Rozwój mowy dziecka

Rozwój mowy dziecka
Mowa w społecznym życiu człowieka odgrywa bardzo ważną rolę. Kontakt z innymi ludźmi
jest możliwy dzięki umiejętności mówienia i jej rozumienia. Mowa jednak nie jest
umiejętnością wrodzoną. Człowiek nabywa ją w ciągu swego życia osobniczego w kontakcie z
mówiącymi ludźmi. Proces rozwoju mowy przebiega etapami i trwa kilka lat.
Zanim dziecko nauczy się wyrażać swoje myśli, musi przejść wiele etapów, podczas których
stopniowo zdobywa umiejętności koordynowania różnymi grupami mięśni potrzebnymi do
wytworzenia mowy artykułowanej. Mówienie jest sprawnością, która kształtuje się wolniej i
z większym trudem niż inne sprawności motoryczne. Rozwija się ona zgodnie z dojrzewaniem
różnych części aparatu mowy. U wszystkich dzieci rozwój mowy przebiega według tych
samych prawideł. Zdrowe, słyszące i rozwijające się w normie dziecko przyswaja sobie mowę
w ciągu pierwszych 5 – 6 lat życia.
Specjaliści wyróżniają kilka okresów kształtowania się mowy dziecka:
- okres przygotowawczy: (wstępny lub zerowy) od 3 do 9 miesiąca życia płodowego,
- okres melodii: (sygnału – apelu) do 1 roku życia,
- okres wyrazu: (sygnału jednoklasowego) od 1 do 2 roku życia,
- okres zdania: (sygnału dwuklasowego) od 2 do 3 roku życia,
- okres swoistej mowy dziecięcej: (swoistych form językowych) od 3 do 6/7 roku życia.
Okres przygotowawczy
Okres ten obejmuje przedział od 3 do 9 miesiąca życia płodowego. W tym czasie u
mającego przyjść na świat dziecka wykształcają się narządy mowne i rozpoczyna się już ich
funkcjonowanie.
Pierwszymi zjawiskami, które płód odbiera i rejestruje w swej pamięci, są zjawiska
rytmiczne. Dzięki zmysłowi równowagi czteromiesięczny płód odczuwa rytm balansu w
czasie chodu matki, a siedmiomiesięczny już słuchowo - bicie serca matki. Równocześnie
mniej więcej w czwartym lub piątym miesiącu, a z całą pewnością w ostatnich miesiącach
przed urodzeniem, płód zaczyna reagować na bodźce akustyczne – przede wszystkim głos
matki.
1
Okres melodii
Okres ten rozpoczyna się z chwilą urodzenia dziecka i trwa do ukończenia przez nie
pierwszego roku życia. Początkowo dziecko komunikuje się z otoczeniem za pomocą krzyku i
płaczu, po którym matka rozpoznaje jego potrzeby. Krzyk jest ćwiczeniem narządu
oddechowego, podczas którego można dostrzec krótki wdech i znacznie dłuższy wydech.
Chociaż płacz dziecka jest odruchem bezwarunkowym, to uznajemy je za pierwsze reakcje
prewokaliczne, za początek mowy.
Między drugim a trzecim miesiącem życia pojawia się głużenie. Są to dźwięki podobne do
samogłosek i spółgłosek. Z czasem daje się nawet usłyszeć grupy samogłoskowe oraz
spółgłoskowe. Choć nie są świadomie wymawiane, to ich artykułowanie ćwiczy narządy
mowy: język, wargi, żuchwę i podniebienie miękkie. Głużą wszystkie dzieci, także głuche od
urodzenia.
Około szóstego miesiąca życia rozpoczyna się gaworzenie. Teraz dziecko zaczyna świadomie
powtarzać i naśladować dźwięki mowy. Dzięki nabywaniu takich cech jak spostrzegawczości,
koncentracja uwagi, bardziej pewna pamięć, dziecko naśladuje teraz dźwięki, które wydało
przypadkowo oraz dźwięki, których brzmienie uchwyciło z otoczenia. W gaworzeniu słyszymy
sylaby: ma - ma, la - la, ba - ba , ta - ta, z których następnie zbuduje pierwsze słowa.
Przed ukończeniem pierwszego roku życia powinny pojawić się pierwsze słowa. Najczęściej
są nimi: mama, tata, baba.
Należy zauważyć, że wraz z omawianymi etapami kształtowania mowy równolegle
przebiega rozwój fizyczny dziecka – dziecko zaczyna unosić głowę, siadać, stać, chodzić.
Okres wyrazu
Okres wyrazu trwa zazwyczaj od pierwszego do drugiego roku życia. Szybki rozwój
ruchowy dziecka w tym czasie pozwala na intensywne poznawanie otaczającego świata,
nazywanie interesujących go przedmiotów i odkrywanie ich cech. Mniej więcej w tym wieku
u wielu dzieci obserwujemy zjawisko określane jako eksplozja nazywania. Polega ono na
etykietowaniu wszystkiego, co znajduje się w zasięgu wzroku.
Maluch rozumie o wiele więcej słów, wyrażeń i zdań niż jest w stanie samodzielnie
wypowiedzieć (mówimy wtedy o słowniku biernym). W wieku 18 miesięcy przeciętne
dziecko posiada słownik liczący około 50 słów, które umie powiedzieć, oraz około 100 słów,
które rozumie.
Charakterystyczną cechą wymowy dziecka w tym okresie jest upraszczanie budowy słów
przez określanie nazwy wyrazu jego pierwszą lub ostatnią sylabą (np. miś - mi, nie – ne, daj da, pomidor - midol).
2
Okres zdania
Okres zdania trwa zazwyczaj od 2 od 3 roku życia. W tym okresie wyłaniają się
poszczególne kategorie gramatyczne, gwałtownie wzbogaca się słownik. Mowa ulega
dalszemu doskonaleniu. Dziecko powinno już wymawiać wszystkie samogłoski ustne i
nosowe. Ze spółgłosek trudności sprawiają mu głoski: s, z, c, dz, sz, ż/rz, cz, dż, oraz r, gdyż
narządy mowy nie są jeszcze dostatecznie sprawne. Toteż głoski trudniejsze są zastępowane
łatwiejszymi. Samogłoski mogą być jeszcze wymawiane niewłaściwie. W sumie mowa jest już
zrozumiała dla najbliższego otoczenia. Dziecko zaczyna mówić zdaniami 2 – 3 wyrazowymi.
Są to zdania oznajmujące, rozkazujące, pytające, wykrzyknikowe.
Najczęściej używa rzeczowników – nazw konkretnych przedmiotów. Czasowniki jako
nazwy czynności używa w formie bezokolicznika, lecz w niedługim czasie pojawiają się w
czasie teraźniejszym, przyszłym i przeszłym w formie strony czynnej, biernej i zwrotnej
jednak nie zawsze poprawnie. Dwulatki używają kilkunastu przymiotników i pojawiają się
spójniki.
Okres swoistej mowy dziecięcej
Okres swoistej mowy dziecięcej trwa od 3 do 6/7 lat. Kończy się wraz z opanowaniem przez
dziecko poprawnej wymowy. Może trwać kilka lat. Jest to okres urokliwych rozmów pełnych
uproszczeń, przestawień niespodziewanych połączeń. Powstają całkiem nowe wyrazy,
czasem charakterystyczne tylko dla danego dziecka - tzw. neologizmy.
Dziecko zaczyna prowadzić rozmowy pełnymi zdaniami. Stosuje bogate słownictwo.
Początkowo zdarza się przestawianie sylaby lub głosek, np. „lomokotywa” zamiast
lokomotywa. Mogą pojawiać się słowa podobne do prawidłowych, bo łatwiej je wymówić,
np. „bebek” zamiast chlebek. Często zdarzają się połączenia dwóch wyrazów w jeden, np.
„pomasłować”, czyli posmarować masłem. Między czwartym a piątym rokiem zaczyna się
etap pytań. Pod koniec okresu dziecko powinno posługiwać się wszystkimi głoskami.
Dziecko w wieku trzech lat wypowiada samogłoski ustne i nosowe oraz większość
spółgłosek. Może jeszcze nie wypowiadać, co nie będzie wadą, głosek zapisanych jako litery:
 s, z, c, dz,
 sz, ż/rz, cz, dż,
 r.
Dziecko w wieku czterech lat wypowiada wszystkie głoski. Może nie wypowiadać, co również
nie będzie wadą, spółgłosek zapisane jako litery:
 sz, ż/rz, cz, dż,
 r.
Dziecko między piątym a szóstym rokiem życia zaczyna wymawiać wszystkie głoski języka
polskiego.
3