MOWA DZIECKA

MOWA DZIECKA
Mowa jest najstarszym sposobem porozumiewania się ludzi ze sobą. Mowa w procesie
porozumiewania się językowego odgrywa poważną rolę w społecznych kontaktach człowieka z
innymi ludźmi. Kontakty te są możliwe dzięki umiejętności mówienia i rozumienia tekstów
słownych. Tylko człowiekowi dana jest zdolność mówienia, słuchania, rozumienia i reagowania na
przekazywane treści. Dzięki rozumieniu mowy dziecko poznaje otaczający je świat, a dzięki
umiejętności mówienia może wyrażać swoje myśli, pragnienia i uczucia. Poprawny rozwój mowy
jest podstawą rozwoju osobowości dziecka. Jeżeli mowa rozwija się prawidłowo, prawidłowo
będzie się też rozwijać myślenie i inne procesy. Dzięki kontaktom dziecka z otoczeniem rozwija się
mowa, bogaci się słownictwo, rozwija się dojrzałość dziecka do podjęcia nauki. Dlatego bardzo
ważne
jest
kierowanie
rozwojem
mowy
od
najwcześniejszego
dzieciństwa.
Rozwój mowy jest uwarunkowany genetycznie, ale możliwy jest jedynie w kontakcie z innymi
ludźmi. O prawidłowym rozwoju mowy decydują więc czynniki biologiczne i społeczne. Mowa nie
jest umiejętnością wrodzoną, dziecko przyswaja ją sobie od najbliższego otoczenia, a przede
wszystkim od matki drogą naśladownictwa.
Całość aparatu służącego do wytwarzania narządów mowy składa się z trzech narządów:
 oddechowego: oddech składa się z dwóch faz: wdechu i wydechu. Przy wdechu obniża się
przepona i zwiększa pojemność klatki piersiowej. Przy wydechu przepona podnosi się do
góry, żebra opadają. W czasie mówienia lub śpiewania wdech jest szybki i głęboki,
dokonywany zawsze przez usta; wydech jest długi, równomierny, przez usta, a czasem przez
usta i nos.
 fonacyjnego, czyli wytwarzającego dźwięki. Jest nim krtań połączona z tchawicą. Wnętrze
krtani ma kształt rury w środkowej części zwężonej przez fałdy. Na ich brzegach znajdują
się dwa elastyczne pasemka zwane strunami lub wiązadłami głosowymi. Między nimi jest
otwór zwany głośnią. Przy mówieniu wiązadła głosowe zbliżają się do siebie w różnym
stopniu.
 artykulacyjnego. Fala głosowa zostaje ostatecznie ukształtowana w nasadzie tj. w jamie
gardłowej, ustnej i nosowej oraz w zatokach przynosowych. Do ruchomych narządów
artykulacyjnych zaliczany wargi, podniebienie miękkie i żuchwę /szczękę dolną/.
Według L.Kaczmarka w rozwoju mowy wyodrębnia się cztery okresy:




okres melodii (0 – 1);
okres wyrazu (1 – 2);
okres zdania (2 – 3;
okres swoistej mowy dziecięcej (3 – 7);
Okres melodii Obejmuje pierwszy rok życia dziecka. Od pierwszych minut życia, dziecko
kontaktuje się z otoczeniem za pomocą głosu (początkowo jest to krzyk). W miarę rozwoju dziecko
przyswaja sobie melodię mowy, zaczyna reagować na modulację głosu. Melodii towarzyszy
zazwyczaj mimika i inne gesty. Około 2 -3 miesiąca życia pojawia się głużenie albo gruchanie jako
nieświadomy trening narządów artykulacyjnych, artykulacyjnych wyniku, którego powstają
dźwięki spółgłoskowe i samogłoskowe. Wydawane dźwięki są przypadkowe, nie wyuczone. Głużą
wszystkie dzieci, także głuche. W drugiej połowie pierwszego roku życia obserwujemy u dziecka
gaworzenie. Jest to zamierzone powtarzanie dźwięków. dziecko nabywa takich cech jak
spostrzegawczość, 7.skupienie uwagi, dziecko naśladuje dźwięki, które wydawało przypadkowo
oraz dźwięki, które zasłyszało w otoczeniu. Naśladownictwo staje się wnet objawem uwagi i woli.
Dziecko zaczyna rozumieć mowę i wymawiać nazwy przedmiotów w określonym znaczeniu. Okres
wyrazu Dziecko używa już właściwie wszystkich samogłosek, prócz nosowych. Ze spółgłosek
wymawia: p, b, m, t, d, n, k, ś, czasem ć. Pozostałe głoski zastępuje innymi. Upraszcza grupy
spółgłoskowe. Charakterystyczne jest wymawianie tylko pierwszej sylaby lub końcówki. Okres
zdania W tym czasie mowa ulega dalszemu doskonaleniu. Dziecko powinno już wymawiać
spółgłoski: p, b, m, pi, bi, mi,, f, w, fi, wi, ś, ź, ć, dź, ń, ki, gi, k, g, ch, t, d, n, l. Pod koniec tego
okresu mogą się już pojawić głoski s, z, c a nawet sz, ż, cz, dź. Często dziecko wie jak dana głoska
powinna brzmieć, ale nie umie jej jeszcze wypowiedzieć. Okres swoistej mowy dziecięcej Mowę
dziecka wstępującego do przedszkola charakteryzuje już duża umiejętność odtwarzania elementów
słowa. Dziecko 3-letnie powinno już wymawiać wszystkie .samogłoski (a, e, i o,u, y, ą, ę), chociaż
w mowie może występować zamiana a=o; e=a; i=y. dziecko powinno również wymawiać
następujące spółgłoski: m, mi, b, bi, p, pi, f, fi, w, wi, ś, ć, ź, dź, ń, k, g, ki, gi, ch, t, d, n, z, l, li, j, ł.
Zaczynają się też pojawiać głoski: s, z, c, dz. Często w mowie spontanicznej głoski są zamieniane
na łatwiejsze.. Mowę dziecka 3-letniego charakteryzuje zmiękczanie głosek, upraszczanie grup
spółgłoskowych w nagłosie ( na początku wyrazu), śródgłosie ( w środku wyrazu) i brak wyraźnych
końcówek słów. „Wymowa dziecka 4-letniego będzie się już różniła pod względem dźwiękowym.
Utrwalają się takie głoski jak: s, z, c, dz. Pojawia się głoska r, choć jej opóźnienie nie powinno
jeszcze niepokoić. Opanowanie r jest dla dziecka wielkim sukcesem, i często jej nadużywa...Głoski
sz, ż, cz, dż są zamienianie a grupy spółgłoskowe, choć lepiej brzmiące są jednak jeszcze
upraszczane. Mowa dziecka 5-letniego jest już w zasadzie zrozumiała. Głoski sz, cz, ż, dż
zaczynają się ustalać. Dziecko potrafi je poprawnie powtórzyć, choć w mowie potocznej mogą być
wymawiane jako s, z, c, dz. Głoska r powinna już być wymawiana, ale często pojawia się dopiero w
tym okresie. Grupy spółgłoskowe są upraszczane zarówno w nagłosie wyrazu jak i w śródgłosie...
U 6-latków mowa powinna już być opanowana pod względem dźwiękowym...Zdarzają się kłopoty
z wymową grup spółgłoskowych, zwłaszcza w śródgłosie wyrazu.”[1] Mowa dziecka w wieku
przedszkolnym zawiera jeszcze wiele błędów. Przyczyny błędów bywają różne, mają najczęściej
charakter rozwojowy, zwykle uwarunkowane są wiekiem dziecka, spowodowane nie do końca
ukształtowanym aparatem artykulacyjnym, dziecko nie odróżnia pewnych głosek, miesza je, nie
słyszy bowiem różnic między nimi. W niektórych przypadkach już w tym wieku specjaliści
stwierdzają wady wymowy i wtedy konieczna jest specjalistyczna opieka logopedyczna. Przeciętne
dziecko wraz z rozwojem mówić powinno coraz lepiej i coraz poprawniej.
Wyrazista, komunikatywna, piękna mowa jest także przedmiotem zamierzonych oddziaływań
dorosłych. Nie znaczy to, że w domu czy w przedszkolu będziemy prowadzić z dziećmi lekcje
gramatyki, ale powinniśmy zwrócić uwagę na błędy i ćwiczyć formy poprawne w różnych
zabawach. Mówiąc o zaburzeniach mowy Genowefa Demel zwraca uwagę na opóźnienia rozwoju
mowy. Jeżeli do trzeciego roku życia mowa dziecka nie rozwija się ( dziecko wymawia jedynie
proste wyrazy) można podejrzewać opóźniony rozwój mowy. Według Haliny Spionek opóźnienie
rozwoju mowy może przejawiać się w:






późniejszym pojawieniu się gaworzenia,
późniejszym pojawieniu się pierwszych słów,
ubóstwie słownika (mała liczba zrozumiałych i używanych słów )
późniejszym pojawieniu się zdań prostych i złożonych,
nieprawidłowej gramatyce,
przedłużającym się okresie swoistej wymowy dziecięcej.
Niektóre zaburzenia mowy współwystępują z zaburzeniami funkcji słuchowych,
zaburzeniami emocjonalnymi, opóźnieniami w rozwoju umysłowym i zaburzeniami funkcji
kinestetyczno – ruchowych . Genowefa Demel wyróżnia trzy grupy dzieci z nieprawidłowym
rozwojem mowy: mówienie z opóźnieniem, chociaż wymowa jest od razu prawidłowa, mowa we
właściwym czasie, ale nieprawidłowa, mowa z opóźnieniem i długo nieprawidłowa,Przyczynami
opóźnienia mowy mogą być czynniki dziedziczne, zły zgryz, brak naturalnego pędu do mowy i do
naśladownictwa, osłabienie uwagi i ogólnej sprawności motorycznej wszystkich mięśni - w tym
mięśni narządów mowy. Takie dzieci z reguły później siadają, stają i chodzą. Bardzo duże
znaczenie ma prawidłowo funkcjonujący słuch. Czynniki zewnątrzpochodne to choroby w
pierwszym okresie życia, które hamują rozwój ruchowy oraz czynniki środowiskowe np.:
wychowywanie dziecka przez osoby z wadami wymowy lub głuche. Znajomość przyczyn zaburzeń
mowy warunkuje ustalenie właściwej diagnozy i zastosowanie odpowiednich metod rehabilitacji.
Dzieci z wymową zupełnie niezrozumiałą powinny być przebadane przez wielu specjalistów:
foniatrę i ortodontę, powinny mieć również zbadany słuch fizjologiczny. Wady wymowy powodują
niekorzystne dla dziecka następstwa, gdyż mogą opóźniać jego ogólny rozwój .
Literatura:
1. Styczek Irena - „Logopedia” Warszawa 1978. PW
2. Demel Genowefa - „ Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola” Warszawa 1998,
Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne.
3. Elżbieta Sochajska- „Uczymy poprawnej wymowy” Warszawa 1992, WSiP;
4. Janina Wójtowicz – „O wychowaniu językowym” Warszawa 1997.