dr hab. n. zdr. Danuta Zarzycka

RECENZJA
ROZPRAWY DOKTORSKIEJ
AUTORKA:
Mgr Izabella Grzyb
„Wybrane czynniki psychologiczne w etiopatogenezie porodów
TYTUŁ:
PROMOTOR:
przedwczesnych”
Prof. zw. dr hab. med. Józef Krzysztof Gierowski
Kierownik: Zakład Psychologii Lekarskiej Katedry Psychiatrii
Wydziału Lekarskiego UJ CM
MIEJSCE WYKONANIA:
Zakład Psychologii Lekarskiej Katedry Psychiatrii Wydziału
Lekarskiego UJ CM
RECENZENT:
Dr hab. n. zdr. Danuta Zarzycka
Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Lublinie
DATA:
Lublin, 05.04.2016r.
1.
TEMAT PRACY
Tematyka pracy jest wieloaspektowa, co pozwala na jej analizowanie w kilku
zasadniczych obszarach: psychologicznym, położniczym i perinatologicznym, a jej
znaczenie dla zdrowia publicznego jest istotne. Wyznacznikiem dla takiego ujęcia
zagadnienia jest: poród przedwczesny związany ze skróceniem czasu trwania ciąży o
zróżnicowanych źródłach przyczyn pochodzących ze strony kobiety ciężarnej, jak i
płodu, które zaburzają fizjologiczną homeostazę ciąży zmierzającą do szczęśliwych
narodzin zdrowego noworodka, traktowanego jako bogactwo społeczne.
Wybór tematu jest istotny dla zdrowia publicznego, gdyż na świecie średnio co
dwie sekundy przedwcześnie rodzi się 15 milionów dzieci, z których milion umiera w
pierwszych dniach życia, co sytuuje wcześniactwo jako główną przyczynę śmierci
noworodków. W Europie porody przedwczesne stanowią od 5 do 10%, natomiast w
Polsce 6.6%, co pozwala na zajęcie 10 miejsca w rankingu krajów europejskich
(European Perinatal Health Report, 2012). Poza tym polskie standardy opieki nad
ciężarną – pierwsza wizyta u ginekologa położnika w I trymestrze ciąży, przyczyniają
się do systematycznego spadku wcześniactwa.
Przedstawiona praca mieści się w nurcie badań traktujących poród
przedwczesny jako problem psychosomatyczny indukowany stresem wpływającym na
kobietę w ciąży. Natomiast we właściwie wyważonych proporcjach treści Autorka
zaznacza problematykę dotyczącą wcześniaka, którego zróżnicowana sytuacja
zdrowotna wymaga przede wszystkim zapewnienia opieki w specjalistycznych
oddziałach neonatologicznych. Ze względu na podjętą tematykę praca wpisuje się w
obszar psychologii klinicznej, ale nie sposób nie dostrzec rzetelnej wiedzy jej Autorki
z zakresu opieki nad kobietą ciężarną i wcześniakiem.
2.
STATYSTYKA PRACY
Dysertacja
przedstawiona
do
oceny
obejmuje
200
stron
tekstu
znormalizowanego. Dodatkowo w pracy zamieszczono strukturalne jednostronicowe
streszczenia w językach polskim i angielskim, słowa kluczowe w liczbie 6, spis
skrótów. Bibliografia liczy 399 pozycji, w języku polskim i języku angielskim, które
są starannie opisane według obowiązujących zasad i uporządkowane alfabetycznie. W
pracy zamieszczono skrupulatnie opracowane spisy porządkowe: tabel zawierający 34
pozycje i również 34 rycin.
2
Aneks pracy zawiera 7 elementów tworzących pakiet dokumentów do badań
tj.: informacja dla pacjentki, formularz świadomej zgody na udział w badaniu, zgoda
na przetwarzanie danych osobowych, ustrukturalizowany wywiad oraz trzy
wystandaryzowane narzędzia badawcze: DS.-14, STAI, EPDS
3.
UKŁAD PRACY
Układ pracy typowy dla tego charakteru opracowań. Treści tworzące pracę są
uporządkowane bardzo starannie zgodnie z zasadą od ogółu do szczegółu. Na
podkreślenie zasługuje liczna grupa osób, z którymi Autorka konsultowała
opracowanie materiału, obejmującego oprócz psychologii, także wiedzę z neonatologii
i położnictwa, co było niewątpliwym czynnikiem przyczyniającym się do wysokiej
jakości opracowania. Spis treści przygotowany poprawnie merytorycznie, wnikliwie,
z przemyślaną strategią jego układu. W treści pracy wyodrębniono wprowadzenie, cel
pracy, materiał i metodę, wyniki badań, interpretację i dyskusję wyników i
podsumowanie.
4.
WPROWADZENIE
Wstęp teoretyczny do badań Autorka zaprezentowała na 52 stronach tekstu,
który został podzielony na 5 części z bardzo trafnym doborem treści poświęconych
porodom przedwczesnym, czynnikom psychogennym w chorobach somatycznych,
psychogennym uwarunkowaniom porodów przedwczesnych, psychobiologii porodów
przedwczesnych oraz podsumowaniu. Na podkreślenie zasługuje próba głębszej
analizy związków
czynników
psychoneuroendokrynne
i
biologicznych i psychologicznych stanowiących
psychoneuroimmunologiczne
podłoże
porodów
przedwczesnych.
Wartością tego fragmentu pracy jest kunszt opracowania tekstu, który powstał
po szczegółowej analizie piśmiennictwa, o czym świadczą liczba i charakter odniesień
źródłowych obejmujących najnowsze pozycje
literatury, z uwzględnieniem wagi
dowodów naukowych. Kolejnym elementem, który wyróżnia tekst jest układ treści,
gdyż każdy z wyodrębnionych fragmentów rozpoczyna się od krótkiej analizy
kontekstu historycznego prezentowanego zagadnienia, poprzez omówienie kwestii
zasadniczych, a kończy się kilkuwersowym podsumowaniem, oczywiście z
zachowaniem wagi i proporcji dla treści właściwych.
3
5.
CEL PRACY
Projekt badawczy koncentruje się wokół zasadniczego celu o charakterze
eksploracyjnym w brzmieniu „analiza roli wybranych czynników psychologicznych w
etiopatogenezie porodów przedwczesnych” . Cel ten został uszczegółowiony w formie
trzech celów uwzględniających między innymi różnice pomiędzy grupami kliniczną i
kontrolną w zakresie predyspozycji osobowościowych i psychopatologicznych.
W pracy wskazano na polietiologiczny model badań wraz z określeniem,
również w wersji graficznej, zmiennych psychologicznych i wskaźników oceny
położniczej. Wzorcowa staranność tej części opracowania przejawia się również w
szczegółowej charakterystyce i operacjonalizacji zmiennych przyjętych w badaniu,
wyeksponowanych czynników psychologicznych: osobowość typu D, negatywna
afektywność, hamowanie społeczne, lęk-cecha, lęk-stan, depresja ciążowa
oraz
aspektów położniczych: zespoły objawów zagrożenia porodem przedwczesnym,
zagrażający
poród
przedwczesny
I,
II,
niewydolność
cieśniowo-szyjkowa,
przedwczesne odpływanie płynu owodniowego, poród przedwczesny i czas
utrzymania ciąży.
Problemy badawcze zredagowano poprawnie, bardzo szczegółowo w formie 6
pytań badawczych złożonych, względem których zdefiniowano hipotezę główną i po
kilka hipotez szczegółowych, z wyjątkiem pytań o charakterze rozstrzygnięcia tj. nr
3 i nr 6.
6.
MATERIAŁ I METODA
Badania przeprowadzono wśród 330 kobiet ciężarnych, przy czym zgodnie z
precyzyjnie określonymi i zastosowanymi kryteriami włączenia i wyłączenia do badań
130 kobiet z ciążą o przebiegu fizjologicznym stanowiło grupę kontrolną, a 200 kobiet
ciężarnych z objawami zagrożenia porodem przedwczesnym (w podziale na dwie
podgrupy), które zakwalifikowano do grupy klinicznej. W ramach badań korzystano z
metody pomiaru w oparciu o standaryzowane skale: Skala do pomiaru osobowości
typu D, Inwentarz Stanu i Cechy Lęku - STAI, Edynburska Skala Depresji
Poporodowej – EDPS oraz analizy treści zgodnych z koncepcją badań zawartych w
dokumentacji medycznej.
Analizę statystyczną wykonano z należytą starannością, nieustępującą
wcześniejszym częściom pracy przedłożonej do recenzji. Na wyróżnienie zasługuje
4
zastosowanie analizy złożonej z wykorzystaniem regresji liniowej, regresji
logistycznej oraz równań strukturalnych.
7.
OCENA ETYCZNA
Badania stanowiące podstawę opracowania rozprawy doktorskiej zrealizowano
zgodnie z Deklaracją Helsińską po uzyskaniu pozytywnej opinii Komisji Bioetycznej
Uniwersytetu Jagiellońskiego o identyfikacji KBET/269/B/2013.
8.
REZULTAT PRACY
Wyniki badań zostały uporządkowane zgodnie z wcześniej postawionymi
problemami badawczymi, które dla przypomnienia poprzedzają prezentację wyników
szczegółowych. Wyniki będące argumentacją na rzecz przyjęcia lub odrzucenia
hipotez najczęściej są prezentowane w formie graficznej – wartości podstawowe,
matematyczne i w formie zestawienia tabelarycznego, szczegółowe z wykorzystaniem
testów statystycznych, co pozwala czytelnikowi na pogłębioną analizę uzyskanego
materiału badawczego.
Wyniki badań Autorka podsumowuje w 16 wnioskach merytorycznych, które
korespondują z hipotezami szczegółowymi sformułowanymi w pracy.
Za najważniejsze należy uznać wyodrębnienie zespołu predyspozycji
osobowościowych i objawów psychopatologicznych różnicujących grupy kliniczną i
kontrolną. Wśród badanych zagrożonych porodem przedwczesnym
częściej
występowała osobowość typu D (wymiary hamowania społecznego: dyskomfort w
sytuacjach społecznych, tendencje do unikania konfrontacji w sytuacjach społecznych)
oraz większego nasilenia objawów lęku i depresji antenatalnej. Ponadto w badaniach
stwierdzono powiązanie porodu przedwczesnego z nasileniem cech typu D w zakresie
negatywnej afektywności, objawów lęku, objawów depresji. W celu wyjaśnienia
związków
przyczynowo-skutkowych
zachodzących
pomiędzy
zmiennymi
zastosowano modelowanie strukturalne w oparciu o analizę ścieżek, w którym
oszacowano prawdopodobieństwo
wystąpienia objawów zagrożenia porodem
przedwczesnym oraz porodu przedwczesnego wśród kobiet objętych badaniem. Lęk
jako stan jest jedyną zmienną psychologiczną, która tłumaczy związki pomiędzy
zmiennymi: zespoły objawów zagrożenia porodem przedwczesnym i poród
przedwczesny.
5
O rozmiarze rezultatów opracowania świadczy dyskusja prowadzona w obrębie
postawionych problemów badawczych. W tym fragmencie pracy zwraca uwagę
określona systematyka analizy polegająca na wstępie
na krótkim streszczeniu
uzyskanych wyników w kontekście postawionych hipotez, części zasadniczej dyskusji
skrupulatnie
przeprowadzonej oraz syntetycznych wskazówkach dotyczących
przyszłych badań, praktyki.
9.
WARTOŚĆ NAUKOWA PRACY
Wartość naukowa pracy determinowana jest złożoną, jednak szczegółowo
zdefiniowaną koncepcją badania, częściowo o prospektywnym charakterze, sposobem
doboru grupy badanej oraz wyborem metod analizy statystycznej, czy też uzyskanych
wyników
badań.
Zastosowana
analiza
równań
strukturalnych
potwierdza
umiarkowaną spójność zmiennych psychologicznych z efektem biologicznym – poród
przedwczesny, co może stanowić przedmiot zainteresowania szerszych gremiów
naukowców.
O ponadprzeciętnej wartości pracy świadczy obszar badań, który dotychczas
pozostawał „białą plamą” w opiece nad kobietą w ciąży fizjologicznej, zagrożonej
porodem przedwczesnym wraz z wyodrębnieniem czynników psychologicznych i
psychopatologii
poprzedzających
poród
świadczącym o dojrzałości badawczej
przedwczesny.
Atutem
opracowania,
Autorki jest krytyczna ocena projektu
sformułowana jako ograniczenia badań.
10. WARTOŚĆ PRAKTYCZNA PRACY
Przeprowadzone badania są ze względu na ich wieloaspektowość jednymi z
nielicznych opisywanych w literaturze i pierwszymi zakrojonymi na taką skalę w
Polsce. Wyniki badań powinny mieć zastosowanie w prognozowaniu przebiegu ciąży i
podejmowaniu
skutecznej
interwencji
o
charakterze
prewencji
pierwotnej,
skierowanej do kobiet w ciąży.
11. OCENA EDYTORSKA
Tekst pracy przedłożonej do recenzji jest opracowany z mistrzowską
starannością i uporządkowany logicznie, przejrzyście. Opracowanie ze swoją
6
rozległością i zróżnicowaniem prezentowanych wątków zostało podzielone według
zasad logiki na większe fragmenty, które z łatwością umożliwiają czytelnikowi
poruszanie się po skomplikowanym materiale. O uporządkowaniu treści świadczą
liczne złożone schematy zbiorcze (np.: s. 55, s. 59), czy zestawienia (np.: s. 123-126).
W tekście występują zupełnie pojedyncze uchybienia edytorskie np. :„głowicy trans
waginalnej” s. 83. Analiza treści opracowania wskazuje na bardzo dobrą sprawność
lingwistyczną Autorki, aczkolwiek są pojedyncze słowa, które raczej nawiązują do
tekstu o charakterze literackim, a nie naukowym np.: „ schorzenia wikłające ciążę” s.
23.
12. UWAGI RECENZENTA
Przedłożona do oceny rozprawa doktorska autorstwa mgr Izabelli Grzyb
Aczkolwiek, jako recenzentka
posiada znamiona perfekcjonizmu.
chciałabym
wiedzieć, w jakim terminie realizowano badania? Pragnę również zwrócić uwagę na
większą ostrożność w formułowaniu wniosków dotyczących umiarkowanie stałych
wskaźników zmiennych i grupy klinicznej 2 (np. wniosek 9).
WNIOSEK KOŃCOWY
Reasumując oceniam rozprawę doktorską mgr Izabelli Grzyb jako dorobek
oryginalny, nowatorski i czyniący ponadprzeciętny wkład w rozwój nauk o zdrowiu.
Całość opracowania dokumentuje umiejętności badawcze Doktorantki, które w
zakresie zastosowanych pogłębionych analiz statystycznych znacznie wykraczają poza
zwyczajowo przyjęte w rozprawach doktorskich, stanowią o wyróżniającym jej
charakterze.
Na tej podstawie stwierdzam, że przedłożona do recenzji praca doktorska
pt. „Wybrane czynniki psychologiczne w etiopatogenezie porodów przedwczesnych"
spełnia wszelkie wymogi formalne stawiane pracom na stopień naukowy doktora nauk
o zdrowiu.
W związku z zawartą w recenzji argumentacją uwzględniającą pkt. 1.a., 1.c.,
1.d., oraz pkt. 3. Regulaminu wyróżniania rozpraw doktorskich na Wydziale Nauk o
Zdrowiu UJ CM wnioskuję o wyróżnienie rozprawy doktorskiej.
7
W związku z powyższym mam zaszczyt przedłożyć Wysokiej Radzie
Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum
wniosek o dopuszczenie Pani mgr Izabelli Grzyb do dalszych etapów przewodu
doktorskiego.
Dr hab. n. zdr. Danuta Zarzycka
8