docMed_ulotka_DnaMocz2.qxd:Layout 1
download 
Reklamacja Transkrypt
Med_ulotka_DnaMocz2.qxd:Layout 1
Medicover radzi Co to jest dna moczanowa? dr n. med. Janusz Ciok Specjalista chorób wewn´trznych Dna moczanowa to choroba, której leczenie wymaga wspó∏pracy z lekarzem i odpowiedniego stylu ˝ycia. Zwiàzane z nià silne bóle stawów, cz´sto w formie d∏ugotrwa∏ych ataków, mo˝na jednak neutralizowaç, jak równie˝ zmniejszaç cz´stoÊç ich wyst´powania. W naszym poradniku znajdziesz istotne informacje, które pomogà Ci radziç sobie w przypadku nag∏ych ataków bólu oraz zapobiegaç wyst´powaniu dolegliwych objawów. Zastosuj nasze rady i zadbaj o sprawnoÊç stawów! Co sàdzisz o poradnikach z serii Medicover radzi? Czekamy na Twojà opini´ pod adresem [email protected] SPIS TREÂCI: Co to jest dna moczanowa? 4 Okresy choroby 8 Czynniki ryzyka 10 Rozpoznanie 13 Leczenie 15 Zalecenia dotyczàce trybu ˝ycia 18 Co to jest dna moczanowa? 3 Co to jest dna moczanowa? Dna moczanowa jest chorobà zwiàzanà z odk∏adaniem si´ w stawach lub innych tkankach organizmu kwasu moczowego w postaci kryszta∏ków uformowanych w kszta∏cie igie∏. Odk∏adajàce si´ kryszta∏y kwasu moczowego powodujà stan zapalny stawów, co prowadzi do ich bólu, zaczerwienienia, spuchni´cia i sztywnoÊci. U wielu chorych najpierw zaj´te chorobà sà stawy du˝ego palca stopy (stan ten znany jest pod nazwà podagry). Ale dna moczanowa mo˝e równie˝ dotyczyç wielu innych stawów, w tym stawów Êródstopia, skokowych, kolanowych, ∏okciowych, nadgarstkowych i stawów palców ràk. Kwas moczowy mo˝e odk∏adaç si´ równie˝ pod postacià charakterystycznych guzków (tzw. guzków dnawych) w tkance podskórnej w okolicach stawów oraz w ma∏˝owinach usznych. Mo˝e równie˝ gromadziç si´ w nerkach i byç przyczynà kamicy nerkowej oraz niewydolnoÊci nerek. Dna moczanowa nale˝y do grupy chorób reumatycznych, powodujàcych ró˝ne formy zapalenia stawów. Grupa ta obejmuje ponad sto jednostek chorobowych, ocenia si´, ˝e dna moczanowa stanowi zaledwie oko∏o 5% wszystkich przypadków zapalenia stawów. 4 Co to jest kwas moczowy? Kwas moczowy jest zwiàzkiem chemicznym powstajàcym w wyniku rozk∏adu puryn. Puryny wyst´pujà fizjologicznie we wszystkich tkankach organizmu, poniewa˝ sà podstawowym sk∏adnikiem budowy kwasów nukleinowych (DNA i RNA), obecnych w jàdrach wszystkich komórek. Puryny zawarte sà równie˝ w wielu produktach spo˝ywczych. W warunkach prawid∏owych kwas moczowy rozpuszcza si´ w osoczu krwi i jest usuwany z organizmu wraz z moczem. Puryny sà zwiàzkami heterocyklicznymi, uczestniczàcymi w budowaniu nukleozydów. Nukleotydy purynowe, jako sk∏adniki kwasów nukleinowych, biorà udzia∏ w kodowaniu informacji genetycznych. W organizmie puryny pochodzà z dwóch êróde∏ - z przemian metabolicznych nukleozydów (tzw. obrót wewn´trzny) oraz dostarczone z pokarmem w wyniku trawienia kwasów nukleinowych zawartych w produktach bia∏kowych. Obecne w po˝ywieniu kwasy nukleinowe sà trawione w jelitach pod wp∏ywem enzymów soku trzustkowego. Stàd mogà byç wch∏oni´te do krwioobiegu lub metabolizowane w nab∏onku jelitowym do kwasu moczowego i wydalane z ka∏em. Wi´kszoÊç zasad purynowych zawartych w pokarmach zostaje wch∏oni´ta, a nast´pnie metabolizowana do kwasu moczowego, g∏ównie w wàtrobie. Tylko niewielka cz´Êç wykorzystywana jest do syntezy kwasów nukleinowych. Koƒcowym produktem przemian puryn (wewn´trznych i pochodzàcych z pokarmu) jest kwas moczowy. Hiperurykemia W organizmie istnieje równowaga pomi´dzy iloÊcià kwasu moczowego dostarczanego z po˝ywieniem oraz pochodzàcego z przemian metabolicznych, a wydalanym z moczem. Problem zaczyna si´ wówczas, gdy dochodzi do zwi´kszonego wytwarzania kwasu moczowego w organizmie lub gdy nerki nie sà w stanie sprawnie usunàç nadmiaru kwasu moczowego. W takich warunkach st´˝enie kwasu moczowego we krwi podwy˝sza si´ – stan ten nazywany jest hiperurykemià. Hiperurykemia mo˝e pojawiç si´ równie˝ w przypadku dostarczania do organizmu du˝ych iloÊci puryn z po˝ywieniem, co mo˝e si´ zdarzyç, gdy Co to jest dna moczanowa? 5 spo˝ywamy w du˝ych iloÊciach takie produkty jak wàtróbka, orzechy, warzywa stràczkowe, w´dzone ryby i pieczone mi´sa. Hiperurykemia nie jest chorobà i sama w sobie nie jest zagro˝eniem dla organizmu. Chorobà jest dna moczanowa, ale mówimy o niej dopiero wtedy, gdy nadmiar kwasu moczowego powoduje powstawanie kryszta∏ów odk∏adajàcych si´ w stawach i powodujàcych stan zapalny. Klasyfikacja wartoÊci st´˝enia kwasu moczowego w surowicy krwi WartoÊç prawid∏owa dla kobiet przed menopauzà 5,2 mg/dl (310 μmol/l) lub mniej WartoÊç prawid∏owa dla kobiet po menopauzie 4,0 mg/dl (240 μmol/l) lub mniej WartoÊç prawid∏owa dla m´˝czyzn 4,7 mg/dl (280 μmol/l) lub mniej Nadmiar kwasu moczowego (hiperurykemia) > 7,0 mg/dl (420 μmol/l) Organizm wydala w ciàgu doby od 700 do 800 mg kwasu moczowego. U chorych z dnà moczanowà wartoÊç ta mo˝e byç wy˝sza. Rodzaje dny moczanowej Dna pierwotna Jest to wyst´pujàce rodzinnie zaburzenie metabolizmu kwasu moczowego, polegajàce na: – upoÊledzeniu wydalania kwasu moczowego przez nerki, b´dàcego przyczynà oko∏o 90% przypadków choroby – sk∏onnoÊci organizmu do wytwarzania kwasu moczowego w nadmiernych iloÊciach - stanowi to tylko oko∏o 1% przypadków choroby i jest najcz´Êciej spowodowane niedoborem okreÊlonego enzymu. 6 Dna wtórna Dna wtórna wyst´puje w przebiegu innych chorób, stanowi oko∏o 10% wszystkich przypadków choroby i polega na: – nadmiernym wytwarzaniu kwasu moczowego w organizmie wyst´pujàcym u chorych ze zwi´kszonà przemianà kwasów nukleinowych w przebiegu bia∏aczki, czerwienicy prawdziwej, chemioterapii i radioterapii nowotworów oraz niektórych postaci niedokrwistoÊci. – upoÊledzeniu wydalania kwasu moczowego w przebiegu przewlek∏ych chorób nerek, kwasicy ketonowej w przebiegu niewyrównanej cukrzycy lub g∏odzenia oraz niepo˝àdanym dzia∏aniu cz´Êci z przyjmowanych leków. Dna moczanowa a zespó∏ metaboliczny Dna moczanowa cz´sto wyst´puje wraz z zaburzeniami nale˝àcymi do tzw. zespo∏u metabolicznego, do których zalicza si´: – oty∏oÊç trzewnà (brzusznà), – upoÊledzenie tolerancji glukozy lub obecnoÊç cukrzycy typu II, – hiperlipidemi´ (wzrost st´˝enia trójglicerydów i cholesterolu ca∏kowitego, obni˝enie st´˝enia cholesterolu HDL), – nadciÊnienie t´tnicze. Co to jest dna moczanowa? 7 Okresy choroby Przyj´ta ogólnie klasyfikacja dzieli chorob´ na cztery okresy: 1. Hiperurykemia bezobjawowa W okresie tym stwierdza si´ podwy˝szone st´˝enie kwasu moczowego w surowicy krwi, co jednak nie wymaga ˝adnego leczenia. Wi´kszoÊç osób nawet nie zdaje sobie sprawy z istnienia hiperurykemii, poniewa˝ nie wyst´pujà wówczas ˝adne dolegliwoÊci ani nie przeprowadza si´ odpowiednich badaƒ. 2. Ostra dna lub ostre moczanowe zapalenie stawów W okresie tym podwy˝szone st´˝enie kwasu moczowego we krwi powoduje magazynowanie kwasu w postaci kryszta∏ków w stawach. Prowadzi to do intensywnego bólu i obrz´ku stawów. Stawy stajà si´ wówczas bolesne przy dotyku oraz nadmiernie ucieplone, zaÊ skóra w okolicy zaj´tych stawów - napi´ta, b∏yszczàca, czerwona lub sinopurpurowa. Atak zazwyczaj rozpoczyna si´ nagle, cz´sto w nocy lub rano i mo˝e byç wywo∏any sytuacjà stresowà, spo˝yciem alkoholu, u˝ywaniem niektórych leków lub innà towarzyszàcà chorobà. DolegliwoÊci zwykle w ciàgu kilku dni ust´pujà, nawet bez podejmowania ˝adnego leczenia. Nast´pne nasilenie dolegliwoÊci mo˝e pojawiç si´ po kilku miesiàcach, a nawet latach. Zazwyczaj kolejne ataki choroby majà miejsce coraz cz´Êciej i trwajà d∏u˝ej. 8 3. Okres mi´dzynapadowy Jest to okres pomi´dzy epizodami ostrej dny. W okresie tym mogà nie wyst´powaç ˝adne dolegliwoÊci. 4. Dna przewlek∏a Ta faza choroby jest zwiàzana z najwi´kszà niesprawnoÊcià chorych. Pojawia si´ zazwyczaj po wielu latach nawracajàcych epizodów ostrej dny. Charakteryzuje si´ trwa∏ym uszkodzeniem zaj´tych chorobà stawów, a cz´sto równie˝ powa˝nym uszkodzeniem nerek. W przebiegu dny cz´sto dochodzi do powik∏aƒ zwiàzanych z zamkni´ciem drogi odp∏ywu i zaka˝eniem wywo∏ujàcym wtórne zmiany w nerkach. Brak leczenia post´pujàcej dysfunkcji nerek prowadzi do dalszego upoÊledzenia wydalania moczanów i przyspiesza patologiczny proces w stawach oraz jest najcz´stszà przyczynà niepomyÊlnego rokowania w tej chorobie. Jednak przy prawid∏owym leczeniu u wi´kszoÊci chorych nie dochodzi do pojawienia si´ tego zaawansowanego stadium choroby. Co to jest dna moczanowa? 9 Czynniki ryzyka Czynniki zwi´kszajàce ryzyko wystàpienia dny moczanowej sà nast´pujàce: 1. Geny U oko∏o 20% chorych dna moczanowa wyst´puje rodzinnie i jest uwarunkowana genetycznie. 2. P∏eç i wiek Dna moczanowa wielokrotnie cz´Êciej dotyczy m´˝czyzn i zazwyczaj pojawia si´ w wieku dojrza∏ym. 3. Waga cia∏a Nadwaga i oty∏oÊç zwi´kszajà ryzyko hyperurykemii i dny moczanowej. 4. Alkohol Nadu˝ywanie alkoholu mo˝e prowadziç do podwy˝szenia st´˝enia kwasu moczowego we krwi, poniewa˝ alkohol zaburza proces usuwania kwasu moczowego z organizmu. 5. Od˝ywianie Wysokie spo˝ycie produktów zawierajàcych du˝e iloÊci puryn mo˝e u niektórych chorych powodowaç nasilenie dolegliwoÊci. 6. O∏ów W pojedynczych przypadkach przyczynà dny moczanowej mo˝e byç cz´sty kontakt z substancjami zawierajàcymi o∏ów. 10 7. Towarzyszàce choroby Cz´stà przyczynà dny moczanowej, zw∏aszcza u osób w podesz∏ym wieku, sà zaburzenia czynnoÊci nerek, które prowadzà do upoÊledzenia wydalania z organizmu produktów przemiany materii. Równie˝ w przebiegu innych chorób mo˝e dojÊç do podwy˝szenia st´˝enia kwasu moczowego we krwi. Do tych chorób nale˝à: – nadciÊnienie t´tnicze – niedoczynnoÊç tarczycy – choroby, w przebiegu których dochodzi do wzmo˝onych podzia∏ów komórkowych, takie jak ∏uszczyca, niedokrwistoÊç hemolityczna i niektóre choroby nowotworowe. – rzadko wyst´pujàce choroby, polegajàce na niedoborze enzymów kontrolujàcych przemiany metaboliczne puryn (zespó∏ KelleySeegmillera i zespó∏ Lesch-Nyhana) 8. Leki Stosowanie szeregu leków mo˝e prowadziç do podwy˝szenia st´˝enia kwasu moczowego w surowicy krwi. Nale˝à do nich zw∏aszcza: – leki moczop´dne (tiazydowe leki diuretyczne), takie jak furosemid i hydrochlorotiazyd, – niesteroidowe leki przeciwzapalne, w tym aspiryna i podobne do niej leki przeciwzapalne i przeciwbólowe, – kwas nikotynowy (niacyna) – witamina nale˝àca do witamin z grupy B, – cyklosporyna – lek, który hamuje aktywnoÊç uk∏adu odpornoÊciowego, stosowany w niektórych chorobach autoimmunologicznych oraz przez chorych po przebytych przeszczepach narzàdów, – niektóre leki przeciwgruêlicze (etambutol i pyrazynamid), – lewodopa – lek stosowany w leczeniu choroby Parkinsona. Epidemiologia Ocenia si´, ˝e choroba wyst´puje u oko∏o 0,5 – 1 % doros∏ej populacji. Rzadko pojawia si´ u dzieci i m∏odych osób doros∏ych. Najcz´Êciej dna moczanowa wyst´puje u m´˝czyzn i zwykle rozpoczyna si´ mi´dzy 40 a 60 rokiem ˝ycia. U kobiet rzadkie sà przypadki pojawienia si´ dny moczanowej przed okresem menopauzy, poniewa˝ ˝eƒskie hormony p∏ciowe chronià przed hyperurykemià. Chorzy po transplantacji narzàdów sà bardziej nara˝eni na rozwój dny moczanowej ni˝ populacja ogólna. Uwa˝a Co to jest dna moczanowa? 11 si´, ˝e wystàpienie dny moczanowej w m∏odym wieku (przed 30 rokiem ˝ycia) skutkowaç mo˝e ci´˝kim przebiegiem choroby. Ryzyko napadu dny nasila si´ wraz ze wzrostem st´˝enia kwasu moczowego w surowicy krwi. Je˝eli przekracza ono wartoÊç 9mg/dl, to cz´stoÊç napadów dny wynosi oko∏o pi´ciu na rok. JesteÊ nara˝ony na wystàpienie dny moczanowej, jeÊli: – jesteÊ m´˝czyznà, – w Twojej rodzinie ktoÊ chorowa∏ na dn´ moczanowà, – pijesz regularnie alkohol. Atak dny moczanowej wyst´puje zwykle: – po spo˝yciu posi∏ków zawierajàcych du˝e iloÊci zwiàzków purynowych, – po spo˝yciu alkoholu, – po nadmiernym wysi∏ku fizycznym, – po wyzi´bieniu organizmu. Dlatego ataki podagry by∏y opisywane cz´sto u myÊliwych nast´pnego dnia po polowaniu – podczas polowaƒ spe∏niane by∏y zazwyczaj wszystkie czynniki wymienione powy˝ej. G∏ówne objawy Do podstawowych objawów dny moczanowej, istotnych dla rozpoznania choroby, nale˝à: – hiperurykemia (podwy˝szone st´˝enie kwasu moczowego w surowicy krwi), – obecnoÊç kryszta∏ów kwasu moczowego w p∏ynie wewnàtrzstawowym, – wi´cej ni˝ jeden epizod ostrego zapalenia stawu/stawów, – zapalenie stawu(-ów) pojawiajàce si´ w ciàgu jednego dnia, z towarzyszàcym obrz´kiem, zaczerwieniem i podwy˝szeniem ciep∏oty stawu, – zapalenie obejmujàce tylko jeden staw, najcz´Êciej paluch stopy, staw skokowy lub kolanowy. 12 Rozpoznanie Czy to na pewno dna moczanowa? Objawy dny moczanowej przypominajà cz´sto inne postaci zapalenia stawów i chorób reumatycznych, poniewa˝ g∏ówne dolegliwoÊci – ból, obrz´k, zaczerwienienie, ocieplenie stawów – sà podobne. Jedna z postaci zapalenia stawów, chondrokalcynoza, tak bardzo przypomina dn´ moczanowà, ˝e nazywana jest pseudodnà. W stawach odk∏adajà si´ wówczas jednak kryszta∏y fosforanu wapnia, a nie kwasu moczowego. Trudno jest wobec tego w niepodwa˝alny sposób rozpoznaç dn´ moczanowà bioràc pod uwag´ tylko objawy. Niezb´dna jest wizyta u lekarza i przeprowadzenie odpowiednich badaƒ. Badania lekarskie Dna moczanowa cz´sto jest trudna do rozpoznania, nawet dla doÊwiadczonych lekarzy, poniewa˝ dolegliwoÊci mogà przypominaç wiele innych schorzeƒ stawów, przede wszystkim z grupy chorób reumatycznych. U wi´kszoÊci chorych stwierdza si´ podwy˝szone st´˝enie kwasu moczowego w surowicy krwi (hiperurykemi´), ale dotyczy to nie wszystkich okresów choroby i mo˝e zdarzyç si´, ˝e u chorego z ostrym atakiem dny st´˝enie kwasu moczowego b´dzie prawid∏owe. Ponadto podwy˝szone st´˝enie kwasu moczowego nie oznacza automatycznie rozpoznania dny moczanowej. W rzeczy- Co to jest dna moczanowa? 13 wistoÊci tylko u cz´Êci osób z wyst´pujàcà hiperurykemià dochodzi do rozwoju dny moczanowej. Dla potwierdzenia rozpoznania lekarz mo˝e wprowadziç ig∏´ do chorego stawu i pobraç do badania p∏yn wewnàtrzstawowy. Pod mikroskopem przeprowadza si´ badania na obecnoÊç w p∏ynie kryszta∏ów kwasu moczowego. Jednak ich nieobecnoÊç nie wyklucza rozpoznania dny. Czasem pomocna w postawieniu diagnozy jest biopsja (nak∏ucie z pobraniem drobnej iloÊci tkanki do badania) guzka w tkance podskórnej; w materiale uzyskanym podczas badania poszukuje si´ kryszta∏ów kwasu moczowego. W przypadku, gdy lekarz podejrzewa raczej infekcj´ stawu (a nie dn´ moczanowà), mo˝e przeprowadziç badanie bakteriologiczne p∏ynu, uzyskanego podczas nak∏ucia stawu. W okresie dny przewlek∏ej rozpoznanie potwierdzajà zmiany radiologiczne w stawach, stwierdzane w badaniu rentgenowskim. Leczenie Leczenie dny moczanowej trwa do koƒca ˝ycia. Prawid∏owe post´powanie obejmuje: – ikwidacj´ objawów ostrego zapalenia poprzez podawanie leków przeciwzapalnych, – zapobieganie wyst´powania kolejnych ostrych i cz´stych nawrotów dny, – zapobieganie dalszemu odk∏adaniu si´ kryszta∏ów moczanów w tkankach organizmu, zw∏aszcza w nerkach. 14 Niekiedy stosuje si´ pojedynczy sposób leczenia, czasem terapi´ skojarzonà. Skuteczne leczenie zmniejsza nasilenie objawów choroby oraz redukuje uszkodzenie zaj´tych stawów. W∏aÊciwe leczenie zapobiega wystàpieniu niesprawnoÊci w przebiegu dny. Niektóre leki zmniejszajà dolegliwoÊci w przebiegu epizodu zaostrzenia choroby, inne obni˝ajà st´˝enie kwasu moczowego i zapobiegajà wyst´powaniu zaostrzeƒ. Inny sposób leczenia stosuje si´ w celu opanowania ataku choroby a inny w post´powaniu przewlek∏ym. Post´powane w ostrym napadzie dny Najcz´Êciej stosowanà grupà leków sà niesteroidowe leki przeciwzapalne (w skrócie NLPZ) przyjmowane doustnie lub kortykosteroidy podawane doustnie lub w postaci iniekcji do stawu. Leki z grupy NLPZ zmniejszajà odczyn zapalny powodowany przez kryszta∏y kwasu moczowego, ale nie zmniejszajà iloÊci kwasu moczowego obecnego w organizmie. Lekarze najcz´Êciej zapisujà indometacyn´ (np. Metindol, Elmetacin), naproksen (np. Naproxen, Aponaproxen, Aleve), piroksykam (np. Piroxicam, Flamexin), ketoprofen (np. Ketonal, Olfen, Profenid) oraz ibuprofen (np. Ibuprom, Ibupar, Nurofen). Kortykosteroidy sà substancjami hormonalnymi cechujàcymi si´ silnym dzia∏aniem przeciwzapalnym. Najcz´Êciej stosowanym lekiem z tej grupy jest prednizon (np. Encorton). Po podaniu kortykosteroidu efekt terapeutyczny cz´sto wyst´puje ju˝ po kilku godzinach, a dolegliwoÊci ust´pujà w pe∏ni w ciàgu oko∏o tygodnia. Prednizon zazwyczaj stosuje si´ w postaci krótkich cyklów leczenia, trwajàcych kilka lub kilkanaÊcie dni. Niekiedy dodatkowo stosowane sà leki s∏u˝àce zmianie pH moczu w kierunku kwaÊnym. W leczeniu dny moczanowej zastosowanie znajduje równie˝ kolchicyna (np. Colchicum). Jest ona najbardziej efektywna w ciàgu pierwszych 12 godzin zaostrzenia choroby. Cz´sto zaleca si´ stosowanie kolchicyny nawet co godzin´, a˝ do chwili ustàpienia dolegliwoÊci lub pojawienia si´ objawów niepo˝àdanych, którymi mogà byç nudnoÊci, wymioty, przelewania w jamie brzusznej i biegunka. Bóle stawowe zmniejszajà si´ zazwyczaj w ciàgu Co to jest dna moczanowa? 15 12 godzin od rozpocz´cia leczenia i ust´pujà ca∏kowicie po 36-48 godzinach. W mniejszych dawkach kolchicyna mo˝e byç zalecana w celu zapobiegania zaostrzeniom choroby. W czasie epizodów ataku choroby warto pos∏u˝yç si´ równie˝ sposobami niefarmakologicznymi. Obrz´k stawu mo˝na zmniejszyç le˝àc z wy˝ej podniesionà koƒczynà obj´tà stanem zapalnym. Mo˝na równie˝ stosowaç cz´sto zmieniane zimne ok∏ady na bolàce stawy. Leczenie przewlek∏e Post´powanie w okresie mi´dzynapadowym polega na podawaniu leków obni˝ajàcych st´˝enie kwasu moczowego w surowicy krwi. Dawka leków powinna byç tak dobrana, aby utrzymywaç prawid∏owe st´˝enie kwasu moczowego. Allopurynol (np. Allupol, Milurit, Zyloric) i probenecyd (np. Probenecid) obni˝ajà st´˝enie kwasu moczowego i majà zastosowanie w leczeniu przewlek∏ym w celu zapobiegania atakom choroby, hamowania post´pu zmian w stawach i powstawania guzków dnawych. Probenecyd zwi´ksza wydalanie nerkowe kwasu moczowego, a allopurynol hamuje aktywnoÊç przemian metabolicznych prowadzàcych do tworzenia kwasu moczowego. Warto zwróciç uwag´, ˝e leki zastosowane nieprawid∏owo w okresie zaostrzenia choroby mogà jeszcze bardziej nasiliç jej objawy. Badania nad nowymi lekami Obecnie trwajà intensywne poszukiwania nowych leków, które potencjalnie mog∏yby byç stosowane w leczeniu dny moczanowej. Kilka obecnie testowanych specyfików wydaje si´ bardzo obiecujàcych. Na podstawie obserwacji grup chorych poszukuje si´ równie˝ optymalnego post´powania w ró˝nych sytuacjach i stadiach choroby. 16 Niebezpieczne interakcje leków U osób z chorobami towarzyszàcymi niekiedy korzystne dzia∏anie na przebieg dny moczanowej majà leki stosowane w leczeniu tych chorób. Na przyk∏ad losartan (np. Lorista, Cozaar, Xartan) stosowany w leczeniu nadciÊnienia t´tniczego oraz fenofibrat (np. Grofibrat, Lipanthyl, Fenoratio), który obni˝a st´˝enie triglicerydów, sà pomocne w obni˝aniu st´˝enia surowiczego kwasu moczowego. Chorzy z dnà moczanowà powinni unikaç preparatów zawierajàcych kwas salicylowy (np. Aspiryn, Polopiryna), poniewa˝ zmniejsza on wydalanie kwasu moczowego przez nerki. Nieszkodliwe natomiast jest stosowanie paracetamolu (np. Apap, Acenol, Codipar, Paracetamol) jako leku przeciwbólowego. Osoby z podwy˝szonym st´˝eniem kwasu moczowego we krwi, ale bez objawów zapalenia stawów nie wymagajà zazwyczaj leczenia farmakologicznego. Wyjàtkiem jest bardzo wysokie st´˝enie kwasu moczowego – powy˝ej 12 mg/dl (720 mcg/l). Zalecenia dotyczàce trybu ˝ycia Istotny dla przebiegu choroby jest tryb ˝ycia i dieta. U osób z nadwagà zaleca si´ normalizacj´ wagi cia∏a. Nale˝y piç odpowiednio du˝o p∏ynów – 2- 3 litry dziennie. Ponadto niewskazane jest spo˝ywanie wi´kszych iloÊci alkoholu, a szczególnie piwa. Nale˝y ograniczaç spo˝ycie produktów spo˝ywczych zawierajàcych du˝e iloÊci puryn (sà to zazwyczaj produkty cechujàce si´ du˝à zawartoÊcià bia∏ka). Co to jest dna moczanowa? 17 Przyk∏ady produktów spo˝ywczych o du˝ej zawartoÊci puryn: – wszystkie ryby w postaci w´dzonej, – szparagi, – nerki wo∏owe, – mó˝d˝ek, – warzywa stràczkowe, – mi´so w postaci konserw mi´snych, – mi´so pieczone i sma˝one, – sardynki, – Êledzie, – makrele, – wàtróbka, – grzyby, – soja, – suszone morele. Posi∏ki nale˝y spo˝ywaç regularnie - ostatni na 3-4 godziny przed snem, poniewa˝ w nocy podczas snu zwi´ksza si´ iloÊç zatrzymywanego w ustroju kwasu moczowego. Potrawy powinno si´ przygotowywaç bez t∏uszczu; t∏uszcz nale˝y na surowo dodawaç do ugotowanych potraw. Technik´ sporzàdzania posi∏ków najlepiej oprzeç na gotowaniu w wodzie lub na parze. Mi´so powinno si´ gotowaç wy∏àcznie w du˝ej iloÊci wody. Zalecane jest ograniczenie dziennego spo˝ycia mi´sa (do oko∏o 50 g), dlatego warto sporzàdzaç potrawy typu risotta, go∏àbki, itp. Przestrzega si´ przed spo˝ywaniem potraw sma˝onych, pieczonych i duszonych. Wykryto równie˝, ˝e istniejà produkty spo˝ywcze zapobiegajàce pojawieniu si´ dny moczanowej. Zaliczajà si´ do nich chude produkty mleczne oraz produkty zawierajàce du˝e iloÊci witaminy C. Wydaje si´, ˝e wysokie spo˝ycie wapnia zmniejsza ryzyko wystàpienia zaostrzeƒ choroby. Niedawno stwierdzono, ˝e równie˝ picie du˝ych iloÊci kawy (co najmniej 4 fili˝anki dziennie) jest zwiàzane z rzadszym wyst´powaniem objawów dny. 18 Ogólne zasady diety – dieta powinna cechowaç si´ obni˝onà kalorycznoÊcià, szczególnie przy nadwadze, ale niewskazana jest gwa∏towna redukcja masy cia∏a, – jedzenie zawieraç powinno niewielkie iloÊci puryn i kwasu moczowego, – nale˝y unikaç picia alkoholu, – wskazane jest picie du˝ej iloÊci p∏ynów, – dopuszcza si´ wszystkie sposoby przyrzàdzania posi∏ków, – nie nale˝y spo˝ywaç skóry drobiu i ryb, gdy˝ skóra zawiera du˝e iloÊci puryn, – w przypadku stosowania diety szczególnie ubogiej w puryny zalecane jest odlewanie wywaru po ugotowaniu mi´sa. Âcis∏e przestrzeganie diety ubogopurynowej obni˝a st´˝enie kwasu moczowego zaledwie o 1 mg%. Jednak ju˝ ta niewielka zmiana mo˝e byç istotna w niektórych przypadkach choroby. Zalecenia w diecie niskopurynowej: – Dieta niskopurynowa powinna zawieraç ma∏o t∏uszczu, a wi´cej w´glowodanów (wzmagajà wydalanie moczanów). – Produkty spo˝ywcze mo˝na podzieliç na podstawie iloÊci wytwarzanego kwasu moczowego z okreÊlonej (przeci´tnie spo˝ywanej) porcji produktu na 3 grupy: • produkty, z których powstaje mniej ni˝ 50 mg kwasu moczowego, • produkty, z których powstaje od 50 do 100 mg kwasu moczowego, • produkty, z których powstaje powy˝ej 100 mg kwasu moczowego. – Ostatni posi∏ek nale˝y jadaç na oko∏o 4 godziny przed snem (zatrzymanie kwasu moczowego zwi´ksza si´ w godzinach nocnych). – Spo˝ywaj 4-5 posi∏ków dziennie. – Spo˝ywaj codziennie minimum 2 litry p∏ynów. JeÊli przyjmujesz leki moczop´dne pij wi´cej p∏ynów (to zapobiega wytràcaniu si´ kwasu moczowego w nerkach i kamicy nerkowej). Uzupe∏niaj p∏yny zw∏aszcza przed pójÊciem spaç (najwi´ksze st´˝enie zwiàzków sprzyjajàcych kamicy stwierdza si´ w moczu w godzinach porannych), spo˝ywaj p∏yny podczas ka˝dego posi∏ku (zag´szczenie moczu wzrasta po posi∏kach). Co to jest dna moczanowa? 19 • Zaleca si´ picie wody, s∏abych naparów herbaty, w tym owocowych, kompotów, rozcieƒczonych soków, wód alkalicznych takich, jak np. rozcieƒczona woda „Zuber” z Krynicy. • Ograniczaj: mocnà kaw´, herbat´, czekolad´, kakao, nierozcieƒczone soki owocowe, s∏odkie napoje gazowane. • Unikaj alkoholu, zw∏aszcza po posi∏ku zawierajàcym du˝o puryn (np. mi´snym). Alkohol hamuje wydalanie kwasu moczowego, co mo˝e wywo∏aç ostry atak dny. – Potrawy powinny byç ∏agodne w smaku, gotowane (w du˝ej iloÊci wody), duszone bez wczeÊniejszego obsma˝ania, pieczone w folii lub pergaminie (gotowanie zmniejsza iloÊç puryn). Jak dobieraç produkty ˝ywnoÊciowe? Warto w diecie stosowaç produkty zalecane, natomiast unikaç produktów przeciwwskazanych. Produkty zalecane w umiarkowanych iloÊciach nie powinny byç spo˝ywane zbyt cz´sto, ale mogà one byç wykorzystywane do urozmaicania diety. Produkty zalecane Produkty zalecane Produkty (z których powstaje w umiarkowanych przeciwwskazane do 50 mg kwasu iloÊciach (z których (z których powstaje moczowego) powstaje od 50 do 100 pow. 100 mg kwasu mg kwasu moczowego) moczowego) Produkty mleczne Mleko Mleko zsiad∏e, maÊlanka, kefir Twaróg, twaro˝ek, Ser wiejski ziarnisty Sery pleÊniowe, Sery ˝ó∏te Produkty zbo˝owe Kajzerki, chleb bia∏y, makaron, ry˝, kasze Chleb i bu∏ki pe∏noziarniste T∏uszcze Margaryna, oleje, oliwa Mas∏o, Êmietana z oliwek Smalec, s∏onina Mi´so i produkty mi´sne Szynka gotowana 20 Wo∏owina, wieprzowina, drób, Ciel´cina, jagni´cina, wywary mi´sne, ekstrakty mi´sne, podroby, konserwy, galantyny, galarety mi´sne, ikra, mlecz Ryby Flàdra, lin Dorsz, karp, ∏osoÊ, makrela, pstràg, sandacz, sardynka, sola, szczupak, Êledê, szproty w´dzone, krewetki Jaja Jaja Warzywa Buraki, cebula, cukinia, kapusta bia∏a, kapusta kwaszona, kapusta pekiƒska, marchew, ogórki, pomidory, rzodkiewki, sa∏ata, ziemniaki Dynia, fasolka szparagowa, jarmu˝, kapusta czerwona, kapusta w∏oska Broku∏y, brukselka, kalafior, groszek zielony, kukurydza, papryka, por, szpinak, szczaw RoÊliny stràczkowe Fasola bia∏a, groch, soczewica Grzyby Kurki Boczniaki, prawdziwki, pieczarki Owoce Agrest, ananas, brzoskwi- Banan, melon, nie, czereÊnie, gruszki, jab∏ka, kiwi, maliny, pomaraƒcze, porzeczki, truskawki, winogrona, wiÊnie Rabarbar Orzechy, nasiona, przyprawy Orzechy laskowe, Przyprawy korzenne w∏oskie, ziemne, nasiona i ostre, pieprz, s∏onecznika, sezamu musztarda, Alkohol i s∏odycze Cukier, miód, d˝emy Piwo, wino, wódka, czekolada Co to jest dna moczanowa? 21 Przyk∏adowy jad∏ospis I Êniadanie P∏atki owsiane na mleku (1,5 do 2 % t∏uszczu) Pieczywo graham z margarynà, schabem pieczonym i sa∏atà Surówka z pomidorów, ogórków i cebulà z oliwà z oliwek S∏aba herbata II Êniadanie Jogurt naturalny z pomaraƒczami, jab∏kiem i orzechami w∏oskimi Kawa zbo˝owa Obiad Barszcz czerwony z grzankami Ziemniaki z rybà po grecku Woda mineralna z cytrynà Kolacja Zapiekanka z ry˝u, jab∏ek, bia∏ego sera z cynamonem Herbata owocowa z miodem Jak monitorowaç przebieg choroby? Wskazane jest regularne zg∏aszanie si´ na wizyty kontrolne u lekarza. To on oceni, jakie nale˝y przyjmowaç leki, jak cz´sto wykonywaç badania kontrolne i jakie powinny to byç badania (przede wszystkim sà to pomiary st´˝enia kwasu moczowego we krwi oraz ocena ró˝nych parametrów pracy nerek). Lekarz zdecyduje równie˝, czy celowe jest uzupe∏nienie terapii, na przyk∏ad o leczenie fizykoterapeutyczne. Lekarz okreÊli, jak cz´sto powinny odbywaç si´ wizyty kontrolne i czy nale˝y skonsultowaç si´ ze specjalistà, np. reumatologiem lub ortopedà. W razie ataku dny kontakt z lekarzem powinien byç pilny – najlepiej w tym samym dniu, kiedy rozpocz´∏y si´ dolegliwoÊci. 22 Jak choroba wp∏ywa na codzienne ˝ycie i aktywnoÊç zawodowà? Przy odpowiednim post´powaniu mo˝na prowadziç normalny tryb ˝ycia. Zachowujàc zalecenia dotyczàce trybu ˝ycia oraz stosujàc leki mo˝na zmniejszyç ryzyko nawrotów oraz nasilenie zaostrzeƒ choroby. W przypadku wystàpienia zaostrzenia wczesne zastosowanie odpowiednich leków pozwala na szybkie opanowanie dolegliwoÊci. Zazwyczaj mo˝na prowadziç w pe∏ni aktywnà prac´ zawodowà. Nale˝y si´ jednak liczyç z mo˝liwoÊcià wystàpienia ataków dny, które zmuszajà do wzi´cia na kilka dni zwolnienia z pracy. Warto wiedzieç: • Przedstawiaj lekarzowi list´ stosowanych leków i suplementów dietetycznych (równie˝ tych, stosowanych bez recepty). Pomo˝e mu to oceniç, czy któryÊ z tych specyfików wp∏ywa na st´˝enie kwasu moczowego. • Wspólnie z lekarzem zaplanuj harmonogram wizyt kontrolnych i wykonywanych badaƒ dodatkowych. • Pij du˝e iloÊci p∏ynów, a zw∏aszcza wody i unikaj alkoholu (w tym równie˝ piwa). P∏yny dostarczane do organizmu w odpowiednich iloÊciach sprzyjajà usuwaniu nadmiaru kwasu moczowego. Natomiast alkohol podwy˝sza st´˝enie kwasu moczowego we krwi. • Stosuj regularnie urozmaicone çwiczenia fizyczne i utrzymuj nale˝nà wag´ cia∏a. Je˝eli masz nadwag´, staraj si´ schudnàç, ale pami´taj, aby unikaç stosowania diety z du˝ymi ograniczeniami spo˝ycia w´glowodanów. W takim przypadku organizm nie w pe∏ni metabolizuje t∏uszcze i gromadzà si´ w nim zwiàzki zwane ketonami, prowadzàce do tzw. ketozy, która powoduje zwi´kszenie st´˝enia kwasu moczowego we krwi. • Unikaj spo˝ywania produktów spo˝ywczych bogatych w zwiàzki purynowe. Co to jest dna moczanowa? 23 Poznań Malta - ul. Arcybiskupa Antoniego Baraniaka 88 1 96 77 0 411 95 96
