załącznik wytyczne w sprawie polityki ue wobec państw trzecich

załącznik wytyczne w sprawie polityki ue wobec państw trzecich

ZAŁĄCZNIK
WYTYCZNE W SPRAWIE POLITYKI UE WOBEC PAŃSTW TRZECICH
DOTYCZĄCEJ TORTUR ORAZ INNEGO OKRUTNEGO, NIELUDZKIEGO LUB
PONIŻAJĄCEGO TRAKTOWANIA ALBO KARANIA
CEL
Celem niniejszych wytycznych jest dostarczenie UE instrumentu operacyjnego używanego na
wszystkich szczeblach w kontaktach z państwami trzecimi, jak również na wielostronnych forach
zajmujących się prawami człowieka, w celu wspierania i umacniania ciągłych wysiłków na rzecz
zapobiegania i wyeliminowania tortur oraz złego traktowania we wszystkich częściach świata.
Określenie “tortury” jest używane w niniejszych wytycznych zgodnie z definicją zawartą w art. 1
Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub
poniżającego traktowania albo karania. Do celów niniejszych wytycznych złe traktowanie oznacza
wszelkie formy okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania, włączając kary
cielesne, które narusza fizyczną lub psychiczną integralność jednostki. Określając specyficzne
problemy związane z torturami i złym traktowaniem, niniejsze wytyczne przyczynią się również do
ogólnego wzmocnienia polityki UE w dziedzinie praw człowieka.
WPROWADZENIE
Unia Europejska opiera się na zasadach wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka
i podstawowych wolności oraz państwa prawnego. Zasady te są wspólne dla Państw
Członkowskich. Poszanowanie praw człowieka należy do głównych celów wspólnej polityki
zagranicznej i bezpieczeństwa (WPZiB) UE.
Tortury i złe traktowanie należą do najbardziej odrażających form naruszania praw człowieka
i godności ludzkiej. Zgodnie z Powszechną Deklaracją Praw Człowieka nie wolno nikogo
torturować ani karać lub traktować w sposób okrutny, nieludzki lub poniżający. Prawo
międzynarodowe nie dopuszcza żadnych wyjątków od tej zasady. Wszystkie państwa zobowiązane
są przestrzegać bezwarunkowego zakazu wszelkich form tortur i złego traktowania. Mimo
wysiłków wspólnoty międzynarodowej, we wszystkich częściach świata nadal występują przypadki
tortur i złego traktowania. W wielu państwach sprawcy tortur i złego traktowania pozostają
w dalszym ciągu bezkarni.
1
Działania na rzecz zapobiegania i wyeliminowania wszelkich form tortur i złego traktowania w UE
oraz na całym świecie cieszą się zdecydowanym poparciem wszystkich Państw Członkowskich UE.
Wspieranie i ochrona tego prawa należy do priorytetów polityki UE w dziedzinie praw człowieka.
W działaniach na rzecz zapobiegania i wyeliminowania tortur i złego traktowania, UE traktuje jako
wytyczne właściwe międzynarodowe i regionalne normy oraz standardy praw człowieka, wymiaru
sprawiedliwości oraz prowadzenia konfliktów zbrojnych zawarte, między innymi, w następujących
instrumentach:
*
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
*
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych NZ (MPPOP) wraz z dwoma
Protokołami Fakultatywnymi
*
Konwencja NZ w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub
poniżającego traktowania albo karania (CAT)
*
Konwencja NZ o prawach dziecka (CRC)
*
Międzynarodowa konwencja NZ w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej
(CERD)
*
Konwencja NZ w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW)
*
Europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności wraz
z Protokołem nr 6 do Konwencji, jak również właściwym orzecznictwem Europejskiego
Trybunału Praw Człowieka
*
Europejska konwencja o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu
traktowaniu albo karaniu (CPT)
*
Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego
*
Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego dla byłej Jugosławii
*
Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego dla Rwandy
*
Konwencje genewskie o ochronie ofiar wojny wraz z dołączonymi do nich protokołami, jak
również zwyczajowe normy prawa humanitarnego obowiązujące w przypadku konfliktu
zbrojnego.
Dodatkowa lista właściwych norm i standardów, na jakie UE może powoływać się w kontaktach
z państwami trzecimi, została przedstawiona w Załączniku do niniejszych wytycznych.
2
WYTYCZNE OPERACYJNE
Część operacyjna niniejszych wytycznych ma na celu określenie metod i środków efektywnego
działania w ramach WPZiB na rzecz zapobiegania torturom i złemu traktowaniu. Przykładem
środków, które w realizacji tego celu zostały już podjęte w ramach WPZiB, jest przyjęcie Kodeksu
postępowania UE na Eksport Uzbrojenia. Innym przykładem są trwające prace nad wprowadzeniem
na terytorium całej UE mechanizmów kontrolnych w zakresie eksportu sprzętu paramilitarnego.
Zakaz okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego karania w oczywisty sposób ogranicza możliwość
stosowania kary śmierci. Stąd niniejsze wytyczne pełnią także rolę uzupełniającą wobec
Wytycznych w sprawie polityki UE wobec państw trzecich dotyczącej kary śmierci.
UE aktywnie wspiera działania właściwych podmiotów (Komitetu przeciwko torturom, Komitetu
do Spraw Praw Człowieka, Komitetu do Spraw Zapobiegania Torturom Rady Europy, Grupy
doradczej ds. zapobiegania torturom Biura Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka OBWE,
jak również specjalnych sprawozdawców ONZ oraz innych właściwych podmiotów). UE będzie
aktywnie działać na rzecz zapewnienia, że obowiązujące gwarancje międzynarodowe przeciwko
torturom i złemu traktowaniu podlegają wzmocnieniu i efektywnej realizacji.
Monitorowanie i sprawozdawczość
W swoich okresowych sprawozdaniach szefowie misji UE będą przedstawiali analizę sytuacji pod
względem występowania tortur i złego traktowania oraz środków przyjętych w celu zwalczania tego
zjawiska. Szefowie misji będą również przedstawiali okresową ocenę skutków i wpływu działań
UE. Szefowie misji będą mieli możliwość wysyłania przedstawicieli ambasady w charakterze
obserwatorów na rozprawy sądowe, w przypadku, gdy istnieje podejrzenie, że oskarżeni zostali
poddani torturom lub złemu traktowaniu.
3
Ocena
Grupa Robocza ds. Praw Człowieka w Radzie (COHOM) oraz właściwe grupy robocze posiadające
kompetencje w poszczególnych obszarach geograficznych, na podstawie sprawozdań szefów misji
oraz innych właściwych informacji, takich jak sprawozdania i zalecenia specjalnych
sprawozdawców ONZ, organów traktatowych jak również organizacji pozarządowych, ustalają
przypadki wymagające interwencji UE oraz uzgadniają dalsze działania lub przedstawiają zalecenia
organom wyższego szczebla.
Działania UE w ramach stosunków z państwami trzecimi
Celem UE jest nakłonienie państw trzecich do podjęcia efektywnych środków przeciwko torturom
i złemu traktowaniu oraz zapewnienia, że zakaz tortur i złego traktowania jest przestrzegany.
W ramach kontaktów z państwami trzecimi, UE, jeżeli zajdzie taka konieczność, wskaże na
kategoryczną potrzebę przyjęcia i realizowania przez wszystkie państwa właściwych norm
i standardów międzynarodowych oraz konsekwentnie podkreślać będzie, że tortury i złe
traktowanie są zakazane przez prawo międzynarodowe. UE przedstawi swoje cele jako integralny
element polityki przyjętej w dziedzinie praw człowieka oraz będzie podkreślać znaczenie, jakie
przywiązuje do zapobiegania torturom i złemu traktowaniu w celu ich wyeliminowania w skali
globalnej.
A)
Aby osiągnąć powyższe cele UE podejmie, między innymi, następujące działania:
Dialog polityczny
W ramach dialogu politycznego poświęconego prawom człowieka prowadzonego przez UE
z państwami trzecimi i organizacjami regionalnymi omawiane są, w odpowiednich
przypadkach, kwestie tortur i złego traktowania.
Démarche
UE będzie kierować démarche i wydawać publiczne oświadczenia wzywające państwa trzecie
do podjęcia efektywnych działań przeciwko torturom i złemu traktowaniu. W razie potrzeby
UE zażąda informacji o domniemanych przypadkach tortur i złego traktowania. UE będzie
także reagować na postępy osiągnięte w omawianych kwestiach.
4
We właściwie udokumentowanych indywidualnych przypadkach tortur i złego traktowania,
UE będzie wywierać naciski (poprzez poufne lub publiczne démarche) by władze danego
państwa zapewniły bezpieczeństwo fizyczne, zapobiegły nadużyciom, dostarczyły informacji
oraz wprowadziły właściwe gwarancje. Działania, jakie należy podjąć w indywidualnych
przypadkach, będą określane stosownie do okoliczności danego przypadku i mogą stanowić
element ogólnego démarche.
Współpraca dwustronna i wielostronna
Zwalczanie i zapobieganie torturom i złemu traktowaniu będzie traktowane jako priorytet
w ramach dwustronnej i wielostronnej współpracy na rzecz wspierania praw człowieka,
w tym we współdziałaniu ze społeczeństwem obywatelskim, także w dziedzinie prawnej
i dziedzinie kształcenia. Szczególną wagę należy przywiązywać do tego rodzaju współpracy
realizowanej w ramach Europejskiej Inicjatywy na rzecz Demokracji i Praw Człowieka.
B)
W ramach działań podejmowanych przeciwko torturom, UE wezwie państwa trzecie do
realizacji, między innymi, następujących środków:
Zakaz i potępienie tortur i złego traktowania
-
wprowadzenie zakazu tortur i złego traktowania w przepisach, w tym w prawie karnym;
-
potępienie na najwyższym szczeblu wszelkich form tortur i złego traktowania;
-
podjęcie skutecznych środków ustawodawczych, administracyjnych, sądowych oraz
innych środków w celu zapobieżenia stosowaniu tortur i złego traktowania na
terytorium znajdującym się pod jurysdykcją danego państwa;
-
powstrzymywanie wykorzystywania, produkcji i handlu urządzeniami stworzonymi do
zadawania tortur lub innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo
karania oraz zapobieganie wykorzystywaniu w tym samym celu innych urządzeń.
Przestrzeganie międzynarodowych norm i procedur
-
przystąpienie do CAT, MPPOP oraz właściwych instrumentów regionalnych, w tym
CPT* (zob. informacje na końcu dokumentu);
-
wycofanie zastrzeżeń niezgodnych z założeniami i celem CAT oraz MPPOP;
-
rozważenie wycofania pozostałych zastrzeżeń do CAT i MPPOP;
-
rozważenie
możliwości
zezwolenia
na
wnoszenie
skarg
indywidualnych
i międzypaństwowych na podstawie CAT i MPPOP;
5
-
przystąpienie do Statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego;
-
realizacja wniosków o ustanowienie przejściowych środków ochronnych, orzeczeń,
decyzji i zaleceń międzynarodowych organizacji ochrony praw człowieka;
-
współpraca z właściwymi instrumentami ONZ, w szczególności ze specjalnym
sprawozdawcą NZ ds. tortur, specjalnym sprawozdawcą NZ ds. przemocy wobec kobiet
oraz, w stosownych przypadkach, ze specjalnym sprawozdawcą NZ wyznaczonym dla
danego państwa;
-
zapewnienie, że żadna osoba nie jest zmuszana do powrotu do państwa, gdzie grożą jej
tortury lub złe traktowanie;
-
zapewnienie w państwach nadal stosujących karę śmierci, oprócz spełnienia wymogów
zawartych w art. 6 MPPOP, że egzekucje, jak również więzienie osoby skazanej na
śmierć, odbywają się w warunkach powodujących możliwie najmniejsze cierpienia
fizyczne i psychiczne.
-
wspieranie prac nad przyjęciem projektu Protokołu Fakultatywnego do CAT
przewidującego
ustanowienie
niezależnego
i
efektywnego
mechanizmu
międzynarodowych inspekcji w celu zapobiegania torturom i złemu traktowaniu, a po
przyjęciu Protokołu - przystąpienie do niego;
-
współpraca
z
właściwymi
instrumentami
Rady
Europy,
w
szczególności
podporządkowanie się orzeczeniom Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz
zaleceniom Komitetu Zapobiegania Torturom oraz wyrażenie zgody na opublikowanie
sprawozdań Komitetu sporządzonych po inspekcji w danym państwie.
Przyjęcie i realizacja gwarancji i procedur dotyczących miejsc zatrzymania
-
przyjęcie i realizacja gwarancji prawnych i proceduralnych w sprawie zakazu
stosowania tortur i złego traktowania, mających zagwarantować, że osoby pozbawione
wolności będą bezzwłocznie doprowadzane przed oblicze sędziego oraz będą miały
dostęp do pomocy prawnej i medycznej bezzwłocznie po zatrzymaniu i regularnie
w późniejszym okresie a także zapewnienie, że osoby pozbawione wolności będą miały
bezzwłocznie możliwość powiadomienia o tym swojej rodziny oraz innych właściwych
stron trzecich;
-
zakazanie utrzymywania tajnych miejsc zatrzymań, zapewniające tym samym, że
wszystkie
osoby
pozbawione
wolności
będą
przetrzymywane
w
oficjalnie
ustanowionych miejscach zatrzymania i ośrodek, w którym się znajdują, będzie znany;
-
zapewnienie, że procedury zatrzymania i prowadzenia przesłuchań odpowiadają
właściwym standardom międzynarodowym i regionalnym;
6
-
poprawa warunków panujących w miejscach przetrzymywania osób pozbawionych
wolności, w celu spełnienia międzynarodowych i regionalnych standardów.
Ustanowienie krajowych gwarancji prawnych
-
zapewnienie, że oświadczenia złożone w wyniku zastosowania tortur lub złego
traktowania nie zostaną wykorzystane w charakterze dowodu w postępowaniu,
z wyjątkiem wypadku, gdy są one wykorzystywane przeciwko osobie oskarżonej
o stosowanie tortur, jako dowód na to, że oświadczenie zostało złożone;
-
zniesienie możliwości orzekania przez sąd jakichkolwiek kar cielesnych;
-
zapewnienie, że okoliczności wyjątkowe, takie jak stan wojny, groźba wojny, brak
wewnętrznej stabilizacji politycznej lub jakakolwiek inna sytuacja wyjątkowa, nie mogą
stanowić usprawiedliwienia dla stosowania tortur lub złego traktowania;
-
zapewnienie, że polecenie zwierzchnika lub władzy państwowej nie może uzasadniać
stosowania tortur lub złego traktowania;
-
zapewnienie, że służby wymiaru sprawiedliwości, wojskowi, personel medyczny
i członkowie innych właściwych służb nie będą karani za odmowę wypełnienia rozkazu
wykonania czynów noszących znamiona tortur lub złego traktowania.
Zapobieganie bezkarności
-
osądzenie
osób
odpowiedzialnych
za
tortury
i
złe
traktowanie
zgodnie
z międzynarodowymi normami sprawiedliwego procesu, które wykluczają stosowanie
kary śmierci, lub przeprowadzenie ekstradycji takich osób do innego państwa, gdzie
spełniane są wymienione gwarancje;
-
prowadzenie szybkich, obiektywnych i efektywnych dochodzeń odnośnie wszelkich
zarzutów stosowania tortur, zgodnie z regułami przyjętymi w Istambule, dołączonymi
do rezolucji Komisji Praw Człowieka NZ nr 2000/43;
-
zapewnienie w najszerszym z możliwych zakresie, że uchwalane amnestie nie będą
obejmować przestępstw polegających na stosowaniu tortur a także, że amnestie nie
pozbawią pokrzywdzonych prawa do uzyskania rzeczywistego zadośćuczynienia,
w tym odszkodowania pieniężnego i rehabilitacji.
Grupy wymagające szczególnej ochrony
-
ustanowienie i wdrożenie standardów i środków dotyczących kobiet, dzieci,
uchodźców, osób ubiegających się o azyl, osób przesiedlanych w ramach granic
wewnętrznych, migrantów oraz pozostałych grup wymagających specjalnej ochrony
przed torturami i złym traktowaniem.
7
Dopuszczenie stosowania krajowych procedur wnoszenia skarg i zgłaszania przypadków
tortur i złego traktowania
-
ustanowienie i realizacja efektywnych procedur krajowych w zakresie reagowania
i prowadzenia dochodzeń w odpowiedzi na skargi i zgłoszenia dotyczące przypadków
tortur i złego traktowania, zgodnie z regułami przyjętymi w Istambule;
-
zapewnienie, że domniemane ofiary tortur i złego traktowania, świadkowie, osoby
prowadzące dochodzenie i ich rodziny będą chronione przed przemocą, groźbami
użycia przemocy oraz wszelkimi innymi formami zastraszania i zemsty, jakie mogą
mieć związek z dokonanym zgłoszeniem lub prowadzonym dochodzeniem.
Zapewnienie zadośćuczynienia i rehabilitacji ofiarom
-
zapewnienie zadośćuczynienia ofiarom tortur i złego traktowania oraz osobom będącym
na ich utrzymaniu, w tym sprawiedliwego i odpowiedniego odszkodowania
finansowego, jak również właściwej opieki medycznej oraz społecznej i medycznej
rehabilitacji.
Zezwolenie na inspekcje krajowe
-
zezwolenie na przeprowadzanie inspekcji w miejscach przetrzymywania osób
pozbawionych wolności przez odpowiednio wykwalifikowanych przedstawicieli
społeczeństwa obywatelskiego.
Ustanowienie instytucji krajowych
-
rozważenie utworzenia i prowadzenia oraz, w stosownych przypadkach, wzmocnienia
niezależnych instytucji krajowych (np. rzeczników praw człowieka lub komisji praw
człowieka) mogących podejmować efektywne działania na rzecz zapobiegania torturom
i złemu traktowaniu.
Zapewnienie efektywnych szkoleń
-
przeprowadzenie szkoleń dla służb wymiaru sprawiedliwości, wojskowych jak również
personelu medycznego (cywilnego i wojskowego) zgodnych z właściwymi standardami
międzynarodowymi;
-
zapewnienie szkoleń dla sędziów, prokuratorów i adwokatów na temat właściwych
standardów międzynarodowych;
-
zapewnienie, że dostawy wyposażenia i szkolenia dla potrzeb wojska, służb
bezpieczeństwa lub policji nie będą ułatwiać stosowanie tortur i złego traktowania;
8
-
zapewnienie,
że
w
programach
kształcenia
służb
wymiaru
sprawiedliwości
uwzględniono szkolenia dotyczące zapobiegania przemocy wobec kobiet, praw dziecka
oraz dyskryminacji na tle rasowym lub orientacji seksualnej.
Wspieranie prac lekarzy
-
stworzenie lekarzom warunków do obiektywnej i poufnej analizy podczas
przygotowywania ekspertyzy w związku z domniemanymi przypadkami tortur i złego
traktowania;
-
chronienie lekarzy, ekspertów medycyny sądowej i przedstawicieli innych medycznych
specjalności, którzy zgłaszają przypadki tortur i złego traktowania.
Przeprowadzanie autopsji
-
zapewnienie, że medyczno-prawne autopsje wykonywane będą przez odpowiednio
wyszkolonych
specjalistów
medycyny
sądowej,
zgodnie
z
powszechnie
obowiązującymi standardami międzynarodowymi;
-
zapewnienie, że we wszystkich przypadkach wystąpienia poważnych obrażeń u osób
zatrzymanych przeprowadzona zostanie właściwa obdukcja.
Inne inicjatywy
UE będzie:
*
w dalszym ciągu podnosić kwestię tortur i złego traktowania na międzynarodowych forach,
takich jak ONZ, Rada Europy i OBWE. UE będzie w dalszym ciągu aktywnie wspierać
właściwe rezolucje organów ONZ, w tym Zgromadzenia Ogólnego i Komisji Praw
Człowieka;
*
wspierać właściwe mechanizmy międzynarodowe i regionalne (np. Komitet przeciwko
torturom, Europejski Komitet do Spraw Zapobiegania Torturom oraz właściwych specjalnych
sprawozdawców) jak również podkreślać potrzebę współpracy państw z tymi mechanizmami;
*
wspierać dobrowolny fundusz NZ na rzecz ofiar tortur oraz nakłaniać do tego samego inne
państwa;
*
proponować wspólną lub dwustronną współpracę na rzecz zapobiegania torturom i złemu
9
traktowaniu;
*
wspierać edukację publiczną i kampanie uświadamiające na rzecz zwalczania tortur i złego
traktowania;
*
wspierać prace właściwych krajowych i międzynarodowych organizacji pozarządowych na
rzecz zwalczania tortur i złego traktowania oraz prowadzić dialog z takimi organizacjami;
*
udzielać dalszego wsparcia finansowego na projekty mające służyć poprawie kształcenia
personelu i warunków w miejscach zatrzymania oraz w dalszym ciągu udzielać znacznego
wsparcia na rzecz ośrodków rehabilitacji dla ofiar tortur na całym świecie.
NOTA
*
Po wejściu w życie Pierwszego Protokołu Fakultatywnego do CPT, do Konwencji tej będą
mogły przystąpić państwa nie będące członkami Rady Europy, które zostaną zaproszone
przez Komitet Ministrów Rady Europy. Wejście Protokołu w życie wymaga jedynie jednej
dodatkowej ratyfikacji (przez Ukrainę). Ratyfikacja przez Ukrainę spodziewana jest
w najbliższym czasie.
10
ZAŁĄCZNIK
Obok listy instrumentów zawartej w części wprowadzającej wytycznych, UE może na potrzeby
dialogu prowadzonego z państwami trzecimi dotyczącego tortur i złego traktowania powoływać się,
w odpowiednich przypadkach, na następujące normy, standardy i zasady:
-
Deklaracja NZ o ochronie wszystkich osób przed poddawaniem ich torturom lub innemu
okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu
-
Deklaracja NZ o likwidacji przemocy wobec kobiet
-
Konwencja NZ dotycząca statusu uchodźców
-
Deklaracja NZ o ochronie wszystkich osób przed wymuszonymi zaginięciami
-
Zasady NZ w sprawie efektywnego zapobiegania i dochodzenia dotyczącego pozaprawnych,
arbitralnych i doraźnych egzekucji
-
Wzorcowe reguły minimum NZ postępowania z więźniami
-
Podstawowe zasady NZ postępowania z więźniami
-
Ogół zasad NZ w dziedzinie ochrony wszystkich osób przez wszelkimi formami zatrzymania
i uwięzienia
-
Reguły NZ w dziedzinie ochrony osób nieletnich pozbawionych wolności
-
Deklaracja NZ o podstawowych zasadach sprawiedliwości dla ofiar przestępstw i nadużycia
władzy
-
Podstawowe zasady NZ w sprawie niezależności władzy sądowniczej
-
Podstawowe zasady NZ w dziedzinie roli adwokatów
-
Wytyczne NZ na temat roli prokuratorów
-
Wzorcowe reguły minimum NZ dotyczące środków nie pozbawiających wolności
-
Kodeks postępowania NZ dla służb wymiaru sprawiedliwości
-
Podstawowe zasady NZ w sprawie stosowania przymusu i broni palnej przez służby wymiaru
sprawiedliwości
-
Zasady NZ w sprawie etyki medycznej dotyczące roli pracowników służby zdrowia,
w szczególności lekarzy, w ochronie więźniów i zatrzymanych przed torturami oraz innym
okrutnym, nieludzkim i poniżającym traktowaniem albo karaniem
-
Zasady NZ w sprawie efektywnego zapobiegania i dochodzenia dotyczącego pozaprawnych,
arbitralnych i doraźnych egzekucji
11
-
Zasady prowadzenia efektywnych dochodzeń i dokumentowania w przypadkach tortur oraz
innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania (Protokół
z Istambułu) stanowiące załącznik do rezolucji Komisji Praw Człowieka ONZ nr 2000/43
-
Gwarancje ochrony praw osób zagrożonych karą śmierci (rezolucja Rady Gospodarczej
i Społecznej nr 1984/50)
-
Wiedeńska Deklaracja i Program Działania
-
Ogólne uwagi Komitetu Praw Człowieka ONZ, w szczególności uwaga nr 20
do art. 7 i uwaga nr 21 do art. 10 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich
i Politycznych
-
Ogólne zalecenie nr 19 Komitetu ds. Likwidacji Dyskryminacji Kobiet
-
Afrykańska Karta Praw Człowieka i Ludów
-
Afrykańska Karta Praw i Dobra Dziecka
-
Amerykańska Konwencja Praw Człowieka
-
Ogólnoamerykańska konwencja w sprawie zapobiegania i karania tortur
-
Zalecenia Komitetu Ministrów Rady Europy:
nr R (87) 3 Europejskie reguły więzienne
nr R (98) 7 dotyczące aspektów etycznych i organizacyjnych opieki zdrowotnej
w więzieniach
nr R (99) 3 w sprawie harmonizacji zasad prowadzenia autopsji medyczno-prawnej
nr R (99) 22 dotyczące przeludnienia więzień i nadmiernego wzrostu liczby osób
uwięzionych
______________
12