Zrównanie i podniesienie wieku emerytalnego

Zrównanie i podniesienie wieku emerytalnego Materiał informacyjny – rozszerzony i uzupełniony Warszawa, 23 lutego 2012 • 1 SPIS TREŚCI
RAPORT PODSTAWOWY – SLAJDY 3 - 27
MATERIAŁY DODATKOWE
DEMOGRAFIA – SLAJDY 28 - 33
ZMIANY NA RYNKU PRACY – SLAJDY 34 - 44
GOSPODARKA I FINANSE PUBLICZNE
GOSPODARKA I FINANSE PUBLICZNE
– SLAJDY 45 - 48
Od zespołu redagującego:
Celem niniejszego raportu jest odpowiadanie na najważniejsze pytania pojawiające
się w debacie na temat reformy emerytalnej. Z tego względu będzie on
sukcesywnie uzupełniany o materiały odnoszące się do najważniejszych kwestii
podnoszonych w toku konsultacji społecznych.
2 Globalny kontekst proponowanych zmian •  Od lat 90. XX wieku prawie wszystkie kraje UE, ale także USA, Japonia i Kanada podnoszą wiek emerytalny. •  Kryzys zadłużenia pokazuje, że niebilansujące się systemy emerytalne nie mogą być dłużej finansowane długiem. •  Dłuższa aktywność zawodowa oraz zrównanie wieku e m e r y t a l n e g o k o b i e t i m ę ż c z y z n s ą w ś r ó d najważniejszych rekomendacji Komisji Europejskiej w tzw. białej księdze emerytur, opublikowanej 16 lutego. 3 Kluczowe przyczyny zrównania i podniesienia wieku emerytalnego 1 Rośnie dysproporcja między liczbą osób w wieku produkcyjnym i emerytalnym, ponieważ: –  Polacy żyją dłużej, –  spada liczba narodzin, –  coraz więcej Polaków dłużej się uczy. 2 Od 1999 r. Polacy w większości sami gromadzą kapitał na swoją emeryturę, a wydłużająca się długość życia powoduje, że pracują krócej na każdy rok pobierania emerytury, co przekłada się na niższe świadczenia emerytalne. 3 Konieczność równoczesnego utrzymywania starego i nowego systemu emerytalnego powoduje pogłębienie się dysproporcji wpłat i wypłat. Deficyt systemu emerytalnego wzrośnie z 40 mld zł w 2013 r. do 70 mld zł w 2030 r. (ceny stałe 2012 r., w cenach bieżących: 41 mld i 106 mld). 4 Polska należy do krajów, w których najwcześniej przechodzi się na emeryturę, co dotyczy szczególnie kobiet. Jest jednym z ostatnich krajów UE, który nie podniósł wieku emerytalnego przynajmniej do 65 lat zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn. 5 Światowy kryzys pokazuje, jak kosztowne i bolesne dla obywateli może być finansowanie deficytu pożyczkami na rynku finansowym. 6 Alternatywą dla niepodnoszenia wieku emerytalnego jest wzrost obciążeń podatkowych lub drastyczne obniżanie emerytur. Oba działania prowadziłyby do obniżenia poziomu życia i utraty konkurencyjności przez polską gospodarkę. 4 Polska ma prawie najniższy wiek przejścia na emeryturę w Europie1, w szczególności dla kobiet Wiek emerytalny w 2040 roku2 Kobiety Dania Włochy Finlandia Irlandia Niemcy Szwecja Hiszpania Holandia Wielka Brytania Francja Czechy Estonia Węgry Austria Belgia Portugalia Litwa Cypr Malta Grecja Luxemburg Rumunia Bułgaria Łotwa Słowacja Słowenia Polska 1 Według aktualnego stanu prawnego, biorąc pod uwagę docelowy wiek emerytalny. 2 Dodatkowo niektóre kraje wprowadziły odstępstwa, np. ze względu na długi staż pracy. Źródło: European Commission, Economic Policy Commi:ee, Working Group on Ageing Popula@ons and Sustainability, 2011. Mężczyźni 70,0 68,6 68,0 68,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 66,5 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 63,0 63,0 62,0 62,0 61,0 60,0 70,0 68,6 68,0 68,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 66,5 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 62,0 62,0 63,0 65,0 5 Zdecydowana większość państw UE zrównała wiek emerytalny dla kobiet i mężczyzn (wg stanu na 2020 rok) Kraje, w których zrównano wiek emerytalny dla kobiet i mężczyzn1 Kraje, w których nie zrównano wieku emerytalnego dla kobiet i mężczyzn1 Szwecja Finlandia Estonia Łotwa Dania Irlandia Wielka Brytania Litwa Holandia Niemcy Polska Belgia Luksemburg Czechy Francja Słowacja Austria Węgry Słowenia Rumunia Bułgaria Włochy Portugalia Hiszpania Malta 1 Według aktualnego stanu prawnego, biorąc pod uwagę docelowy wiek emerytalny w 2020 r. Źródło: European Commission, White paper for adequate, safe and sustainable pensions. Grecja Cypr 6 Zdecydowana większość państw UE zrównała wiek emerytalny dla kobiet i mężczyzn (wg stanu na 2040 rok) Kraje, w których zrównano wiek emerytalny dla kobiet i mężczyzn1 Kraje, w których nie zrównano wieku emerytalnego dla kobiet i mężczyzn1 Szwecja Finlandia Estonia Łotwa Dania Irlandia Wielka Brytania Litwa Holandia Niemcy Polska Belgia Luksemburg Czechy Francja Słowacja Austria Węgry Słowenia Rumunia Bułgaria Włochy Portugalia Hiszpania Malta Grecja 1 Według aktualnego stanu prawnego, biorąc pod uwagę docelowy wiek emerytalny. Źródło: European Commission, Economic Policy Commi:ee, Working Group on Ageing Popula@ons and Sustainability, 2011. Cypr 7 Przykłady zmian wieku emerytalnego w wybranych krajach Wiek przejścia na emeryturę Hiszpania Kobiety 65
Wielka Brytania Kobiety 67
Mężczyźni 67
65
60
68
Mężczyźni 68
65
Niemcy Kobiety 65
Czechy Kobiety Włochy Kobiety 67
60,7 66,7 60,3 70,0 Mężczyźni 67
65
Mężczyźni 62,1 66,7 Mężczyźni 65,3 70,0 2012 2027 2011 2046 2011 2029 2012 2041 2011 2060 – wzrost o 1 miesiąc rocznie w latach 2013-­‐2018, – wzrost o 2 miesiące rocznie w latach 2019-­‐2027. – stopniowe dojście do wieku emerytalnego 65 lat dla kobiet do 2018 r., – stopniowe podwyższenie wieku emerytalnego dla kobiet i mężczyzn do 68 lat do 2046 r. – stopniowa zmiana w latach 2012-­‐2029, – możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę w wieku 63 lat dla osób z bardzo długim stażem pracy, ale kosztem znaczącego spadku świadczeń. – wzrost o 2 miesiące rocznie od 2013 r. bez określonego docelowego wieku emerytalnego, – wiek emerytalny nie będzie dłużej zróżnicowany dla kobiet bez względu na liczbę dzieci. – wiek emerytalny zależny od dalszego oczekiwanego życia, – skokowy wzrost z 60 do 65 roku życia dla kobiet pracujących w sektorze publicznym w 2010 r. i następnie do 66 lat w 2012 r. Źródło: Komisja Europejska, ILO, OECD. 8 Narasta dysproporcja między liczbą osób w wieku produkcyjnym1 i emerytalnym Wpływ na obecny system emerytalny Główne trendy demograficzno-­‐społeczne •  Wydłużająca się długość życia: – tylko w ciągu ostatnich 20 lat długość życia osób w wieku 65 lat wzrosła (w latach) o 2,7 dla mężczyzn i o 3,3 dla kobiet do odpowiednio 80,1 i 84,5 lat2; – kobieta obecnie 38-­‐letnia – pierwszy rocznik, który przejdzie na emeryturę w wieku 67 lat w 2040 r., dożyje przeciętnie 86,5 lat. •  Malejąca liczba narodzin -­‐ tylko około 370 tysięcy 5-­‐latków, w porównaniu np. do 526 tys. 50-­‐latków (2011 r.). •  Wydłużający się okres edukacji – przeciętny 25-­‐latek w 1990 r. spędził 8,4 lat ucząc się, podczas gdy w 2010 r. było to już 10 lat. 1 Wiek produkcyjny w całej prezentacji zdefiniowany jest jako zakres od 15 lat do wieku emerytalnego. 2. Przeciętna oczekiwana długość życia osoby, która ukończyła 65 lat.
Źródło: Materiały AWG, UNDP, Eurostat, GUS. •  Spada liczba osób w wieku produkcyjnym przypadająca na jednego emeryta (4,1 w 2010 r.; 2,0 w 2040 r.). •  Spada liczba rąk do pracy – o 4,9 mln osób w latach 2010-­‐2040, czyli do 21 mln osób w wieku produkcyjnym. •  Większą część życia spędzamy ucząc się i na emeryturze, a mniejszą część życia pracując. •  Polacy coraz krócej pracują na każdy rok swojej emerytury. 9 Rośnie długość życia na emeryturze Oczekiwana długość życia 65-­‐letniej osoby w Polsce* Kobiety Mężczyźni 92 92 89,8 90 87,7 88 90 Polska 88 86,1 86 86 85,3 84,5 +8,6 84 82,5 83,8 84 81,2 82 80 82 81,2 80,1 +8,7 78,6 77,4 0 0 1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050 2060
1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050 2060
Źródło: AWG. *Przeciętna oczekiwana długość życia osoby, która ukończyła 65 lat.
10 Już teraz efektywny czas na emeryturze jest tylko o połowę krótszy od czasu aktywności zawodowej Kobiety Emerytura 8% Aktywność zawodowa 69% Dzieciństwo i edukacja Liczba lat aktywności zawodowej na każdy rok emerytury Źródło: OECD, obliczenia własne. Mężczyźni 21% 4% 12% 30% 21% 73% 62% 49% 54% 42% 23% 25% 28% 24% 27% 30% 1965 1985 2007 1965 1985 2007 8,1 2,6 1,4 20,5 5,3 2,4 11 W przyszłości dramatycznie spadnie liczba osób w wieku produkcyjnym, z 26,0 do 21,1 milionów osób w 2040 r. W tysiącach osób 2040, ogółem 36 milionów osób 2010, ogółem 38,2 milionów osób 400 300 200 100 0 -­‐100 -­‐200 -­‐300 -­‐400 16,8% populacji 68,1% populacji 15,2% populacji Mężczyźni Źródło: AWG, GUS 400 300 200 100 -­‐100 -­‐200 -­‐300 -­‐400 6,4 mln 10,5 mln 29,2% populacji 26,0 mln 21,1 mln 58,7% populacji 5,8 mln 4,4 mln 12,1 % populacji Mężczyźni Kobiety Wiek
0 0-­‐14 M15-­‐64, K15-­‐59 M65+, K60+-­‐ Kobiety 12 W przyszłości dramatycznie zmaleje liczba osób w wieku produkcyjnym, z 26 do 16,5 mln osób w 2060 r. W tysiącach osób 2010 r., ogółem 38,2 mln osób 400 300 200 100 2060 r., ogółem 32,5 mln osób 0 -­‐100 -­‐200 -­‐300 -­‐400 16,8% populacji 6,4 mln 68,1% populacji Źródło: AWG, GUS -­‐100 -­‐200 -­‐300 37,5% populacji 12,2 mln 16,5 mln 50,5% populacji 5,8 mln 3,9 mln 12,0% populacji Kobiety Wiek
0 26,0 mln 15,2% populacji Mężczyźni 400 300 200 100 Mężczyźni 0-­‐14 M15-­‐64, K15-­‐59 M65+, K60+-­‐ Kobiety 13 Bez zmian w wieku emerytalnym, w latach 2010 – 2060 zmaleje liczba osób w wieku produkcyjnym a znacznie wzrośnie liczba osób na emeryturze Liczba osób w wieku produkcyjnym Liczba emerytów Liczba osób w wielu produkcyjnym oraz liczba emerytów
26,0
24,0
22,8
21,1
18,2
8,4
9,6
10,5
16,5
11,9
12,2
6,4
2010
2020
2030
2040
2050
2060
4,1 :1
2,8:1
2,4:1
2,0:1
1,5:1
1,4:1
Uwaga: Dane bez zmian w systemie emerytalnym. Źródło: MF, AWG •  W latach 2010-­‐2040 liczba osób w wieku produkcyjnym zmaleje o 4,9 mln osób, do około 21 mln ze względu na malejącą liczbę urodzeń w ostatnich 20 latach. •  Mniejsza liczba osób w wieku produkcyjnym spowoduje zmniejszenie liczby osób aktywnych zawodowo o 2 mln już do 2040 r. i o kolejne 3,4 mln do 2060 r. •  W latach 2010-­‐2040 liczba osób w wieku emerytalnym wzrośnie o 4 mln i o kolejne 1,7 mln do 2060 r. 14 Podniesienie wieku emerytalnego ograniczy spadek liczby osób w wieku produkcyjnym Liczba osób w wieku produkcyjnym Liczba emerytów 2010, ogółem 38,2 milionów osób 26,0
25,0
24,2
23,6
20,8
18,3
6,4
7,4
8,2
8,1
9,3
10,4
2010 2020 2030 2040 2050 2060 4,1 :1 3,4:1 3,0:1 2,9:1 2,2:1 1,8:1 Uwaga: Dane bez zmian w systemie emerytalnym. Źródło: MF, AWG •  Podniesienie wieku emerytalnego poprawi proporcje między liczbą osób w wieku produkcyjnym a liczba emerytów (osób w wieku poprodukcyjnym) z 2,0:1 do 2,9:1 w 2040 r. oraz z 1,4:1 do 1,8:1 w 2060 r. 15 Możliwe są trzy rozwiązania Konsekwencje: •  Drastycznie ograniczone emerytury i rosnące ubóstwo osób starszych, Pozostawienie wieku •  Niższy wzrost gospodarczy spowodowany ubytkiem osób emerytalnego w wieku produkcyjnym, bez zmian •  Wysoki deficyt systemu emerytalnego, ograniczający wydatki na rozwój. Zwiększenie składek/podatków •  Znacząco niższy wzrost gospodarczy spowodowany wyższymi kosztami pracy oraz mniejszą liczbą pracujących, •  Ucieczka dobrych pracowników za granicę, •  Mniejsze zarobki neqo. Podniesienie wieku emerytalnego •  Wyższe emerytury, •  Stabilny rozwój gospodarczy, •  Dłuższy okres pracy. 16 Propozycja rządu to bezpieczeństwo dla ludzi i gospodarki •  Zmiany w wieku emerytalnym będą bardzo stopniowe i w niewielkim stopniu będą dotyczyły ludzi tuż przed emeryturą. •  Do 2020 r. wiek emerytalny wzrośnie tylko o 2 lata. Zrównanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn na poziomie 67 lat nastąpi dopiero w 2040 r. •  Rozłożenie zmian na lata pozostawia wiele czasu na dostosowania na rynku pracy, zarówno po stronie pracowników jak i pracodawców. Pozwoli także Rządowi na elastyczne reagowanie w razie pojawienia się barier dla tych dostosowań. •  Stopniowe podnoszenie wieku emerytalnego ograniczy niedobór pracowników w stale rosnącej polskiej gospodarce i zwiększy bezpieczeństwo finansowe Polaków. •  Obecnie jest ostatni moment na wykorzystanie potencjału powojennego wyżu demograficznego. Odłożenie zmian w czasie wymagałoby zdecydowanie bardziej drastycznych i bolesnych zmian w przyszłości. 17 Tempo wzrostu wieku emerytalnego jest i tak mniejsze od tempa wzrostu oczekiwanej długości życia* Kobieta Mężczyzna 90 90 89,8 85 80 81 85 80 długość życia** 75 wiek emerytalny 75 86,1
77,4
długość życia** wiek emerytalny 70 70 67
65 60 65 67
65 60 60 55 1990 2000 2010 2020 2030 2040 *Uwzględniając ostatnie 20 lat. ** Przeciętna oczekiwana długość życia osoby, która ukończyła 65 lat. 2050 2060 55 1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050 2060 18 Zmiany rozłożone w czasie do 2040 roku Obecny wiek emerytalny Wiek przejścia na emeryturę Wiek w 2012 roku 25
Kobiety 35
40
45
50
55
60
65
70
60 lat 60 lat 55 lat 61 lat 7 miesięcy 50 lat 63 lata 3miesiące 45 lat 64 lata 11 miesięcy 40 lat 66 lat 7 miesięcy 39 lat 66 lat 11 miesięcy 38 lat 67 lat 25
Mężczyźni 30
Podniesiony wiek emerytalny 30
35
40
45
50
55
60
65
70
64 lata 65 lat 3 miesiące 63 lata 65 lat 7 miesięcy 62 lata 65 lata 11 miesięcy 61 lat 66 lat 3 miesiące 60 lat 66 lat 7 miesięcy 59 lat 66 lat 11 miesięcy 58 lat 67 lat 19 Większa liczba osób starszych na rynku pracy nie zablokuje miejsc pracy osobom młodym •  Badania pokazują, że większa liczba pracujących osób starszych nie ogranicza dostępu do pracy osobom młodym – w krajach, w których pracuje więcej osób starszych, jednocześnie pracuje więcej osób młodych. •  Starsi i młodsi nie konkurują o te same miejsca pracy. •  Wzrost gospodarczy w Polsce będzie zwiększać zapotrzebowanie na pracowników. •  Zabraknie rąk do pracy – w latach 2010-­‐2040 liczba osób w wieku 25-­‐34 lata zmaleje o 2,2 mln. Źródło: AWG, Komisja Europejska – AMECO, OECD 2011, NBER 2010, MF. 20 Sytuacja demograficzna – młodzież i osoby starsze Kobiety Mężczyźni W milionach 6,3 5,5 2,7 3,8 4,1 2,0 3,2 1,8 2,8 2,0 2,1 2010 2020 2030 2040 3,1 Młodzież* 6,8 Osoby starsze** 3,9 3,9 1,5 1,5 3,6 1,2 2,4 2,4 2,4 2010 4,8 4,6 1,8 3,5 1,3 2,3 1,6 2,8 2,2 2,6 2,8 2020 2030 Przed Po Przed Po Przed Po zmianami zmianach zmianami zmianach zmianami zmianach Źródło: AWG 4,4 3,5 3,3 2040 Przed Po zmianami zmianach *Osoby w wieku 25-­‐34 **Osoby w wieku od 55 do 59 (K) lub 64 (M) lat -­‐ przed zmianami oraz od 55 – nowy wiek emerytalny – po zmianach. 21 Nawet w okresie światowego kryzysu gospodarczego liczba pracujących w Polsce rosła Liczba pracujących w gospodarce narodowej (mln) Liczba pracujących w wieku 55+ (mln) 16,1 15,8 15,9 2,1 16,0 2,0 1,7 0,9 1,8 0,6 1,5 15,2 14,6 14,5 14,2 14,1 13,8 13,8 13,6 2000 2001 2002 2003 2004 Źródło: AMECO -­‐ Komisja Europejska, materiały AWG. 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2007 2008 2009 2010 I poł. 2011 22 Podniesienie wieku emerytalnego przełoży się na znaczny wzrost emerytur Przykład dla osoby urodzonej w 1973 r.2 w zł, ceny stałe 2010 r. 2011 2040 7 551 +20% 3 513 +65%1 3 411 3 266 2 921 1 884 Przeciętne wynagrodzenie Emerytura kobiety2 2 062 Przeciętne Przed zmianami Po zmianach wynagrodzenie Kobiety 1 Dla kobiet urodzonych po 1974 wzrost emerytury wyniesie nawet 70%. 2 Dla osoby zarabiającej w trakcie kariery zawodowej przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej. Źródło: Szacunki MF. Przed zmianami Po zmianach Mężczyźni 23 Bezpieczeństwo emerytów i finansów Polski 1 Dla zachowania poziomu emerytur przy utrzymaniu obecnego wieku emerytalnego niezbędny byłby wzrost składki lub wzrost dotacji budżetowej do ZUS finansowanej między innymi z podatków. 2 Po podniesieniu wieku emerytalnego, emerytury kobiet będą wyższe o około 70% a mężczyzn o około 20%. 3 Aby uzyskać ten sam efekt przy utrzymaniu obecnego wieku emerytalnego wydatki na emerytury musiałyby wzrosnąć o około 45%, tj. 2,5-­‐3% PKB. Aby to sfinansować należałoby: –  podnieść składkę emerytalną z 19,52% o około 30% lub, –  podnieść stawkę VAT o ponad 8 punktów procentowych do ponad 30%. 24 Korzyści dla gospodarki Zmiana liczby osób w wieku produkcyjnym w wyniku podniesienia wieku emerytalnego w stosunku do scenariusza braku zmian (mln) 2,4 Podniesienie wieku emerytalnego pozwoli ograniczyć zmniejszenie liczby osób w wieku produkcyjnym w 2040 r. o około 2,4 mln. 1,4 1,0 2020 Źródło: Ministerstwo Finansów, AWG. 2030 2040 25 Rekomendacje Komisji Europejskiej – biała księga emerytur 1 Powiązanie wieku emerytalnego ze wzrostem oczekiwanej długości życia. 2 Ograniczenie możliwości wcześniejszego przechodzenia na emeryturę. 3 Dłuższa aktywność zawodowa. 4 Zrównanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn. 5 Wspieranie dodatkowego oszczędzania na emeryturę. Źródło: Komisja Europejska, White Paper, An Agenda for Adequate, Safe and Sustainable Pensions, 16.02.2012. 26 Podsumowanie •  Zrównanie i podniesienie wieku emerytalnego jest nieuchronne ze względu na dłuższe życie i mniejszą liczbę urodzeń. •  Dłuższa praca pozwoli Polakom zgromadzić więcej kapitału emerytalnego i ochroni przyszłych emerytów, zwłaszcza kobiety, przed ubóstwem. Znalezienie pracy nie będzie tak trudne, jak twierdzą krytycy – już wkrótce będzie brakowało rąk do pracy, a pracodawcy będą zabiegali zarówno o starszych, jak i młodych pracowników. •  Kraje europejskie podnoszą wiek emerytalny. Jedne robią to wyprzedzająco i stopniowo, inne pod przymusem, gwałtownie i dużym kosztem społecznym. Polska decyduje dziś, do której grupy chce należeć. •  Podejmując decyzję teraz, wzmocnimy w sposób ewolucyjny bezpieczeństwo dzisiejszych emerytów i przyszłych pokoleń. Zwłoka może doprowadzić nas do podobnej sytuacji jak w Grecji. •  Zmiany umożliwią szybszy wzrost gospodarczy i poprawią stabilność finansową Polski bez potrzeby podnoszenia podatków. Polska skonsoliduje pozycję lidera wzrostu w Europie. •  Uchwalenie reformy wzmocni finansową wiarygodność Polski, co przełoży się na niższy koszt pozyskania kapitału i szybszą redukcję zadłużenia. 27 MATERIAŁY DODATKOWE DEMOGRAFIA – SLAJDY 28 - 33
ZMIANY NA RYNKU PRACY – SLAJDY 34 - 44
GOSPODARKA I FINANSE PUBLICZNE
– SLAJDY 45 - 48
28 DEMOGRAFIA 29 Zmaleje liczba osób w wieku produkcyjnym a wzrośnie liczba osób na emeryturze Liczba osób aktywnych zawodowo Liczba emerytów Prognozowana liczba osób aktywnych zawodowo i liczba emerytów* (mln) Prognoza bez podniesienia wieku emerytalnego
18,2 18,1 17,3 16,1 14,2 11,9 8,4 9,6 12,7 12,2 10,5 6,5 2010 2020 * Osób w wieku poprodukcyjnym. Źródło: MF, AWG 2030 2040 2050 •  Mniejsza liczba osób w wieku produkcyjnym spowoduje zmniejszenie liczby osób aktywnych zawodowo o 2 mln już do 2040 r. i o kolejne 3,4 mln do 2060 r. •  W latach 2010-­‐2040 liczba osób w wieku emerytalnym wzrośnie o 4 mln. 2060 30 Pokolenie wyżu osiąga wiek emerytalny • 
Obecnie ludność Polski liczy około 38 mln osób. • 
Wyjątkowo liczna grupa osób urodzonych w latach 50. w najbliższych latach opuści rynek pracy (ok. 500-­‐600 tyś. rocznie). • 
Ubytku pracujących starszych osób nie będzie w stanie zrekompensować najmłodsze pokolenie. Przykładowo, dzisiejszych 10-­‐latków jest około 355 tys., podczas gdy 55-­‐latków jest ok. 591 tys. • 
Struktura rynku pracy na najbliższe 30 lat jest w dużym stopniu znana. Nawet gdyby od przyszłego roku gwałtownie i trwale wzrosła liczba urodzeń (nierealistyczny wzrost współczynnika dzietności z ok. 1,4 obecnie do 2,1 w 2013 r.), to efekty na rynku pracy w postaci wzrostu liczby osób w wieku produkcyjnym powyżej wartości jakie daje podniesienie wieku emerytalnego nastąpiłby dopiero po 2040 r. • 
W przyszłości na rynku pracy dominować liczebnie będą pracownicy starsi. Będą oni funkcjonować w zupełnie innym demograficznie środowisku, niż obecnie, gdyż największą grupę pracujących będą stanowić ich rówieśnicy. 31 Źródło: GUS, prognoza Eurostat Zmiana liczby osób w wieku przedemerytalnym do 2020 r. W tys. osób
Zmiana liczby osób w wieku 55 – wiek emerytalny w latach 2010 -­‐ 2020 1000 760 800 600 482 400 278 200 10 0 -­‐200 -­‐400 -­‐271 -­‐282 Kobiety Mężczyźni Razem Zmiana liczby ludności 55 -­‐ 59/64 Zmiana liczby ludności 55 -­‐ nowy wiek emerytalny (l.oś) Źródło: Materiały AWG Po ograniczeniu prawa do wcześniejszych emerytur (2009 r.), wzrosły aktywność zawodowa i zatrudnienie osób starszych. •  Po zmianach, wzrost liczby osób w wieku przedemerytalnym będzie zbliżony do wzrostu liczby pracujących osób starszych w latach 2008 – 2011. • 
32 Sytuacja demograficzna – ludność w wieku produkcyjnym* Kobiety Mężczyźni W milionach 26,0 26,0 24,0 12,5 13,5 12,5 13,5 11,3 12,7 25,0 22,8 11,9 13,2 10,8 12,0 24,2 23,6 21,1 11,8 11,7 9,8 12,4 11,4 11,8 2010 2020 2030 2040 Przed Po zmianami zmianach Przed Po zmianami zmianach Przed Po zmianami zmianach Przed Po zmianami zmianach Źródło: AWG *Osoby w wieku od 15 do 59 (K) lub 64 (M) lat -­‐ przed zmianami oraz od 55 do nowego wieku emerytalnego w danym roku – po zmianach. 33 ZMIANY NA RYNKU PRACY 34 Obecna sytuacja na rynku pracy Aktualnie notowany poziom bezrobocia jest relatywnie wysoki, ale – mimo najgłębszego od wielu dekad kryzysu – bezrobocie jest zdecydowanie niższe niż w poprzednich okresach spowolnienia Stopa bezrobocia na koniec roku (w procentach) 20% 15% Mimo spowolnienia gospodarki, w ostatnich 4 latach w Polsce rosła liczba pracujących 10% 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999 1998 1997 1996 1995 1994 1993 1992 00% 1991 05% Stopa bezrobocia na koniec roku W przyszłości, przy oczekiwanej poprawie koniunktury i zmniejszającej się liczbie osób w wieku produkcyjnym, sytuacja na rynku pracy będzie bardziej korzystna dla pracowników Źródło: GUS, KE 35 Według badań OECD, w krajach o największym zatrudnieniu osób starszych pracuje najwięcej osób młodych Stopa zatrudnienia, 55-­‐59 lat (%) 100 90 ISL SWE 80 CZE KOR CHL 60 50 HUN FIN EST OECD ISR PRT FRA SVK ESP GRC LUX ITA BEL MEX USA DNK NOR JPN 70 CHE NZL GBR DEU IRL CAN AUS NLD AUT SVN POL 40 TUR 30 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 Stopa zatrudnienia, 20-­‐24 lata (%) Źródło: OECD Obserwowane w krajach OECD tendencje wskazują na pozytywną relację między zatrudnieniem osób starszych (55-­‐59 lat) i osób młodych (20-­‐24). 36 Więcej pracujących to większy PKB i wyższe emerytury 1.  Zmiana PKB per capita, czyli zamożności Polaków, znacząco zależy od poziomu zatrudnienia: • 
przy spadku liczby osób w wieku produkcyjnym, utrzymanie dodatniego wzrostu PKB będzie możliwe tylko poprzez wzrost wydajności pracowników. 2.  Od tempa wzrostu PKB zależy tempo waloryzacji kapitału emerytalnego: • 
subkonta w ZUS waloryzowane wzrostem PKB, • 
konta z I filaru waloryzowane de facto wzrostem funduszu płac (technicznie: przypisem składki), • 
stopy zwrotu OFE powiązane z zyskami przedsiębiorstw. 3.  Wpłacone nominalnie składki to tylko ok. 50% kapitału emerytalnego. Pozostała część to waloryzacja zgodnie ze stopą inflacji (ok. 20%) oraz wzrostem PKB (30%)
1. 4.  Zgodnie z szacunkami MF, poziom PKB w 2040 r., po podniesieniu wieku emerytalnego, będzie o ok. 157 mld zł wyższy ( 3,4 bln zł, ceny stałe 2012). W przeliczeniu na każdego Polaka, będzie to około 4,4 tys. zł. 1 Szacunek dla mężczyzny urodzonego w 1985 r., przechodzącym na emeryturę w 2052 r., zarabiającego przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej 37 Korzyści dla gospodarki – rynek pracy W milionach osób Zmiana aktywnych zawodowo w latach 2010-­‐2040 Przed zmianami 18,5 Po zmianach Aktywni zawodowo Przed zmianami 18,0 2011 17,5 17,0 16,5 2020 6,5% 16,0 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2030 2040 Po zmianach 18,2 18,2 18,4 17,3 17,9 16,1 17,1 Podniesienie wieku emerytalnego pozwoli w latach 2011-­‐2040 ograniczyć spadek liczby aktywnych zawodowo o ok. 1,1 mln osób. Źródło: AWG 38 Zmiany struktury rynku pracy w Polsce Usługi Rolnictwo Przemysł Udział pracujących w wybranych sektorach gospodarki W procentach 2000 2010 20,5 28,0 51,5 28,0 Źródło: GUS, razem z pracującymi w gosp. indyw. w rolnictwie. 57,2 14,9 •  Struktura gospodarki w Polsce zaczyna przypominać strukturę krajów rozwiniętych •  Rośnie znaczenie sektorów, w których potrzebne jest doświadczenie, a mniej ważna siła fizyczna 39 Wspieranie zatrudnienia osób starszych Polska Wielka Brytania Niemcy Holandia •  Program „50+. Solidarność pokoleń” zawiera pakiet działań zmierzających do zwiększenia zatrudnienia osób powyżej 50-­‐tego roku życia, m. in.: §  zwolnienie pracodawców z obowiązku opłacania składek na FP i FGŚP za pracowników w wieku okołoemerytalnym; §  zmniejszenie liczby dni choroby, za które pracodawca płaci wynagrodzenie za czas choroby, w przypadku. pracowników w wieku 50+. •  Program zostanie zmodyfikowany w związku ze zmianą wieku emerytalnego. •  Dla osób w wieku 60+ przygotowany zostanie odrębny program w celu zachęcenia i umożliwienia im pozostania na rynku pracy. •  Od 1 października 2011 przestały obowiązywać przepisy o ustawowym wieku emerytalnym (Default Re{rement Age). Dotychczas pracodawca domyślnie rozwiązywał umowę o pracę na 6 miesięcy przed osiągnięciem wieku emerytalnego. Obecnie nie może tego zrobić, a pracownik może kontynuować pracę po przekroczeniu wieku emerytalnego. •  Formą zachęcania do pozostawania w zatrudnieniu są working tax credits -­‐ dotacje wypłacane pracującym znajdującym się w szczególnej sytuacji na rynku pracy, w tym osobom starszym. •  Program „Inicjatywa 50 Plus” wprowadzony ustawą z 2007 r., obejmuje dofinansowanie kształcenia zawodowego dla osób powyżej 45 lat i pracujących w małych i średnich przedsiębiorstwach -­‐ do 250 pracowników – oraz dofinansowanie wynagrodzeń pracowników w wieku 50+, którzy powrócili z bezrobocia trwającego co najmniej 6 miesięcy. •  Program dokształcania zawodowego – adresowany do starszych pracowników, którzy pozostają w zatrudnieniu. Jest on bardzo dobrze oceniany przez przedsiębiorców, zwłaszcza z mikro i małych przedsiębiorstw – dla tych przedsiębiorstw koszty szkolenia pracowników bywają nadmiernym obciążeniem. •  Projektowany jest "Pakiet uaktywnienia zawodowego”. W celu zachęcenia pracodawców do zatrudniania lub utrzymania zatrudnienia osób powyżej 55 roku życia wprowadza się następujące instrumenty (od 1.01.2013 r.): §  roczna premia finansowa dla pracowników w wieku 61 lat i starszych (w wysokości 2350 euro rocznie); §  zwolnienie pracodawców z obowiązku płacenia składki do systemu oszczędzania ustawicznego w przypadku zatrudnienia pracowników w wieku 55 lat i starszych; §  zwolnienie pracodawców z obowiązku płacenia składki (za siebie) w przypadku utrzymania zatrudnienia pracowników w wieku 40 powyżej 62 lat. Lepszy dostęp do opieki przedszkolnej – łatwiejsze godzenie pracy i wychowania dzieci Odsetek dzieci w wieku 3-­‐5 lat objętych edukacją przedszkolną 65
38
2005 Źródło: Dane MEN. 43
2007 •  W ostatnich latach podejmowane są w Polsce działania na rzecz wcześniejszego rozpoczynania edukacji •  W latach 2007-­‐2011 odsetek dzieci w wieku 3-­‐5 lat uczęszczających do przedszkoli wzrósł o 27 pkt. proc. 2011 41 Struktura populacji a rynek pracy Dane w milionach osób 2010 2040 – bez zmian 4,4 5,8 Struktura całej populacji 2040 – po zmianach 6,4 26,0 4,4 10,5 21,1 Ludność w wieku 15 -­‐ wiek emerytalny Liczba emerytów 1,0 1,8 8,1 23,5 Liczba dzieci 1,0 Struktura rynku pracy 16,4 15,1 Liczba pracujących Źródło: AWG. 16,1 Liczba bezrobotnych 42 Statystyka rynku pracy Definicje dotyczące rynku pracy używane w prezentacji Populacja Aktywni zawodowo Pracujący Bezrobotni Źródło: GUS. •  Pełna liczba ludności Polski zgodna ze spisem powszechnym w 2002 r., uwzględniająca dane bieżące (urodzenia, zgony, migracje). •  Uwaga: populacja brana pod uwagę podczas Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL) nie uwzględnia osób zamieszkujących tzw. obiekty zakwaterowania zbiorowego tj. akademiki, hotele robotnicze, koszary. W związku z tym, w 2011 r. była ona niższa o około 646 tys. osób. •  Szacunek wszystkich pracujących i bezrobotnych, obliczony jako iloczyn populacji i wskaźnika aktywności zawodowej BAEL (metodologia AWG). •  Wskaźnik aktywności BAEL wyliczony jako iloraz liczby aktywnych zawodowo przez populację (wg BAEL) w danej grupie wiekowej. •  Uwzględnione są osoby w wieku 15-­‐74. •  Szacunek wszystkich pracujących w gospodarce obliczony jako iloczyn populacji i wskaźnika zatrudnienia BAEL (metodologia AWG). •  Wskaźnik zatrudnienia BAEL wyliczony jest jako iloraz liczby pracujących przez populację BAEL. •  Do pracujących zaliczane są osoby, które w badanym tygodniu wykonywały przez co najmniej jedna godzinę prace przynosząca zarobek lub dochód (w tym rolnicy). Także mający pracę ale z uzasadnionych przyczyn jej nie wykonujący (np. choroby, urlopu). •  Szacunek osób niepracujących, ale aktywnie poszukujących pracy, obliczony jako iloczyn populacji i stopy bezrobocia BAEL (metodologia AWG). •  Stopa bezrobocia BAEL wyliczona jako iloraz liczby bezrobotnych BAEL przez liczbę aktywnych zawodowo BAEL. 43 Staż pracy osób przechodzących obecnie na emeryturę Dane dotyczą 2010 r. Odsetek dzieci w wieku 3-­‐5 lat objętych edukacją Odsetek nowych emerytów o danym stażu pracy przedszkolną Odsetek nowych emerytów o danym stażu pracy 20,00% 18,00% 16,00% 14,00% 12,00% 10,00% 8,00% 6,00% 4,00% 2,00% 0,00% 19,50% 40% 19,30% 35% 26,70% 30% 25% 20% 15% 1% 40 -­‐ 44 lata 45 -­‐ 49 lat 50 i więcej Mężczyźni •  Już obecnie ok. 40% mężczyzn przechodzi na emeryturę ze stażem pracy co najmniej 40 lat. Źródło: ZUS 38,80% 10% 2,20% 5% 0% 35 -­‐ 39 lat 40 -­‐ 44 lata 45 -­‐ 49 lat 0,10% 50 i więcej Kobiety •  Ponad dwie trzecie kobiet osiąga staż pracy co najmniej 35 lat. 44 GOSPODARKA I FINANSE PUBLICZNE 45 Deficyt Funduszu Ubezpieczeń Społecznych Deficyt FUS, mld zł, ceny 2012 r. 2013 2020 2030 2040 2050 0 -­‐10 -­‐20 -­‐30 -­‐40 -­‐50 -­‐60 -­‐70 -­‐80 Deficyt FUS -­‐ przed zmianami Deficyt FUS -­‐ po zmianach 2060 •  Fundusz Ubezpieczeń Społecznych ma deficyt w całym prognozowanym okresie. •  Proponowane zmiany obniżają deficyt FUS przez następne 40 lat. Po roku 2050 saldo FUS znów się pogarsza, przez rosnące wydatki funduszu rentowego, jednak do tego czasu deficyt FUS zmniejsza się w relacji do PKB. •  Prognoza takich deficytów FUS zakłada brak podjęcia dodatkowych działań. •  Oprócz podniesienia wieku emerytalnego, potrzebne są dalsze, komplementarne zmiany, m.in. w politykach rynku prac i w polityce zdrowotnej. Źródło: Ministerstwo Finansów, OSR do ustawy 46 Łączny wpływ zmian na wydatki i dochody sektora finansów publicznych Podniesienie wieku emerytalnego poprawi saldo finansów publicznych, mld zł*, ceny 2012 r. (czerwona linia) wzrost dochodów spadek wydatków 60
49,4
50
40
22,7
30
20
10
43,3
25,0
13,4
0,6
0
-­‐10
spadek dochodów wzrost wydatków -­‐20
-­‐30
2013
2020
2030
2040
2050
Zmiana salda FUS
Dochody podatkowe i składka zdrowotna
Inne wydatki indeksowane do PKB ** Wzrost wydatków NFZ
2060
Łączny efekt podniesienia i zrównania wieku emerytalnego
Źródło: Ministerstwo Finansów, OSR do ustawy. * Wg metodologii krajowej. ** Wydatki budżetu państwa na uposażenia emerytalne sędziów i prokuratorów oraz na nauczycielskie świadczenia kompensacyjne, wydatki FP na świadczenia przedemerytalne i zasiłki dla bezrobotnych, obrona narodowa. 47 Poprawia się poziom życia Polaków 1.  W czasach kryzysu Polska zmniejszyła zaległości rozwojowe względem średniej UE o ponad 1/5 2.  Utrzymując to tempo „doganiania” średnią unijną osiągniemy w 2025 r. 3.  Przy utrzymaniu tempa wzrostu z lat 2008-­‐2011, obecny (z 2011 r.) poziom rozwoju Niemiec osiągniemy w 2028 r. 48