Jak zwiększać poczucie wartości i zachęcać bez nagród?

Kurs: „Jak motywować uczniów do nauki?”
Materiał dydaktyczny nr 2
Kurs:
Moduł drugi:
Centrum Edukacji Obywatelskiej
„ Jak motywować uczniów do nauki?”
Motywowanie. Jak zwiększać poczucie wartości
i zachęcać bez nagród?
Technika
Technika
Technika
Technika
1.
2.
3.
4.
Komunikat: „doceniam to” i „jestem z tobą”
Uwaga bez pochwały i zwykłe potwierdzenie
Reakcja na błędy uczniów – zwykłe zaprzeczenie
Pochwały i nagrody dla wszystkich
Większość z nas lubi otrzymywać pochwały i nagrody. W pracy każdego
człowieka można znaleźć coś godnego uznania, choć zwykle wymaga to dość
wnikliwej obserwacji. Pochwały i nagrody stosowane we właściwych proporcjach
mobilizują do pracy, pomagają nabrać wiary w siebie i zaufania do ludzi, jednak
mogą również rodzić niepożądane efekty uboczne takie jak:
•
uzależnienie od pochwał i nagród, które daje natychmiastową, łatwą
i powierzchowną satysfakcję, pozbawia ucznia wewnętrznej motywacji
i własnej inicjatywy. Pochwały działają jak słodycze: przynoszą
błyskawiczną poprawę nastroju, po czym jego energia szybko opada
poniżej poziomu, na którym była przedtem,
•
poczucie niesprawiedliwości - uczniowie widzą, które osoby otrzymują
więcej pochwał i nagród, a które są chwalone tylko od czasu do czasu,
•
przesada w pochwałach - prowadzi do dewaluacji słów.
Za pomocą technik opisanych w tym module można wspierać i zachęcać
uczniów do pracy nie ryzykując, że zostaną wywołane, wymienione wyżej,
szkodliwe efekty uboczne.
Kurs internetowy „Jak motywować uczniów do nauki?”
Wszystkie prawa zastrzeżone
Centrum Edukacji Obywatelskiej
Kurs: „Jak motywować uczniów do nauki?”
Materiał dydaktyczny nr 2
Centrum Edukacji Obywatelskiej
Technika 1: Komunikat: „doceniam to” i „jestem z tobą”
Komunikat „doceniam to”
Opis:
Użycie stwierdzenia, które komunikuje, że coś faktycznie w uczniu
doceniamy.
Cel:
Przypomnienie uczniowi, że przynajmniej jeden dorosły go docenia.
Gdy uczeń
znakomicie odpowiada na pytanie, możemy go pochwalić
i powiedzieć: „Świetnie odpowiadałeś, Szymku”. Jest to komunikat typu TY,
w którym jedna osoba ocenia drugą.
Jeśli chcemy tego ucznia nagrodzić, możemy dodać: „Dodatkowy plus dla
Szymka”, ale wtedy nacisk kładziemy nie na doskonałą pracę, tylko na zapłatę
za nią.
Z kolei mówiąc: „Bardzo mi się podoba sposób, w jaki sformułowałeś swoją
odpowiedź, Szymku”, posługujemy się komunikatem typu JA. Wyrażamy w ten
sposób swoje zdanie.
Oto kilka przykładów wyrażania autentycznego uznania:
• Dziękuję.
• Doceniam to.
• Podoba mi się sposób, w jaki to powiedziałeś.
• Podoba mi się bardzo, że zdecydowałaś się zaryzykować.
• Dziękuję, że spróbowałeś.
• Miło mi.
Autentyczne uznanie nie jest odbierane jako manipulacja, osąd lub
mechaniczna uwaga, co może mieć miejsce przy stosowaniu komunikatu TY.
Powinno się zadbać jednak o to, aby doceniani byli wszyscy. W każdym można
znaleźć coś godnego uznania, choć zwykle wymaga to dość wnikliwej obserwacji.
Zastanówmy się, jak nauczyciel może wyrazić autentyczne uznanie, jeśli
uczeń poda nieprawidłową odpowiedź? Można powiedzieć coś w rodzaju:
„Doceniam twój wysiłek”, „Cieszę się, że spróbowałeś”, ale często lepiej jest po
prostu podać prawidłową odpowiedź i zadać następne pytanie.
Komunikat „jestem z tobą”
Opis: Użycie komunikatu wyrażającego empatię lub zrozumienie.
Cel: Zapewnienie uczniom poczucia, że nie są pozostawieni sami sobie.
Czasami uczniowie przeżywają trudne sytuacje, w których czują się
osamotnieni i tracą wiarę w swoje możliwości. Nauczyciel może wesprzeć ich,
wyrażając zrozumienie i empatię. Zastanówmy się, jak przekazać uczniowi
informację: „Nie jesteś sam. Jestem z tobą”.
Oto
•
•
•
kilka przykładów:
Mnie też się zdarzyło popełnić taki błąd.
Wiele osób czuje to samo, co ty.
Domyślam się, że martwicie się o ten projekt.
Kurs internetowy „Jak motywować uczniów do nauki?”
Wszystkie prawa zastrzeżone
Centrum Edukacji Obywatelskiej
Kurs: „Jak motywować uczniów do nauki?”
Materiał dydaktyczny nr 2
•
•
•
•
•
•
Centrum Edukacji Obywatelskiej
Rozumiem, dlaczego to zrobiłaś.
Sądzę, że wiem, jak się czujesz.
Czuję twój smutek. Widzę, że jesteś smutny.
Rozumiem, dlaczego tak postąpiłeś.
To chyba twój wielki dzień.
Cieszę się razem z tobą.
Komunikat „jestem z tobą” to alternatywa pochwały i nagrody. Potrzebny jest
zwłaszcza tym uczniom, którzy czują się samotni i gorsi. Kiedy słyszą „jestem
z tobą” wiedzą, że nauczyciel rozumie ich trudności i chce ich pomóc
Technika 2: Uwaga bez pochwały i zwykłe potwierdzenie
a) Uwaga bez pochwały
Opis: Poświęcenie uczniowi pełnej uwagi bez oferowania nagrody.
Cel: Udzielanie wsparcia i zachęcanie, bez nadmiernego uzależniania uczniów
od zewnętrznych pochwał.
Nauczyciele doceniający rolę pochwały często chwalą uczniów mimowolnie
i nawykowo, a przecież uczniowi nie chodzi o pochwały, lecz o świadomość, że
nauczyciel interesuje się jego pracą. Komunikaty „doceniam to” i „jestem z tobą”
sygnalizują uwagę bez pochwał.
W jaki jeszcze sposób – bez uciekania się do komunałów w rodzaju „dobra
robota” i „świetnie” – można okazać uczniom, że dostrzegamy każdego z nich, że
każdy jest dla nas ważną osobą? Zależnie od wieku i osobowości ucznia, a także
od własnego stylu nauczania, można wypróbować następujące reakcje:
Kontakt wzrokowy. Spojrzenie, które sygnalizuje pełną uwagę.
Stymulujące pytania. „Jakie duże, niebieskie drzewo, Tomku! Czy przyjemnie
było je rysować?” lub „Widzę, że używałeś dużo niebieskiej kredki. Czy lubisz
rysować na niebiesko?” lub „Dziękuję, Tomku. To jest dobre. Co chciałbyś teraz
robić?”.
Czas dla ucznia. Zwykłe poświęcenie uczniowi czasu w sposób w danej chwili
właściwy, na przykład rozmowa na rozpoczęty przez ucznia temat lub pozwolenie,
by uczeń przebywał w pobliżu nauczyciela, kiedy on rozmawia z innymi uczniami.
Nauczanie. Wydawanie poleceń i wskazówek w sposób sygnalizujący, że
nauczyciel interesuje się tym, nad czym uczeń aktualnie pracuje: „Chciałbym,
żebyś teraz narysował twarz, Tomku. Spróbujesz?”.
Powitanie po okresie nieobecności ucznia. Powiedzenie, że brakowało
nauczycielowi obecności ucznia w szkole.
Okazywanie troski. Wypowiedź sygnalizująca, że nauczyciel troszczy się
o ucznia, np.: „Wyglądasz na zmęczonego, Tomku. Czy dobrze się czujesz?”.
Okazywanie uczniom troski polega na poświęcaniu odrobiny uwagi każdemu
z nich indywidualnie. W ten sposób udzielamy potrzebnego wsparcia, eliminując
niebezpieczeństwo uzależnienia od pochwał i nagród.
b) Zwykłe potwierdzenie
Kurs internetowy „Jak motywować uczniów do nauki?”
Wszystkie prawa zastrzeżone
Centrum Edukacji Obywatelskiej
Kurs: „Jak motywować uczniów do nauki?”
Materiał dydaktyczny nr 2
Centrum Edukacji Obywatelskiej
Opis:
Nauczyciel informuje ucznia, że jego odpowiedź jest prawidłowa
i przechodzi do dalszego ciągu lekcji.
Cel:
Potwierdzenie prawidłowości odpowiedzi bez wzbudzania emocji, które
mogłyby rozproszyć uwagę.
W technice „zwykłe potwierdzenie” nie ma miejsca na przesadne pochwały
w rodzaju: „Doskonale! Masz głowę nie od parady!”. Aby nie wzbudzać emocji,
które mogą rozproszyć uwagę uczniów i odciągać ich od nauki, „zwykłe
potwierdzenie” powinno brzmieć lakonicznie, na przykład:
• Tak, to prawda.
• Dobrze.
• Tak, tego właśnie oczekiwałam/em.
• Zgadza się.
• Prawidłowo.
• Tak, dziękuję.
„Zwykłe potwierdzenie” sygnalizuje uczniowi, że jest traktowany jak
inteligentna, pełna godności osoba, która woli bezpośredni komunikat
niż
przesadę. W technice tej posługujemy się oceną. W przeciwieństwie do pochwały,
która często brzmi jak ocena czyjejś osoby, tutaj nauczyciel ocenia wyłącznie
poprawność odpowiedzi. W ten sposób pomaga w uczeniu się.
Technika 3: Reakcja na błędy uczniów – zwykłe zaprzeczenie
Jednym z dość powszechnie praktykowanych zwyczajów jest podążanie
za nieprawidłową odpowiedzią ucznia i wyciąganie z niego dalszych np.: „Nie, nie
Nowy Jork; stolica Stanów Zjednoczonych zaczyna się na literę W. Już wiesz, czy
potrzebujesz dodatkowej wskazówki?”. Cała uwaga nauczyciela i klasy skupia się
wtedy na jednej osobie, przez co może ona odczuwać zakłopotanie lub
zawstydzenie. Nie jest to więc najlepszy sposób wzmacniania w uczniach
poczucia godności, poza tym zaburza szybkie tempo lekcji. Jeśli chcemy tego
uniknąć, podajmy po prostu prawidłową odpowiedź.
Kiedy jeden z uczniów odpowiedział nieprawidłowo na postawione pytanie,
nauczyciel często prosi innego o skorygowanie odpowiedzi Doświadczenie
wskazuje, że nie jest to dobry zwyczaj, ponieważ pierwszy uczeń czuje się wtedy
gorszy od tego, który podał dobrą odpowiedź. Unikniemy tej sytuacji, gdy
nauczyciel sam dokona korekty. Czasami najlepszą reakcją nauczyciela jest tylko
zapamiętanie problemu.
Przyjrzyjmy się przykładowi: uczeń myli znaczenie słów abonent i abonament.
Jeśli nauczyciel zwróci
mu uwagę, można spodziewać się dwojakich
konsekwencji. Po pierwsze, niezależnie od tego jak bardzo dziwne może się to
wydawać, uczeń prawdopodobnie będzie nadal popełniał ten sam błąd.
Większość nauczycieli jest zgodna, że poprawianie tego rodzaju błędów rzadko
prowadzi
do zmiany nawyków. Po drugie, uczeń – z obawy przed porażką –
może zniechęcić się do pisania czegokolwiek dla kogokolwiek, nawet dla samego
siebie.
Co więc w takiej sytuacji zrobić? Zachować dla siebie swoje spostrzeżenia,
zapamiętać błąd
i postanowić, że w przyszłości zajmiemy się tym
problemem z całą klasą. Nie powinno się natomiast mówić: „Powinniśmy
przećwiczyć słowa abonent i abonament, ponieważ jeszcze sobie z nimi nie
radzicie”. Nie powinno się mówić czegoś, co mogłoby oznaczać „powinniście to
Kurs internetowy „Jak motywować uczniów do nauki?”
Wszystkie prawa zastrzeżone
Centrum Edukacji Obywatelskiej
Kurs: „Jak motywować uczniów do nauki?”
Materiał dydaktyczny nr 2
Centrum Edukacji Obywatelskiej
już umieć”. Taki komunikat jest niepotrzebny i może niektórych uczniów
zniechęcić.
Oto przykład, w jaki sposób można po pewnym czasie wrócić do tego
tematu.
Można powiedzieć: „Na tablicy widzicie przykłady prawidłowego zastosowania
oraz pisowni wyrazów abonent i abonament. Ponieważ te słowa brzmią podobnie,
łatwo je pomylić. Proszę, żeby każdy napisał na kartce dwa zdania. W jednym
użyjcie prawidłowo wyrazu abonent, a w drugim abonament. Potem wymieńcie
się kartkami w parach. Sprawdźcie, czy oba wyrazy są dobrze napisane i użyte
w prawidłowym znaczeniu. Jeśli nie jesteście pewni, co jest prawidłowe, a co nie,
poproście
o pomoc sąsiadów”.
Krótko mówiąc, zamiast wytykać błędy, lepiej powtórzyć temat. Jeśli
utrzymamy szybkie tempo lekcji, uczniowie, którzy już opanowali dane
zagadnienie będą mieli okazję do powtórki, a inni szansę nauczenia się bez
poczucia porażki.
Oczywiście, przemilczanie błędów nie musi być jakąś żelazną regułą. Jeśli
w klasie panuje przyjazna atmosfera, korygowanie błędów „na bieżąco” nie jest
zbyt bolesne dla uczniów.
Zwykłe zaprzeczenie
Opis: Nauczyciel informuje ucznia, że jego odpowiedź nie jest prawidłowa
i przechodzi do dalszego ciągu lekcji.
Cel: Poinformowanie ucznia, że odpowiedź jest niepoprawna bez wzbudzania
emocji, które mogłyby rozproszyć uwagę.
Technika „zwykłe zaprzeczenie” jest bardzo podobna do techniki „zwykłe
potwierdzenie”.
Oto przykłady reakcji nauczyciela na nieprawidłową odpowiedź ucznia:
• Nie, prawidłowa odpowiedź brzmi: bitwa pod Grunwaldem.
• Nie, nie o to mi chodziło. Użyj przymiotników z tablicy.
• Imię jest dobre. Prawidłowa odpowiedź brzmi: Bolesław Chrobry.
• Nie, Robercie. Prawidłowa odpowiedź brzmi: dziewięć.
• Nie, to byłaby dobra odpowiedź w przypadku żołądka. Dla wątroby jest to
żółć.
Stosując tę technikę, nauczyciel po prostu udziela uczniom fachowej
odpowiedzi, a następnie przechodzi do dalszych tematów. W ten sposób
nauczyciel przekazuje uczniowi sygnał, że rzeczą naturalną jest popełnianie
błędów.
Technika 4: Pochwały i nagrody dla wszystkich
Opis: Chwalenie i nagradzanie grupy jako całości.
Cele:
• Zachęcanie wszystkich uczniów do pracy bez lekceważenia kogokolwiek.
Kurs internetowy „Jak motywować uczniów do nauki?”
Wszystkie prawa zastrzeżone
Centrum Edukacji Obywatelskiej
Kurs: „Jak motywować uczniów do nauki?”
Materiał dydaktyczny nr 2
•
Centrum Edukacji Obywatelskiej
Dążenie do zintegrowania grupy.
Jedną z największych wad stosowania pochwał i nagród jest to, że jedni
uczniowie otrzymują je często, a inni rzadko. W efekcie ci drudzy zaczynają
myśleć, że nie są wystarczająco dobrzy. Kiedy nauczyciel chwali dobrego ucznia,
wielu innych myśli sobie „chciałbym być taki jak on”. Aby tego uniknąć, niektórzy
nauczyciele obsypują pochwałami wszystkich, ale uczniowie są bardzo
spostrzegawczy. Potrafią odróżnić wymuszoną, przesadną pochwałę lub
niezasłużoną nagrodę od rzeczywistych zasług. Nie oznacza to, że z chwalenia
i nagradzania powinno się w ogóle zrezygnować.
Trzeba pamiętać, aby chwalić cały zespół klasowy, jeśli tylko na to zasługuje,
mówiąc na przykład:
• Robicie wielkie postępy. Praca z wami jest dla mnie przyjemnością.
• Możemy sobie pogratulować sposobu, w jaki udało nam się przeprowadzić
dzisiejszą lekcję.
• Tak świetnie ze sobą współpracujecie! Powiedziałam dzisiaj dyrektorowi, że
jesteście wyjątkowi.
• Pracujecie dzisiaj tak dobrze, że mam dla was miłą niespodziankę.
• Co za wspaniała grupa! Mimo że materiał jest trudny, doskonale dajecie
sobie radę. Podziwiam waszą wytrwałość.
• Zrobiliśmy to w bardzo dobrym czasie! Jesteście świetnie zgranym
zespołem!
Pochwały i nagrody skierowane do grupy, która na nie uczciwie zapracowała,
nie wywołują zazdrości. Nikt nie czuje się pominięty, przeciwnie – wzmacnia się
więź między uczniami. Czasami jednak nauczyciel nagradza grupę, by wymusić
na niej jakieś zachowanie. Na przykład w nagrodę
za pilną naukę przez cały
tydzień obiecuje zabawę klasową. W mniejszym stopniu chodzi tu o docenienie
uczniów, a bardziej o kształtowanie ich zachowań. Taka motywacja nie jest
bezinteresowna i może wzmacniać u niektórych uczniów skłonność do
manipulowania innymi. Nie należy uzależniać pochwał i nagród dla grupy od jej
zachowania.
Kurs internetowy „Jak motywować uczniów do nauki?”
Wszystkie prawa zastrzeżone
Centrum Edukacji Obywatelskiej