. ....................................................................... ....................................................................... ....................................................................... Można kontynuować na osobnej kartce, jeśli jest to konieczne OŚWIADCZENIE DOTYCZĄCE TEGO, CZEGO DOMAGA SIĘ SKARŻACY ....................................................................... ....................................................................... ....................................................................... ....................................................................... OŚWIADCZENIE DOTYCZĄCE POSTĘPOWANIA PRZED INNYMI ORGANAMI MIEDZYNARODOWYMI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................................................... ....................................................................... Czy przedstawiał Pan/przedstawiała Pani powyższe zarzuty innym organom międzynarodowym w celu zbadania lub rozstrzygnięcia? Jeśli tak, należy przedstawić wszystkie szczegóły dotyczące takiego postępowania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................................................... ....................................................................... WYKAZ DOKUMENTÓW ....................................................................... ....................................................................... ....................................................................... ....................................................................... NALEŻY DOLACZYĆ WYŁĄCZNIE KOPIE DOKUMENTÓW, NIE ORYGINAŁY (Należy załączyć kopie wszystkich orzeczeń, o których mowa wyżej w Części IV i VI. Jeśli nie posiada Pan/Pani kopii, należy je wykonać. Jeżeli uzyskanie kopii nie jest możliwe, proszę wyjaśnić dlaczego. Żadne dokumenty nie będą Panu/Pani zwrócone.) DEKLARACJA I PODPIS Niniejszym oświadczam, ze informacje podane w niniejszym formularzu skargi, zgodnie z moja wiedzą i przekonaniem, są prawdziwe. Miejsce............................................................ . Data.................................................................. ....................................................................... (Podpis skarżącego/skarżącej lub reprezentanta/reprezentantki) 62 www.psep.pl www.psep.pl 63 64 www.psep.pl
