Krytyczny przyjaciel

Opracował: Janusz Żmijski
KRYTYCZNI PRZYJACIELE
Kim jest KRYTYCZNY PRZYJACIEL?
KRYTYCZNY PRZYJACIEL to osoba posiadająca wystarczające doświadczenie zawodowe i
poziom kompetencji interpersonalnych, by wesprzeć swojego szkolnego partnera w procesie
profesjonalnego rozwoju. Jest to zazwyczaj inny nauczyciel/wychowawca, choć niekoniecznie
zatrudniony w tej samej placówce.
Podstawą dobrowolnej relacji KRYTYCZNEGO PRZYJACIELA i jego partnera, jest
partnerski KONTRAKT, niekoniecznie spisany, ale jasny dla stron. KRYTYCZNY
PRZYJACIEL decyduje się na uważną obserwację określonych wspólnie poczynań
zawodowych partnera i przekazywanie mu uwag na ich temat (czyli udzielanie informacji
zwrotnej). Zobowiązuje się czynić to w sposób jednocześnie szczery i konstruktywny, z
uwzględnieniem dostrzeganych mocnych i słabych stron obserwowanej praktyki 1. Partner
deklaruje uczciwe i życzliwe przyjmowanie uwag KRYTYCZNEGO PRZYJACIELA,
dotyczących umówionych aspektów swojej pracy.
KRYTYCZNY PRZYJACIEL pomaga partnerowi w uruchomieniu krytycznego myślenia:

wnikliwe analizując zaobserwowane sytuacje i działania,

zadając dociekliwe pytania,

odkrywając niedostrzegane aspekty, relacje i związki,

prezentując odmienny od naszego punkt widzenia,

kwestionując oczywistości i schematy,

tworząc nowe powiązania między różnorodnymi elementami zdarzeń i sytuacji,

dociekając przyczyny istniejących stanów i procesów,

poszukując alternatywnych sposobów myślenia i działania,

formułując uzasadnienia2.
Jak wybrać KRYTYCZNEGO PRZYJACIELA?
Najważniejsze wyzwania dla osoby podejmującej się tej roli polegają na:

umiejętności zachowania równowagi pomiędzy koniecznością stawiania wyzwań i
udzielania wsparcia,

zdolności do trwałego oddzielania człowieka od zadania, akceptowania tego
pierwszego, konstruktywnego i krytycznego stosunku wobec tego drugiego.
http://edglossary.org/critical-friend/ Termin i procedura działania KP zostały spopularyzowane przez
Annenberg Institute for School Reform (USA), poczynając od 1994 r.
2
Autoewaluacja w szkole, [aut.] Martin Baumgartner-Schaffner [et al.]; pod red. Elżbiety TołwińskiejKrólikowskiej. - Warszawa: CODN [Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli], 2002, s.116-120.
1
Rolę KRYTYCZNEGO PRZYJACIELA może odgrywać każdy nauczyciel, który potrafi
zaangażować się w zadania z nią związane, a w szczególności- bazując na własnym
doświadczeniu zawodowym- formułować trafne pytania i docierać do sedna rzeczy. Jeśli znamy
taką osobę, możemy zaprosić ją do obserwacji naszych poczynań wychowawczych, być może
na zasadzie wzajemności.
Nacisk we frazie „krytyczny przyjaciel” winien być położony na słowie „przyjaciel”, gdyż
krytyczne uwagi przyjmiemy w sposób naturalny tylko od kogoś, komu ufamy. Zaproponujmy
więc tę rolę koledze/koleżance, który/a jest doświadczonym nauczycielem/wychowawcą i
darzy nas:

szacunkiem

zaufaniem

zrozumieniem.
Powinien on/a:

umieć uważnie słuchać i patrzeć,

być zdolnym do uchwycenia założeń i wartości, stojących u podstaw naszej pracy,

doceniać jej specyfikę i rozumieć kontekst,

prezentować komentarze oceniające jedynie na nasze wyraźne życzenie,

reagować uczciwie i jednoznacznie.
Nie powinien on/a:

skupiać się wyłącznie na pozytywnych aspektach naszych działań,

popadać w negatywizm, krytykanctwo,

być nieuczciwym i/lub i niejasnym w swoich reakcjach,

być arbitralnym w osądach, dyrygować, nakazywać, doradzać.
Zespół KRYTYCZNYCH PRZYJACIÓŁ
Zaprzyjaźnione szkoły mogą się wymieniać zespołami KRYTYCZNYCH PRZYJACIÓŁ. W
ich skład wchodzą nie tylko nauczyciele, ale także reprezentanci innych grup społeczności
szkolnej. Doświadczenia szwajcarskie wskazują, że optymalny „przyjacielski” zespół powinien
składać się z 3-4 członków, mieć swojego organizacyjnego kierownika oraz dobrze znać
poddany ewaluacji obszar pracy danej szkoły (np. wychowanie)3.
Przygotowanie wizyty KRYTYCZNEGO PRZYJACIELA
Akcja KRYTYCZNEGO PRZYJACIELA musi być starannie zaplanowana, jeśli ma przynieść
owoce:

3
Po uzyskaniu zgody KRYTYCZNEGO PRZYJACIELA należy wspólnie ustalić
zakres jego obserwacji i/lub formy działań: co, kiedy, jak długo. Pojedyncze sytuacje
Autoewaluacja w szkole, dz, cyt. s. 117.
mogą dać fragmentaryczny obraz pracy danego nauczyciela, warto zatem zadbać o
optymalne poszerzenie pola obserwacji. Krytyczny przyjaciel może na przykład:

obserwować konkretne sytuacja, lekcje, aktywności,

obserwować konkretne zachowania

prowadzić rozmowy/wywiady z uczniami, rodzicami uczniów, innymi
nauczycielami by uzyskać informacje o wybranych aspektach interesującej go
pracy wychowawczej.

Zadaniem KRYTYCZNEGO PRZYJACIELA jest umieszczenie obserwowanych
zjawisk we właściwym kontekście: zebranie ilu się da informacji o celach pracy
obserwowanego nauczyciela/wychowawcy, programach wychowawczych, które
realizuje, założeniach pracy dydaktycznej czy wychowawczej szkoły/placówki itp.

Ważnym elementem jest zaplanowanie spotkania lub ich cyklu, na którym
KRYTYCZNY PRZYJACIEL przekaże swoje uwagi, będzie miał okazję zadać
wnikliwe pytania, pozwalające zrozumieć zaobserwowane elementy, wyjaśnić
kontekst, udzielić informacji zwrotnej o kwestiach istotnych, przekazać uwagi
krytyczne i dać wsparcie.
Mocne strony współpracy
Słabe strony współpracy
z KRYTYCZNYM PRZYJACIELEM
z KRYTYCZNYM PRZYJACIELEM



współpraca sprzyja rozwojowi
profesjonalnemu obu stron,
umiejętne
KRYTYCZNEGO
PRZYJACIELA
nie
są
odbierane jako ocena czy
kontrola,
nie
powodując
obciążeń psychologicznych,

skutkiem mogą być niekiedy napięcia w
relacji wzajemnej,

nie zawsze można znaleźć odpowiednią
osobę/osoby i skoordynować działania.
można szczegółowo sterować
jego poczynaniami (obserwuje
to, co uważamy za istotne).
Źródło: Janusz Żmijski, „Autoewaluacja pracy wychowawczej”, Raabe, Warszawa 2012.