Uczelnia w systemie bezpieczeństwa narodowego

Uczelnia w systemie bezpieczeństwa narodowego
1. Uwarunkowania planowania
Bezpieczeństwa Narodowego RP
obronnego
wynikające
z
przyjętego
Systemu
Podstawowym zadaniem polskiej polityki bezpieczeństwa jest rozwój sprawnego, wydajnego,
właściwie zorganizowanego systemu bezpieczeństwa państwa zawarty w Strategii
Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej.
Na system ten składają się wszystkie odpowiedzialne za bezpieczeństwo w świetle
Konstytucji RP i właściwych ustaw organy oraz instytucje należące do władz
ustawodawczych, wykonawczych i sądowniczych, w tym Parlament, Prezydent RP, Rada
Ministrów i centralne organy administracji rządowej.
Ważnymi jego elementami są Siły Zbrojne oraz służby i instytucje rządowe zobowiązane do
zapobiegania i przeciwdziałania zagrożeniom zewnętrznym, zapewnienia bezpieczeństwa
publicznego, prowadzenia działań ratowniczych oraz ochrony ludności i mienia w sytuacjach
nadzwyczajnych, a także - w zakresie przewidzianym w Konstytucji RP i właściwych
ustawach - władze samorządowe oraz inne podmioty prawne, w tym przedsiębiorcy tworzący
potencjał przemysłowo-obronny.
Na system bezpieczeństwa narodowego składa się:
1. podsystem kierowania bezpieczeństwem narodowym, który tworzą organy władzy
publicznej i kierownicy jednostek organizacyjnych, wykonujących zadania związane
z bezpieczeństwem narodowym oraz organy dowodzenia Sił Zbrojnych RP;
2. podsystem wykonawczy, który tworzą siły i środki pozostające we właściwościach
ministrów kierujących działami administracji rządowej, centralnych organów
administracji rządowej, wojewodów, organów samorządu terytorialnego oraz innych
podmiotów odpowiedzialnych za realizacje ustawowo określonych zadań w zakresie
bezpieczeństwa narodowego, na który składają się:
 sprawy zagraniczne;
 obrona narodowa;
 służby specjalne;
 administracja publiczna i sprawy wewnętrzne;
 informatyzacja i telekomunikacja;
 sprawiedliwość;
 gospodarka;
 gospodarka morska;
 budżet i finanse publiczne;
 skarb państwa;
 transport;
 rozwój regionalny;
 budownictwo, gospodarka przestrzenna i mieszkaniowa;







rolnictwo, rozwój wsi i rynki rolne;
praca, zabezpieczenie społeczne i sprawy rodzinne;
zdrowie;
nauka i szkolnictwo wyższe;
oświata i wychowanie;
kultura i ochrona dziedzictwa narodowego;
terenowe organy administracji rządowej i organy samorządu terytorialnego.
2. Cele i zadania wybranych działów podsystemu wykonawczego w zakresie
bezpieczeństwa narodowego
Wg strategii Systemu Bezpieczeństwa Narodowego RP cele i zadania dla działów, które
nadzorują i kontrolują działalność uczelni są następujące:
Nauka i szkolnictwo wyższe
Nadrzędnym celem działań jest wspieranie bezpieczeństwa państwa poprzez budowanie
społeczeństwa opartego na wiedzy i tworzenie wykształconych zasobów osobowych,
upowszechnianie innowacyjności i nowych technologii w oparciu o potencjał środowisk
naukowych i system szkolnictwa wyższego. Niezbędne jest stworzenie warunków do jak
najszerszych kontaktów krajowych ośrodków akademickich i badawczych z placówkami
zagranicznymi oraz do znaczącego udziału tych ośrodków w międzynarodowych projektach
badawczych, w ramach współpracy naukowo-technicznej i wymiany intelektualnej.
Prowadzone badania naukowe musza się koncentrować - przy uwzględnieniu możliwości
finansowych państwa - na dziedzinach umożliwiających zmniejszenie dystansu
technologicznego dzielącego Polskę od wysoko rozwiniętych członków UE. W tym
kontekście, szczególna wagę należy przywiązywać do skrócenia czasu wdrażania wyników
badan naukowych, monitorowania kierunków rozwoju nauki, a także systematycznego
zwiększania nakładów na badania naukowe, zgodnie z założeniami strategii lizbońskiej - w
tym również na badania z zakresu bezpieczeństwa oraz tworzenia warunków do bardziej
efektywnego pozyskiwania funduszy UE na badania naukowe.
Pomocne w tym będzie zapewnienie szybkiego przepływu wyników badan do gospodarki
narodowej, powiązania jej z nauka dzięki współfinansowaniu tej ostatniej oraz
zdynamizowanie rozwoju partnerstwa publiczno-prywatnego poprzez wspieranie inicjatyw
sektora prywatnego.
Ważnym zagadnieniem jest zapewnienie należytej ochrony własności intelektualnej
i stworzenie warunków, które zachęcałyby osoby wysoko wykwalifikowane lub posiadające
wyjątkowe umiejętności do kontynuowania swej kariery zawodowej w kraju. Niezbędna jest
także aktywizacja środowisk naukowych i pracowników szkolnictwa wyższego wokół
problemów bezpieczeństwa i obronności oraz promowanie
powszechnego obowiązku i dobra ogólnego obywateli.
tych
zagadnień jako
Należy podkreślić, że w artykule 70 Konstytucji zapewniono autonomię szkół wyższych na
zasadach określonych w ustawie z uwzględnieniem określonej wart. 7 Konstytucji zasady
działania organów władzy publicznej na podstawie i w granicach prawa. Autonomię szkół
wyższych przyznaną w Konstytucji RP doprecyzowano zapisami art. 4 ustawy Prawo
o szkolnictwie wyższym, a mianowicie zapisano, że Uczelnia jest autonomiczna we
wszystkich obszarach swojego działania na zasadach określonych w ustawie. Uczelnie,
pełniąc misję odkrywania i przekazywania prawdy poprzez prowadzenie badań i kształcenie
studentów, stanowią integralną część narodowego systemu edukacji i nauk, a w swoich
działaniach uczelnie kierują się zasadami wolności nauczania, wolności badań naukowych
oraz wolności twórczości artystycznej.
Jako jedno z zadań uczelni określono, w art.13 ww. ustawy, wychowywanie studentów w
poczuciu odpowiedzialności za państwo polskie, za umacnianie zasad demokracji oraz
poszanowania godności i wolności człowieka. W konsekwencji autonomii przyznanej
uczelniom zdecydowano w ustawie, że organy administracji rządowej i organy jednostek
samorządu terytorialnego mogą podejmować decyzje dotyczące uczelni tylko w przypadkach
przewidzianych w ustawach.
W art. 33 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym powierzono ministrowi właściwemu do
spraw szkolnictwa wyższego sprawowanie nadzoru nad zgodnością działań uczelni
z przepisami prawa i statutem oraz z treścią udzielonego pozwolenia na utworzenie uczelni
niepublicznej, a także nad prawidłowością wydatkowania środków publicznych. Przyznano
mu także prawo do żądania informacji i wyjaśnień od organów uczelni oraz założyciela
uczelni niepublicznej, a także dokonywania kontroli działalności uczelni.
Ministrowi właściwemu do spraw szkolnictwa wyższego przyznano wart. 34 ustawy Prawo
o szkolnictwie wyższym uprawnienie do prowadzenia kontroli, które zostało doprecyzowane
w rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 31 stycznia 2007 r.
w sprawie szczegółowego trybu dokonywania kontroli uczelni i związków uczelni (Dz. U.
Nr24, poz. 151).
Zasadniczym wnioskiem, do jakiego prowadzi analiza powyższych przepisów jest
stwierdzenie, że minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego sprawuje nadzór nad
zgodnością działań uczelni z przepisami prawa i statutem uczelni, przy czym
podkreślenia wymaga fakt, że zakres sprawowanego przez ministra właściwego do
spraw szkolnictwa wyższego nadzoru został ograniczony poprzez przyznaną uczelniom
autonomię jedynie do ustawowo określonych zadań lub przyznanych ministrowi
kompetencji. Wyklucza zaś zlecanie zadań, co do których brak jest podstawy prawnej
w postaci ich ustawowego określenia.
W odniesieniu do przepisów dotyczących zarządzania kryzysowego, nadzór ministra
właściwego do spraw szkolnictwa wyższego nie może ograniczać kompetencji organów
uczelni poza ustawowo określone zadania i kompetencje przyznane ministrowi właściwemu
do spraw szkolnictwa wyższego.
Jednocześnie w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym wart. 227 zobowiązano rektora, do
utrzymania porządku i bezpieczeństwa na terenie uczelni. Jedynie na wezwanie rektora,
służby państwowe odpowiedzialne za utrzymanie porządku publicznego i bezpieczeństwa
wewnętrznego, mogą wkroczyć na teren uczelni. W sytuacji bezpośredniego zagrożenia
życia ludzkiego lub klęski żywiołowej służby te mogą wkroczyć z własnej inicjatywy,
zawiadamiając o tym niezwłocznie rektora uczelni.
W art. 66 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym przyznano kompetencje i uprawnienia
organom uczelni, które umożliwiają reagowanie w sytuacji zagrożenia. Zapisano, że rektor
kieruje działalnością uczelni i reprezentuje ją na zewnątrz, jest przełożonym pracowników,
studentów i doktorantów uczelni. Rektor uczelni publicznej podejmuje decyzje we
wszystkich sprawach dotyczących uczelni, z wyjątkiem spraw zastrzeżonych przez ustawę
lub statut do kompetencji innych organów uczelni lub kanclerza, w szczególności dba
o przestrzeganie prawa oraz zapewnienie bezpieczeństwa na terenie uczelni.
Zgodnie z art. 229 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym rektor, w razie powstania
okoliczności uniemożliwiających normalne funkcjonowanie uczelni, może czasowo zawiesić
zajęcia w uczelni lub w jej jednostkach organizacyjnych albo zarządzić czasowe zamknięcie
uczelni lub jej jednostki organizacyjnej. Decyzję podjętą w powyższej sprawie rektor
niezwłocznie przedstawia senatowi uczelni do zatwierdzenia. W przypadku odmowy
zatwierdzenia tej decyzji przez senat, rektor zarządza wznowienie zajęć lub otwarcie uczelni
lub jej jednostki organizacyjnej albo przedstawia sprawę do rozstrzygnięcia ministrowi
właściwemu do spraw szkolnictwa wyższego, który podejmuje decyzję w ciągu siedmiu dni.
Przywoływane powyżej przepisy prawa nie są uchylane ustawami regulującymi stany
nadzwyczajne, tak więc również w tych stanach zostają zachowane zasady
funkcjonowania i kompetencje organów stanowiących uczelni.
Rozwój szkolnictwa wyższego spowodował, że formalny dokument potwierdzający
wykształcenie na poziomie wyższym stał się warunkiem koniecznym, choć
niewystarczającym, do osiągnięcia sukcesu na rynku pracy. Niedostosowanie oferty
kształcenia do potrzeb ryku pracy powoduje, że tworzy się zjawisko zatrudniania
absolwentów szkół wyższych znacznie poniżej posiadanych przez nich kwalifikacji, co
zasadniczo podważa sens kształcenia. Problemem jest też rozwijanie tradycyjnych kierunków
studiów słabo powiązanych ze współczesnymi kierunkami rozwoju nowoczesnej nauki.
3. Struktura planowania obronnego
Celem strategicznym Rzeczypospolitej Polskiej w sferze obronności jest zapewnienie
bezpiecznych warunków realizacji interesów narodowych poprzez ich obronę przed
zewnętrznymi zagrożeniami kryzysowymi i wojennymi.
Realizacji tego celu służy między innymi planowanie obronne rozumiane jako ustalanie
sposobów wykonywania zadań obronnych przez organy administracji rządowej i organy
samorządu terytorialnego oraz wykorzystania w tym celu niezbędnych sił i środków, które
obejmują programowanie obronne, planowanie operacyjne i przeglądy obronne.
Podczas planowania obronnego dokonuje się podziału zadań pomiędzy poszczególne
elementy systemu obronnego państwa, określa się czas ich realizacji oraz wielkość środków
Programowanie obronne
Zgodnie z obowiązującym prawem, regulującym problematykę obronności w państwie, jedną
z podstawowych dziedzin planowania obronnego jest programowanie obronne.
Programowanie obronne odbywa się na podstawie zapisów Strategii Bezpieczeństwa
Narodowego oraz ustaleń przyjętych przez Radę Ministrów zakresie programowania
przygotowań obronnych Rzeczypospolitej Polskiej. Projekt powyższych zapisów sporządza
raz na 2 lata minister obrony narodowej we współdziałaniu z innymi organami administracji
rządowej rozpoczynający się w roku nieparzystym, z 2 - letnim wyprzedzeniem w stosunku
do początkowego roku ich obowiązywania, oraz przedkłada Radzie Ministrów do dnia 31
sierpnia w roku nieparzystym.
Programowanie obronne w państwie jest realizowane w kolejnych etapach planistycznych.
Na te okresy opracowuje się również programy pozamilitarnych przygotowań obronnych dla
działów administracji rządowej, urzędów obsługujących centralne organy administracji
rządowej oraz jednostek organizacyjnych podległych lub nadzorowanych przez Prezesa Rady
Ministrów, ministrów i wojewodów.
Środki finansowe niezbędne do realizacji zadań ujętych w programach pozamilitarnych
przygotowań obronnych planuje się w budżetach jednostek organizacyjnych realizujących
te zadania.
Program pozamilitarnych przygotowań obronnych powinien zawierać:
1. wymagania wobec pozamilitarnych przygotowań obronnych ustalone na 6 - letni okres
obowiązywania programu;
2. projektowane nakłady na pozamilitarne przygotowania obronne w ciągu 10 - letniego
okresu obowiązywania programu, według planowanych przedsięwzięć oraz według
części, działów i rozdziałów budżetu państwa;
3. przedsięwzięcia rzeczowo-finansowe w zakresie utrzymania i doskonalenia
pozamilitarnych struktur systemu obronnego państwa, dotyczące w szczególności:
1. przygotowania stanowisk kierowania;
2. realizacji celów Sił Zbrojnych przez ministrów, centralne organy administracji rządowej,
wojewodów i kierowników jednostek organizacyjnych podległych lub nadzorowanych
przez Prezesa Rady Ministrów albo ministrów;
3. realizacji zadań wynikających z obowiązków państwa - gospodarza;
4. przygotowania do objęcia militaryzacją jednostek organizacyjnych wykonujących zadania
szczególnie ważne dla obronności i bezpieczeństwa państwa;
5. gromadzenia i utrzymania sprzętu przeznaczonego na potrzeby jednostek
zmilitaryzowanych;
6. budowy i utrzymania infrastruktury transportowej o znaczeniu obronnym;
7. przygotowania środków transportu na potrzeby Sił Zbrojnych oraz jednostek
zmilitaryzowanych;
8. przygotowania systemów łączności na potrzeby obronne;
9. rozbudowy i utrzymania systemów alarmowania i powiadamiania;
10. budowy i utrzymania ośrodków wykrywania i analizy skażeń oraz zakażeń;
11. budowy i utrzymania awaryjnych ujęć wody pitnej;
12. szczególnej ochrony obiektów ważnych dla bezpieczeństwa i obronności państwa;
13. ochrony zabytków szczególnie cennych dla dziedzictwa narodowego;
14. szkolenia obronnego;
15. kontroli wykonywania zadań obronnych.
Planowanie operacyjne
Podstawowym dokumentem przygotowania planowania operacyjnego jest PolitycznoStrategiczna Dyrektywa Obronna, opracowywana i systematycznie uaktualniana na szczeblu
państwa. Określa ona sposób funkcjonowania całego systemu obronnego państwa w razie
zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i w czasie wojny.
Opracowanie planów operacyjnych ma na celu zapewnienie ciągłości podejmowania decyzji
organów administracji publicznej, zasilanie zasobami ludzkimi Sił Zbrojnych RP i jednostek
zmilitaryzowanych, - realizacja zadań wynikających z obowiązków państwa-gospodarza
poprzez:
1. ujednolicenie przygotowań struktur administracji publicznej do działania w warunkach
zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i w czasie wojny;
2. ukierunkowanie wykorzystania środków budżetowych na realizację najpilniejszych
przedsięwzięć w sferze pozamilitarnych przygotowań obronnych;
3. wykorzystanie rezerw w sferze organizacyjnej;
4. stworzenie procedur działania ułatwiających kierowanie w warunkach zewnętrznego
zagrożenia bezpieczeństwa państwa i w czasie wojny.
Planowanie operacyjne obejmuje ustalenie czynności oraz sił i środków w zakresie:
1. opracowania planu,
2. reagowania obronnego RP;
3. operacyjnego funkcjonowania (POF) działów administracji rządowej, jednostek
organizacyjnych podległych i nadzorowanych;
4. operacyjnego funkcjonowania administracji rządowej i organów samorządu
terytorialnego;
5. szczególnej ochrony obiektów.
Zasadniczą część planu operacyjnego stanowią zadania operacyjne, przez które należy
rozumieć zadania realizowane w warunkach zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa
państwa i w czasie wojny.
Usystematyzowane zadania operacyjne tworzą zestawy zadań operacyjnych. Zestawy są
przewidziane do realizacji przez określonego ministra kierującego działem administracji
rządowej, centralny organ administracji rządowej, wojewodę, kierownika jednostki
organizacyjnej podległej lub nadzorowanej przez Prezesa Rady Ministrów lub ministra, albo
też określoną grupę tych podmiotów, przy pomocy podległych i nadzorowanych jednostek
organizacyjnych.
Warunki organizacyjno-techniczne niezbędne do wykonania planu operacyjnego:
1. posiadanie infrastruktury technicznej umożliwiającej wykonywanie dokumentów
niejawnych;
2. wyznaczenie do prac planistycznych, osób posiadających stosowne poświadczenia
bezpieczeństwa;
3. opracowanie, bądź uaktualnienie regulaminu organizacyjnego jednostki na czas "W".
Zasadnicze przedsięwzięcia związane z opracowaniem planu operacyjnego dotyczą jego
wykonywania, uzgadniania i aktualizowania, a w szczególności:
1. wydania stosownych decyzji (zarządzeń) i wytycznych w sprawie opracowania planu
operacyjnego funkcjonowania w warunkach zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa
państwa i w czasie wojny;
2. ustanowienia
pełnomocnych
przedstawicieli
ds.
planowania
operacyjnego
w poszczególnych komórkach organizacyjnych;
3. analiza otrzymanych wypisów z planu nadrzędnego;
4. opracowania części opisowej planu;
5. opracowania własnej tabeli realizacji zadań operacyjnych (ustalenie właściwych komórek
i jednostek organizacyjnych do realizacji zadań operacyjnych oraz przyporządkowanie im
funkcji odpowiednio koordynacyjnej, wykonawczej i współdziałającej);
6. uzgodnienia planu (poszczególnych części), przedłożenie go do zatwierdzenia właściwym
organom;
7. opracowania załączników planu operacyjnego;
8. uzgodnienia tabeli i kart realizacji zadań operacyjnych z właściwym organem;
9. rozesłania wypisów z POF do podległych i nadzorowanych jednostek organizacyjnych;
10. koordynacji procesu opracowywania kart realizacji zadań operacyjnych.
4. Planowanie obronne w Uczelni
Obowiązujące uregulowania funkcjonalno-organizacyjne działalności, a zwłaszcza duża
autonomia i znaczne uprawnienia rektora w obszarze dotyczącym kierowania uczelnią, są
korzystne również w okresie zagrożenia i wojny, ponieważ pozwalają na wprowadzenie
istotnych zmian w funkcjonowaniu bez konieczności oczekiwania na wytyczne ze szczebla
centralnego. Z drugiej strony, ustawa o szkolnictwie wyższym daje ministrowi możliwości
kształtowania i realizacji polityki państwa w dziedzinie kształcenia kadr, zgodnie
z potrzebami gospodarki również w okresie stanu wyjątkowego i wojennego.
Myślą przewodnią funkcjonowania uczelni - niezależnie od sytuacji - jest zapewnienie
warunków do pomyślnego rozwoju państwa poprzez zachowanie możliwie wysokiej jakości
i ciągłości kształcenia, tworzenie warunków do prowadzenia studiów, w tym głównie na
kierunkach uznanych za szczególnie przydatne dla funkcjonowania gospodarki w warunkach
kryzysu i wojny, a także do odbudowy kraju po zniszczeniach wojennych.
W pracach planistycznych Uczelnia realizuje postanowienia ministra nauki i szkolnictwa
wyższego w zakresie:
1. programowania obronnego;
2. planowania operacyjnego.
W ramach planowania operacyjnego opracowano "Plan operacyjny funkcjonowania Uczelni",
który zawiera:
1. część informacyjną,
2. część merytoryczną,
3. część uzupełniającą,
4. załączniki (obligatoryjne),
5. załączniki (fakultatywne).
Aby osiągnąć zakładany cel planistyczny rektor w procesie planowania ocenia zagrożenia
i własny potencjał, który może być wykorzystany do przeciwdziałania tym zagrożeniom oraz
podejmuje stosowne decyzje. Ustalenia planistyczne powinny wspomagać zarządzanie
podległymi strukturami, upraszczać procedury działania, uwzględniając istniejące zasoby
finansowe i posiadany potencjał materialny.
W planowaniu operacyjnym uczestniczą wytypowane jednostki organizacyjne Uczelni oraz
określone osoby funkcyjne. Koordynatorem planowania z upoważnienia Rektora jest
Specjalista ds. Obrony Cywilnej i Spraw Obronnych. W planowaniu operacyjnym uwzględnia
się aktualne regulacje prawne, możliwości organizacyjno-finansowe wykonawców zadań
operacyjnych oraz infrastrukturę Uczelni według stanu na dzień, w którym zatwierdzany jest
plan operacyjny. Jest to warunek konieczny do zachowania realności planów.
Plan operacyjny Uniwersytetu Rolniczego zatwierdza minister właściwy dla działu
"szkolnictwo wyższe".