Prezentacja programu PowerPoint - E-SGH

Wykład 10, 19.01.2017
Społeczno-ekonomiczne konsekwencje zmian struktur wieku ludności.
Polityka dotycząca ludności
1. Konsekwencje nowej demografii Europy
- demograficzne
- społeczno-ekonomiczne zmian struktur wieku
2. Polityka dotycząca ludności
3. Polityka rodzinna
Demograficzne konsekwencje zmian demograficznych w Europie i Polsce
Demograficzne:
•
Spadek przyrostu naturalnego
•
Rosnąca rola migracji jako składowej dynamiki ludności
•
Spadek lub stabilizacja liczby ludności
•
Zmiany struktury wieku ludności: przyśpieszenie starzenia ludności, spadek liczby
ludności w wieku produkcyjnym, starzenie się zasobów pracy
• współegzystowanie kilku generacji
• zawężanie sieci krewniaczych
•
zmiany struktur
międzygeneracyjnych
różnice umieralności według płci, różnice zachowań dotyczących rodziny według płci
zróżnicowanie sytuacji rodzinnej starszych kobiet i mężczyzn
• zmiany struktur gospodarstw domowych
• rosnące znaczenie migracji zarobkowych, ich selektywność według wieku
•
skutki migracji dla relacji rodzinnych i międzypokoleniowych
Prawidłowości procesu zmian liczby oraz struktur gospodarstw
domowych
• szybszy wzrost liczby gospodarstw niż liczby ludności  zmiany w strukturze gospodarstw
według wielkości i spadek średniej liczby osób w gospodarstwie;
• wzrost liczby jednoosobowych gospodarstw, przy czym znaczna ich część jest tworzona
przez starsze kobiety;
• spadek liczby gospodarstw wielorodzinnych na rzecz wzrostu liczby gospodarstw
jednorodzinnych z rodziną nuklearną;
• wzrost liczby gospodarstw tworzonych przez bezdzietne pary;
• zwiększenie się liczby gospodarstw tworzonych przez rodziny niepełne, przy czym
większość z nich stanowią gospodarstwa, w których głową jest kobieta;
• wzrost liczby jednoosobowych gospodarstw tworzonych przez osoby młode;
• wzrost liczby gospodarstw tworzonych przez osoby pozostające w związkach
konsensualnych.
Średnia wielkość gospodarstwa w latach 1960-2011
Gospodarstwa
1960
1970
1978
1988
2002
2011
Ogółem
3,47
3,39
3,11
3,10
2,84
2,82
Miasta
3,12
3,03
2,85
2,86
2,60
2,54
Wieś
3,87
3,87
3,55
3,56
3,33
3,40
Struktura gospodarstw według wielkości w latach 1960- 2011
Gospodarstwa
1960
1970
1978
1988
2002
2011
Jednoosobowe
Dwuosobowe
Trzy- i czteroosobowe
Pięcioosobowe
i większe
16,2
18,5
38,8
16,1
18,8
41,2
17,4
21,7
44,0
18,3
22,3
42,3
24,8
23,2
37,9
24,0
25,7
36,4
26,5
23,9
16,9
17,1
14,1
13,9
Źródło: I.E.Kotowska, Analiza i prognozowanie gospodarstw domowych, w: Procesy demograficzne i
metody ich analizy, red.J.Kurkiewicz, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, 2010; GUS 2013,
Gospodarstwa domowe w 2011 roku – wyniki spisu ludności i mieszkań 2011, Warszawa.
A.Abramowska-Kmon, 2014, Zmiany wielkości i składu gospodarstw domowych oraz struktury
rodzin, w: I.E.Kotowska (red.), Niska dzietność w Polsce w kontekście percepcji Polaków.
Diagnoza Społeczna 2013, raport tematyczny, Warszawa, s.27, 28.
M.Mynarska, Zmiany zachowań dotyczących rodziny w Polsce na tle innych krajów
Europy, w: I.E.Kotowska (red.), Niska dzietność w Polsce w kontekście percepcji Polaków.
Diagnoza Społeczna 2013, raport tematyczny, Warszawa, s.22
Starzenie się populacji – struktura gospodarstw domowych według wieku członków
Gospodarstwa, w których skład wchodzą osoby młode (0-29 lat), osoby w średnim wieku (3059 lat) oraz osoby starsze (60 lat i więcej)
Struktura gospodarstw według składu pokoleniowego w latach 2002-2011 (w %)
Gospodarstwa z osobami
2002
2011
Wyłącznie młodymi
8,4
6,9
Wyłącznie w średnim wieku
15,0
15,8
Wyłącznie starsze
18,9
19,3
Młodymi i w średnim wieku
40,9
35,7
Młodymi i starszymi
2,1
1,9
W średnim wieku i starszymi
7,6
Młodymi, w średnim wieku i starszymi
7,5
17,2
9,8
22,1
10,4
Źródło: tabela 8, GUS 2014, Gospodarstwa domowe i rodziny. Charakterystyka demograficzna,
Warszawa.
Łącznie gospodarstwa z osobą starszą jako członkiem stanowiły w 2011 roku 43,4%; wzrost
udziału gospodarstw dwurodzinnych w latach 2002-2011 znajduje obecnie odzwierciedlenie
we wzroście udziału gospodarstw z dwoma i trzema pokoleniami.
Zróżnicowanie struktur gospodarstw domowych w EU, EU-SILC
(1/4)
November, 2015
Zróżnicowanie struktur gospodarstw domowych w EU, EU-SILC
(2/4)
November, 2015
Zróżnicowanie struktur gospodarstw domowych w EU, EU-SILC
(3/4)
Udział
rodzin z
samotnym
rodzicem
wśród ogółu
rodzin z
dziećmi
Zróżnicowanie struktur gospodarstw domowych w EU, EU-SILC
(4/4)
Udział
małżeństw
wśród ogółu
rodzin
Konsekwencje zmian demograficznych w Europie i Polsce
Ekonomiczno-społeczne konsekwencje zmian struktur wieku
•
•
•
•
•
spadek zatrudnienia,
zagrożenie spadkiem produktywności pracy
zmiany systemu zabezpieczenia społecznego,
zmiany struktury popytu konsumpcyjnego
wzrost zapotrzebowania na usługi medyczne i opiekę, w tym na opiekę
długoterminową,
• wzrost zapotrzebowania na pomoc i opiekę
 zwiększenie zobowiązań opiekuńczych przy jednoczesnym kurczeniu się rodzinnych
zasobów opieki (spadek dzietności, mniejsze sieci krewniacze, migracje) oraz wzrost
aktywności zawodowej kobiet  zmiana modelu opieki
Niepokój o perspektywy rozwoju w warunkach narastającej konkurencyjności i nasilenia
się procesów globalizacyjnych
Konsekwencje zmian struktury wieku
ludności
Powołana została specjalna grupa robocza przy Komisji
Europejskiej (AWG – Working Group on Ageing Populations
and Sustainability), która co kilka lat przygotowuje projekcje
ludności oraz projekcje wydatków publicznych na emerytury i
renty, ochronę zdrowia, opiekę długoterminową, itd.
http://europa.eu/epc/working_groups/ageing_en.htm
Ageing Report 2009, Ageing Report 2012, Ageing Report 2015
Makromodel AWG
Assumptions
Projections
Unemployment
benefits
Labour
Productivity
Production function
method
Health
care
Population
2010-2060
Labour
force
EUROPOP2010
Cohort method
GDP
Production
function
Long-term
care
Total
agerelated
spending
Education
Unemployment
Convergence to
ECFIN
estimate of NAIRU
Pensions
National models
Real interest
rate (constant)
Źródło: The 2012 Ageing Report. Economic and budgetary projections for the
27 EU Member States (2010-2060), European Economy 2|2012.
Wpływ zmian struktur wieku na zatrudnienie
Faza 1 : wzrost zatrudnienia i gasnący wzrost WAP
Faza 2: wzrost zatrudnienia i spadek WAP
Faza 3: spadek zatrudnienia i WAP
Źródło: The 2015 Ageing Report. Economic and budgetary projections for the
28 EU Member States (2013-2060), European Economy 3|2015, s. 3.
Przewidywane zmiany tempa wzrostu GDP
wzrost produktywności głównym źródłem wzrostu GDP, ale nie
rekompensuje wpływu spadku liczby pracujących
Źródło: The 2015 Ageing
Report
Dekompozycja wzrostu udziału wydatków na emerytury w PKB
Dep. effect
Empl. effect
PensExp = Pop>65 x Pop (15-64) x
GDP
Pop(15-64)
EmplNo
Coverage effect
PensNo
Pop>65
Benefit effect
x
PensExp/PensNo
GDP/EmplNo
zmiana wskaźnika obciążeń
demograficznych
(%) of GDP)
10.0
8.9
8.7
zmiana stopy
zastąpienia
(emerytura / płaca)
8.0
zmiana odsetka
emerytów w
6.0
4.0
zmiana stóp
zatrudnienia
populacji 65+
2.0
2.0
1.5
0.0
-1.0
-2.0
-2.6
-4.0
Dependency ratio
-0.6
-0.9
-2.7
-2.9
Coverage ratio
Employment effect
EA
-0.6
-2.8
Benefit ratio
Interaction effect
Total
EU27
P. Eckefeldt, Population Ageing and Fiscal Sustainability: Long-term projections for the EU, 2012
Ageing Report; European Commission, Directorate General for Economic and Financial Affairs,
Population Event 2012: Riding the population wave, Warsaw, 17 May 2012.
Dekompozycja wzrostu udziału wydatków na emerytury w PKB
zmiana wskaźnika
obciążeń demograficznych
zmiana odsetka
emerytów w
populacji 65+
zmiana stopy
zastąpienia
(emerytura /
płaca)
Źródło: The 2015 Ageing Report. Economic and budgetary projections for the 28 EU Member States
(2013-2060), European Economy 3|2015, s. 87.
POLITYKA DOTYCZĄCA LUDNOŚCI
(population related policy)
integralna część polityki społecznej (social policy, welfare
state) zorientowanej na zagwarantowanie obywatelom
bezpieczeństwa socjalnego oraz stwarzanie warunków
rozwoju
obejmuje działania, które służą realizacji następujących
celów:
 stworzenie warunków odtwarzania pokoleń
 jakościowy rozwój populacji – stan zdrowia, poziom
wykształcenia, rozmieszczenie przestrzenne ludności,
szeroko pojęte warunki życia ludności
 właściwe wykorzystanie zasobów ludzkich
POLITYKA dotycząca LUDNOŚCI
‘ tradycyjne ujęcie’
polityka dotycząca skutków zmian demograficznych (population
responsive policy)
polityka kształtująca procesy ludnościowe (population influencing
policy)
polityka rodzinna (family policy)
‘ współczesne ujęcie’
integracja działań dotyczących zarówno skutków przemian
demograficznych jak i wpływu na procesy demograficzne
znaczenie kontekstu instytucjonalnego, ekonomicznego i kulturowego
Polityka ludnościowa to
celowe, długofalowe oddziaływanie państwa i innych podmiotów publicznych i niepublicznych
na procesy ruchu naturalnego i wędrówkowego ludności
w celu ukształtowania pożądanego stanu i struktury ludności,
przez tworzenie warunków społecznych, ekonomicznych
i politycznych, korzystnych dla przebiegu procesów demograficznych,
zapewniających biologiczne przetrwanie narodu
i zrównoważony rozwój społeczno-ekonomiczny
Wpływa na procesy ludnościowe pośrednio,
poprzez stosowanie odpowiednich instrumentów polityki społecznej (w tym: rodzinnej,
mieszkaniowej, edukacji, ochrony zdrowia, zabezpieczenia społecznego, zatrudnienia)
i instrumentów polityki gospodarczej, odpowiednich dla pożądanego przebiegu tych
procesów
RZĄDOWA RADA LUDNOŚCIOWA
Założenia polityki ludnościowej Polski 2014,
http://www.stat.gov.pl/bip/389_43_PLK_HTML.htm.
Konstruktywna reakcja na zmiany demograficzne w Europie
The demographic future of Europe – from challenge to opportunity,
Communication from the Commission, Brussels, 12.10.2006,
COM(2006) 571final
five key policy responses to manage demographic change:
• promowanie odnowy demograficznej (demographic renewal)
poprzez poprawę warunków życia rodzin oraz łączenia pracy zawodowej
z życiem rodzinnym
• wzrost zatrudnienia: więcej miejsc pracy dobrej jakości, przedłużanie
życia zawodowego,
• wzrost produktywności i konkurencyjności poprzez inwestowanie w
edukację i badania,
• otwarcie na napływy migracyjne i integracja imigrantów,
• dbałość o równowagę systemu finansów publicznych w celu
zagwarantowania funkcjonowania systemu emerytalnego, ochrony
zdrowia i opieki długoterminowej (s.7-12).
Dlaczego ‘odnowa demograficzna’ a nie ‘polityka pronatalistyczna’?
Polityka rodzinna - działania, które wpływają na struktury społeczne i rynek
poprzez oddziaływanie na rodzinę tj. tworzenie i rozwiązywanie związków,
rodzicielstwo
welfare state & institutional setting
family policies
society/market
partnership
parenthood
G.Neyer, 2009, Consequences of Family Policies on Childbearing Behavior: Effects or
Artifacts?, presentation at the seminar, Institute of Statistics and Demography, Warsaw
School of Economics, 20 May 2009
Zmiany rodziny
 Zmiany zachowań dotyczących tworzenia, rozwoju i rozwiązywania rodziny:
opóźnianie, spadek płodności, deinstytucjonalizacja rodziny i jej
destabilizacja
 Zmiany ekonomicznego modelu rodziny związane z rosnącą aktywnością
zawodową kobiet - stopniowe przejście od modelu z jednym żywicielem
rodziny do modelu z obojgiem pracujących partnerów
 Zmiany ról społecznych kobiet i mężczyzn
Zmiany zachowań dotyczących rodziny a współczesny rynek
pracy z niepewnością i niestabilnością zatrudnienia
Przekrojowy współczynnik korelacji aktywności
zawodowej/zatrudnienia kobiet i współczynnika dzietności
Europa Zachodnia
Europa Centralna i
Wschodnia
Źródło: A.Matysiak, Interdependencies between fertility and women’s labour supply, Springer 2011.
Kontekst zmiany demograficznej w Europie – w poszukiwaniu wyjaśnień dotyczących zmian
modelu rodziny
Źródło: G.Esping-Andersen, F.Billari, 2015, Re-theorizing Family Demographics,
Population and Development Review 41 (1): 1 – 31, p. 9.
Kontekst zmiany demograficznej w Europie – w poszukiwaniu wyjaśnień dotyczących zmian
modelu rodziny
Równowaga Beckera – model rodziny z mężczyzną jako
żywicielem (male breadwinner model)
Rosnący udział kobiet
w edukacji i rynku
pracy
Równowaga oparta na
partnerskim modelu rodziny
(dual-earner – dual carer
model)
Rosnąca aktywność zawodowa kobiet i
rosnąca równość płci w sferze
prywatnej
Niestabilna równowaga między potrzebami i realnymi możliwościami łączenia pracy z rodziną – model
rodziny z pracującą matką i podwójnym obciążeniem kobiet (modernised male breadwinner /double
burden of women model)
Źródło: G.Esping-Andersen, F.Billari, 2015, Re-theorizing Family Demographics,
Population and Development Review 41 (1): 1 – 31, p. 9.
Dlaczego należy wspierać rodzicielstwo w Polsce?



zmiany struktur wieku rozrodczego kobiet – spadek urodzeń nieunikniony
wyże i niże demograficzne pogłębiają dysproporcje między grupami wieku
aspiracje dotyczące liczby dzieci w rodzinie
 stosunkowo niskie wskaźniki zatrudnienia
 rosnące wykształcenie i aspiracje kobiet
 ograniczanie ryzyka niestabilności ekonomicznej rodziny
 trudne warunki dla łączenia pracy i rodziny + niepewność oraz intensywność
pracy  podporządkowanie decyzji dotyczących rodziny zaangażowaniu na
rynku pracy
Jak: należy wspierać rodzicielstwo w Polsce?
polityka łączenia pracy z rodziną
Kancelaria Prezydenta RP, Dobry klimat dla rodziny, 2013
28
•
I.E.Kotowska, A.Matysiak, A.Pailhé, M.Styrc, A.Solaz, D.Vignoli, Family Life and Work.
Second Quality of Life Survey, 2010, European Foundation for the Improvement of
Living and Working Conditions
•
I.E.Kotowska (red.), 2009, Strukturalne i kulturowe uwarunkowania aktywności
zawodowej kobiet w Polsce (red). IEK, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, stron 283
•
A.Matysiak, Interdependencies between fertility and women’s labour supply, Springer
2011
•
A.Matysiak, D.Węziak-Białowolska, Country-Specific Conditions for Work and Family
Reconciliation: An Attempt at Quantification, European Journal of Population 1/2016.
•
I.E.Kotowska (red.), Niska dzietność w Polsce w kontekście percepcji Polaków.
Diagnoza Społeczna 2013, raport tematyczny, MPiPS - CRZL, Warszawa.