Materiały - Polska Fundacja im. Roberta Schumana

Francuskojęzyczne kraje
Europy
2. seminarium
koordynator: Joanna Różycka-Thiriet
20 października 2010 roku
[email protected]
Temat: Kolonizacja i dekolonizacja.
Stosunki z byłymi koloniami.
Zaproszony gość:
- dr Wiesław Lizak, Instytut Stosunków
Międzynarodowych, Wydział Dziennikarstwa i Nauk
Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego
SŁOWNICZEK PRZETRWANIA
La métropole [la metropol] – metropolia, terytorium centralne w stosunku do
kolonii. Belgia staje się imperium kolonialnym dopiero w XIX wieku, za
panowania Leopolda II (Kongo Belgijskie). Tymczasem Francja rozbudowuje swoje imperium
w dwóch rzutach: najpierw kolonizacja skupia się na Ameryce, a od połowy XIX wieku na Afryce
i Azji.
Le commerce triangulaire [le komers triąguler] – dosłównie trójkątny handel, inaczej
nazywany też handlem atlantyckim lub zachodnim (traite atlantique, traite occidentale).
Terminem tym określa się wymianę handlową między Europą, Afryką i Amerykami. Każde
z ramion trójkąta uczestniczyło w handlu na swój sposób. Europa dostarczała do Afryki w produkty
europejskie i amerykańskie (zboża, wina, przyprawy). Afrykanie dostarczali w zamian za nie
niewolników do kolonii w Ameryce. Z kontynentu amerykańskiego do Starego Kontynentu płynęły
towary (bawełna, kakao, cukier) uzyskane za niewolników. Warto zauważyć, że większości to strona
afrykańska wyłapywała przyszłych niewolników, tak więc nie była tylko ofiarą tego procederu.
Oprócz trójkąta istniały inne połączenia handlowe między kontynentami, mające na celu także
handel niewolnikami. W trwający przez kilka wieków handel zaangażowane były takie kraje jak
Wielka Brytania, Portugalia, Hiszpania, Holandia, Francja (np. miasta portowe Bordeaux i Nantes).
Ze strony afrykańskiej Senegal, Gambia, Togo, Angola, Mozambik.
France-Afrique [frąs afrik]– też w formie Françafrique, Francja-Afryka. Pojęcie użyte po raz
pierwszy w latach 50-tych XX wieku. Termin ten miał opisywać specjalne, bliskie stosunki między
Francją a krajami Afryki, zwłaszcza jej byłymi koloniami. Z czasem nabiera znaczenia
pejoratywnego, oznaczając pokrętny system łączący biznes i politykę w celu utrzymania francuskich
wpływów na kontynencie (dla podtrzymania znaczenia politycznego kraju na arenie
międzynarodowej, dostępu do surowców), co wiązało się z popieraniem przez Francję afrykańskich
dyktatorów.
La repentence [la repątans] – skrucha. Słowo to często wraca w kontekście dyskusji o koloniach
i dekolonizacji. Niektórzy domagają się od krajów, które niegdyś posiadały kolonie, żeby teraz
uderzyły się w piersi i wzięły odpowiedzialność za niewolnictwo, za zła kolonializmu. Oczywiście
wielu polityków, w tym francuskich (np. Nicolas Sarkozy, odmawia wyrażenia żalu, uważając, że nie
można kolonizatorów obwiniać za całe zło oraz argumentując, że np. Afrykanie ponoszą też część
odpowiedzialności, a kolonizacja miała pewne aspekty pozytywne itd.
DOBRZE POWIEDZIANE – FRAZA DNIA
Y’a bon (to dobre) – slogan reklamowy francuskiej firmy Banania produkującej
kakao. Słowa te wypowiada senegalski, czarny żołnierz - strzelec. Hasło, które
pojawiało się także na zastawie do serwowania kakao, zostało ostatecznie
wycofane z użycia kilka lat temu, ponieważ pojawiały się zarzuty
o jego związek z kolonializmem oraz o rasizm (uśmiechnięty murzyn, mówiący
niepoprawną francuszczyzną itd.).
PORTRETY MNIEJ ZNANYCH MĘŻCZYZN I KOBIET
Léopold Sédar Senghor (19906-2001) był poetą i pisarzem, ale
także senegalskim politykiem i pierwszym prezydentem Senegalu.
Urodził się w Senegalu. Tam rozpoczął naukę, w tym naukę
francuskiego. Po udanej maturze, uzyskawszy stypendium, jedzie do
Francji w 1928 roku. 1935 roku jako pierwszy Afrykanin zdaje elitarny,
państwowy konkursu agrégation z gramatyki (dla nauczycieli i
wykładowców). Pracuje w kilku liceach. Studiuje język czarnych
Afrykanów. Walczy w II wojnie światowej w oddziałach kolonialnych,
jest niemieckim więźniem w latach 1940-42. W obozach pisze poezję.
Po uwolnieniu wraca do nauczania, działa w ruchu oporu. Po wojnie
po lewicowe poglądy. W latach 1945-55 zasiada w Zgromadzeniu
Narodowym Francji. Jest zwolennikiem stworzenia federacji młodych państw afrykańskich. Mimo
pewnych prób, projekt ten nie dochodzi do skutku. W 1960 roku Senghor zostaje wybrany
prezydentem nowego państwa - Senegalu. Jest zresztą autorem hymnu państwowego. Szybko
popada w konflikt ze swoim premierem, który zostaje skazany na 12 lat więzienia, podejrzany o
planowanie zamachu stanu. Prezydent wprowadza system prezydencki. Senghor podaje się do
dymisji przed upływem 5 kadencji w 1980 roku. Za jego rządów powstała w Senegalu pluralistyczna
scena partyjna, stworzono wydolny system edukacji. Zwolennik frankofonii – wspólnoty krajów
języka francuskiego – i stworzenia organizacji Frankofonii. W 1983 roku wybrany zostaje za swoje
osiągnięcia jako poeta do Akademii Francuskiej. W latach 30-tych wraz z Aimé Césairem lansuje
pojęcie négritude (czarności) – akceptacji faktu bycia czarnym, historii i kultury czarnych.
JAK TO SIĘ JE, CZYLI O FRANCUSKICH ZWYCZAJACH
Titin – jeden z najsłynniejszych belgijskich komiksów. Akcja jednej
z przygód chłopca o imieniu Tintin rozgrywa się w belgijskim Kongo. Polemika
dotycząca rasistowskich treści w tym wydawnictwie toczy się już od
kilkudziesięciu lat, nie tylko w Europie (jest ono np. przedmiotem skarg)
Pierwsze wydanie miało miejsce w latach 1930 roku, kiedy Kongo było
belgijską kolonią. Miało zachęcać młodzież do wyjazdu do belgijskich
posiadłości. W 1946 roku autor Hergé poprawił pewne treści. Dziś komiks jest
pewnego rodzaju świadectwem klimatu panującego w tamtej epoce.
Indigènes - film algiersko-belgijsko-francusko-marokoński Rachida
Bouchareba z 2006 roku. Dosłownie tytuł oznacza tubylców, jest to również
określenie używane w stosunku do żołnierzy służących w oddziałach kolonialnych.
Film opowiada historię 5 z nich. Aktorzy grający główną rolę (Jamel Debbouze,
Samy Naceri, Roschdy Zem, Sami Bouajila i Bernard Blancan) otrzymali
w Cannes nagrodę dla najlepszych aktorów. Obraz odbił się we Francji bardzo
dużym echem. Opowiada (choć nie do końca zgodnie z prawdą) o zapomnianych
zasługach wojsk kolonialnych. W dodatku przez lata kombatanci pochodzący z
kolonii otrzymywali mniejsze emerytury niż ich francuscy koledzy.
Partnerem seminariów jest Fundacja Roberta Schumana w Paryżu.